Odmienne i nieodmienne części mowy
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE:
1. CZASOWNIK - co robi? Co się z nim dzieje?
Oznacza czynność i stan
Odmienia się przez:
- osoby (ja, ty, on, my, wy, oni)
- liczby (l. pojedyncza, l. mnoga)
- czasy (cz. teraźniejszy, cz. przyszły, cz. przeszły)
- rodzaje (w l. pojedynczej- r. żeński, męski i nijaki; w l. mnogiej - r. męskoosobowy i niemęskoosobowy)
Mają 3 strony: czynną, bierną i zwrotną
Mają 3 tryby: oznajmiający, przypuszczający, rozkazujący
Odmiana czasowników to KONIUGACJA
2. RZECZOWNIK - kto? co?
Oznacza osobę, przedmiot, zwierzę, uczucia, zjawiska przyrody
Odmienia się przez:
- przypadki:
Mianownik - kto? co?
Dopełniacz - kogo? czego?
Celownik - komu? czemu?
Biernik - kogo? co?
Narzędnik - z kim? z czym?
Miejscownik - o kim? o czym?
Wołacz - o!
- liczby (l. pojedyncza i l. mnoga)
Mają 3 stałe rodzaje: męski, żeński i nijaki
Odmiana rzeczownika to DEKLINACJA
3. PRZYMIOTNIK - jaki?, jaka?, jakie?, który?, która?, które?, czyj?, czyja?, czyje?
Oznacza cechę
Jest określeniem rzeczownika
Odmienia się przez:
- przypadki
- liczby
- rodzaje
Przymiotniki podlegają stopniowaniu np.: miła - milsza - najmilsza
4. LICZEBNIK - ile? który z kolei?
Oznacza ilość i kolejność np.: pierwszy - drugi - trzeci
Odmieniają się jak przymiotniki
5. ZAIMEK
Zastępuje inne części mowy
Zaimek rzeczowny - ja, oni, my, kto, co, wszyscy, nic
Zaimek przymiotny - taki, mój, nasz, który, ten, my
Zaimek liczebny - ile, tyle, kilka, ileś
CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE:
1. PRZYSŁÓWEK - jak? gdzie? kiedy?
Nazywa różne okoliczności wykonania czynności oraz natężenie cechy
2. PRZYIMEK
Wskazuje na położenie czegoś w przestrzeni i stosunki między wyrazami np.: nad, pod, w, z, przed
W połączeniu z rzeczownikiem tworzy wyrażenie przyimkowe
3. SPÓJNIK
np.: i, oraz, albo, lub
Łączy wyrazy lub zdania składowe w zdaniu złożonym
4. PARTYKUŁA
np.: bym, byś, byście
Ma za zadanie uwydatnić pytanie, rozkaz, przypuszczenie, życzenie.
Wzmacnia lub modyfikuje wypowiedź
5. WYKRZYKNIK np.: hej!, halo!
Wyraża stany uczuciowe lub wolę mówiącego