Renesans - ściąga

1. RENESANS – (połowa XIV – koniec XVI) inaczej: „odrodzenie”. Określa się nim epokę w dziejach kultury europejskiej; czasy burzliwego rozwoju sztuki, nauki, odkryć geograficznych, a także kultu starożytności, której dzieła są niedościgłym wzorcem dla artystów, pisarzy, poetów.

2. 1455 rok – Gutenberg wynalazł druk (pierwszą „odbitą” książką była Biblia).

3. Kultura średniowieczna podporządkowana była idei Boga, którego uznawano za przyczynę i cel świata. Pierwsze oznaki przemian zachodzących w kulturze europejskiej można dostrzec we Włoszech (nowe idee). Najwyższą wartością jest CZŁOWIEK.

Kondycja człowieka w renesansie:
a). człowiek łączy w sobie dwie różne sfery: duchową i materialną (równowaga i harmonia);
b). człowiek jest wolny może dążyć ku stwórcy albo zmienić się w wierze.

4. Kondycja człowieka w średniowieczu:

a). rozdarcie miedzy duszą a ciałem;
b). pogarda nad ciałem, gloryfikowanie duszy;
c). człowiek znajduje się miedzy aniołem a zwierzęciem;
d). kruchość i przemijanie życia.

5. SENTENCJE RENESANSU:

- „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” – znajduje się w nim istota ludzka, jej duchowe i materialne potrzeby. Widzimy zwykłego człowieka, prezentowanego w różnych sytuacjach codziennego życia.

- „Do źródeł!” – nowa, krytyczna postawa i chęć rywalizacji z największymi osiągnięciami ludzkiego ducha.

- „Człowiek jest kowalem swojego losu” – mocno podkreśla WOLNOŚĆ człowieka, dar, który wyróżnia go spośród innych istot.

- „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” – człowiek jest uważany za mały świat (mikrokosmos), który jest ściśle powiązany z wielkim światem (makrokosmosem). W ciele ludzkim odnajdywano idealne proporcje.

6. HUMANIZM – ruch umysłowy zmierzający do rekonstrukcji przesłania starożytnej kultury. Potem określano tym terminem światopogląd renesansu, stawiający w centrum człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne jest zafascynowanie sobą, zachwyt nad własnym „ja”.

7. „MOWA O GODNOŚCI CZŁOWIEKA” – Tekst mówi o Bogu- Stwórcy, który tworząc świat, zapragnął, aby ktoś podziwiał jego dzieło i piękno. Myślał więc o stworzeniu człowieka. Dał człowiekowi wolę, aby sam o sobie decydował. Albo może się zniżać do poziomu zwierząt, albo wznosić się do rzędu istot boskich. Człowiek sam ma określić swoją naturę. Jest wolny.

Idealny człowiek Według Mirandoli:
a). wolny;
b). „znajduje się w środku” - ma władzę nad wszystkim, jest najważniejszy, zrównoważony, być w centrum zainteresowania, przestrzeń którą można wykorzystać do rozwoju lub można stać się egocentrykiem , obserwować
c). inteligentny;
d). pełna wolność;
e). nieskrępowany ograniczeniami;
f). jest twórcą samego siebie (człowiek jest kowalem swojego losu);
g). stworzony po to by kochać piękno świata.

8. „JEST KTO, CO WZGARDZIWSZY TE DOCZESNE RZECZY”

Kochanowski radzi jak żyć:
a). wzgardzić doczesne rzeczy
b). dbać o sławę
c). starać się by pozostało po nas dobre imię
d). myśleć godnie o sobie
e). udzielać się
f). wprowadzać dobre obyczaje
g). nie wdawać się w spory
h). przestrzegać prac ojczystych
i). walczyć do ostatnich sił

9. PIEŚŃ – podzielony na strofy utwór liryczny, zwykle o poważnej tematyce. Pieśni Kochanowskiego odpowiadają na pytanie jak żyć mądrze i godnie, wsparcie dla niego była filozofia starożytna, oficjalny program poetycko – filozoficzny.

10. „NIEZWYKŁYM I NIE LEDA PIÓREM OPATRZONY” – twórca renesansowy ukazany w pieśni jest bardzo utalentowany poetycko. W pieśni czytamy o jego przemianie w poetą („łabędzia”). Przewiduje to, że będzie kiedyś sławny, właśnie z powodu tego talentu.

Podmiot liryczny nawiązuje do Horacjańskiej pieśni: „Wybudowałem Pomnik”, właśnie za pomocą tego poglądu, że będzie kiedyś sławny dzięki swoim arcydziełom literackim, pozostanie w pamięci ludzi jeszcze długo po swojej śmierci.

11. HORACJANIZM – postawa, filozoficzna, zawarta w poezji Horacego polegająca na połączeniu elementów filozofii stoickiej i epikurejskiej.

12. FRASZKA – krótki wierszowany utwór, zawierający spostrzeżenia autora; w znaczeniu przenośnym: błahostka, drobnostka, rzecz o małej wadze.

13. „DO GÓR I LASÓW”:

a). fraszka autobiograficzna
b). utwór rozpoczyna apostrofą
c). wspomina podróże do: Włoch, Niemiec i Francji
d). W życiu był: studentem, rycerzem, sekretarzem na dworze króla, członek kapituły
e). Pojawia się porównanie do Proteusa( morskiego bożka, który mógł zmieniać postać
f). „Carpe Diem” chwytaj dzień

14. „DO FRASZEK” - fraszka autotematyczna, zawiera tajemnice poety, tworzą skomplikowany labirynt, odniesienia do mitologii.

15. „CZŁOWIEK”:
„MÓWISZ” - ADRESAT „MÓWIĘ” – PODMIOT LIRYCZNY

Optymistyczna wizja człowieka i jego działania, Wizja twórczego wyobrażenia natury, tak aby służyła człowiekowi. Wiara w człowieka, w jego możliwości intelektualne, a także w szlachectwo jego natury.

Jest to wizja człowieka nawiązująca do renesansowego optymizmu, który zakładał, że człowiek może panować nad światem, pokonywać niedoskonałości natury, tworzyć dzieła dobre i piękne. Pesymistyczna wizja człowieka – ludobójcy, istoty okrutnej i bezdusznej, wizja zagłady cywilizacji ludzkiej. Polemizuje z optymistyczną wizją człowieka. Przeciwstawia jej zbrodnie ludzkości, znieczulicę, obojętność na cierpienie.

16. „CZŁOWIEK CZŁOWIEKOWI”

Bezpośrednio odwołuję się do łacińskiej maksymy („człowiek człowiekowi bogiem, człowiek człowiekowi wilkiem”), aby ukazać pesymistyczną, przygnębiającą wizję człowieka, wrogiego wobec drugiego bliźniego. Przedstawia również wizję społeczeństwa ludzi – wilków – obraz ludzi bliźnich, którzy będą sobie pomagać i wzajemnie leczyć rany. Zachęca do takiej postawy, przezwyciężając pesymizm w imię braterstwa z drugim człowiekiem.

17. „ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO”

Wymienia i opisuje 4 pory roku, które wiążą się z elementami hodowli oraz uprawami rolnymi. Natura jest mu bardzo bliska, zachwyca się nią oraz cieszy z niej. Ukazuje Nam wzór idealnego szlachcica, który żyje określonym rytmem przyrody. Cieszy się z małych rzeczy, czerpie z nich niezliczone korzyści. Widzimy obraz szczęśliwego bytowania wiejskiego, których źródłem przyjemności są konkretne zajęcia.

18. „CZEGO CHCESZ OD NAS, PANIE”

Świat stworzony przez Boga jest doskonały, pełen pięknych proporcji, harmonii i blasku. Kosmos i każda z rzeczy ma wyznaczoną w sobie miarę. W tym dziele Bóg (przedstawiony jako artysta- deus artifex), który odpowiedzialny jest za zbudowanie świata oraz za wszystko co się na świecie dzieje; jest dawcą dobrodziejstw. Człowiek mimo, że jest istotnym dziełem boga jest tu przedstawiony niczym pył wobec całej natury.

19. „NA LIPĘ”

Podkreśla bardzo bliski kontakt z naturą, lipa jest dla czarnoleskiego poety czymś ważnym, jego natchnieniem, dostarcza mu licznych przyjemności i korzyści. Elementy epikurejskie zawarte w fraszce „Na Lipę” to przede wszystkim umiejętność obcowania z naturą. Nawet zwykła lipa nabiera cech hesperyjskiego sadu.

20. „SERCE ROŚCIE PATRZĄC NA TE CZASY”

Pierwsze 3 zwrotki opisują piękno przyrody, ostatnie 4 ludzkie życie, filozofię i postawę człowieka. Związek między obiema częściami wiersza wskazuje na idealną harmonię, wzajemnie się wypełniają tworząc zgodną całość, oba światy w podobny sposób oddają się swobodzie i nie myślą co przyniesie jutrzejszy dzień. Obraz przyrody ukazany w tym wierszu służy podkreśleniu zmian zachodzących w życiu ludzkim. Tak jak po zimie następuje wiosna, tak w życiu człowieka złe chwile mieszają się z dobrymi (elementy filozofii stoickiej).

21. „GODNOŚĆ CZŁOWIEKA I WSPANIAŁOŚĆ DZIEŁ LUDZKICH”

Świat stworzony przez Boga dzięki dziełom ludzkim wydaje się znacznie piękniejszy, bardziej przyozdobiony i o wiele doskonalszy. Autor uważa, że gdyby nie niezwykła twórcza potęga umysłu ludzkiego świat byłby niewykończony po pierwszym stworzeniu.

22. HYMN - DEUS ARTIFEX – „Bóg- Artysta”:

a) topos Boga-Artysty, który stwarza dzieło z idei, którą ma w sobie. Świat to pałac, którego strop został wyhaftowany w gwiaździsty wzór.
b) harmonia widoczna w funkcjonowaniu kosmosu, w których wszystko ma swoje miejsce.
c) efekt doskonale zrównoważonej kompozycji
d) pochwała Stwórcy i harmonijnego porządku świata. Sam Bóg jest nieogarnięty, niepojęty przez człowieka.
e) Bóg jest najwyższym dawcą darów, dlatego nie pragnie od człowieka żadnych ofiar. Jedyna słuszną postawą człowieka jest wdzięczność.
f) Mądrość i moc Boga są równie wielkie jak jego dobroć.

23. HYMN - nazywamy uroczystą i podniosłą pieśń, która sławi Boga, bohaterskie czyny bądź jakieś powszechnie uznane wartości (np. ojczyznę, braterstwo, wolność).

24. IDEAŁ KOBIECEGO PIĘKNA W SZTUCE I MALARSTWIE:
a) delikatne, subtelne dłonie
b) spokój rysujący się na twarzy
c) harmonia ze spokojną naturą stanowią tło portretu
d) miękka linia postaci
e) klasyczny rysy, przez które przebija uduchowione wnętrze
f) zagadkowa osobowość
g) tajemniczość
h) niezwykły urok, czar, wdzięk
i) proporcjonalna postać, już nie wydłużona gotycko, nie odbębniona lecz zbliżona do kanonów klasycznego piekna
j) wysmukła szyja, biała cera, wyraziście rysujące się piersi, delikatne dłonie

25. „PANNA XI”

Określenia te są konwencjonalne, ukazują przede wszystkim doskonałość urody Doroty, według kanonów renesansowych. Jeżeli pominąć kolor oczu, to tak opisane elementy urody kobiecej dałoby się odnaleźć właściwie na każdym portrecie piękności epoki. O tym jaka była Dorota, o jej niepowtarzalnej osobowości, nie dowiadujemy się niczego. Pieśń to apoteoza kobiecej urody, kunsztownie zbudowany komplement.

26. „JEŚLI NIE MASZ MIŁOŚCI”

Zakochany mężczyzna zwraca się bezpośrednio do własnych uczuć, których w dodatku nie potrafi jednoznacznie określić i nazwać. Druga część sonetu przynosi ponad to obraz podmiotu lirycznego, zagubionego w meandrach wewnętrznej rozterki. Sama kochanka jest obecna w sonecie pośrednio, jako kobieta idealna zdolna wywołać takie uczucia i wzruszenie oraz czynić życie piękniejszym i bardziej wzniosłym.

MIŁOŚĆ DLA PETRARCI: Miłość dla poety jest światem cudów i kontrastów; euforii oraz rozpaczy, pożądania i szacunku, bliskości i oddalenia, blasku i ciemności, ognia oraz lodu. To zarazem magiczna moc, wznosząca człowieka ponad sprawy codzienne, w strefę, która już na ziemi daje nam przedsmak niebiańskich rozkoszy. Kobieta jest dla poety aniołem, przewodniczką po tej cudownej krainie.

27. MAKIAWELIZM – każde działanie nieetyczne jest usprawiedliwione jeśli wynika dla dobra kraju.

28. „KAZANIE O MIŁOŚCI KU OJCZYŹNIE”:

* Polska-Ojczyzna jako Matka, którą trzeba kochać i szanować, gdyż:
a) sam Bóg nakazał czcić Matkę
b) Ona swe dzieci (Polaków) urodziła, wychowała
c) to ona daje wszelkie dobrodziejstwa
d) ona jest źródłem tożsamości Polaków
e) jest najlepsza z Matek

* Ojczyzna-okręt, który trzeba ratować, bo w sytuacji zagrożenia człowiek powinien ratować Ojczyznę, a nie swoje dobra.

29. „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Moralny wymiar sprawowania władzy. Uważa, że na sprawujących władzę i stanowiących prawa spoczywa ciężar wielkiej odpowiedzialności. Ich nadrzędnym celem powinno być dobro ludu. Poeta uważa ich za pasterzy opiekujących się ludzkim stadem. W tej roli postawił ich Bóg, i przed Bogiem będą musieli zdać sprawę ze swoich czynów.

30. „PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA”

Przedstawia ogrom szkód i strat zarówno materialnych, politycznych, jak i duchowych. Tatarzy spustoszyli Ziemię Podolską, porwali polskie kobiety i dzieci w Jasyr, szlacheckie córy zostały porwane do pogańskich haremów, bezwład sprawia, że Polacy nie mogą się zorganizować i wobec napastników są bezbronni, klęska Polaków rozzuchwala Turcję, która próbuje ingerować w wewnętrzne sprawy Polski.

31. „TREN IX”

Ma problemy z wyrzuceniem myśli o córce, błaga Boga o posiadanie mądrości, która uczyni z niego osobę anielską. Posłuży to do tego, że wykorzeni z niego osobę ludzką przez co nie będzie odczuwać już boleści, ani cierpieć. Ubolewa nad tym, że On jako człowiek musi poczuć śmierć i cierpienie życia ludzkiego. Odczuwa niepokój i niejasność, czuje słabość człowieka, całość utworu przelewa gorycz.

32. „TREN X”

Zrozpaczony autor trenów, nie może zapomnieć o córce, tak się o nią martwi, że zaczyna rozmyślać „gdzie ona teraz jest”. Autor zaczyna wątpić w życie pośmiertne, spowodowane jest to jego żałością po śmierci córki –jego wiara została poddana wątpieniu.

33. „NIE WIERZ FORTUNIE”

Została wyrażona bezradność i niepewność człowieka wobec nie przewidywalnych i niezależnych od niego obrotów losu. Widzimy obraz „zwodniczości Fortuny”. Fortuna jest, więc z natury zmienna i przewrotna. Jedynym remedium na przewrotność i wrażliwość Fortuny jest oprzeć się na tym co pewne, na cnocie (motyw stoicki).

34. CNOTA – pozytywna cecha moralna, trwała możliwość przestrzegania zasad moralnych. Cnota uważana jest przez różne koncepcje etyczne za najwyższe dobro. Składające się na nią cechy charakterologiczne budują ideał moralny człowieka, są kryterium idealnego życia.