Organizacje pozarządowe.

Termin organizacji pozarządowej. Jest to tłumaczenie angielskiego zwrotu nongovernmental organisation - NGO, używanego najczęściej przez Organizację Narodów Zjednoczonych oraz inne instytucje międzynarodowe. Czasem słyszy się też okrślenie organizacja typu nonprofit. I tym razem mamy do czynienia z terminem angielskim tyle tylko, że w oryginalnym brzmieniu. Najprościej mówiąc oznacza on, że organizacja nie jest nastawiona na osiąganie zysku (profit), ale na zaspokajanie jakichś potrzeb. To nie znaczy jednak, że organizacja nie może prowadzić działalności gospodarczej. Może, tyle tylko, że dochody nie są dzielone pomiędzy osoby pracujące czy ochotników, ale są przeznaczane na dalszą działalność. Istnieje również określenie organizacja społeczna, które w języku polskim jest obecne od wielu lat i choć nie dla wszystkich znaczy to samo, to jednak nie powinno być z definicji odrzucane. Trudno przewidzieć, która z nazw okaże się najpopularniejsza. Ostatnio obserwuje się, że organizacje i instytucje krajowe, które mają różne kontakty z Zachodem dość powszechnie używają dwóch pierwszych określeń.
Trzeci sektor - rola trzeciego sektora
W poprawnie zorganizowanym społeczeństwie można wyróżnić trzy obszary (sektory) działania ludzi i instytucji. Pierwszy z nich to produkcja, handel i usługi. Używając kolejnego angielskiego słowa powiedzielibyśmy, że jest to biznes - czyli działalność prowadzona dla zysku. Drugi obszar to ten, w którym się rządzi, podejmuje decyzje i administruje, zarówno na poziomie państwa czy gminy, jak i zwykłego urzędu. Jest to tzw. obszar działalności publicznej. I wreszcie trzeci obszar to działalność organizacji pozarządowych. Tu się działa dla innych, dla wszystkich i dla siebie, a zyskiem jest satysfakcja.
W naszych rozważaniach najważniejszy jest ten ostatni sektor, czyli społeczny, który identyfikowany jest jako trzeci sektor. I choć w zasadzie nie używa się określeń pierwszy i drugi sektor, to termin trzeci sektor przyjął się i jest stosowany zarówno przez teoretyków jak i działaczy. Ważne jest to, że o istnieniu trzeciego sektora można mówić dopiero wtedy, gdy podejmujące działalność organizacje pozarządowe mają świadomość udziału we wspólnej misji na rzecz podnoszenia jakości życia poszczególnych ludzi i społeczeństwa jako całości.
Zastanówmy się teraz jakie są funkcje poszczególnych sektorów oraz ich wzajemne relacje. Pozwoli nam to na wyeksponowanie roli trzeciego sektora. I tak, biznes kierujący się w swoim działaniu rachunkiem ekonomicznym (maksymalizacją zysku i minimalizacją nakładu) produkuje dobra i tworzy podstawy materialne społeczeństwa. Sektor publiczny, działając w oparciu o przepisy prawa dba o właściwe funkcjonowanie państwa i jego struktur oraz różnego rodzaju instytucji. Trzeci sektor natomiast ma do spełnienia dwie ważne funkcje. Po pierwsze, stwarza możliwość twórczej i pożytecznej działalności na rzecz poszczególnych osób lub ogółu społeczeństwa. Po drugie, działalność ta może i powinna sprawiać, że ludzie będą czuli, że stanowią wspólnotę - czy to jako naród, czy jako mieszkańcy gminy, czy też jako grupa sąsiadów. To zadanie trzeciego sektora jest ważne w naszym kraju, gdzie wieloletnie rządy komunistyczne nie zabiły wprawdzie ducha narodu, ale całkowicie zniszczyły tzw. wspólnoty lokalne, dzięki którym tam gdzie żyjemy czujemy się bezpiecznie i u siebie.
Trzeci sektor nie byłby w stanie spełniać swoich funkcji, gdyby nie pomoc pozostałych sektorów. Mówiąc najprościej: biznes dostarcza środki na finansowanie działalności organizacji pozarządowych, a sektor publiczny zapewnia prawne i organizacyjne możliwości działania, a więc dba na przykład o to, aby organizacje społeczne mogły legalnie prowadzić swoją działalność, czy też stwarza im możliwości zwolnień podatkowych. Podsumowując: w zorganizowanym społeczeństwie dają się wydzielić trzy sektory:
- biznes, funkcjonujący w oparciu o rynek i jego prawa gdzie kluczowym słowem jest zysk,
- sektor publiczny, który tworzy i działa w oparciu o prawo i może być utożsamiany z tym co nazywamy państwem,
- trzeci sektor, którego wyznacznikiem są realizowane wartości, a który jednoznacznie spaja społeczeństwo i sprzyja tworzeniu wspólnoty.
Trzeci sektor nie jest czymś, co mogłoby przypominać związek organizacji. Nie jest także sztucznie stworzona struktura władzy oraz nie jest to zorganizowana przeciwwaga dla innych sektorów. Kilka słów o różnych typach organizacji pozarządowych wydzielonych ze względu na profil działalności:
- organizacje samopomocy - ich specyfika sprowadza się do tego, że działają na rzecz swoich członków, przykład: organizacja emerytów firmy X w miejscowości Y;
- organizacje opiekuńcze - te zaś świadczą usługi dla wszystkich, którzy tego potrzebują lub tylko dla pewnych kategorii osób, przykład: organizacja opieki nad dziećmi głuchymi;
- organizacje przedstawicielskie - na ogół reprezentują interesy jakiejś społeczności, przykład: społeczny komitet mieszkańców;
- organizacje mniejszości - reprezentujące interesy grup mniejszości na przykład religijnych, wyznaniowych, narodowościowych itp.;
- organizacje tworzone ad hoc - powstają dla przeprowadzenia określonej akcji;
- organizacje hobbystyczno-rekreacyjne - grupy osób zainteresowanych określoną sferą działalności, przykład: organizacja filatelistyczna;
- organizacje zadaniowe - często wykonują pewne funkcje zlecone przez władze, przykład: - - organizacja zajmująca się ochroną parku;
- organizacje "tradycyjne" - o szerokiej formule działalności jak i osób, na rzecz których działają.
Organizacje pozarządowe sprawiły, że niektóre problemy społeczne stały się "widoczne i głośne", co z kolei zmusiło władze do ich rozwiązania lub choćby zajęcia stanowiska. Czasami siła organizacji pozarządowych polega na tym, że mówią o problemach, o których inni wolą milczeć. Opis funkcji organizacji pozarządowych w demokratycznym państwie. Dominujące są dwa podejścia do tego problemu. Są tacy, którzy przekonują nas, że organizacje pozarządowe to nic innego jak efekt niewydolności państwa i rynku w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych. Dodają oni również, że jest to sposób na minimalizowanie kosztów tego procesu. Chwała organizacji polega na tym, że robią to tanio i znacznie lepiej.
Są też i tacy, którzy udowadniają, że organizacje pozarządowe pełnią chyba nawet ważniejszą rolę. Ich zdaniem organizacje są buforem albo też może lepiej poduszką powietrzną pomiędzy państwem a społeczeństwem. Rozwiązują one bowiem trudne problemy społeczne, zmniejszają napięcia i sytuacje konfliktowe w społeczeństwie. Dzięki nim również obywatele mają możliwość wyrażania swoich opinii, niekoniecznie w sprawach wielkiej polityki. Powodów jest wiele i poruszymy tu kilka z nich. Organizacje pozarządowe przywiązują większą wagę do pieniędzy niż biznes, ponieważ kilka razy oglądają jedną złotówkę zanim ją wydadzą. Nie posiadają pieniędzy, tylko dysponują powierzonymi środkami. W przeciwieństwie do instytucji biznesowych organizacje nie rozpoczynają swojej działalności od pieniędzy, tylko precyzyjnego określenia, komu (czemu) chcą służyć i jaki cel zamierzają osiągnąć. Często pojawia się pytanie dlaczego organizacje pozarządowe powinny wspierać lub zastępować państwo w zaspokajaniu potrzeb obywateli. Odpowiedź jest prosta - bo robią to lepiej i taniej. Lepiej, bo człowiek oddany sprawie zastępuje "bezdusznego urzędnika", a taniej, bo unikają biurokracji i często korzystają z pracy wolontariuszy (ochotników). Także dlatego, że najlepiej znają lokalne potrzeby i działając poprzez miejscowych obywateli tworzą poczucie wspólnoty i tę wspólnotę realnie konstruują.
Zarówno to, że organizacje pozarządowe korzystają z czyichś pieniędzy, jak i to, że powinny być sprawne i wydolne powoduje, że coraz większe znaczenie ma fachowe zarządzanie tego typu instytucjami. Organizacje pozarządowe nie kierują się rachunkiem ekonomicznym do perfekcji, muszą opanować formułowanie celów, planowanie i opracowanie strategii. Bez strategii efekty działania takiej organizacji lub też jej plany są tylko dobrymi chęciami lub pobożnymi życzeniami.
Dużą grupę organizacji pozarządowych w Polsce tworzą organizacje proekologiczne, zainteresowane ochroną środowiska naturalnego i działalnością promocyjną takiego systemu gospodarowania bogactwami naturalnymi, który nie zakłóca równowagi ekologicznej (np. Fundacja "Nasza Ziemia" - polski koordynator akcji "Sprzątanie Świata", Społeczny Instytut Ekologiczny, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Obywatelski Ruch Ekologiczny). Ważną działalność prowadzi Fundacja ITAKA, poszukująca osób zaginionych i niosąca pomoc rodzinom osób uznawanych za zaginione oraz Polska Fundacja Pomocy Humanitarnej "Res Humanae", która propaguje postawy humanitarne, pomaga osobom uzależnionym żyjącym z HIV i prowadzi hospicjum dla chorych na AIDS. Trzeba wspomnieć również Stowarzyszenie "Solidarni Plus", skupiające się na pomocy terapeutycznej, socjalnej i prawnej osobom żyjącym z HIV i chorym na AIDS oraz ich rodzinom, i Stowarzyszenie na Rzecz Prewencji HIV/AIDS "TADA", którego celem jest przeciwdziałanie zjawisku pedofilii i rozprzestrzenianiu się zakażeń HIV, działające wśród środowisk szczególnie narażonych na choroby przenoszone drogą płciową. Wśród największych organizacji pozarządowych zajmujących się działalnością charytatywną trzeba wymienić takie, jak:
- Polski Czerwony Krzyż (członek Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca) - niesie pomoc wszystkim potrzebującym, pozyskuje honorowych dawców krwi, prowadzi Krajowe Biuro Informacji i Poszukiwań, zapobiega chorobom zakaźnym i cywilizacyjnym, bierze udział w międzynarodowych akcjach pomocy humanitarnej;
- Caritas Polska (organizacja charytatywna Kościoła Rzymskokatolickiego) - organizuje i koordynuje działania pomocowe za granicą i w Polsce i informacyjne;
- Polska Akcja Humanitarna - niesie pomoc ofiarom wojen i kataklizmów za granicą i w Polsce oraz uchodźcom, wspiera szkoły i ośrodki zdrowia w rejonach dotkniętych ubóstwem, prowadzi akcje edukacyjne;
- Fundacja SOS - obejmuje opieką osoby zagrożone ubóstwem i społeczną marginalizacją, inicjuje i stymuluje akcje społeczne;
- Fundacja Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy