Tematy i odpowiedzi matury ustnej z języka polskiego - średniowiecze

Średniowiecze

1. Czas trwania epoki średniowiecza w porównaniu z najważniejszymi wydarzeniami historycznymi.
Średniowiecze jest to epoka w dziejach Europy, między starożytnością a czasami nowożytnymi.Termin „średniowiecze” wprowadzili humaniści, a spopularyzował go w XVII wieku A.Celler (Keller) w swym podręczniku historii powszechnej.Początek średniowiecza wiąże się z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego w 476r., a za koniec przyjmuje się datę upadku Konstantynopola (1453r.) lub datę odkrycia Ameryki (1492r.) albo wynalazek druku (1540r.).Średniowiecze nie jest epoką jednolitą, dlatego wyróżnia się wczesne średniowiecze (do XI w.), jego rozkwit (XI - XIII w.) i zmierzch (XIV - XV w).

2. Wyjaśnij pojęcia teocentryzm, tonizm, augustynizm, scholastyka.
Teocentryzm (theos - Bóg) - średniowieczny pogląd, którego idea podporządkowywała Bogu wszelkie ludzkie sprawy, nakazywała ujmowanie różnych zjawisk świata, jako znaków twórcy.W znakach tych dopatrywano się głębszego znaczenia ukrytych treści.
Tomizm - system teologiczno - fizoloficzny, którego twórcą był św. Tomasz z Akwinu.System ten był propagowany przez zakon dominikański jako oficjalna
nauka, z czasem stał się doktryną zalecaną w całym Kościele
Augustynizm - doktryna fiolzoficzno - teologiczna Ausustyma Aureliusza (354r. - 430), biskupa w Płn.Afryce.Głosiła ona m.in. teocentryzm i bezwzględną zależność świata i człowieka od Boga, osobowo pojętego absolutu, wprowadzająca do filozofii chrześcijańskiej teologiczne i personalistycznie zinterpretowaną platońską teorię idei.
Scholastyka - średniowieczny kierunek filozofii chrześcijańskiej.kierunek ten charakteryzował się dążeniem do rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych, opieraniem się na autorytetach np.: Pisma Świętego, jako głównego źródła poznania prawdy, abstrakcyjnymi analizami i spektualnym dociekaniem bez odwoływania się do doświadczeń.

3. Wyjaśnij pojęcia histografia, kronika, hagiografia.
Histografia - dziejopisarstwo - piśmieńictwo historyczne odtwarzające przeszłość na podstawie źródeł ustnych i pisanych, wykopalisk, zabytków i innych.
Hagiografia - dzial piśmienictwa obejmujący legendy i żywoty świętych, zwłaszcza katolickich, opisanych bez krytycznym uwielbieniem przez biografów.
Kronika (roczniki) - chronologiczny zapis ważniejszych wydarzeń z życia państwa, instytucji i organizacji.

4. Przedstaw „Bogurodzicę jako najstarszy zabytek literatury polskiej i języka polskiego.
„Bogurodzica” jest najstarszym tekstem literackim napisanym w języku polskim.Nie znamy jej autora ani dokładnego czasu powstania.Przyjmuje się że tekst „Bogurodzicy” powstał na przełomie XII i XIII wieku.Jest to utwór całkowicie oryginalny, posiadający też oryginalną melodię.”Bogurodzica” jest świadectwem polskiej kultury literackiej tego czasu, gdyż jest wierszem kunsztownym, asylabicznym, zdaniowym, ale z dążeniem do równej liczby sylab w wersach, o wersach rozczłonkowanych średniówką, o rymach wewnętrznych i zewnętrznych.

5. Porównaj wizerunek Matki Boskiej zawarty w „Bogurodzica” i „Lamencie Świętokrzyskim”.
Kult Matki Boskiej w literaturze i sztuce średniowiecznej, wynikał z potrzeby zachowania hierarchicznej, odpowiadającej wzorom fedualnym, struktury świata duchowego.Kult Matki Boskiej był niezwykle rozpowszechniony przez pieśni maryjne.Kult Maryji - kobiety, Matki Bożej odnaleźć w najstarszym zabytku językowym - „Bogurodzicy”.Pieśń ta jest apostrofą do Matki Boskiej z prośbą o wstawiennictwo u jej syna.W „Lamencie Świętokrzyskim” zwanym inaczej „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”, też jest zawarty kult Matki Boskiej.W utworze tym podmiotem lirycznym jest bolejąca Matka, stojąca pod krzyżem katowanego Syna, która prosi ludzi o użalanie się nad nią.Obraz Maryii, zawarty w tych utworach, to obraz tragizmu macierzyńskiego.To właśnie, wydawało się zawsze człowiekowi szczególnie bliskie, stawała się orędowniczką ludzkich próśb i pełnych nadziei modlitw kierowanych ku Bogu.

6.Wymień i scharakteryzuj wzorce osobowe typowe dla literatury średniowiecza.
Wzorce osobowe średniowiecza to asceza i epicki ideał rycerza.Wzorzec osobowy - asceza, był popularną postawą wobec życia, godną naśladowania w okresie średniowiecz.Asceza rozpowszechniła się głównie za sprawą średniowiecznego gatunku literackiego jakim był żywot świętych np.:„Legenda o św.Aleksym” i „Kwiatki św.Franciszka”.Propagowany w żywotach świętych ascetyczny wzorzec osobowy, charakteryzował się wyrzeknięciem się wszelkich przyjemności, nakazywał prowadzenie surowego trybu życia, który sprowadzał się do umartwiania się nad sobą oraz świadomego samoponiżania.Drugim wzorcem osobowym średniowiecza był epicki ideał rycerza, który został rozpowszechniony przez pieśni rycerskie.W tych pieśniach wychwalano zasługi średniowiecznych rycerzy.Dla średniowiecznego rycerza najważniejszy był honor jako najwyższe dobro iemskie, głosili bezwzględną wierność wobec Boga i Suwerena oraz postawę czynnej, zbrojnej obrony Wiary i Wladcy.Przykładem tego jest tytułowy bohater „Pieśni o Rolondzie”.Tytułowy bohater - rycerz Roland, ginie w bohaterskiej walce z niewiernymi Saracenami.Roland poprzez swoją rycerską śmierć wyraża bezwzględną wierność wobec Boga, Władcy oraz „słodkiej Francji”.

7. Przedstaw dzieje św.Aleksego i wyjaśnij pojęcie asceza.
Asceza - wyrzekanie się wszelkich przyjemności, umartwianie się, prowadzenie surowego trybu życia mającego wg niektórych religii zapewnić doskonałość i
zbawienie.
„Legenda o św.Aleksym” powstała w Syrii w wczesnym średniowieczu.Około X wieku dotarła do Europy Polska wersja pochodzi z przełomu XIV i XV w.
Postać Aleksego miała być wzorcem świętości w duchu chrześcijańskiej ascezy.W Rzymie żył książę Eufemian, który był pobożny, pomagał biednym.
wspierał pielgrzymów.Eufemian i jego żona Aglias nie mogli mieć dzieci, więc modlili się do Boga o potomka.Modlityw ich zostały wysłuchane - narodził im się syn Aleksy.Gdy Aleksy miał 24 lata, ojciec jego postanowił, by Aleksy się ożenił.Poją za żonę córkę cesarza.Ślubu udzielił im papierz.W noc poślubną Aleksy opuścił żonę by na zawsze służyć Bogu.Opuszczając dom zabrał większość swojego majątku i oddał biednym, a sam zaczął żebrać pod kościołem.
Pewnego razu z obrazu zeszła Matka Boska i rozkazała klucznikowi aby wpuścił żebraka do kościoła.Gdy takie wydarzenia zaczęły się powtarzać, Aleksego uznano za świętego.Alesksy jednak nie chciał żyć w sławie świętego.Postanowił popłynąć do Tarasu, jednak podczas żeglugi statek zmienił kur i Aleksy wrócił do Rzymu.Przez następnych 16 lat żył na dworze swojego ojca jako żebrak nie rozpoznany przez rodzinę.Sypiał pod schodami, wylewano na niego odpadki, poniżano go, lecz on wiedział że cierpi na chwałę Bożą.Czując że zbliża się śmierć, Aleksy spisał historię swojego życia i zacisnąwszy list w ręku zmarł.Wtedy wydarzył się kolejny cud „Zaczęły w Rzymie bić wszystkie dzwony”.Wszyscy mieszkańcy zaczeli szukać świętego.Drogę do świętego wskazało niewinne dziecko.List z jego ręki wyjąć mogła tylko jego żona.

8. Motyw śmierci w literaturze średniowiecza.
Motyw śmierci w literaturze średniowiecza, to po wzorcach osobowych popularyzowanych w średniowieczu i po tematyce religijnej, najczęstszy temat średniowiecznych utworów.Negacja wartości cielesnych, ziemskich, materialnych, prowadziła twórców średniowiecznych do fascynacji śmiercią.Popularnym jego ujęciem był tańce śmierci (danse macabre).W zabytkach jęz. literatury polskiej najpełniej wyraziło się to w XV - wiecznej „Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią”.

9. Wymień najstarsze zabytki języka polskiego i wyjaśnij czym różnią się zabytki języka od zabytków
literatury.
Zabytki języka polskiego to słowa, zdania i utwory literackie zapisane w języku polskim w epoce średniowiecza.Pozwalają one poznać jeżyk staropolski a także śledzić rozwój polszczyzny.
Zabytki języka polskiego to:
a) dokumenty, w których pojawiły się polskie nazwy miejscowe i osobowe np.:
* ”Geograf Bawarski” (IX) - opisuje on średniowieczną europę, znajdują się tutaj nazwy plemion zamieszkujących ziemie polskie np.: Opolanie, Wiślanie.
* „Dagome iudex” (990) - dokument, w który Mieszko I, oddaje państwo polskie pod opiekę papieżowi, znajdują się tutaj nazwy plemion i miast,
* „Kronika niemiecka” (1009 - 18) - kronika napisana przez biskupa merseburskiego Thietmara,
b) pierwsze zdanie napisane w języku polskim:
* „Księga Henrykowska” (1270r.) - „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” - co znaczy „Daj, niech ja pomiele, a ty odpoczywaj”,
c) teksty literackie w języku polskim:
* „Bogurodzica” (XII - XIII w) - najstarszy drukowany polski tekst poetycki, ”Kazania świętokrzyskie” (XIV), ”Psałterz floriański” (XIV), ”Kazania
Gnieźnieńskie”(XV), ”Psałterz Puławski” (XV), ”Biblia Królowej Zofii” (XV),
Zabytki języka polskiego, różnią się tym od zabytków literatury, że te ostatnie analizujemy nie tylko pod kątem językowym, ale i ze względu na ich treść,
kompozycję i przesłanie.

10. Przedstaw „Bogurodzicę” jako utwór religijny, hymn rycerstwa polskiego i pieśń patriotyczną.
„Bogurodzica” jest najstarszym drukowanym tekstem polskim.Powstała jako pieśń maryjna a z czasem stała się pieśnią ojczyźnianą - pełniła rolę hymnu rycerstwa polskiego oraz hymnu dynastycznego Jagiellonów.Jako pieśń maryjna (liryka maryjna) „Bogurodzica” zawiera w sobie tematykę religijną.Pierwsza
zwrotka to zwrot do Matki Boskiej z prośbą o wstawiennictwo u jej syna, a druga zwrotka to zwrot do Chrystusa z powłowaniem się na Jana Chrzciciela z
prośbą o wysłuchanie modlitwy podmiotu zbiorowego, który pragnie pobożnie żyć, a po śmierci znaleźć się w raju.Jako pieśń ojczyźniana (hymn rycerstwa polskiego) dodawał odwagi rycerstwu polskiemu podczas ważnych wydarzeń (została ona odśpiewana przez rycerstwo polskie przed bitwą pod Grunwaldem w 1410r. i w bitwie pod Warną w 1444r.).Hymnem dynastycznym Jagiellonów stała się w 1385r., kiedy na tronie polskim zasiadł król Władysław II Jagiełło.