Emocje
Emocje
1. Fizjologiczne wskaźniki emocji
2. Kontrola emocjonalna
3. Inteligencja emocjonalna
Źródłem emocji i uczuć jest obiektywnie istniejąca rzeczywistość. Człowiek odzwierciedlając otaczającą go rzeczywistość ustosunkowuje się do niej: cieszy się, martwi, kocha, smuci, gniewa, cierpi.
To przeżywanie stosunku do otoczenia, jak również do siebie samego, nazywamy emocjami i uczuciami. Procesy emocjonalna bywają regulatorami stosunków między człowiekiem a otoczeniem. Dzięki procesom orientacyjnym odzwierciedlamy otaczający nas świat, natomiast ustosunkowując się do świata nadajemy mu zabarwienie emocjonalne.
Emocja, Uczucie - silne odczucie o charakterze pobudzenia, pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) czy negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu). W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba. Procesy emocjonalne są ściśle związane z funkcjonowaniem układu limbicznego, jako układu integrującego czynności struktur korowych (zwłaszcza kory czołowej) z procesami neuroendokrynnymi i czynnością autonomicznego układu nerwowego.
Klasyfikacja procesów emocjonalnych:
Tradycyjna psychologia introspekcyjna wyróżniała trzy istotne cechy procesów emocjonalnych:
-znak emocji (wartościowość, walencja) - ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość) charakter;
-natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.;
-treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych).
Procesy emocjonalne są często dzielone na:
*uczucia - stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości.
*afekty – uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle, (gniew, złość, rozpacz, radość i strach)
*nastroje – uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota)
*namiętności – to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z określonymi celami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują myśli, spostrzeżenia, pamięć i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego, z czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać.
Emocje są również dzielone na pierwotne - niższe, które dotyczą zaspokojenia biologicznych potrzeb organizmu i wtórne - wyższe, mające charakter społeczny, dotyczące sfery wartości i wiedzy. Uczucia wyższe obejmują m.in. uczucia moralne (etyczne), uczucia estetyczne i uczucia intelektualne.
Charakterystyczne przejawy emocji badał Karol Darwin, a swe wnioski przedstawił w książce O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt (1872, wyd. polskie 1988). Teoretyczną podstawą emocji zajmował się Immanuel Kant i David Hume.
Badacze emocji jak Averill J.R., czy Le Doux J.E. zajmują się odmienne stanowiska wobec problemu jakim jest kontrola emocjonalna. Pierwszy z nich wyróżnia trzy rodzaje reguł: regulacyjne, proceduralne i konstytutywne, które biorą udział w procesie kontroli. Zwraca też uwagę na rolę procesu socjalizacji i kultury w wyrażaniu emocji przez podmiot. Dlatego też dwie różne osoby nie ujawniają dokładnie takich samych „emocji”.
Le Doux zakłada istnienie dwóch typów reakcji: reakcje automatyczne wzbudzone, mające charakter mimowolny np. strach oraz reakcje emitowane z udziałem woli.
Typ 1 to reakcje bezpośrednie, nieintencjonalne, są produktem ewolucji i wyznaczają wspólnotę gatunkową.
Typ2 to emocje specyficzne dla jednostki, są wtórne wobec reakcji typu1, mogą być wzbudzone dzięki porównywaniu bodźca z przeszłym doświadczeniem i powstającymi na jego bazie sądami i oczekiwaniami.
Emocje, które są związane ze strukturami poznawczymi i w pewnym stopniu są niezależne od afektu mogą przyczynić się do powstania jakościowo nowych doznań. Jarymowicz określa owe emocje jako ”postpoznawcze”, korowe:
A) mają wpływ na zachowania upośredniony(wolniejszy)
B) jednocześnie pozwalający na świadomą analizę i powiązanie ze standardami samokontroli.
Najtrudniej kontroli poddają się afekty pierwotne ,zwłaszcza gdy ich źródła są nieuchwytne dla podmiotu. Afekty wyznaczają doraźną pochopność sądów i ocen, na ich podłożu kształtują się sztywne struktury wiedzy i stereotypy, uprzedzenia itp. Jak podaje M. Jarymowicz ,powtarzalność reakcji afektywnych może doprowadzić do powstania różnego rodzaju fobii itp. Znana jest zależność gdy bardzo silny afekt może zdominować a nawet wyłączyć funkcjonowanie procesów poznawczych i mechanizmów regulacji zachowania
W kontroli reakcji afektywnych warunkiem koniecznym jest dotarcie świadomości do źródeł afektu.
Badania Levensona R.W. nad tłumaczeniem i ekspresją emocji ujawniły, że badani wykazują zdolność do hamowania behawioralnych oznak emocji, nastąpiła również redukcja objawów emocji. Rezultaty przeprowadzonych eksperymentów sugerują ,że osłabienie zewnętrznych przejawów emocji nie jest skutecznym sposobem na obniżenie doznawanej samej emocji. Wyniki badań podkreśliły znaczenie współczulnej jak i przy-współczulnej części AUN.
Nadal nie rozstrzygnięta zostaje kwestia czy uświadomienie sobie źródła afektu i przesłanek powstawania własnych emocji jest wystarczającym warunkiem sprawowania kontroli nad emocjami.
Udział standardów samokontroli oraz wola podmiotu sterowania nimi wydają się niezbędne. Znajomość kryteriów wartościowania ,różnicowanie w trakcie rozwoju standardów Ja umożliwia plastyczność kontroli emocjonalnej.
M. Kofta podkreśla znaczenie uświadomienia sobie własnych emocj z jednoczesnym ustosunkowaniem się do nich. Ujmowanie swoich przeżyć jako podmiotu poznania i oceny przyczynia się do ukształtowania samokontroli emocjonalnej. Opisuje trzy rodzaje strategii, które można stosować podczas kontroli przebiegu własnych doznań emocjonalnych. Są to:
-oddziaływanie na sytuacje, które są źródłem emocji
- oddziaływanie na procesy symboliczne (wewnętrzne), które mogą modyfikować emocje(rola wyobrażeń ,myśli)
-podejmowanie czynności mających na celu zredukowanie (lub wzmożenie)pobudzenia (napięcia)emocjonalnego
Wyładowanie emocji wywołuje wiele kontrowersji między psychologami. Zgromadzono wiele danych wskazujących, że tłumienie emocji prowadzi do wielu niekorzystnych zmian w zachowaniu. Może doprowadzić do ich osabienia ale także do ich intensyfikacji. Kofta ,który omawia to zjawisko uważa, że zależy ono od czasu trwania i intensywności procesów emocjonalnych. Innym sposobem wywierającym wpływ na kontrole emocjonalna jest wyraznie ich w formie słów. Wypowiedzi słowne mogą przyczynic się do modyfikacji intensywności emocji, a tym samym zmniejszyć ich wpływ na dziaanie człowieka. Wydaje się, że kontrola emocjonalna będzie bardziej skuteczna jeśli zainicjowane panowanie nad emocjami wystąpi wcześniej przed silnym pobudzeniem emocjonalnym. Może też doprowadzić do usunięcia informacji o przeżywanych emocjach ze świadomości(wyparcie). Obserwuje się różnice indywidualne omiędzy ludźmi pod względem stopnia samokontroli. Na jednym krańcu znajdują się osoby o nadmiernym stopniu kontroli(„chłodni”) a na drugim będą osoby o niskim stopniu kontroli(„zminni”,”niestabilni”).
Samokontrola i jej efektywność mogą zmieniać się :
-gdy wzrasta napiecie związane z ograniczeniem zaspokajania waznych potrzeb
-w sytuacjach trudnych, nadmiernego obciążenia mechanizmów regulacji zachowania,
Z powodu:
-braku dojrzałości emocjonalnej
-na skutek nieprawidłowego ukształtowania się mechanizmów obronnych, zabezpieczających przed utratą samokontroli
-gdy następuje osłabienie poczucia własnej tożsamości-stan depersonalizacji.
Inteligencja emocjonalna to zdolność rozpoznawania uczuć własnych i uczuć innych osób, zdolności motywowania się i kierowania emocjami, zarówno własnymi, jak i osób znaczących. Jest to zdolność do panowania nad emocjami i ich wykorzystywanie do osiągania celów. Są to zdolności odmienne od inteligencji poznawczej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Na inteligencję emocjonalną składają się podstawowe kompetencje emocjonalne i społeczne. Są to :
samoświadomość: wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności; samoregulacja: panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami czyli
samokontrola: utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność;
motywacja: skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;
empatia: uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;
umiejętności społeczne: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.
Badania różnych składowych "inteligencji" takie jak testy logiczne, geometryczne, werbalne itd. wykazują bardzo wysoką korelację. Korelacja ta była powodem stworzenia pojęcia "współczynnika inteligencji" (tzw. współczynnika g), który najlepiej mierzyłby "inteligencję". Z pojęciami takimi jak "inteligencja emocjonalna" i inne "rodzaje inteligencji" wiążą się dwa poważne problemy:
często inteligencja taka jest bardzo trudna do zmierzenia
istniejące testy zawsze wykazują korelację od dość dużej do bardzo dużej z wynikami standardowych testów na inteligencję Z tych powodów zasadność pojęcia inteligencji emocjonalnej nie jest powszechnie zaakceptowana w psychometrii.
LITERATURA:
-E. Dubowik, R. Kościelak, A. Tomczak-Witch /2002/, Wybrane zagadnienia z psychologii, Gdańsk, AWFiS,
-J. Strelau, A. Jurgowski, Z. Putkiewicz /1985/, Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa, PWN, s.110-113
-M.Przetacznikowa, G.Mkiełłko-Jarża /1990/, Podstawy psychologii ogólej, Warszawa, WSiP
-http://pl.wikipedia.org/wiki/emocje