Czego może się nauczyć od starożytnych ludzi człowiek dzisiejszy i człowiek jutra?

Starożytność - najdawniejsza epoka w dziejach ludzkości. Jakże odległa czasowo, ale jednocześnie na swój sposób bliska współczesności. Prawda, ludzie wtedy żyjący różnili się od obecnych pod wieloma względami: ubioru, obyczajów, czy wierzeń. Mimo to podobieństwa również występowały: podobnie jak my dzisiaj bawili się, smucili, rozmyślali i dyskutowali na najrozmaitsze tematy. Mieli własne problemy, z którymi musieli sobie radzić. Były one, rzecz jasna, innego rodzaju, niż te, które dotyczą ludzi dzisiejszych. Starożytni pozostawili po sobie jednakże wiele ważnych osiągnięć, nie tylko naukowych, z których współczesny człowiek może w pełni korzystać. Co więcej, mnóstwa rzeczy można się nauczyć od nich, które sprawią, że życie stanie się, ogólnie mówiąc, lepsze.

Przede wszystkim - filozofia. Sokrates, Arystoteles, Platon - to osoby, które w ogromnym stopniu wpłynęły na kierunek i sposób rozumowania i odbierania świata wszystkich kolejnych pokoleń myślicieli. Również dziś, jak i w przyszłości, ich poglądy nie stracą na aktualności. Co więcej, będą stanowiły podstawę dla wysuwania dalszych założeń i tez. Należy jednak wpierw poznać treść twierdzeń, które stworzyli starożytni filozofowie. Bez tego „podłoża”, bez zaznajomienia się ich postrzeganiem świata obecni myśliciele nie mogliby formułować własnych spostrzeżeń i wniosków. Przykładem może być chociażby Diogenes z Synopy, którego przekonanie, iż „człowiek powinien być wolny i nieograniczony żadnymi prawami” jest dziś podstawą wielu teorii dotyczących obowiązków i przywilejów człowieka. Trzeba nauczyć się rozumieć to, co przekazują nam mędrcy starożytni w swych dziełach, gdyż jest to rozsądne, i często może pomóc lepiej zrozumieć otaczający świat.

Mówiąc o filozofii nie można zapominać o bardzo ważnej postawie moralnej, wywodzącej się ze starożytności - humanizmie. Ów jeden z najpiękniejszych ideałów, który stworzyła ludzkość, mógłby z pewnością obecnie i w przyszłości przynieść wszystkim korzyści. Zwracał bowiem uwagę na wielce istotne, uniwersalne wartości, związane z osobą człowieka. Jedną z nich jest tolerancja wobec innych ludzi, wobec cudzych poglądów, przekonań czy wiary. Powodem tak wielu wojen na przestrzeni dziejów była najczęściej nienawiść. Według humanizmu nawet wrogowi powinno się zamiast niej okazać współczucie. Mówi, iż jeśli czyjeś zdanie różni się od naszego, trzeba je szanować. Uczy, że należy być tolerancyjnym, nawet jeśli czyjeś przekonania nie uzna się za właściwe i słuszne. W dzisiejszych czasach nietolerancja to powszechne zjawisko wśród dorosłych, jak i wśród młodzieży. Często słyszy się, że ktoś został pobity, bo innemu nie spodobał się jego ubiór. Najbardziej zaś wyraźnym przykładem jest nienawiść ze względu na inną wiarę. Od pokoleń w wojnach religijnych giną rzesze ludzi, którzy są uważani za „innowierców”, za wcielenie wszelkiego zła, którego trzeba się pozbyć. Szczególnie przejawia się takie podejście w religii islamu. Muzułmanie mają wręcz rozkaz, dany przez Allacha, by walczyć z wyznawcami innych religii. Jednak także i oni muszą wziąć pod uwagę, że każdy człowiek ma jedno niepodważalne prawo - prawo do życia i posiadania swego zdania. Obecnie, gdyby ludzie kierowali się tą zasadą, świąt z pewnością żyłby w pokoju. Inną, równie ważną wartością, głoszoną przez humanizm jest nieobojętność na krzywdy i cierpienia innych. Zazwyczaj wiele osób traktuje z pogardą słabszych czy biedniejszych od siebie. Gdyby jednak zwrócili na nich większą uwagę, spróbowali pomóc, lub chociażby pocieszyć, życie owych ludzi stałoby się choć trochę lepsze, weselsze, łatwiejsze. Bezinteresowna pomoc jest ceniona, ale niewielu potrafi się na nią zdobyć. Ona jednak także wywodzi się z humanizmu.

Warto przyjrzeć się poglądowi starożytnych na kształcenie młodzieży. Cóż, jeśli chodzi o tą kwestię, także warto brać z nich przykład. Obalali pogląd, że człowiek powinien uczyć się jedynie dla czystego praktycyzmu, który zmierzał wyłącznie do doraźnych korzyści. Oznacza to, że przyswajać wiedzę powinno się dla niej samej - po prostu, żeby wiedzieć więcej, być bardziej wartościową osobą, mieć szersze horyzonty - a nie jedynie dla zysku płynącego z jej wykorzystania. W ostatnich latach wielu młodych ludzi uczyło się według podobnego schematu: gromadzili tylko tą wiedzę, o której wiedzieli, że będzie im potrzebna w przyszłym zawodzie. Żeby natomiast uważać się, i być uważany za „inteligentnego” wiedza i zainteresowania jednostki winny wykraczać poza obręb podstaw. W starożytności mędrcem był ten, kto wiedział dużo i ze szczegółami, na każdy temat: czy to polityki, matematyki, czy też geografii. Warto także i dziś iść tym śladem i przy każdej tylko sposobności rozwijać siebie i swe zainteresowania. Człowiek staje się wtedy bardziej interesujący, można z nim ciekawie porozmawiać, nie tylko o przysłowiowej „pogodzie”. Taki wszechstronny rozwój duchowy był, między innymi dla Greków, bardzo ważny. Równie ważnym było jednak dla nich ciało. Dbanie o prawidłową sylwetkę i formę było czymś zupełnie oczywistym i normalnym. Codzienne ćwiczenia nie kojarzyły się wyłącznie ze sportowcami, ćwiczącymi na przykład do igrzysk w Olimpii. Każdy, kto chciał być cenioną osobą musiał dbać o swój wygląd. Grecy stworzyli ideał ludzkiego ciała, i dążyli do niego poprzez ćwiczenia. W przeszłości, jak również obecnie i w przyszłości, wielu ludzi cierpi na różnorakie choroby, schorzenia i dolegliwości. Równie duża liczba osób popada w kompleksy z powodu tego jak wyglądają. A przecież gdyby zaczęli, tak jak starożytni Grecy, większą wagę przywiązywać do zdrowego trybu życia, dałoby to wymierne korzyści dla organizmu. Wiele osób tłumaczy się ogromnym tempem i natłokiem codziennych spraw. W tym ogromie obowiązków nie znajdują już czasu nawet na spacer. Mimo to powinni choć drobną chwilę poświęcić na ćwiczenia. Kłopoty ze zdrowiem będą coraz bardziej nękały ludzkość, jeśli o nie nie zadbamy. Nawet codzienna półgodzinna przechadzka po parku z pewnością poprawi kondycję, a także polepszy samopoczucie. W końcu, poprzez ćwiczenia człowiek może wyzbyć się kompleksów do własnego ciała, i spojrzeć na nie przychylniejszym okiem.

Starożytni, w szczególności Grecy, zapisali się jako autorzy wielu osiągnięć kulturowych. Bardzo ważnym z nich jest chociażby stworzony przez Ateńczyków system demokracji. W porównaniu do monarchii despotycznej Egiptu czy Babilonii był to system wręcz rewolucyjny. Po raz pierwszy zwrócono uwagę, że każdy obywatel w świetle prawa jest równy i wolny. Historyk Tukidydes napisał, że „państwo ateńskie (...) jest szkołą wychowania całej Hellady (...), gdzie każda jednostka może z największą swobodą przystosować się do najrozmaitszych form życia”. Tekst ten udowadnia, że każdy, bez względu na pozycję czy wykształcenie mógł brać udział w rządzeniu państwem i miał równe z innymi obywatelami prawa. Dziś uznaje się demokrację za najlepszy (choć nawiasem mówiąc nie pozbawiony wad) system sprawowania władzy. Obowiązuje w większości krajów na świecie. W niektórych jednak państwach rządzeniem zajmuje się wąska grupa osób. Za przykład niech będzie chociażby Kuba, gdzie komunizm rujnuje życie jej mieszkańcom. Dyktatura władającego nieprzerwanie od lat Fidela Castro jest przyczyną ciągłych napięć w stosunkach z innymi krajami. On sam i jego otoczenie żyje w dostatku, jednak wystarczy spojrzeć na ulice miast: obywatele żyją w biedzie, nie mając prawie żadnych praw. Demokracja zaś stawia każdego na równi, pozwala względnie największej liczbie osób sprawować rządy. Nie jest to jednak system całkowicie idealny - nie da się kierować państwem bezpośrednio, lecz przez reprezentantów. Prowadzi to czasami do nadużyć. Dotychczas nikt jednak nie wymyślił lepszego sposobu rządzenia - tego zaś najważniejszą cechą jest równouprawnienie obywateli. Rzymianie, a wcześniej owiany legendą król Hammurabi, stworzyli za to podstawy dzisiejszych systemów prawnych. Bez tego podłoża, które normowało w pewien sposób obowiązki i przywileje obywateli rzymskiego imperium, nie byłoby dzisiejszej władzy sądowniczej. Wszyscy prawnicy muszą dziś wpierw poznać zasady wymiaru sprawiedliwości w starożytnym. O nie , po części, opierają się, i będą jeszcze długo opierać, wszystkie akta prawne.

Sztuka - to dziedzina, w której i Grecy, i Rzymianie osiągnęli szczególnie dużo. Do dziś każdy zachwyca się pięknem rzeźb greckich, jak również trwałością dróg i akweduktów rzymskich. Obecnie, jak i ponad dwa tysiące lat temu, widzowie przeżywają katharsis podczas oglądania sztuk Sofoklesa, a wielu porusza radosna, optymistyczna liryka Horacego. Od starożytnych dzisiejsi rzeźbiarze mogliby się nauczyć kunsztu precyzji, „kunsztu wyczucia formy”. Tacy twórcy jak Poliklet, czy Fidiasz bowiem potrafili w swe dzieła tchnąć mały pierwiastek życia. Sprawiało to, że ich prace wyróżniała swoista naturalność, lekkość i elegancja. Grecy stworzyli wzór rzeźb, który warto nauczyć się naśladować. Rzymianie z kolei pokazują, jak budować budowle monumentalne i trwałe. Koloseum budzi podziw z jednej strony swą wielkością, z drugiej jednak faktem, że atakowane przez stulecia zębem czasu, nie runęło całkowicie. Największym zaś według wielu uczonych osiągnięciem były drogi. Po dziś dzień korzysta się z tych, które zbudowano na długo przed Chrystusem. Obecnie, jak i w niedalekiej przyszłości nie wszędzie będą surowce, jak i fundusze, by układać równe, gładkie, ale i drogie, asfaltowe szosy. Warto wtedy skorzystać z doświadczenia Rzymian - ich drogi nie były wcale drogie, nie wymagały wyszukanych surowców. A trwałość? Proszę tylko spojrzeć...

Literatura i dramat zaś to wielkie źródło, z którego czerpać powinniśmy i my, i nasi potomkowie. Od twórców starożytnych ludzie uczą się i wykorzystują wzorce gatunkowe. Homer stworzył nowy gatunek - epopeję. Także dzięki niemu pisarze uczą się stosować ważny środek stylistyczny - tak zwane „porównanie homeryckie”, rozbudowane, przepełnione epitetami. Ezopa uznaje się za zaś za twórcę bajek - gatunku tak lubianego obecnie przez dzieci (i dorosłych). Poeci powinni poznawać literaturę starożytną, aby mieć rozeznanie, jak pisano w przeszłości, oraz czy poprzez naśladownictwo dzieł wielkich twórców możliwe jest upiększenie własnych. Utwory z najdawniejszych czasów ponadto opowiadają o wielu wartościach uniwersalnych i ponadczasowych. Przykładem może być chociażby Biblia, która, mimo iż opowiada o czasach najwcześniejszych naszego świata, poprzez czas swego powstawania zaliczana jest do dzieł starożytnych. Jest ona ogromnym, nieprzebranym „morzem” przepisów dotyczących życia religijnego chrześcijan, ale także świeckiego, którymi mogą się wszyscy kierować. Mówi jak być człowiekiem dobrym, który postępuje w zgodzie z prawami moralnymi, nie szkodzi innym. Opowiada o dobru, uczciwości, szlachetności i prawości - zachęca czytelnika, by te wartości uznać za nadrzędne i według nich żyć. „Książka nad książkami” powinna nauczać o nich także przyszłe pokolenia. Ponadto, podobnie jak grecka mitologia, Biblia jest ogromnym źródłem zwrotów i wyrażeń metaforycznych, które na stałe zagościły w codziennym języku. Jeśli występują na przykład w artykułach z gazet, należy znać ich znaczenie, tak etymologiczne, wzięte z dzieł starożytnych, jak i współczesne.

W końcu - dramat i teatr grecki. Niezaprzeczalnie najwspanialsze osiągnięcie kulturowe Grecji. Zrodzony z Wielkich i Małych Djonizji, ewoluował przez lata. Dziś zupełnie nie przypomina już przedstawień z okresu świąt boga wina. Pomimo to spełnia zadanie postawione mu przed wiekami: bawi, wzrusza, a także szokuje. Podobnie jak literatura przekazuje wiedzę na temat wartości ponadczasowych, ich miejsca w życiu ludzkim. Naucza jak dokonywać trafnych wyborów, a także jak unikać tych błędnych. „Teatr jest jak dobry przyjaciel” - pocieszy, dobrze poradzi, przestrzeże. Dramat klasyczny pełni również funkcję pierwotnego wzorca dla współczesnych i przyszłych dramatopisarzy. Mimo wielu zmian na przestrzeni dziejów, wiele jego cech przetrwało do dziś, i jest stosowanych w sztukach. Duża część przedstawień zachowuje zasadę trzech jedności (na przykład Wujaszek Wania Czechowa) lub decorum. Pisarze po wiek wieków będą się uczyli od wielkich: Eurypidesa, Sofoklesa i innych, jak tworzyć wspaniałe i głębokie uczuciowo dzieła.

Ostatnią już dziedziną, w której starożytni mieli ogromne osiągnięcia, jest nauka wraz z techniką. Fakt, wszystko, co wynaleźli, lub dowiedli, zostało już wykorzystane w przeszłości. Nie sposób nie wspomnieć jednak o twierdzeniu Pitagorasa, czy Diofanosie, który stworzył podwaliny usystematyzowanej arytmetyki. Od dawien dawna ludzie korzystają z odkryć starożytnych matematyków, i z pewnością w przyszłości także będą.

Twierdzę, iż rzeczywiście, od ludzi starożytnych człowiek współczesny, jak i człowiek jutra może się wiele nauczyć i dowiedzieć. To, co przekazują potomnym w swych dziełach ma za zadanie pouczyć, uświadomić, sprawić, że lepiej zrozumieją on otaczający go świat. Wszyscy ludzie mogą korzystać z filozofii starożytnych, by formułować własne poglądy. Poeci i dramatopisarze mogą korzystać z literackiego dorobku swych przodków, ich własne dzieła nabrały dodatkowego piękna i głębi. Przykłady, co jeszcze można przejąć od wielkich starożytnych, i wykorzystać z dobrym skutkiem w świecie XXI wieku, mnożą się wciąż. Mimo, iż byli oni pod wieloma względami różni od współczesnego człowieka, ich wkład w rozwój cywilizacyjny tak dziś, jak i jutro, jest ogromny.