Konkurencja na Marketing

Konkurencja- w ekonomii podstawowy fundament wolnego rynku. Zakłada wolność współzawodniczenia ze sobą podmiotów gospodarczych na wszystkich obszarach handlu i usług. Jest to proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawiać oferty korzystniejsze od innych ze względu na cenę, jakość, warunki dostawy i inne charakterystyki, wpływające na decyzję zawarcia transakcji.

Potocznie konkurencja to inne przedsiębiorstwo tej samej branży, współzawodniczące na tym samym rynku.

Aby na rynku mogła zaistnieć konkurencja, musi zostać spełnionych wiele założeń, a przedsiębiorcy powinni zwracać uwagę na następujące czynniki:

I. Identyfikacja konkurentów przedsiębiorstwa
Przedsiębiorcy powinni orientować się z jakimi konkurentami musza współzawodniczyć, kontrolować ich działania i strategie. W ramach tego założenia wyróżnia się cztery rodzaje konkurencji:
• konkurencja w ramach marki- im marka produktu jest bardziej rozpoznawalna przez konsumenta, tym produkt znajduje większą liczbę nabywców
• konkurencja w ramach formy produktu- to założenie zakłada, że im forma produktu, czyli jakość, opakowanie, reklama, są bardziej efektowne, tym produkt jest chętniej wybierany przez konsumenta
• ogólna konkurencja
• konkurencja w ramach gałęzi- skupiając się dogłębniej w to założenie, możemy wyróżnić główne czynniki określające strukturę gałęzi, a są nimi:
1. liczba sprzedawców
2. zróżnicowanie produktu
3. bariery wejścia i mobilności
4. bariery wejścia zmniejszenia rozmiarów firmy
5. struktura kosztów
6. integracja pionowa
7. zasięg globalny

Wyróżniamy pięć podstawowych typów struktury gałęzi:
1. Czysty monopol- jest to sytuacja rynkowa, w której istnieje tylko jeden dostawca danego towaru lub usługi. Monopol może mieć charakter:
• państwowy- kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi
• wymuszona- kiedy jeden z producentów usług lub towarów osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują
• naturalny- wynikający z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa bądź utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.)
W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.
2. Czysty oligopol- sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi. Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.) Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier.

3. Oligopol zróżnicowany

4. Konkurencja monopolistyczna- rynek ma postać konkurencji monopolistycznej, jeżeli występuje na nim ograniczona liczba producentów (znacznie mniejsza niż przy konkurencji doskonałej, ale wyraźnie większa niż przy oligopolu) i wielka liczba kupujących. Tylko w konkurencji monopolistycznej istnieje konkurencja cenowa. Odznacza się względnie dużą liczbą producentów wytwarzających produkty tego samego typu, np. meble, odzież, obuwie, ale posiadające swoiste, indywidualne cechy. Pozwala to producentom odrębnie ustalać ceny swoich wyrobów, nie mogą one jednak zbytnio odbiegać od cen podobnych produktów na rynku. Konkurencja ta ma również charakter niecelowy czyli polega na różnicowaniu jakości lub reklamy. Wejście na rynek jest trudniejsze niż w przypadku konkurencji doskonałej, wymaga większego kapitału i nakładów na skuteczną reklamę i promocję dla pozyskania klientów.

5. Konkurencja doskonała- (nazwana też wolną konkurencją lub czystą konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej na rynku w odróżnieniu od innych jej form, jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; rynek na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobów w sensie Pareta. Charakteryzuje się ona dużą liczbą niezależnych producentów, producentów których żaden indywidualnie nie oddziałuje na cenę, kształtującą się pod wpływem popytu i podaży. Przedmiotem obrotu na rynku są produkty jednorodne, na przykład płody rolne, a konkurencja ma charakter cenowy. Wejście nowych producentów na rynek doskonale konkurencyjny nie napotyka żadnych barier. W praktyce z wolną konkurencją spotykamy się bardzo rzadko.

Charakterystyka rynku doskonale konkurencyjnego
Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest „dana przez rynek”- kształtuje się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających. Oznacza to, że żaden z podmiotów nie jest w stanie indywidualną decyzją zmienić ceny. Podmioty nie mają także bodźców do tego, by zmieniać swoją ofertę cenową, ponieważ każda jej zmiana będzie powodowała straty dla danego podmiotu. Jeżeli producent podniesie cenę swojego produktu, wówczas nie uda mu się go sprzedać, ponieważ nabywcy będą mieli dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie. Obniżając natomiast cenę, producent również traci, gdyż otrzymuje niższą zapłatę za produkty, które byłby w stanie sprzedać po wyższej cenie danej z rynku.

Założenia
Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała muszą zostać spełnione cztery założenia:
 Duża liczba sprzedających sprzedających i kupujących- dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne
 Jednorodność produktu- produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od jakiego producenta zakupią towar
 Doskonała informacja rynkowa- zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i o jego cenie- tak obecnej jak i w przyszłości
 Swoboda wejścia i wyjścia do/z branży- nie istnieją żadne bariery wejścia ani wyjścia z branży; dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat

Wśród dodatkowych założeń, jakie się wymienia znajdują się:
 Brak interwencji państwa- oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy na wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę produktów
 Zerowe koszty transakcji- podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku
 Produkt posiada bliskie substytuty- dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby jego podaż była niewystarczająca w stosunku do innych produktów

Przykłady
W rzeczywistości spełnienie tych założeń jest bardzo trudne, dlatego też niewiele jest rynków charakteryzujących się doskonałą konkurencją. Niektórzy wskazują na rynki niektórych płodów rolnych, jako przykłady bliskie doskonałej konkurencji, ze względu na dość dużą liczbę producentów, stosunkowo nieelastyczny popyt i niemal doskonałą możliwość substytucji produktu. W praktyce gospodarczej jednak rynki rolne podlegają głęboko posuniętej regulacji w postaci ustalania cen minimalnych i skupów interwencyjnych, a także dopłat do produkcji, co stoi w sprzeczności z założeniami doskonałej konkurencji.

Inni wskazują na Giełdę Papierów Wartościowych jako przykład doskonałej konkurencji. Istotnie wiele z założeń jest spełnionych, jeśli rynek jest rozpatrywany w kontekście pojedynczego waloru, będącego przedmiotem obrotu. W przypadku jednak obrotu papierami wartościowymi duże znaczenie ma spekulacyjny motyw zakupu, a więc oczekiwania kupującego, co do przyszłego kształtowania się ceny waloru. Oznacza to niedoskonałą informację rynkową, co do przyszłych cen. Wykonanie odpowiednich analiz, które pozwalają ograniczyć ryzyko związane z przyszłym kształtowaniem się cen waloru stanowi poważne koszty transakcji i stoi w sprzeczności z założeniami modelu.

II. Identyfikacja strategii konkurentów
Przedsiębiorcy muszą bacznie uważać na to, czego oczekują od nich konsumenci i jak konkurencja modyfikuje swoje strategie, aby sprostać tym oczekiwaniom. Aby przedsiębiorca mógł osiągać zyski z produkcji musi tworzyć własne strategie, ale żeby dogodzić konsumentom i wyprzedzić konkurencję musi również znać i obserwować poczynania konkurentów na płaszczyźnie konkurencji.



III. Identyfikacja celów firm konkurencyjnych
Znajomość ważności poszczególnych celów konkurenta pozwala na stwierdzenie czy konkurent jest zadowolony z obecnych wyników finansowych, jak zareagowałby na różne typy ataków konkurencji itp. Przedsiębiorstwo powinno także monitorować plany ekspansji konkurentów. Każdy przedsiębiorca musi kontrolować cele swojego konkurenta i ustosunkować się do nich, aby mógł osiągać pożądane zyski.

IV. Ocena silnych i słabych stron konkurentów
Przedsiębiorstwo musi poznać silne i słabe strony każdego konkurentów (informacje o sprzedaży, udziale w rynku, rentowności sprzedaży, stopy zwrotu od kapitału, przepływie gotówki, nowych inwestycji i stopniu wykorzystania zdolności wytwórczych). Przedsiębiorstwa, które zwiększają miejsce w świadomości i zdobywają sympatię konsumentów nieuchronnie zwiększają swój udział w rynku, a co za tym idzie także i swoją rentowność.

V. Ocena wzorców reakcji konkurentów
Przedsiębiorca musi bacznie obserwować reakcję konkurencji na wytworzoną przez siebie strategię. Ze względu na wzorce reakcji wyróżniamy cztery rodzaje konkurentów:
 Konkurent bierny- to taki konkurent, na którego w żadnym stopniu nie wpływają zmiany strategiczne przedstawiane przez producenta działającego w gospodarce rynkowej
 Konkurent selektywny- to taki rodzaj konkurenta, który reaguje na poszczególne zmiany w działalności danego producenta
 Konkurent „tygrys”- jest to konkurent, który bardzo gwałtownie reaguje na wszystkie zmiany dokonywane przez przedsiębiorcę działającego w procesie gospodarki rynkowej
 Konkurent nieprzewidywalny- jest to najtrudniejszy rodzaj konkurenta, ponieważ przedsiębiorca nie jest w stanie przewidzieć „jego” zachowanie w danej sytuacji. Przedsiębiorca przy zmianie strategii może hipotetycznie zakładać jak zachowa się konkurent, ale nigdy nie jest pewien jego reakcji na pewno.

VI. Projektowanie systemu wywiadu o konkurentach
Należy zbierać dane o konkurentach, aby móc z nimi konkurować na równej płaszczyźnie. Takie zbieranie danych odbywa się w następujący sposób:
1) stworzenie systemu
2) zebranie danych
3) ocena i analiza danych
4) rozpowszechnienie i reagowanie na zapytania

VII. Strategia: „którego konkurenta zaatakować”
Na rynku istnieją różnego rodzaju konkurenci. Przedsiębiorca, aby nie tracić cennego czasu i nakładów pieniężnych musi wiedzieć, którego konkurenta powinien „zaatakować”, a którego nie. Takie rozeznanie jest możliwe dzięki przeprowadzanym badaniom marketingowym. Przedsiębiorcy skupiający się na najgroźniejszych rywalach, pomijając tych słabszych, mają czas na opracowanie swojej własnej strategii marketingowej przy dodatkowej kontroli poczynań konkurentów. Ze względu na rodzaj konkurentów dzielimy na:
• silnych i słabych konkurentów
• bliższych i dalszych konkurentów
• dobrych i złych konkurentów
VIII. Między orientacją na konkurenta i orientacją na klienta
Przedsiębiorstwo zorientowane na klienta jest w stanie lepiej identyfikować nowe możliwości rynkowe i określić sensowną strategię długookresową. Obserwując jak ewoluują potrzeby klientów, może ono zdecydować które ich grupy i pojawiające się potrzeby są najważniejsze, biorąc pod uwagę cele i możliwości przedsiębiorstwa.



Konkurencja jest jednym z najistotniejszych zjawisk w procesie gospodarki rynkowej. Każdy przedsiębiorca dąży do tego, aby osiągnąć maksymalne zyski i sprzedać jak największą liczbę wyrobów. Przedsiębiorcy konkurują między sobą o klienta oferując coraz to nowe wyroby, obniżając ceny bądź podwyższając jakość wytwarzanych produktów. Nabywca zaś może wybierać spośród bogatej oferty produktów zorganizowanych na rynku, przyczyniając się swoimi decyzjami do kształtowania się sytuacji rynkowej. Nabywcy w gospodarce rynkowej rzadko konkurują między sobą. Dzieje się tak tylko w przypadku, gdy liczba produktów wystawiona na rynek zbytu jest ograniczona.
Wszyscy przedsiębiorcy działający w gospodarce rynkowej dostarczają swoje produkty na rynek. Tam konsumenci mogą porównywać wyroby i zadecydować, które produkty chcą zakupić. Wytwórcy produktów, które znajdują dużą liczbę nabywców, osiągają zyski, w przeciwieństwie do producentów, których produkty nie znajdują rynków zbytu. Tak właśnie działa mechanizm konkurencji. Producenci dostarczający dobra i usługi na rynek starają się, aby były one jak najbardziej atrakcyjne dla konsumentów. Problemem przedsiębiorcy nie jest dostarczenie surowców i maszyn, jak w gospodarce nakazowej. Jego problemem jest wystawienie na rynek i sprzedanie jak niewiększej liczby produktów. Rynkiem kieruje natomiast klient. On decyduje, jaka ilość i jaki asortyment produktów znajdzie nabywców.
Konkurencja między producentami może odbywać się na różnych płaszczyznach. Na rynku obserwujemy dwa rodzaje konkurencji cenową i pozacenową Konkurując o klienta cenami, producenci starają się je obniżać, ale nie mogą robić tego w nieskończoność, ponieważ w pewnym momencie zaczną ponosić straty. Dlatego częściej na rynku obserwujemy konkurencję na płaszczyźnie pozacenowej, która polega na tym, że dostarczane na rynek produkty różnią się jakością, wyglądem, opakowaniem, są inaczej reklamowane. Aby dostarczyć odpowiednią ilość produktów, produktów odpowiednim czasie i w odpowiednie miejsce, stosuje się różne metody dystrybucji. Często producenci stosują różne strategie, aby dotrzeć do konkretnego klienta. Jest to możliwe dzięki przeprowadzanym wcześniej badaniom rynku. Ważne jest taż, czy firma bądź produkt przez nią oferowany są przez konsumenta rozpoznawalne. Producenci, budując odpowiednio swój wizerunek, starają się tworzyć pozytywny obraz swojej firmy, aby przyciągną on klienta.
Efektem konkurencji między producentami jest bardzo dobre zaopatrzenie sklepów.
Konkurencja między firmami jest korzystna dla klienta, gdyż powoduje możliwość wyboru spośród różnych ofert. Przykładem jest konkurencja na rynku usług finansowych. Klient może wybierać między różnymi bankami oferującymi podobne usługi.

Na różny poziom konkurencji wpływają następujące czynniki:
1. cena- jest jednym z najważniejszych czynników tworzących konkurencję, ponieważ to właśnie nią kieruje się większość konsumentów konsumentów procesie kupna. Mając do wyboru dwa podobne produkty, kupujący, sugerując się ceną, wybierają produkt tańszy, co nie zawsze oznacza gorszy. Powszechnie wiadomo, że w dzisiejszych czasach większość konsumentów szuka głównie produktów tańszych. Wraz ze wzrostem cen produktu zmniejsza się na niego popyt, a wraz ze spadkiem cen popyt zwiększa się.
2. odpowiednia reklama- REKLAMA, czyli wszelka forma bezosobowego przedstawiania idei, dóbr lub usług przez określonego nadawcę. Reklama jest efektywnym sposobem przekazywania informacji dużej grupie ludzi (podczas gdy np. sprzedaż osobista jest ukierunkowana do pojedynczego klienta). Wady reklamy to: mniejszy potencjał perswazji aniżeli w przypadku sprzedaży osobistej, mała możliwość dopasowania działań promocyjnych do indywidualnych potrzeb. SPOSOBY KLASYFIKACJI REKLAM
Znamy cztery główne sposoby klasyfikacji reklam:
Ze względu na cel reklamy
 informacyjna (TP S. A.- nowe numery kierunkowe)
 nakłaniająca (większość reklam produktów)
 przypominająca (np. samo logo firmy)
 edukacyjna (np. kampania „nie garb się”)
Ze względu na przedmiot reklamy:
 reklama produktu
 reklama marki
 reklama o sprzedaży (np. PZU: mamy już 10 mln klientów)
 instytucjonalna (Otwarte Fundusze Emerytalne)
 okolicznościowa (świąteczne reklamy Coca-coli)
 adwokacka (np. kampania o przemocy w rodzinie)
 ekologiczna
Ze względu na nośnik reklamy:
 prasowa
 radiowa
 telewizyjna
 plakatowa
 wydawnicza
 filmowa (w tym product placement- jak np. Nissan w filmie „Killer”)
 kinowa
 internetowa
 wystawiennicza
 upominkowi (na gadżetach)
 pocztowa
3. promocja- PROMOCJA, czyli środki (instrumenty), których cele jest:
o umacnianie pozycji przedsiębiorstwa
o aktywizacja sprzedaży
PROMOTION MIX- to zespół instrumentów promocyjnych, które znajdują się w dyspozycji przedsiębiorstwa. W skład promotion mix wchodzą następujące elementy:
• reklama
• sprzadaż osobista
• sales promotion
• public relations i publicity
W ostatnim czasie do promotion mix zalicza się również dwa elementy:
• opakowanie
• word of mouth- przekaz „z ust do ust”
4. popyt- ilość dóbr i usług jaką klienci chcą i mogą kupić w określonym czasie, miejscu i po określonej cenie. Wielkość popytu zależy od tego, po jakiej cenie producenci chcą sprzedać swoje towary.
5. moda- gusty i preferencje konsumentów (prestiż firmy)
6. technologie produkcji
Aby producenci mogli konkurować ze sobą na równym poziomie powinni wykazywać następujące cech charakteru:
• Kreatywność- zdolność do wysuwania własnych wniosków, przemyśleń
• Innowacyjność- zdolność wprowadzenia czegoś nowego
• Inicjatywność- zdolność do samodzielnego działania
• Ekspansywność- dążenie do rozpowszechniania się

Do najczęściej spotykanych słabości przedsiębiorców współcześnie należą:
• Niska motywacja i morale pracy
• Powolne i niewłaściwe podejmowanie decyzji
• Konflikty i brak koordynacji działań
• Brak innowacji (nowych produktów, technologii)
Do mocnych stron przedsiębiorstw, które wspomagają ich możliwości konkurencyjne, zalicza się:
• Nowoczesną technologię
• Niskie, konkurencyjne koszty
• Nowe produkty
• Dobrą załogę
• Wydajną ziemię
• Czyste odmiany zbóż, warzyw, owoców itp.
Walka o rynek zmusza każde przedsiębiorstwo do poszukiwania takich działań, które zwiększą prawdopodobieństwo sukcesu czy utrzymania na rynku pozycji wcześniej osiągniętej, aby zapewnić realizację przyjętych celów strategicznych.
Przedsiębiorcy szukają swoich szans w postaci grup nabywców, którym pragną zaproponować lepsze produkty i usługi niż oferują konkurenci. Planowanie rozwoju firmy, jej zasobów dostosowane jest do rynku, a przede wszystkim do konsumentów konsumentów konkurentów.

Rosnąca konkurencja zagraniczna
Jest to zjawisko powszechnie obserwowalne. Dostrzegamy masowy napływ zagranicznych firm do Polski. Idąc do sklepu, niejednokrotnie, biorąc do ręki produkt, obserwujemy, że jego wytwórcą jest zagraniczny producent. W ten sposób konkurencja rozwija się nie tylko na płaszczyźnie narodowej, lecz również na arenie międzynarodowej w danym kraju. Aby minimalizować konkurencję zagraniczną, producenci krajowi tworzą coraz to nowe programy (strategie), np. „Dobre, bo polskie”, udowadniając, że produkty wytwarzane w kraju mogą konkurować z produktami zagranicznymi na skalę światową; zdarza się, iż produkt narodowy bywa produktem wyższej jakości od tego zagranicznego. Kiedyś zjawisko napływu firm zagranicznych do Polski było sporadyczne i występowało najczęściej w dużych miastach. Na dzień dzisiejszy proces ten jest bardziej rozpowszechniony i przenosi się również do mniejszych miast i wsi. Jest on trudny do zatrzymania i do wyeliminowania (biorąc po uwagę ubóstwo krajowe i poziom bezrobocia), w ten sposób polskie firmy konkurują nie tylko ze sobą, lecz również borykają się z problemem konkurencji z firmami zagranicznymi.
Przykłady
Przykładami firm, które zalewają polski rynek, cieszą się aprobatą wśród polskich konsumentów i są często przez nich odwiedzane to:
MC’Donalds, KFC, Pizza Chut, ich produkty są smaczne, tanie i łatwodostępne. Maja one większą promocję, ich reklamy oglądamy w telewizji, czego nie można powiedzieć o polskich barach czy restauracjach.
Na płaszczyźnie koncernów samochodowych również dostrzegamy ową konkurencję. W Polsce powstają firmy zagranicznych koncernów, takich jak: Daewoo, Audi, które wypierają polską firmę FSO.


Podsumowanie
Przygotowując skuteczną strategie marketingową, przedsiębiorstwo musi wziąć pod uwagę zarówno swoich konkurentów, jak również aktualnych i przyszłych klientów. Jest to szczególnie istotne na wolno rozwijających się rynkach, gdzie sprzedaż można zwiększyć tylko kosztem konkurentów.
Należy gromadzić informacje o stratach konkurentów, ich celach, słabych i mocnych stronach oraz informacje dotyczące wzorców ich zachowań. Powinno się znać strategię każdego konkurentów po to, aby zidentyfikować najbliższego spośród nich i przedsięwziąć odpowiednie kroki. Znajomość celów konkurentów jest niezbędna, aby przewidzieć ich posunięcia i reakcje. Znajomość silnych i słabych stron umożliwia przedsiębiorstwu wykorzystanie ograniczeń konkurentów, a jednocześnie uniknąć walki tam, gdzie są oni silni. Znajomość typowych dla konkurencji wzorców reakcji pomoże przedsiębiorstwu prawidłowo określić rodzaj i czas podejmowanych działań.
Konkurentami są przedsiębiorstwa obsługujące tych samych klientów klientów zaspokajające te same potrzeby oraz oferując te same lub zbliżone usługi i produkty. Przedsiębiorstwo powinno zwracać także uwagę na potencjalnych konkurentów, którzy mogą zaoferować nowe lub inne sposoby zaspokajania tych samych potrzeb. W procesie identyfikacji konkurencji należy wziąć pod uwagę zarówno jej aspekt rynkowy jak i gałęziowy.
Zbieranie informacji o konkurencji i ich interpretacja powinno być prowadzone cały czas. Do dyspozycji kierownictwa powinna być bowiem w każdej chwili pełna i wiarygodna informacja o dowolnym konkurencie.
Potrzebne jest jednak znalezienie „złotego środka” między orientacja na klienta i orientacja konkurenta. Zbyt silna orientacja na obecnych konkurentów może okazać się zgubna, gdyż przedsiębiorstwu grożą częściej zmiany potrzeb konsumentów konsumentów potencjalni konkurenci niż konkurenci już istniejący. Przedsiębiorstwa równoważące opcje na konkurenta i klienta stosują prawdziwą orientacje rynkową.


BIBlIOGRAFIA:
1. Jerzy Altkorn „Podstawy marketingu”, Kraków 2001
2. Zdzisław Knecht „Zarządzanie i planowanie marketingowe”, CABeck, Warszawa 2004/2005
3. S. Babiński, j. Chabiera, b. Dobiegała- Korona „Zarządzanie firmą w agrobiznesie”, Warszawa 1998
4. Stanisław Dębisk „Ekonomia i organizacja przedsiębiorstw”, część I, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne S.A., Warszawa 1994
5. Jacek Musiałkiewicz „Zarys wiedzy o gospodarce, Wydawnictwo Ekonomik, Warszawa 1997
6. Materiały z internetu