Otyłość - żywienie

OTYŁOŚĆ



tyłość jest zaburzeniem homeostazy przemiany energetycznej spowodowanym nadmierną podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia magazynowania tego nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.
Otyłość jest chorobą przewlekłą, której towarzyszą liczne powikłania ze strony układu krążenia i innych narządów. Stanowi znaczący czynnik zwiększający liczbę przedwczesnych zgonów. Podnosi to poważnie wydatki opieki zdrowotnej związane z leczeniem osób otyłych.
Otyłość narasta na świecie w alarmującym tempie i częściej dotyczy krajów rozwiniętych ekonomicznie co jest spowodowane nadmierną podażą pokarmów głównie tłuszczów oraz zmniejszoną aktywnością ruchową.
Ilość nadmiernej tkanki tłuszczowej można określić dzięki Indeksowi Masy Ciała (BMI - Body Mass Index). BMI dobrze oddaje relację pomiędzy masą ciała a wzrostem.
BMI = Masa ciała [kg]



wzrost2[m2]
Osoby z BMI powyżej 25 mają nadwagę, natomiast osoby z BMI powyżej 30 są oceniane jako osoby otyłe.




nformacji o występowaniu na świecie nadwagi i otyłości wśród dorosłych dostarczyły badania WHO MONICA (MONitoring of trends and determinants In CArdiovascular diseases), które zostały przeprowadzone w ciągu ostatnich 10 - 20 lat pod patronatem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Celem tych badań było określenie częstości występowania otyłości w sześciu regionach świata: Afryka, Ameryka Północna i Południowa, Azja Południowo-Wschodnia, Środkowy Wschód, Europa, Pacyfik Zachodni.
Uzyskane wyniki wskazują, że od 50% do 75% badanych kobiet ma nadwagę lub otyłość. Natomiast wśród mężczyzn, z wyjątkiem Chińczyków, występowanie otyłości lub nadwagi przekracza 50% badanych populacji. Wykazano także że istnieją populacje, wśród których ponad 75% to osoby z nadwagą lub otyłością.
Szacuje się, że rozpowszechnienie otyłości wzrosło do około 40% populacji europejskiej a w krajach dawnego bloku wschodniego stwierdza się jeden z największych na świecie wskaźników występowania choroby niedokrwiennej serca, co jest w dużej mierze związane z rozpowszechnieniem otyłości.
Najnowsze badania Pol-MONICA przeprowadzone w próbie losowej populacji Warszawy, w wieku 35-64 lat pokazały, że w Polsce nadwaga (BMI=25-29,9 kg/m2) występuje u 45,2% mężczyzn i 35,1% kobiet, a otyłość (BMI>30,0 kg/m2) u 22,4% mężczyzn i 29% kobiet. Analiza przeprowadzonych w latach 1984-1993 badań, wykazała wzrost częstości występowania otyłości wśród mężczyzn i kobiet, natomiast w przypadku nadwagi stwierdzono mniejsze jej występowanie u obu płci.




rzyczyna otyłości jest nieznana ale mechanizm jej powstawania jest prosty. Otyłośc zawsze jest spowodowana pobieraniem większej ilości energii pod postacią spożywanych pokarmów niż wynoszą łączne wydatki energetyczne ponoszone przez nasz organizm. Wyróżniamy dwa typy otyłości w zależności od etiopatogenezy:
• otyłość pierwotną - pokarmową powstającą w wyniku współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych
• otyłość wtórną - będącą objawem chorób metabolicznych, chorób ośrodkowego układu nerwowego, wad chromosomalnych oraz jako działanie leków
Przyczyny otyłości wtórnej
Wśród czynników, które powodują rozwój otyłości należy wymienić:
• zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego: urazy czaszki, guzy mózgu, dystrofia tłuszczowo-płciowa Froehlicha, zespół Blounta
• endokrynopatie: niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm pierwotny, choroba lub zespół Cushinga, zespół Stein-Leventhala, stan po usunięciu jajnikówi, niedobór hormonu wzrostu, zespół przekwitania, hipogonadyzm hipogonadotropowy i inne.
• stosowanie leków: glikokortykoidów, estrogenów, progesteronu, środków uspokajających, pochodnych fenotiazyny.
• wady chromosomalne: zespół Turnera, zespół Downa.
Przyczyny otyłości pierwotnej
W powstawaniu nadwagi i rozwoju otyłości pierwotnej bierze udział wiele czynników wśród których najważniejszą rolę odgrywają:
Czynniki genetyczne
Otyłość wykazuje charakter rodzinny, gdzie dużą rolę odgrywają wspólne dla rodzin nawyki żywieniowe i życiowe. Czynniki genetyczne mogą stanowić do 40% przyczyn prowadzących do otyłości. W procesie tym zaangażowanych może być kilka genów wpływających na przyjmowanie pokarmów i wydatkowanie energii. Dokładny mechanizm pozostaje jednak nieznany. Uważa się, że leptyna kodowana przez gen ob jest przekaźnikiem pomiędzy adipocytem (komórką tłuszczową) a mózgiem dostarczającym informacji o rozmiarach zmagazynowanego tłuszczu. Leptyna hamuje również syntezę i uwalnianie neuropeptydu Y (NPY), który zwiększa apetyt, obniża termogenezę oraz podwyższa poziom insuliny. Podejrzewa się, że mózg osoby otyłej otrzymuje mylącą informację, zaniżającą zasoby tłuszczu w ustroju.
Wydaje się również, że u ludzi czynnik dziedziczny może odgrywać rolę w dziedziczeniu konstytucji psychofizycznej oraz chorób powodujących otyłość wtórną takich jak cukrzyca lub hiperlipoproteinemiarodzinna. Genetycznie uwarunkowana skłonność do tycia może polegać na zwiększonej podatności nabodźce środowiskowe sprzyjające zwiększenu masy ciała.
Czynniki fizjologiczne
Częstość występowania otyłości wzrasta wraz z wiekiem, ulegając jedynie obniżeniu na starość. Odżywianie człowieka regulowane jest przez ośrodkowy układ nerwowy a w szczególności ośrodki podwzgórzowe, węchomózgowie, układ limbiczny, twór siatkowaty, jądra migdałowate i korę mózgową. Ośrodki te przez cały czas otrzymują bodźce typu psychicznego, nerwowego, hormonalnego i metabolicznego informujące o stanie odżywienia tkanek. Po przeanalizowaniu ośrodki te kształtują uczucie głodu, apetyt, sytość itp. Apetyt jest regulowany wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem, czynnością. Na łaknienie w najwiekszym stopniu wpływają neurotransmitery, głównie monoaminy:
• serotonina - zmniejsza apetyt na węglowodany
• dopamina - reguluje łaknienie poprzez wpływ hamujący na przyjmowanie tłuszczów
• noradrenalina - zwiększa apetyt na węglowodany
Każde zaburzenie organiczne lub czynnościowe tych ośrodków może zmienić zachowanie się człowieka w zakresie nawyków żywieniowych co może być przyczyną rozwoju otyłości.
Styl życia
Otyłość powstaje przede wszystkim w wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu oraz zbyt małej aktywności fizycznej. Zmniejszona aktywność fizyczna w zasobnych społeczeństwach jest ważnym czynnikiem powodującym otyłość. Chociaż spożywanie pokarmu zwiększa się wraz ze zwzrastającym wydatkiem energetycznym to jednak nie zmniejsza się ono proporcjonalnie, kiedy aktywnośc fizyczna spada poniżej pewnego poziomu. U niektórych osób zmniejszenie aktywności fizycznej może wręcz powodować zwiększenie spożywania pokarmu. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są siedmiokrotnie bardziej narażone na przybierania na wadze, natomiast mężczyźni czterokrotnie.
Duże znaczenie na rozwój otyłości ma stosowanie używek:
• alkohol - spożywany w nadmiernych ilościach dostarcza tzw pust kalorie, prowadzi do chorób, chorób wątroby i trzustki.
• palenie papierosów - chociaż palenie papierosów obniża apetyt to nie jest to metoda pozwalająca utrzymać prawidłową masę ciała i zachować zdrowie, gdyż palenie jest jednym z głównych czynników chorób sercowo-naczyniowych.
Czynniki psychologiczne
Otyłość traktowana jako uzależnienie, wewnętrzny przymus jedzenia negatywnie wpływa na życie i sprawia ze osoby otyłe unikają kontaktu z ludźmi, boją się odrzucenia, często czują się gorsze od innych osób. Otyłość u takich osób może stać się sposobem na życie, wytłumaczeniem wszelkich osobistych niepowodzeń natomiast jedzenie może być sposobem na odreagowanie złości, smutku i sposobem na nudę. Typowa dla ludzi otyłych jest złudna nadzieja, że wszystko w życiu się uda jeśli tylko dana osoba schudnie.
Nadmierne spożycie tłuszczu
Istnieje dodatnia korelacja między spożyciem tłuszczu a jego ilością w organizmie. Ilość spożywanego tłuszczu w diecie świadczy o jej jakości zdrowotnej tzn im więcej tłuszczu, tym jest ona mniejsza. Osoby otyłe szczególnie powinny zwracać uwagę na ilość przyjmowanego tłuszczu gdyż u tych osób mechanizmy kontrolujące łaknienie są zaburzone. Otyli mężczyźni częściej spożywają smażone mięsa, kiełbasy, hamburgery, pizzę podczas gdy kobiety lody, czekoladę, ciasta i kremy. Produkty te są źródłem zbędnych kalorii, nasyconych kwasów tłuszczowych, kwasów tłuszczowych trans, a także cholesterolu i spożywane w nadmiarze podnoszą poziom w surowicy cholesterolu całkokwitego, złego cholesterolu (LDL) i triglicerydów. U osób tych w przeciwieństwie do osób szczupłych u których po spożyciu posiłku obfitującego w tłuszcz następuje ograniczenie ilości przyjmowanych kalorii w następnych posiłkach nie obserwuje się tego zjawiska, co sprzyja niekontrolowanemu przyjmowaniu energii i postępującemu tyciu. Wraz ze wzrostem procentowej zawartości tłuszczu w diecie zwiększa się wartość wskaźnika masy ciała.
W przeprowadzonych badaniach wykazano, że nadmiar spożywanej energii w stosunku do zapotrzebowania powoduje większy wzrost masy ciała po przyjmowaniu tłuszczu w porównaniu z węglowodanami. Dochodzi do tego, gdyż kalorie pochodzące z tłuszczu są łatwiej magazynowane (koszt magazynowania wynosi 4% energii), natomiast pochodzące z węglowodanów potrzebują dodatkowej energii na przekształcenie w tłuszcz zapasowy tj. około 23% energii dla de-novo lipogenezy i 12% dla procesów glikogenezy.
Przyczynami nadmiernej podaży energii w wyniku spożywania produktów obfitujących w tłuszcz może być:
• rozciąganie ścian żołądka -tłuszcz przyspiesza opróżnianie żołądka;
" uczucie sytości po pokarmach obfitujących w tłuszcz u otyłych jest słabo wyrażone;
• tłuszcz poprawia walory smakowe pożywienia;
• potrawy bogate w tłuszcz - wymagają w niewielkim stopniu żucia cosprzyja szybkiemu przyjmowaniu nadmiaru energii, w odróżnieniu od produktów obfitujących w błonnik;
W ostatnich latach obserwuje się korzystne zmiany w strukturze spożycia tłuszczu, co wyraża się zwiększonym spożyciem olejów roślinnych, a zmniejszonym tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.Jednocześnie zwraca uwagę ciągle wysokie spożycie tzw. tłuszczu ukrytego.

tyłość charakteryzuje się zwiększenie masy ciała ponad przyjętą normę, co zależy od zwiększenia ilości tłuszczu w organizmie. Wzrost ilości tłuszczu w organiźmie następuje w wyniku tworzenia nowych adipocytów (komórek tłuszczowych) wypełnionych triglicerydami lub jest wynikiem ich hiperplazji (rozrostu) i hipertrofii (przerostu).

Body Mass Index
Ilość nadmiernej tkanki tłuszczowej można określić dzięki Indeksowi Masy Ciała (BMI - Body Mass Index), który jest najbardziej użytecznym miernikiem prawidłowości masy ciała. BMI dobrze oddaje relację pomiędzy masą ciała a wzrostem.
BMI = masa ciała (kg)/wzrost2 (m2)
Należna masa ciała, bez względu na płeć, powinna znajdować się w przedziale BMI od 18,5 do 24,9. Za nadwagę uznaje się przedział 25-29,9 a powyżej 30 rozpoznaje się otyłość. Poniżej przedstawiamy klasyfikację otyłości w zależności od BMI wg WHO ( Genewa 3-5.07.1997)
od do opis Ryzyko rozwoju chorób towarzyszących
18.5 niedobór masy Niskie (ale zwiększone ryzyko innych problemów zdrowotnych)
18.5 24,9 masa prawidłowa Średnie
25,0 29,9 nadwaga Podwyższone
30 34,9 I otyłości Znacznie podwyższone
35 39,9 II otyłości Wysokie
40 III otyłości Bardzo wysokie
Indeks masy ciała (BMI) nie jest dobrym miernikiem w przypadku:
• dzieci, które ciągle rosną
• osób w wieku starszym, u których nie można dokonać dokładnych pomiarów wzrostu
• sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej
• kobiet ciężarnych
Badania antropometryczne
Badania te opierają się głównie na pomiarze różnych obwodów ciała jak również pomiarze grubości fałdów skórno-tłuszczowych.
W celu określenia rozmieszczenia tłuszczu najczęściej mierzy się obwód talii (w centymetrach) w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym grzebieniem kości biodrowej oraz obwód bioder (w centymetrach) określający najszerszy wymiar na wysokości krętarza większego. Po dokonaniu niezbędnych pomiarów określa się stosunek obwodów talii do bioder tzw. WHR ( waist to hip ratio). Jeżeli wskaźnik WHR jest równy lub wyższy od 0,8 u kobiet, a u mężczyzn gdy WHR jest równy lub wyższy od 1,0 mówimy o otyłości typu jabłko czyli tzw. Otyłości wisceralnej. W przypadku gdy wartości tego wskaźnika wynosi poniżej 0,8 u kobiet, a także poniżej 1,0 u mężczyzn wówczas mówimy o otyłości udowo-pośladkowej.
Stwierdzono, że sam obwód pasa również stanowi cenny wskaźnik stanu zdrowia. Obwód pasa powyżej 102 cm u mężczyzn i powyżej 88 cm u kobiet jest częściej powiązany z zaburzeniami oddychania, wysokim ciśnieniem krwi, wysokim poziomem cholesterolu i cukrzycy w porównaniu do grupy osób szczupłych. Mężczyźni z obwodem talii powyżej 102 cm są 4,5 raza bardziej narażeni na występowanie cukrzycy insulinozależnej w porównaniu do mężczyzn z obwodem pasa poniżej 94 cm, natomiast kobiety z obwodem pasa powyżej 88 cm są 3,8 raza bardziej narażone na wystąpienie cukrzycy typu II w porównaniu do kobiet z obwodem pasa poniżej 80 cm.
Tomografia komputerowa


zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organiźmie na który wpływa wiele czynników hormonalnych oraz genetycznych rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje otyłości:
• otyłość typu "gruszka" - (udowo-pośladkowa) - Wskaźnik WHR jest poniżej 0,8 kobiet, a u mężczyzn poniżej 1,0.
• otyłość typu "jabłko" - (otyłość brzuszna, wisceralna) - Wskaźnik WHR jest równy lub wyższy od 0,8 u kobiet, a u mężczyzn równy lub wyższy od 1,0
U kobiet częściej występuje otyłość "typu gruszki" (udowo-pośladkowa) natomiast mężczyźni są bardziej predestyponowani do występowania otyłości typu "jabłko" w której tkanka tłuszczowa gromadzi się wewnątrz jamy brzusznej (tłuszcz brzuszny, trzewny) której towarzyszy większe ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznch, prowadzących do nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, cukrzycy i innych chorób układu krążenia.
U kobiet w okresie pomenopauzalnym w związku z ustaniem produkcji żeńskich hormonów płciowych przez jajniki ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej staje się podobne jak w grupie mężczyzn.
Osoby mające dużą ilość tłuszczu brzusznego najłatwiej się go pozbywają przy ujemnym bilansie energetycznym. Już przy utracie 5-10% masy ciała obserwuje się znaczną redukcję ilości tłuszczu brzusznego, a co za tym idzie poprawę stanu klinicznego.


tyłość zwykle jest związana z występowaniem różnych schorzeń. Zachorowalność wzrasta systematycznie od BMI 25 do 30 i z większą intensywnością powyżej BMI 30. Dotyczy to następujących chorób:
• cukrzyca typu II ( cukrzyca insulinoniezależna NIDDM) - 80-90% osób otyłych choruje na cukrzycę typu II. Otyłość wisceralna prowadzi do insulinooporności.
• nadciśnienie tętnicze - Wzrost masy ciała o 20% powoduje trzykrotny wzrost ryzyka występowania nadciśnienia. Wzrost ciśnienia krwi jest szczególnie nasilony w otyłości brzusznej. Ponad 80% osób z otyłością wisceralną po 50 roku życia ma nadciśnienie tętnicze.
• hiperlipidemia - U osób otyłych podwyższeniu ulego poziom cholesterolu i lipidów we krwi jak również niekorzystny pozostaje stosunek pomiędzy "dobrym" i "złym" cholesterolem.
• choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) - Choroba ta występuje u ponad 40% osób u których stwierdza się BMI powyżej 25 a ryzyko jes powstania u osoby otyłej jest o 1,5 x większe w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała. Kobiety z BMI między 23 a 24,9 mają o 50% wyższe ryzyko rozwoju choroby wieńcowej , a osoby z BMI powyżej 29 ryzyko to jest większe o ponad o 350%. Mężczyźni w wieku poniżej 65 lat z BMI pomiędzy 25 i 28,9 mają o 72% większe ryzyko rozwoju choroby wieńcowej niż osoby z prawidłowymi wartościami wskaźnika BMI.
• niewydolność serca - U osób otyłych ryzyko tej choroby dwukrotnie wyższe niż u u osób szczupłych. W przypadku masywnej otyłości z BMI > 40 kg/m2 dochodzi do rozwoju niewydolności prawej komory serca bezpośrednio spowodowanej zaburzeniami oddychania i nadciśnieniem w tętnicy płucnej która jest powikłaniem obarczonym dużym ryzykiem zgonu.
• udar mózgowy - Ryzyko udaru mózgu w związku ze wzrostem ciśnienia krwi jest dwukrotnie większe u osób otyłych.
• nowotwory - U otyłych częściej niż u szczupłych występują nowotwory złośliwe macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty jajnika.
• zaburzenia oddychania - W czasie snu często dochodzi do zespołu hipowentylacji lub zespołem bezdechu podczas snu
• kamica pęcherzyka żółciowego - U osób otyłych szczególnie u kobiet schorzenie to występują sześciokrotnie częściej niż u szczupłych.
• zaburzenia mięśniowo-szkieletowe - U otyłych w zwiazku z nadmiernym ciężarem ciała dochodzi do stanów zapalnych stawów, kręgosłupa i kończyn dolnych jak również do zmian zwyrodnieniowych stawów co prowadzi do zespołów bólowych.
• żylaki kończyn dolnych - U osoby otyłej w związku z gorszymi warunkami odpływu krwi z kończyn dolnych dochodzi do nadmiernego wypełnienia krwią żył a w konsekwencji do powstawania żylaków.
• powikłania ciąży - U otyłej kobiety zwiększone jest ryzyko wad cewy nerwowej, umieralność okołoporodowa, nadciśnienia, toksemii, cukrzycy ciężarnych, przedwczesnego porodu i cięcia cesarskiego.
• zaburzenia miesiączkowania i hirsutyzm
• nietolerancja stresu - Osoby otyłe są mniej odporne na sytuacje stresowe
Najniższą umieralność dotyczącą zarówno palących, jak i niepalących stwierdza się w zakresie BMI 18,5-24,0. Palenie tytoniu wydaje się silniejszym czynnikiem ryzyka niż otyłość. Ryzyko zgonu osoby palącej o prawidłowej masie ciała jest większe niż niepalacza o BMI 30-35. a zaprzestanie palenia jest wskazaniem o pierwszorzędnym znaczeniu nawet wówczas, gdy w następstwie wzrasta masa ciała.

adania epidemiologiczne wykazały, że najważniejszą rolę w ocenie zagrożenia chorobami towarzyszącymi otyłości odgrywa dystrybucja (rozmieszczenie) tkanki tłuszczowej a mianowicie ilość tłuszczu węwnątrzbrzusznego.
U kobiet tradycyjnie częściej występuje otyłość typu "gruszki" - udowo-pośladkowa. Mężczyźni są bardziej predestynowani do występowania otyłości typu "jabłko" (otyłość wisceralna) i gromadzenia tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej. W okresie pomenopauzalnym ryzyko wystąpienia otyłości wisceralnej staje się u kobiet podobne jak w grupie mężczyzn co jest związane z zahamowaniem produkcji żeńskich hormonów płciowych przez jajniki.
W otyłości brzusznej stwierdza się:
• insulinooporność,
• hiperinsulinemię,
• upośledzoną tolerancję glukozy,
• cukrzycę typu II,
• dyslipidemię,
• nadciśnienie tętnicze
• zwiększoną zapadalność na choroby układu sercowo-naczyniowego.
Oporność na insulinę prowadzi do dalszych powikłań wiodących do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Otyłość brzuszna i hiperinsulinizm leżą u podstaw zaburzeń metabolicznych niekorzystnie wpływających na profil lipidowy osocza, tolerancję glukozy, ciśnienie tętnicze oraz krzepnięcie krwi.
Otyłość wisceralna a miażdżyca
Cechą charakerystyczną otyłości brzusznej jest podwyższonie stężenia triglicerydów na czczo (TG) oraz z obniżenie stężenia cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (HDL). Niskie stężenie HDL jest niekorzystne ze względu na ich działania przeciwmiażdzycowe wynikające z transportu zwrotnego cholesterolu z tkanek do wątroby. Jednocześnie stwierdzono, że wysoki wskaźnik WHR kojarzy się ze wzrostem stężenia małych gęstych cząsteczek LDL w osoczu, które charakteryzują się właściwościami miażdżycorodnymi.
Otyłość wisceralna a zaburzenia gospodarki węglowodanowej
Obecnie przyjmuje się, że otyłość wisceralna warunkuje lub przespiesza wystąpienie insulinooporności u której podłoża leży zmniejszona wrażliwość receptorów insulinowych i/lub spadek aktywności wewnątrzkomórkowych białek transportowych. Insulina jako hormon anaboliczny sprzyja przyrostowi masy ciała, co w mechanizmie błędnego koła nasila zaburzenia metabolizmu glukozy. U osób z otyłością brzuszną stopniowowe zmniejszenie sekrescji nsuliny doprowadza w konskwencji do rozwoju cukczycy.
Cukrzyca szczególnie łatwo rozwija się u osób z grup wysokiego ryzyka do których należą:
• osoby otyłe
• osoby zagrożone otyłością
• krewni I i II chorych na cukrzycę
• osoby z nadciśnieniem tętniczym
• osoby z zaburzeniami gospodarki lipidowej
• pacjenci po zawale serca w młodym wieku (przed 50-55 rokiem życia)
• osoby z upośledzoną tolerancja glukozy
• kobiety z cukrzycą ciężarnych
Otyłość wisceralna a choroby sercowo- naczyniowe
Otyłość trzewna jest jednym z głównych czynników ryzyka występowania nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, niewydolności serca i innych chorób sercowo naczyniowych. Zmienione warunki hemodynamiczne oraz hiperinsulinizm związany z insulinoopornością tkanek poprzez aktywację układu współczulnego, wzrost wchłaniania zwrotnego sodu w nerce, działanie hipertroficzne (przerostowe) na mięśnie gładkie tętnic prowadzą do przespieszonego rozwoju miażdżycy i predysponują jednocześńie do występowania zakrzepów.
Wzrost masy ciała zwiększający zapotrzebowanie na tlen prowadzi do przerostu mięśnia sercowego, a wzrost wartości ciśnień i napięć w czasie rozkurczu serca powoduje zmniejszenie rezerwy wieńcowej. Powyższe zaburzenia prowadzą do rozwoju nadciśnienia tętniczego i niewydolności serca.
W otyłości dochodzi do nacieczenia tłuszczowego mięśnia sercowego, co przyczynia się dodatkowo do niewydolności serca i przede wszystkim do zaburzeń rytmu serca, którym może towarzyszyć niewydolność oddechowa.

mniejszenie masy ciała u osoby z nadwagą lub otyłej przynosi poprawę w zakresie powikłań fizycznych, metabolicznych, endokrynologicznych i psychologicznych. Już utrata masy ciała rzędu 10 kg powoduje:
• 40% spadek z powodu raków, których rozwój związany jest z otyłością
• 30% spadek zgonów z powodu powikłań cukrzycy
• 20% spadek umieralności ogólnej
• obniżenie skurczowego ciśnienia krwi o 10 mmHg i rozkurczowego o 20 mm Hg
• spadek o 50% stężenia glukozy na czczo
• spadek stężenia cholesterolu całkowitego o 10%
• spadek LDL o 15%
• spadek triglicerydów o 30%
• wzrost HDL o 8%
• spadek agregacji erytrocytów i poprawę zdolności fibrynolitycznej
Oprócz pozytywnych aspektów zdrowotnych jakie niesie za sobą odchudzanie należy pamiętać, że mniejszenie masy ciała u kobiet rzędu 4-10 kg niesie ze sobą o 44% większe ryzyko klinicznych objawów kamicy żółciowej gdyż uwalnianie cholesterolu z tkanki tłuszczowej w czasie odchudzania powoduje nadmierne wysycenie żółci.

dchudzanie a następnie utrzymanie należnej masy ciała wiele osób musi świadomie prowadzić przez całe swoje życie. Wymaga to samokontroli trybu życia, diety oraz regularnego ważenia się aby w odpowiednim momencie uchwycić moment nawrotu tycia. Leczenei otyłości jest zadaniem długotrwałym i wymaga jednoczesnego stosowania wielu metod, które lekarz dobiera indywidualnie do każdego przypadku.
Uzyskanie u ludzi otyłych trwałego obniżenia masy ciała do wartości prawidłowych bywa bardzo trudne, natomiast ponawiane próby odchudzania z następowym przyrostem masy ciała mogą, wg niektórych obserwacji, prowadzić do zespołu "jo-jo" który cechuje się opornością na dalsze próby odchudzania. Przyjmuje się jednak, że ważniejsze jest utrzymanie efektu częściowej redukcji nadwagi, niż uzyskanie należnej masy ciała bez pewności, że efekt ten okaże się trwały.
Niewielkie wahania masy ciała rzędu 500g wokół średniej wyznaczonej w kilku kolejnych badaniach nie mają większego znaczenia. Trzeba podkreślić fakt, że otyli pacjenci nie wymagają osiągnięcia idealnej wagi ciała aby uzyskać znaczące korzyści zdrowotne a utrata 5-10% wyjściowej wagi ciała już powoduje zmniejszenie ryzyka powikłań związanych z otyłością.


Korzyści związane z redukcją masy ciałą to głównie:
• obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji LDL ("zły cholesterol"), trójglicerydów oraz wzrost frakcji HDL ("dobry cholesterol")
• spadek poziomu glukozy oraz wzrostem wrażliwości na insulinę u chorych z cukrzycą typu II
• obniżenie ciśnienia tętniczego u chorych z nadciśnieniem
• zwiększeniem długości życia
• wzrostem samooceny i pozytywnych emocji
Nie zaleca się odchudzania w czasie ciąży, szczególnie bez nadzoru lekarskiego, gdyż może to prowadzić do zaburzeń bilansu mikroskładników odżywczych, wiążących się z potencjalną szkodliwością dla płodu (np. niedobór kwasu foliowego wiodący do wad cewy nerwowej) w okresie od poczęcia do 12 tygodnia. W późniejszym okresie utrata masy ciała matki powoduje upośledzenie wzrostu płodu. Wskazane jest ograniczenie przyrostu masy ciała u otyłych kobiet ciężarnych w celu zmniejszenia częstości nadciśnienia, preeklampsji i cukrzycy ciężarnych, a także dla zapobiegania urodzeniom dużych dzieci. Przyrost masy ciała w czasie normalnie rozwijającej się ciąży wynosi około 12 kg natomiast u kobiety otyłej powinien wynosić około 6 kg.
Dieta
Ubytek masy ciała i tempo jego uzyskiwania zależy od wielkości deficytu energetycznego czyli różnicy między energią uzyskiwaną w diecie a wydatkowaną przez organizm co przedstawia poniższy wzór:
E=PPM+P+W+SDD+T
E- liczba kalorii dostarczonych z pożywieniem
P- energia wydatkowana na pracę
W - wydatek energetyczny na wzrost
SDD- swoiście dynamiczne działanie pokarmu
T - spichrzanie energii w postaci tkanki tłuszczowej
Odchudzanie należy rozpocząć od wdrożenia reżimu zapewniającego uzyskanie deficytu energetycznego rzędu 600 kcal dziennie, który można uzyskać stosując dietę dostarczającej 1200 do 1300 kcal. Optymalny deficyt energetyczny zapewnia wówczas ubytek masy ciała około 1 kg tygodniowo, a zadowalający - 0.5 kg tygodniowo.
Zalecenia dotyczące leczenia "odłuszczającego" to:
• ograniczeniu spożycia tłuszczu zarówno tego widzialnego jak i niewidzialnego
• ograniczenie spożycia cukrów prostych,
• zwiększeniu spożycia warzyw i owoców
• całkowitym unikaniu konsumpcji alkoholu
• zaleca się spożywanie tłuszczy bogatych w kwas linolowy
• nie należy obniżać ilości spożytego białka poniżej 1g/kg należnej masy ciała
Gy otyłość stanowi zagrożenie dla życia lub gdy należy przygotować pacjenta do operacji, dla przebiegu której otyłość stanowi istotny czynnik obarczający zachodzi potrzeba szybkiego odchudzania, a co za tym idzie uzyskania wysokiego deficytu energetycznego. Stosuje się wówczas diety o bardzo małej kaloryczności (VLCD), dostarczającej poniżej 800 kcal dziennie, które zapewniają duży ubytek masy ciała w następstwie 3-miesięcznej kuracji. Powinny być one stosowane w ośrodkach specjalistycznych.
Pożądane jest kojarzenie leczenia dietetycznego z terapią behawioralną i ćwiczeniami fizycznymi.
Wysiłek fizyczny
Wzmożona aktywność fizyczna stanowi jeden z podstawowych elementów każdego programu odchudzającego. Ułatwia ona utratę energii, wyrównuje współistniejące zaburzenia mataboliczne, obniża wydzielanie insuliny, zapobiega obniżeniu podstawowej przemiany materii po odchudzaniu oraz efektowi jo-jo.
W leczeniu nadmiaru tkanki tłuszczowej zaleca się wysiłki względnie małe np 1-2h marszu ale regularnie powtarzanych przez długi okres. Początkowo ćwiczenia powinny być prowadzone bez nadmiernego obciążania kolan, bioder i kręgosłupa (basen) a ich intensywność powinna być zwiększana stopniowo. Intensywność ćwiczeń powinna uwzględniać wydolność krążeniowo-oddechową i sprawność ruchową a ich rodzaja powinien być akceptowany przez odchudzającą się osobę i dostosowany do rozkładu dnia.
Leczenie farmakologiczne
Zastosowanie leków powinno być rozpatrzone u pacjentów:
• z BMI powyżej 30, u których terapia dietetyczna skojarzona z behawioralną i ćwiczeniami fizycznymi spowodowała redukcję masy ciała mniejszą niż 5 kg lub też występuje ponowny wzrost masy ciała.
• z BMI powyżej 25, u których istnieją dodatkowe czynniki ryzyka taki jak nadciśnienie tętnicze krwi, upośledzona tolerancja glukozy, cukrzyca typu II lub hiperlipidemia.
• u których próby leczenia samą dietą i wysiłkiem fizycznym zakończyły się niepowodzeniem
Zaleca się, aby leki wspomagające leczenie otyłości były stosowane po wnikliwej selekcji pacjentów pod nadzorem lekarskim, jako uzupełnienie terapii opartej na diecie i poprawie stylu życia. Poza licznymi preparatami o niejasnym mechanizmie działania, dostępne są obecnie dwa leki wykazujące udowodnioną skuteczność:
• sibutramina - Pierwotnie lek wynaleziony jako przeciwdepresyjny. Działa przez podwyższenie poziomu neuroprzekaźników (noradrenaliny i serotoniny) w mózgu. Sibutramina działa na cały organizm i może powodować objawy uboczne, m.in. przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia tętniczego, rozdrażnienie i bezsenność.
• orlistat - Lek o nowym mechanizmie działania, hamujący wchłanianie tłuszczu w przewodzie pokarmowym.
Leczenie chirurgiczne
W ciężkich przypadkach dużą poprawę można uzyskać leczeniem chirurgicznym. Preferowaną metodą jest gastroplastyka. Omijające zespolenia jelitowe nie powinny być stosowane w leczeniu otyłości. Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości:
• BMI powyżej 40 kg/m2
• BMI 35-40 kg/m2 w sytuacji zagrożenia życia lub przygotowania do operacji, gdy otyłość stanowi przeszkodę
Leczenie operacyjne może być zastosowane jedynie u pacjentów dokładnie poinformowanych i wykazujących dobrą motywację, u których ryzyko związane z zabiegiem pozostaje w akceptowalnych granicach . Zabieg powinien być poprzedzony wielospecjalistyczną konsultacją z udziałem internisty chirurga, psychiatry i żywieniowca i powinien być wykonany przez doświadczonego chirurga w odpowiednich warunkach klinicznych.
Psychoterapia
W wielu przypadkach otyłości odpowiednie poinstruowane pacjenta oraz stworzenei emocjonalnych bodźców ułatwia redukcję nadmiaru masy ciała. Szczegółowa analiza zachowań I emocji związanych z żywieniem oraz wprowadzenie zmian w tym zakesie przyzynia się do redukcji masy ciała nawet bez przepisywana specjalnych diet redukcyjnych. By zwiększyć prawdopodobieństwo skuteczności terapii dąży się do przebudowy psychiki osoby otyłej oraz wmacnia jej samoocenę. Kluczową sprawą jest poznanie (m. in. poprzez samoobserwację) i zrozumienie mechanizmów kryjących się za objadaniem się a następnie opracowanie strategii radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami.


Wskaźniki skuteczności leczenia
Redukcja masy ciała
• wynik dobry przy spadku wagi ponad 5 kg z równoczesną poprawą czynników ryzyka
• wynik bardzo dobry przy spadku wagi ponad 10 kg
• wynik wyjątkowo dobry przy spadku masy ciała ponad 20 kg
Pożądana redukcja czynników ryzyka
• obniżenie ciśnienia krwi poniżej 140/90 mm Hg
• obniżenie stężenia cholesterolu w surowicy poniżej 5,2 mmol/l
• obniżenie podwyższonego stężenia glukozy na czczo poniżej 5,5 mmol/l i poniżej 7,8 mmol/l w 2 godz. po doustnym spożyciu glukozy (test tolerancji glukozy)
• w cukrzycy insulinoniezależnej ze stężeniami glukozy powyżej 7,8 mmol/l na czczo i 11,1 mmol/l w 2 godz. po spożyciu glukozy, obniżenie tych wskaźników do poziomu odpowiadającemu średnim wartościom upośledzonej tolerancji glukozy
Utrzymanie masy ciała po odchudzaniu
• ponowny wzrost masy ciała mniej niż 3 kg w czasie ponad 2 lat
• utrzymanie redukcji obwodu w talii o 4 cm