Dydaktyka ogólna

Aparatura terminologiczna dydaktyki
4 komponenty uczenia się: charakter, przedmiot, drogi, efekt
Przedmiot:
-kto? Sam nauczyciel
-co? Wykłady, konsultacje
-czas? Cały czas po skończeniu studiów
Nauczanie- planowa i systematyczna praca z uczniami, która ma na celu zdobywanie nowych doświadczeń, wiedzy
Kształcenie= wiedza + nauczanie
Proces uczenia-nauczania = proces kształcenia
Kształcenie jest instytucjonalne
Warianty uczenia się:
A)w zależności od szczebla edukacji:
-kształcenie przedszkolne
-szkolne, wyższe, dorosłych (ustawiczne, przez całe życie)
B)ze względu na treści:
-humanistyczne
-techniczne
-medyczne
-muzyczne
-plastyczne
-ekonomiczne
C)ze względu na jego miejsce:
-stacjonarne (dzienne, wieczorowe)
-korespondencyjne (zaoczne)
Drogi poznawania dydaktyki:
-literatura
-konsultacje
-pytania
-kontakt z grupą
Efekt: wiedza, umiejętności, wpis w indeksie
4 rodzaje uczenia się według Okonia:
-przyswajanie
-odkrywanie
-przeżywanie
-działanie
Nauczanie- systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przezywanie radości z własnej działalności praktycznej
Nauczanie- organizowanie uczenia się i kierowanie uczeniem się uczniów
Kształcenie- ogół czynności umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągniecie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej, umysłowej, zdolności, zainteresowań, przekonań, postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych
Aby zaistniało kształcenie musi być uczenie się i nauczanie.
Proces kształcenia = proces nauczania + uczenia się
Efektem kształcenia jest wykształcenie.
Kształcenie:
-ogólne- wiedza ogólna, kanon podstaw
-zawodowe- związane z zawodem, wyrobienie konkretnych czynności i kompetencji
Dokształcanie- uzupełnianie niezbędnych kwalifikacji na zajmowanym stanowisku np. dokształcanie nauczycieli
Doskonalenie- rozwijanie i rozszerzanie nabytych kwalifikacji
Kształcenie ze względu na stopień organizacji:
-kierowanie bezpośrednio (przez nauczyciela)
-pośrednio- przez podręczniki, skrypty, film, internet, audycje radiowe)
Samokształcenie- nabywanie wykształcenia, tok działalności własnej, warunki i środki ustala sam podmiot (najczęściej nauka języków obcych)
Techniki samokształcenia:
-czytanie i studiowanie literatury
-słuchanie i dyskutowanie
-czerpanie wiedzy z różnych źródeł
-pisemne opracowanie zagadnień
-uczestnictwo w życiu kulturalnym
Samouctwo- zdobywanie wiedzy w zakresie podstawowym
Cele i zadania samokształcenia:
-stałe dążenie do rozwijania, doskonalenia i wzbogacania osobowości
-należyte przygotowanie do zawodu, do wykonywania pracy, obowiązków zawodowych, podnoszenie swych kwalifikacji
-aktywny udział w dorobku kultury narodowej
-kierowanie rozwojem własnej indywidualności (stawianie przed sobą jakiś celów i osiągnięć)
2 komponenty samokształcenia: kształcenie i samodzielność.
Uczenie się zawiera się w nauczaniu. Uczyć się możemy zawsze i wszędzie. Spontaniczne kształcenie zawsze jest instytucjonalne, świadome.
Cele kształcenia
Cele kształcenia według Okonia- coś, do czego dążymy w procesie kształcenia, świadomie i założone efekty, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia
Cel dydaktyczny według Arendsa- komunikaty wyrażające zamiary nauczyciela, jak powinni zmieniać się uczniowie; są to niby "mapy drogowe" pomagają nauczycielowi i jego uczniom zorientować się, dokąd zmierzają, w którym momencie znaleźli się w danym miejscu.
Konstytutywne cechy celu: twórczy, realny, osiągalny, wykonalny, konkretny, dostrzegalny, logiczny, rzeczowy, precyzyjny
Funkcje celu:
-organizacyjna- całe nasze działanie
-koordynacyjna- punkt odniesienia
-ukierunkowująca- nasze działania, dążenia
-zapewniająca trwałe wartości
-motywująca, regulacyjna
Hierarchia celów:
-rozwój osobowości
-kształtowanie postaw, wartości, światopoglądu
-przygotowanie do samorozwoju
-wiadomości
-wiedza encyklopedyczna
Rodzaje celów ze względu na stopień konkretyzacji:
-ogólne- wyraźnie adresowane do nauczyciela, zamysł nauczyciela, jego strategia działania, zakładają, co nauczyciel chce osiągnąć, cele te ukierunkowują to, co przez planowaną lekcję, będzie przez uczniów doskonalone, rozwijane, kształtowane, poznawane, ćwiczone, zdobywane, przeżywane
-szczegółowe (operacyjne) wyraźnie adresowane do ucznia, bardziej sprecyzowane, węższe, skonkretyzowane, opisują konkretne zachowania ucznia, stanowią opis wyników, które mają być uzyskane
Cele według Okonia:
-rzeczowe- udział w przekształcaniu świata, udział w rzeczywistości
-podmiotowe- poznanie samego siebie, własnych zainteresowań, braków
Podział na cele/Cechy osobowości:
-poznawcze- odnoszą się do procesów poznawczych, myślenia, spostrzegania, analizy
-emocjonalne- uczenie się przez przeżywanie, charakteryzowanie
-psychomotoryczne- związane z ruchem, przemieszczaniem, wykonywanie czynności
Rodzaje celów według Okonia:
-potencjalne- istnieją jeszcze w zamyśle nauczyciela
-aktualne- takie, które się da zrealizować
Właściwości celów operacyjnych (szczegółowych):
-obserwowalny- konkretny opis zachowania ucznia (dostrzegalny), używać czasowników akcji
-nieobserwowalny: wiedzieć, znać, potrafić, umieć, uczyć się, znać, poznać
4 cechy celów operacyjnych według Gallowaya:
-cele są formułowane z punktu widzenia ucznia
-cele stanowią opis konkretnych zachowań
-cele mogą zawierać warunki ograniczające np. czas, miejsce, środki dydaktyczne
-cele mogą reprezentować różne typy zachowań ucznia: poznawcze, emocjonalne, psychomotoryczne
Operacjonalizacja- sprowadzenie celów ogólnych do zbioru celów szczegółowych (zamiana)
3 ważne procesy operacjonalizacji:
-skonkretyzowanie
-sprecyzowanie
-uszczegółowienie
Taksonomia- hierarchiczne ujęcie celów kształcenia, hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiąganie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został osiągnięty, są to narzędzia operacjonalizacji celu, hierarchiczna klasyfikacja celów dydaktycznych
Taksonomia według Blooma:
-wiedza
-zrozumienie
-zastosowanie
-analiza (pytanie: dlaczego?)
-synteza (rozwiązanie problemu)
-ocena (formułowanie sądu na jakiś temat)
Dokumenty określające treści kształcenia
A)Plan nauczania- dla danej szkoły obejmuje zakres przedmiotów, liczbę godzin określoną dla danego przedmiotu, w poszczególnych klasach, ich rozkład na poszczególnych latach nauki (rejestr organizowanych przedmiotów)
B)program nauczania- musi zawierać podstawy programowe, określa, w jakiej kolejności uczeń będzie sobie przyswajał materiał programowy
Jak ocenić dokument programowy, czyli jakie kryteria powinien spełniać program, aby był dopuszczony do użytku szkolnego?
-zgodność z podstawami programowymi
-poprawność konstrukcyjna programu (zawiera wszystkie części składowe jak: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod, ich pomiary)
-poprawność dydaktyczna (materiał przystępny dla ucznia)
-zgodność merytoryczna (nie zawiera sprzecznych informacji, błędów)
-wartościowy z punktu widzenia dyrektora
Program powinien składać się z 3 części:
-uwagi wstępne
-materiał nauczania
-uwagi o realizacji programu (poprawność merytoryczna programu- nie zawiera błędów; poprawność dydaktyczna programu- materiał przystępny dla uczniów, wiedza podana w sposób jasny i klarowny, odpowiedni dla danej grupy wiekowej, odpowiedni język i styl tekstu, materiał powinien być uszeregowany zgodnie z zasadą stopniowania trudności, powinien uwzględniać zainteresowania uczniów, powinien wskazywać na zróżnicowane metody, formy pracy)
Program można napisać samemu, ale musi zatwierdzić go dyrektor i MEN.
D)podstawy programowe- z nich wynika program, minimum, które musi być zrealizowane w określonym czasie, kanon podstawowych umiejętności, wiadomości, które każdy uczeń powinien zdobyć i które stanowią podstawę do opracowania programu; w programie nauczania musi zawierać się podstawa programowa
D)funkcje podręcznika
Funkcje podręcznika według Kupisiewicza: informacyjna, ćwiczeniowa, motywacyjna
Funkcje podręcznika według Okonia:
-informacyjna
-badawcza- podsumowanie na koniec
-praktyczna- ćwiczenia, zadania, pytania na myślenie
-samokształceniowa
Forma, styl, język podręcznika: język odpowiedni do wieku ucznia, forma, czyli grafiki, treści ilustracji musi być adekwatna do treści, wytłuszczone ważne rzeczy, podsumowania, pytania, zadania, autokontrola
Co powinien zawierać program według MEN?
-szczegółowe cele kształcenia
-materiał nauczania związany z celami kształcenia
-procedury osiągania celów
-opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich pomiarów
-program powinien jasno i wyraźnie informować o tym:, jakiego przedmiotu lub, jakiego bloku przedmiotów dotyczy, dla jakiego etapu nauczania i dla jakiej liczby godzin został przygotowany, powinien wyraźnie charakteryzować uczniów tzn. ich cechy, możliwości umysłowe, zainteresowania, powinien też jasno wskazywać, jakie jest niezbędne przygotowanie nauczycieli oraz wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
Podręcznik- jeden z podstawowych środków, wykorzystywanych w procesie nauczania zarówno w toku "żywego" nauczania, jak i przede wszystkim poza nim
Lekcja- główny element systemu klasowo- lekcyjnego w dydaktyce, nazywana jest formą organizacyjną. Istnieją 4 strategie kształcenia Okonia, więc 4 typy lekcji:
I strategia przyswajania wiedzy gotowej (lekcja podająca)
II strategia problemowa- samodzielne dochodzenie uczniów do wiedzy, rozwiązywanie problemów
III strategia oddziaływania na rzeczywistości: praktyka, ćwiczenia, zadania (ekspozycyjna)
IV strategia oddziaływania na ucznia, na jego postawy, system wartości np. muzyka, plastyka, sztuka
Budowa lekcji:
I część główna
II część podstawowa
III czynności końcowe
Funkcje lekcji:
-zaznajamia ucznia z nowym materiałem
-utrwala poznany materiał
-sprawdzenie wiadomości i umiejętności
Formy organizacyjne- wskazują jak organizować pracę z uczniami, stosownie do tego, kto, gdzie i kiedy, w jakim celu ma być podmiotem kształcenia (są zdeterminowane przez cele, treści, itd.)
Podstawy podziału form organizacyjnych stanowią następujące kryteria:
-liczba uczniów (kształcenie indywidualne, grupowe, czyli zespołowe i zbiorowe)
-miejsce uczenia się (zajęcia szkolne i pozaszkolne np. świetlica, lekcje; pozaszkolne: wycieczki, praca domowa, zajęcia w placówkach kulturalno- oświatowych)
-czas trwania zajęć: zajęcia lekcyjne (w czasie lekcji) i poza lekcyjne (nie w czasie lekcji, ale na terenie szkoły, np. zajęcia dodatkowe)