Rozwój techniczny, społeczny i polityczny w XIX i na początku XX wieku (do 1914 roku)

W XIX wieku miały miejsce przemiany techniczne, społeczne i polityczne, które rozpoczęły kształtowanie dzisiejszego wyglądu świata. W tym czasie chłopi zaczęli mieć poczucie swej narodowości, otrzymali wolność osobistą i majątkową, chociaż nie wszystkim chłopom wyszło to na dobre, znacznie rozwinął się przemysł, podniósł się status społeczny kobiet, a także powstały nowe myśli polityczne. W tej pracy opiszę rozwój techniki, społeczeństw, a także nowych frakcji politycznych w latach 1801-1914.

Nowe technologie, wynalazki i odkrycia

Rewolucja przemysłowa

Pierwsze zmiany miały miejsce w Anglii już od roku 1760, jednak do poszczególnych obszarów kontynentów docierały przez cały XIX wiek, najwcześniej nastały na zachodzie kontynentu (ok. 1815 roku), a najpóźniej na wschodzie (w Rosji dopiero w 1880). Dotarła ona też do Ameryki ok. 1815 roku. Na Wyspach Brytyjskich biedni rolnicy, których nie było stać na samodzielne uprawianie ziemi, sprzedawali ją i zatrudniali się u bogatszych, których z kolei było stać na eksperymenty z uprawą roślin i hodowlą, takie jak zastąpienie trójpolówki płodozmianem, a później także wprowadzenie maszyn rolniczych, np. mechanicznych siewników czy młockarni. Większe plony powodowały zwiększenie zapasów żywności oraz obniżenie jej ceny, co z kolei powodowało wzrost liczby ludności, co powodowało jeszcze większy popyt na żywność, co powodowało rosnące zapotrzebowanie na coraz doskonalsze maszyny rolnicze.

Duży problem stanowił transport towarów. Mimo że po 1750 roku Brytyjczycy wybudowali sieć utwardzonych dróg, to transport był niezwykle powolny, ale też bardzo kosztowny. Dlatego też zbudowano sieć kanałów łączących większe miasta z portami morskimi, co spowodowało zmniejszenie kosztów, bez znacznej poprawy szybkości transportu.

Idealnym rozwiązaniem okazała się kolej. W 1825 roku wynalazca samouk George Stephenson otworzył pierwszą na świecie linię kolejową, którą obsługiwała wynaleziona przez niego lokomotywa osiągająca prędkość do 20 kilometrów na godzinę, jednak nie on pierwszy stworzył lokomotywę parową. Pierwsza taka lokomotywa została zbudowana przez pewnego Anglika w 1797 roku i była wykorzystywana do organizowania płatnych przejażdżek.

W 1830 roku została otwarta pasażersko towarowa linia kolejowa, którą obsługiwała „Rakieta” Stephensona, która osiągała prędkość 46 kilometrów na godzinę.
Transport kolejowy prawie całkowicie zniszczył transport drogowy i kanałami. W połowie XIX wieku w Anglii istniało już 11 tys. kilometrów linii kolejowych. Rozwój kolei zwiększał zapotrzebowanie na żelazo (później stal) oraz węgiel.

Silniki parowe zaczęto także montować na statkach, co zwiększyło szybkość transportu wodnego.

Rewolucja przemysłowa dotarła do całej Europy, najwcześniej na zachodzie, później na wschodzie, a także do Stanów Zjednoczonych. Jednakże obszary uprzemysłowione długo jeszcze przypominały wyspy na morzu pól i pastwisk rolniczej Europy.

Rewolucja techniczna

Około roku 1870 w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych rozpoczęła się tzw. druga rewolucja przemysłowa, inaczej rewolucja techniczna trwająca do początków XX wieku. Wtedy zaczęto używać ropy naftowe oraz jej pochodnych jako paliwa a także zbudowano pierwsze silniki spalinowe. Zaczęto wykorzystywać energię elektryczną, rozwinięto masową produkcję stali (potrzebną do budowy kolei, statków, samochodów, mostów…), a także przemysł chemiczny. Setki hut, kopalń i fabryk dostarczały potrzebne surowce i produkty. W 1910 roku długość linii kolejowych w Wielkiej Brytanii wynosiła 38 tys. kilometrów (dla porównania w 1850 tylko 11 tys.), w Niemczech 61 tys. Pogłębiała się różnica między rolniczym Wschodem a przemysłowym Zachodem.

W 1879 roku Tomasz Edison wynalazł żarówkę, którą, niezależnie od niego, w 1888 roku, zbudował J.W. Swan. Trzy lata po swoim odkryciu Edison zbudował pierwszą na świecie elektrownie (warto zauważyć, że Edison miał ok. 1000 patentów).

Przesyłanie energii elektrycznej przewodami wysokiego napięcia pozwoliło przenieść fabryki w pobliże rynków zbytu, co znacznie obniżyło koszty transportu towarów. Ogromną rolę zaczął odgrywać rozwój transportu: w 1885 roku, niezależnie od siebie, Karl Benz i Gottlieb Daimler skonstruowali pierwsze samochody napędzane silnikami spalinowymi, co rozpoczęło szybki rozwój motoryzacji, a także ogromnie zwiększyło zapotrzebowanie na ropę naftową, a właściwie na jeden z jej składników-dotychczas nieużyteczną benzynę. Wtedy powstały setki kilometrów utwardzonych dróg pozwalających dowozić towary do miejsc oddalonych od linii kolejowych, co wpłynęło na rozwój handlu.

Postęp w rolnictwie i medycynie spowodował, że po 1870 roku liczba ludności zaczęła rosnąć o wiele szybciej niż wcześniej. W 1800 roku w Europie mieszkało 190 milionów ludzi, w 1850 roku – 274 miliony, a w 1900 roku – 423 miliony. Ten wzrost ludności utrzymał się przez kolejne 100 lat i teraz w Europie mieszka ok. 700 milionów ludzi.

Produkcja przemysłowa rosła w niezwykłym tempie, a konkurencja między fabrykami prowadziła często do upadku małych zakładów i tworzenia wielkich zjednoczeń przedsiębiorstw, tzw. monopoli, które przybierały różne formy, np. koncernów lub karteli, które dążyły do opanowania całego rynku zbytu sprzedawanych przez siebie towarów. Drapieżna polityka kolonialna państw europejskich wynikała z chęci zdobycia nowych surowców i rynków zbytu.

Nadprodukcja przemysłowa powodowała cykliczne kryzysy gospodarcze. Pojawiały się one, gdy z powodu nasycenia rynku towarami brakowało chętnych do ich kupowania.
W 1903 roku dwaj Amerykanie, bracia Orville i Wilbur Wright odbyli pierwsze loty samolotem, z których najdłuższy trwał 59 sekund, pokonując w tym czasie 260 metrów (prędkość wynosiła więc ok. 15,86 km/h). Sześć lat później francuski lotnik przeleciał nad kanałem La Manche.

Rozwój transportu spowodował „zmniejszenie się” świata. Gdy w 1869 roku otwarto Kanał Sueski, podróż z Anglii do Indii, która przedtem trwała co najmniej 3 miesiące, teraz można było odbyć w 18 dni.
Przełomem w dziedzinie łączności było wynalezienie telegrafu, a w roku 1876 przez Grahama Bella telefonu. Wiadomości, na które czekano miesiącami docierały do odbiorców w ciągu kilku minut. Wkrótce do 1914 roku linie telegraficzne i telefoniczne oplotły cały świat.

Pod koniec XIX wieku rozpowszechniły się udoskonalone aparaty fotograficzne, a w 1895 roku bracia Lumière zorganizowali w Paryżu pokaz kilkudziesięciosekundowych, czarno-białych filmów. Pierwsze kino powstało w 1896 roku, a po nim wiele, wiele innych.

Szczepionki, polon, rad, Darwin z małpą i teoria względności Einsteina

Ludwik Pasteur był biochemikiem i fizykiem francuskim. Prowadził wiele badań i odkrył wiele rzeczy, jednak najważniejszym jego odkryciem, z punktu widzenia normalnego, przeciętnego człowieka, były szczepionki, które dawały szansę na przeżycie osobom chorym na dotychczas nieuleczalne choroby.

Prowadził on badanie nad zapobieganiem i leczeniem chorób, powodowanych przez różne zarazki. Stwierdził, że jedynym sposobem na uporanie się z nimi są szczepionki ochronne, które uzyskał z osłabionych zarazków. W 1880 roku uzyskał szczepionkę przeciwko cholerze drobiu, w 1881 – przeciwko wąglikowi, a w 1883 – przeciwko różycy świń. W latach 1881-1885 pracował nad szczepionką na wściekliznę, którą ostatecznie uzyskał, i która uratowała życie człowiekowi pogryzionemu przez chorego psa.

Pasteur opracował także metodę konserwacji żywności zwaną pasteryzacją.

Maria Skłodowska-Curie była Polką mieszkającą razem z mężem Piotrem Curie, który był Francuzem, we Francji. Była pionierką fizyki i chemii jądrowej. W 1898 roku wraz z mężem odkryła polon. W tym samym roku sama odkryła rad, który okazał się pomocny w leczeniu nowotworów. Dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla – wraz z mężem (z fizyki) w 1903 roku i sama (z chemii) w 1911 roku.
Kolejnym bardzo znanym naukowcem tego okresu był Karol Darwin, twórca teorii ewolucji, którą zamieścił w swoim dziele „O powstawaniu gatunków” w roku 1858. Teoria ta zakładała, że człowiek i małpa pochodzą od wspólnego przodka, a była tak prosta i logicznie udokumentowana, że szybko została przyjęta przez większość biologów. Jednak główne Kościoły chrześcijańskie uznały teorię Darwina, która była udoskonalana przez kolejnych badaczy, dopiero po latach.

Kolejnym wielkim naukowcem, o którym tu wspomnę był Albert Einstein. Mimo że większość swojego życia przeżył już po zakończeniu opisywanego tutaj okresu, to już w 1909 roku po opublikowaniu swoich pierwszych doniosłych prac (o ruchach Browna i korpuskularnej teorii światła) został profesorem uniwersytetu w Zurychu. Mimo że dopiero w 1916 roku opracował ogólną teorię względności, to już w 1905 miał opracowaną szczególną jej wersję. Za swoją pracę otrzymał w 1921 roku, po I wojnie światowej, Nagrodę Nobla.

Społeczeństwa i przemiany społeczne

Niewolnictwo i jego zniesienie (Wojna Secesyjna w Stanach Zjednoczonych)

Niewolnictwo istniało od czasów pierwszych wojen, kiedy to niewolnikami byli jeńcy wojenni. Stanowiło ono podstawę systemu gospodarczego w starożytnej Grecji i Rzymie. Na przestrzeni wieków status niewolników zmieniał się, jednak zawsze pozostawali zniewoleni. Podczas Wielkich Wypraw Geograficznych nastąpiło niezwykłe zapotrzebowanie na czarnych afrykańskich niewolników, którzy byli masowo sprowadzani do Ameryki Północnej, gdzie pracowali na polach. Dopiero wiek XIX przyniósł radykalne zmiany w statusie człowieka, który był wcześniej niewolnikiem. Pod wpływem haseł rewolucji francuskiej („Wolność, równość, braterstwo”), które rozniosły się po całej Europie podczas podbojów Napoleona I, spowodowały, że państwa europejskie zaczęły znosić niewolnictwo, które istniało zwłaszcza w koloniach, i czynić wolnymi ludzi dotychczas niewolnych. Wielka Brytania zniosła niewolnictwo w swoich koloniach w 1834 roku, to samo uczyniła Francja w 1848 roku. Natomiast w Stanach Zjednoczonych, cieszących się dotychczas najbardziej sprawiedliwym i wyrównującym status ludzki państwem, niewolnictwo zniesiono dopiero w 1863 roku (faktycznie w całych Stanach stało się to dopiero w 1865 roku), a walka o jego zniesienie przebiegała bardzo krwawo, gdyż była jednym z powodów wywołania trwającej w latach 1861-1865 Wojny Secesyjnej. Wtedy to ludzie z przemysłowej Północy stwierdzili, że niewolnicy nie są im potrzebni, więc chcieli zniesienia niewolnictwa, ale plantatorzy z Południa działali głownie dzięki dużej ilości niewolników, którzy pracowali na polach. Poza tym nie podobały im się cła narzucane przez Jankesów (tak nazywani byli Amerykanie z Północy) oraz żądali niezależności gospodarczej. Dlatego też stany południowe ogłosiły w roku 1860 secesję, co wywołało wojnę, którą słabo uprzemysłowione Południe przegrało. Co do niewolnictwa, to wybrany w 1860 prezydentem Abraham Lincoln ogłosił w 1863 roku Proklamację zniesienia niewolnictwa, którą przyjęły także przegrane stany południowe w 1865 roku.

Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich

Chłopi byli większą częścią społeczeństwa żyjącego na ziemiach polskich i byli ważną siłą na tych terenach, choć dopiero sobie to uświadamiali. Wiek XIX jest wiekiem rozwoju kulturalnego, naukowego i społecznego chłopów na ziemiach polskich, wiekiem uświadamiania sobie przez przedstawicieli tej grupy społecznej swojej przynależności narodowej.

Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich najwcześniej rozpoczęło się w zaborze pruskim, gdzie w roku 1808 chłopi pracujący na ziemiach państwowych otrzymali możliwość wykupu gruntów, a w 1811 podobną możliwość otrzymali chłopi w dobrach prywatnych. Uwłaszczenie w Prusach przebiegało do lat 60. XIX wieku.

W 1823 przeprowadzono uwłaszczenie w Księstwie Poznańskim.

W Galicji uwłaszczenie przeprowadzono w 1848 roku pod wpływem ruchów rewolucyjnych z 1846 i 1848 roku. Proces uwłaszczenia w zaborze austriackim przeprowadzano 10 lat.

Na ziemiach włączonych bezpośrednio do Cesarstwa Rosyjskiego uwłaszczenie przeprowadzono na podstawie ukazu cara z 1861 roku, który nie obejmował jednak Królestwa Polskiego. Na jego terenie uwłaszczenie ogłosił 22 stycznia 1863 roku, w dniu wybuchu powstania styczniowego Tymczasowy Rząd Narodowy, mając nadzieję, że dzięki temu chłopi przyłączą się do powstania. Odpowiedzią rządu carskiego na ten ruch było nadanie uwłaszczenia w marcu 1863 roku, z nadzieją odciągnięcia chłopów od powstania.

Poprawa warunków życia robotników

Po 1870 roku liczba ludności w miastach ciągle rosła. Na początku XX wieku na wsi mieszkało już tylko 22% Brytyjczyków i 40% Niemców. Ludzie migrowali do miast głównie z powodu 2-3 razy większej pensji, jednak kosztem obniżenia warunków mieszkaniowych.

Ustawodawstwo społeczne zapoczątkowały w latach 80. Niemcy, gdzie wprowadzono ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe oraz ustawę emerytalną. Przykład z Niemiec brały inne kraje – wszędzie zakazywano zatrudniania dzieci i ograniczano czas pracy dorosłych. W krajach, gdzie nie było jeszcze powszechnego obowiązku szkolnego, wprowadzano go. Działania te miały na celu odciągnięcie robotników od haseł socjalistycznych i marzeń o rewolucji.

Rozwój oświaty spowodował wzrost czytelnictwa, a co za tym idzie rozprowadzania rzetelnych informacji, a także zainteresowanie polityką. Ale o tym później.

Emancypacja kobiet

Od wieków w większości społeczeństw (nie licząc tych nielicznych matriarchalnych) mężczyzna całkowicie dominował nad kobietą, która nie miała prawie żadnych praw, nie mogła się uczyć, pracować, uczestniczyć w życiu politycznym. W czasie powstawania pierwszych europejskich demokracji kobiety nie miały praw wyborczych, a ich możliwości kształcenia się i pracy były ograniczone.
Ta niesprawiedliwa sytuacja wywoływała sprzeciw wielu kobiet, które rozpoczęły walkę o emancypację, tj. zrównanie ich w prawach z mężczyznami. Pierwsze związki kobiece powstały w końcu XVIII wieku w Stanach Zjednoczonych i we Francji; w drugiej połowie XIX wieku ich działalność bardzo się nasiliła.

Najwcześniej udało im się przełamać monopol mężczyzn na wykształcenie. W 1863 roku dopuszczono kobiety do studiów we Francji, a w 1897 roku w Galicji. Jednak pierwsza kobieta została wykładowcą uniwersytetu w Sorbonie dopiero w 1906 roku, a była nią Polka, Maria Skłodowska-Curie.

Dużo trudniejsza okazała się walka emancypantek o prawa wyborcze, gdyż mężczyźni uważali, że to naruszyłoby delikatne i subtelne „podstawy ich natury”

W Anglii kobiety walczące o równe prawa nazywano sufrażystkami (od suffrage – „prawo głosu”). Rozpoczęły swoje działania na początku XX wieku, a aby zwrócić na siebie uwagę opinii publicznej, przerywały zebrania mężczyzn, wybijały okna, a jedna z nich nawet rozcięła toporem obraz w londyńskiej Galerii Narodowej. Jednak te akcje nie przyniosły im poparcia.

Krajem, który jako pierwszy nadał kobietom prawa wyborcze była Nowa Zelandia, będąca kolonią brytyjską, w 1893 roku. Pierwszym europejskim państwem, który nadał kobietom prawa wyborcze była Finlandia w 1906 roku. W większości krajów europejskich przyznano kobietom prawo głosu po I wojnie światowej (np. w Polsce i Niemczech w 1918 roku).

Nowe myśli polityczne

Socjalizm

Ta teoria polityczna powstała w końcu XVIII i na początku XIX wieku jest „matką” wszystkich pozostałych wymienionych przeze mnie teorii, które albo się z niej wywodziły, albo miały podobne założenia, oprócz, oczywiście, demokracji, nacjonalizmu i konserwatyzmu. Nazwa jej bierze się od łacińskiego słowa socius, czyli towarzysz. Twórcami socjalizmu byli: F. Babeuf, C.H. de Saint-Simon, Ch. Fourier, R. Owen, których koncepcje nazwane potem socjalizmem utopijnym krytykowały stosunki kapitalistyczne z punktu widzenia praw natury i zasad sprawiedliwości. Socjaliści zmierzali do wprowadzeniu w społeczeństwie sprawiedliwości i równości. Należeli do nich głównie ludzie pochodzący z klasy średniej – wrażliwi na cudzą krzywdę inteligenci, bądź niezadowoleni ze swych dochodów pracownicy fabryk.
Socjalizm pod koniec XIX wieku podzielił się na dwa opozycyjne nurty: radykalny (rewolucyjny) i umiarkowany (reformistyczny).

Komunizm

Był radykalnym członem socjalizmu powstałym po jego podziale. „Manifest komunistyczny” napisali w 1848 roku Karol Marks i Fryderyk Engels. W dokumencie tym zapisali główne zasady komunizmu: głównym czynnikiem rozwoju historycznego jest walka klas społecznych, obalenie kapitalizmu nastąpi na drodze rewolucji społecznej, konieczne jest zlikwidowanie własności prywatnej oraz zbratanie się ludzi poprzez zniesienie wszelkich różnic między nimi – klasowych, majątkowych, kulturalnych itd.

Twierdzili oni, że odkryli naukowe i ostateczne prawa rządzące historią i w związku z tym będzie możliwe wprowadzenie idealnego, utopijnego społeczeństwa. Dlatego też przyjmuje się, że teoria ta, głosząca hasła ostatecznego „zbawienia ludzkości”, stała się substytutem religii (świecką religią).

Socjaldemokracja

Socjaldemokracja jest bardziej umiarkowanym odłamem socjalizmu. Socjaldemokraci dążyli do podobnych celów co komuniści, jednak nie drogą rewolucyjną, ale ustaw parlamentarnych.
Początkowo (od 1869 roku) ruch ten opierał się na klasie robotniczej, a powstające wówczas partie socjaldemokratyczne skupiły się w 1889 roku w II Międzynarodówce propagując idee socjalizmu naukowego i walki z burżuazją.

Nacjonalizm

Kolejną ideologią polityczną ukształtowaną w XIX wieku jest nacjonalizm. Nazwa ta pochodzi od łacińskiego słowa natio – naród. Pojęcie nowoczesnego narodu ukształtowało się po raz pierwszy podczas rewolucji francuskiej, a przez M. Barrčsa w 1892 roku. Naród był tutaj postrzegany jako wspólnota moralna i duchowa, w mniejszym stopniu jako wytwór historii. Zgodnie z ideologią nacjonalistyczną interesy państw nie są zgodne, przynależność jednostki do narodu jest warunkiem jego rozwoju.

Nacjonaliści przyporządkowywali interesy innych państw interesom własnego. Uważali także, że wszystkie działania polityczne są podejmowane w celu podniesienia siły własnego narodu oraz są oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów. Takie postępowanie nazywane jest egoizmem narodowym, który nieodzownie prowadzi do konfliktów i nietolerancji.
Skrajną postacią nacjonalizmu jest szowinizm, który daje prawo jednemu narodowi podbijać inne i nimi rządzić. To on stał się jedną z podstaw faszyzmu i nazizmu.

Marksizm

System poglądów filozoficznych, który został stworzony przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w połowie XIX wieku. Był on owocem prac K. Marksa nad społeczeństwem (prac teoretycznych, gdyż Marks czytał tylko książki, nie komunikując się ze społeczeństwem). Poglądy te Marks zawarł w swoich dziełach – przede wszystkim w „Kapitale”, w których połączył XIX teorię filozoficzne oraz stworzył własną, właśnie marksizm, która w zamierzeniu Marksa miała odmienić świat. Po śmierci Marksa, na podstawie jego notatek, F. Engels spisał jeszcze drugi i trzeci tom „Kapitału”.

Marks sądził, że odkrył prawo rządzące historią. Według niego była to odwieczna walka klas: wyzyskiwanych z wyzyskiwaczami. Twierdził on, że konkurencja między przedsiębiorcami prowadzi do zwiększenia płac robotnikom lub zastąpienia ich coraz nowocześniejszymi maszynami, co nieuchronnie wywołuje tendencję spadkową stopy zysku (ogólny kryzys kapitalizmu), a to musi doprowadzić do upadku tego systemu gospodarczego.

Zasady nowego systemu gospodarczego określili już następcy Marksa: on sam nie zabierał w tej sprawie głosu. Tym nowym systemem miał być komunizm, a etapem przejściowym miał być socjalizm.
W marksistowskim kierunku poglądów politycznych wyodrębniły się dwa nurty: rewolucyjny oraz reformatorski.

Konserwatyzm

Konserwatyzm był ruchem społeczno-politycznym utworzonym w pierwszej połowie XIX wieku, sprzeciwiający się zarówno doktrynom socjalistycznym, jak i liberalnym. Bronił on „starego ładu”. System ten wyrósł na bazie krytyki rewolucji francuskiej dokonanej przez E. Burke’a.

Zasady działania konserwatystów opierały się na akceptacji nierówności społecznych (zwykle danych od Boga), z jednoczesnym poszanowaniem prawa, własności i autorytetu oraz przeciwstawiał się ingerencji państwa w życie społeczne.

Anarchizm

Był to utopijny ruch społeczno-polityczny powstały w XIX wieku, głoszący pogląd, że każda władza jest zła. Był on sprzeciwem przeciwko stosunkom kapitalistycznym panującym w państwach. Praktycznie dzielił się on na kilka nurtów.

Pierwszym z tych nurtów jest anarchoindywidualizm, którego prekursorami byli W. Godwin, P.J. Proudhon i M. Stimer. Anarchiści indywidualiści występowali nie tylko przeciwko państwu i społeczeństwu, ale także przeciwko narodowi i rodzinie, twierdząc, że są one źródłem przymusu i zniewolenia jednostki. Dążyli do wolności poza społeczeństwem, gloryfikowali „zdrowy egoizm” i kult własnego „ja”. Uważali, że najwyższym prawem dla człowieka powinna być korzyść własna.

Kolejnym nurtem jest anarchokolektywizm, którego prekursorem był M.A. Bakunin. Przewidywał on likwidację własności prywatnej i oddanie ich do dyspozycji kolektywów. Rozwinął anarchistyczną krytykę państwa, wzywał do wywołania rewolucji społecznej, której byłaby likwidacja i urzeczywistnienie ideału społeczeństwa bezpaństwowego. Uważał, że rewolucja może być przygotowana przez tajną organizację spiskową. Wstępem do tej rewolucji miały być zamachy terrorystyczne.

Trzecim nurtem jest anarchokomunizm, który stworzyli P.A. Kropotkin, E. Reclus i J. Grave. Ruch głosił zasady gospodarki komunistycznej, zakładał wspólną własność środków produkcji i wyrobów wytworzonych. Optymistycznie zakładano, że możliwe jest natychmiastowe przejście z systemu kapitalistycznego do komunistycznego.

Demokracja

Demokracja jest systemem dominującym w większości państw na świecie. Pierwsze demokracje rodziły się już w czasach starożytnych (np. demokracja ateńska), jednak demokracje w obecnym kształcie zaczęły się formować i zyskiwać popularność w końcu XIX wieku, kiedy to coraz bardziej wykształcone społeczeństwo, czytające książki i gazety, zaczęło interesować się polityką, mając dość gięcia karku przed monarchami „z Bożej łaski”.

Ustrój demokratyczny, mający, jak już napisałem, swoje początki w starożytnych Atenach, przez wieki nie cieszył się dobrą opinią. Przez wieki uważano, że ten ustrój prowadzi do słabości zewnętrznej i anarchii wewnętrznej, jednak ten pogląd został obalony przez XVIII-wiecznych filozofów oświecenia, zaś systemu oparte na równości i rządach ludu wprowadzono w Stanach Zjednoczonych i rewolucyjnej Francji. Sukces demokracji amerykańskiej był w drugiej połowie XIX wieku niewątpliwy, a hasła rewolucji francuskiej tak głęboko zapadły w pamięć Europejczykom, że chcieli oni cieszyć się pełnią praw obywatelskich.

Na przełomie XIX i XX wieku kształtowały się pierwsze demokracje. Polegały one na tym, że co kilka lat obywatele państwa w wyborach ustalali skład parlamentu, a ugrupowanie, lub koalicja ugrupowań, stanowiące w nim większość, tworzyło rząd. Prawa wyborcze kolejno otrzymywali mężczyźni, np. w 1871 roku w Niemczech, w 1907 roku w Austrio-Węgrzech i w 1918 w Wielkiej Brytanii, a po jakimś czasie te prawa otrzymywały także kobiety, które o to zażarcie walczyły. Z powodu ogromnej ilości ludzi wybierających władzę, kandydaci do jej sprawowania musieli organizować swych zwolenników. Tak powstawały pierwsze partie polityczne, kierowane najczęściej przez zawodowych polityków.

I wreszcie na koniec…
Nadszedł czas na podsumowanie pracy, która, mam nadzieję, opisała dosyć szczegółowo i dokładnie wymienione w tej pracy tematy.

XIX wiek był wiekiem wielu zmian, posuwających ludzką cywilizację o duży krok naprzód. Osiągnięcia naukowe i techniczne spowodowały wzrost tempa produkcji, wzrost szybkości komunikacji, a także wyższe plony, i co za tym idzie, wzrost liczby ludności. Rozwój edukacji zwiększył zainteresowanie polityką i natchnął ludzi do tworzenia licznych nowych teorii i ruchów politycznych, z których większość ma zastosowanie w dzisiejszych państwach.