Pojęcia z polskiego od a do p
A
akapit-wcięcie w tekscie,rozpoczynające nową myśl.
akcja-ciąg zdarzeń prowadzących do celu.
aforyzm-zwięzłe,błyskotliwe sformułowanie ogólnej myśli(maksyma,sentencja)
anafora-środek poetycki,rozpocznanie wersów tym samym wyrazem,literą(w ten sam sposób)
antyteza-zestwienie przeciwstawnych znacze-
niowo części zdania
apostrofa-bezpośredni zwrot do osoby,pojęcia, zjawiska
archaizm-wyraz już nie używany
absurd-niedorzeczność
B
baśń-gat epiki zawierający elementy fantasty-czne,ukazujące walkę dobra ze złem.
bajka-gat epiki,utwór wierszowany,których bohaterami są zwierzęta,przedmioty,rośliny o cechach ludzkich,zakończony morałem.
ballada-gat epiki,dłuższych rozmiarów,o nas-troju tajemniczości,grozy,ma elemeny fanta-styczne,oparta na wierzeniach ludowych.
biografia-opis czyjegoś życia
bohater dynamiczny-ulega przeobrażeniom
bohater statyczny-nie ulega przeobrażeniom
C
charakterystyka bezpośrednia-gdy narrator jej dokonuje
charakterystyka pośrednia-gdy czytelnik jej dokonuje
D
dramat właściwy-(dramat obyczajowo-psycho-logiczny) np. Niemcy,dramat o zwartej kompozycji i wyrazistej akcji
didaskalia-tekst poboczny dramatu
dźwiękonaśladownictwo(onomatopeja)- odtworzenie zjawisk akustycznych za pomocą dźwięków mowy:głosek,słów
dziennik-zbiór różnych zapisków,oznaczonych datami,tworzonych dzięn po dniu
E
epika-jeden z trzech rodzajów literackich. cechuje go obecność narratora i ukształtowanie fabuły
elegia-gat liryki będący utworem żałobnym, pisanym na cześć osoby bliskiej lub znanej
epifora-środek poetycki,kończenie wersów w ten sam sposób
epitet-wyraz eksponujący cechę przedmiotu , osoby,pojęcia
eufenizm-złagodzenie wyrażenia np. głupi-nie mądry
elipsa-opuszczenie części wypowiedzi
epilog-końcowa część utworu/dopowiedzenie
eponim-wyraz lub zwrot pochodzący od imion i nazwisk, a także od nazw miejscowości, regionów i krajów.
etymologia wyrazów=pochodzenie wyrazów.
epopeja-dłuższych rozmiarów utwór epicki ukazujący przekrój danego społeczeństwa w ważnym dla niego momencie dziejowym,na tle istotnych wydarzeń historycznych.
F
fabuła-splot wątków i motywów utworu, powiązanych następstwem w czasie
fikcja-zmyślenie
fantastyka-nieprawdopodobieństwo
felieton-swobodna wypowiedź,często satyry-czna,na aktualne tematy,w odcinkach
fraszka-krótki utwór,żartobliwy lub refleksyj-ny,wierszowany,w tytule ma przyimki na,do,o.
fraza-związek frazeologiczny posiadający odmienioną formę czasownika.
frazeologia-połączenie stałe wyrazów
G
groteska-wolbrzymienie,przejaskrawienie rzeczywistości,graniczące z absurdem.
H
hymn-gat liryki wierszowany,adresowany do Boga,bóstwa,o charakterze dziękczynnym
hiperbola-opis osoby,zjawiska,przedmiotu, który wyolbrzymia
humoreska-krótkie opowiadanie o żartobliwej treści,zakończone pointą
Epoki literackie:
1.Starożytność
2.Średniowiecze
3.Renesans (Odrodzenie)- XVI wiek
4.Barok- XVII wiek
5.Oświecenie- XVIII wiek
6.Romantyzm-1822-1863
7.Pozytywizm-1863-1890
8.Młoda Polska-1890-1918
9.20-lecie międzywojenne-1918-1939
10.Okres wojny i okupacji-1939-1945
11.Współczesność
R
recenzja-opinia o czymś
refren-powtarzająca się część tekstu
reazilm-ukazanie rzeczywistości
rym-współbrzmienie końcowych części wyrazu.
rytm-melodia wiersza polegajaca na powtarza- niu się stałych elementów,sylab,wersów
reportaż-utwór publicystyczny stanowiący wiarygodne sprawozdanie z autentycznych wydarzeń
S
satyra-ukazanie rzeczywistości w tzw. „krzy- wym zwierciadle”.Ośmieszenie panującej mody,zwyczajów.
sonet-gat liryki o układzie wersów 4433
symbol-znak ukrytych treści
scena w dramacie-część aktu w dramacie związana z ilością osób
strofa-układ wersów w wierszu
Ś
średniówka-przedział na oddech
świat przedstawiony-wszystkie ukazane w utworze zjawiska będące przedmiotem narracji
T
tekst główny-wszystkie wypowiedzi postaci dramatu:ich dialogi i monologi
tekst poboczny-didaskalia-wszystkie wskazów-ki,uwagi autora dotyczące sposobu inscenizacji
tren-gat liryki,utwór żałobny,pisany na cześć bliskiej osoby lub znanej,wychwalający zalety zmarłego
tragedia- utwór dramatyczny wywodzący się z antyku,kończący się śmiercią głównego bohatera,wierszowany
U
uosobienie-personifikacja-nadanie cech ludzkich
W
wątek-wyobrażenia związane z 1 bohaterem
wyrażenie-zw fazeologiczny nie posiadający czasownika
wiersz biały-bezrymowy
wolny-zostały w nim odrzucone wszelki rygory wiersza regularnego
ciągły-stychiczny-jego wersy nie zostały połączone w strofy
stroficzny-wersy nie zostały połączone w strofy
sylabiczny-zbudowany z wersów o jednakowej liczbie sylab
sylabotoniczny-w wersie:jednakowa liczb sylab i stały rozkład sylab akcentowanych
wykrzyknienie-środek poetycki polegający na zdaniu wykrzyknikowym
wywiad-przeprowadzenie rozmowy ze znaną osobą na konkretny temat
Z
zwrot-związek frazeolog posiadający czasownik w bezokoliczniku
zw frazeologiczne-stałe połączenie wyrazów
złota myśl-sentencja-zwięzłe błyskotliwe sformuowanie jakiejś myśli
inwokacja-rozbudowana apostrofa
ironia-ukryta drwina w wypowiedzi pozornie dodatniej
K
komedia-ma dobre zakończenie dla bohate-rów głównych
komizm-sprzeczność między naszymi oczekiwaniami a rzeczywistością
kontrast-przeciwieństwo
L
liryka-jeden z trzech rodzajów literackich;
rezygnacja z fabuły zastępuje ją monolog
(podmiot lir,bohat liryczny)
legenda-opowieść o przeszlości z elementa-mi fantastyki(odwołuje się do rzeczywistych miejsc i zdarzeń) inaczej podanie
M
mit-gat epiki oparty na wierzeniach staroży-tnych greków i rzymian,bohaterami są bogowie
motyw-element świata który powtarza się w wielu utworach
metafora-przenośnia
mowa zależna-jest w formie zdań złożonych podrzędnie,jest przekształceniem czyichś słów we własną wypowiedź
mowa niezależna-ma formę dialogu i jest dosłownym przytoczeniem czyichś słów
mowa pozornie zależna-występuje w tekstach narracyjnych.Posiada formę III os i zbliżona jest do opisu przeżyć wewnętrzn.
morał-myśl wynikająca z tekstu
makaronizmy-charakterystyczne dla epoki baroku i częściowo oświecenia wtrącenia zwrotów i wyrażeń łacińskich w polskie zdania.
N
narracja-opowiadanie
narrator wszechwiedzący-dysponuje pełną i wiarygodną wiedzą na temat świata przedstawionego
nowela-gat epiki jednowątkowy o wyraźnie zaznaczonym punkcie kulminacyjnym i jednoznacznym zakończeniu
O
opowiadanie-gat epiki ma formę luźnej kompozycji,jednowątkowym bez wyraźnego punktu kulminacyjnego i bez jednoznaczneg zakończenia
opis sytuacji-forma pośrednia między opisem a opowiadaniem
ożywienie-nadanie cech ludzkich
oksymoron-środek poetycki,obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy np. gorący lód.
P
przeżycie wewnętrzne-inaczej stan psychiczny,to utrzymujący się przez jakiś czas (minuta-tydzien) ogólny stan uczuciowy, charakteryzujący się przewagą uczuć pewnego rodzaju i charakterysty-cznym sposobem reagowania na bodźce.
powieść-gat epiki wielowątkowy
pamiętnik-osobiste zapisy (utwór opisujący wydarzenia współczesne autorowi,takie w których sam uczestniczył lub których był świadkiem)
parafraza-omówienie tekstu
pieśń-gat liryki,wierszowany,liczne powtórzenia,wyraźny rytm
podmiot liryczny-stworzona przez autora fikcyjna postać przedstawiająca w utworze lirycznym własne przeżycia,refleksje,dozna-nia,wrażenia,oddająca własną wizję świata
porównanie-na zasadzie podobieństwa („jak”,”jakby”)
przypis-to dopisek do tekstu,wyjaśnienie jego źródła umieszczony u dołu strony
pytanie retoryczne-takie na które nie oczekujemy odpowedzi
prolog-początkowa część utworu
przenościa-metafora
proza-teksty pisane mową niewiązaną (epika)
punkt kulminacyjny-moment w którym napięcie akcji jest szczególnie wysokie, a istniejący konflikt ulega szczytowemu zaostrzeniu
poakcja-wprowadzona do uworu informacja o dalszych dziejach postaci
przedakcja-informacje o wydarzeniach poprzedzające moment zawiązania akcji
peryfraza-środek poetycki,zastąpienie 1 wyrazu kilkoma
podanie=legenda
przemówienie-wystąpienie 1 osoby mające na celu zwrócenie uwagi słuchaczy na podejmowane tematy czy opisywane zjawiska
przerzutnia-połączenie w liryce w jedną całośc dwóch kolejnych wersów
posłowie-dopowiedzenie do tekstu, końcowa częśc utworu
przedmowa-przed utworem,początkowa częśc utworu