Charakterystyka metod wychowania, cele wychowawcze

Dla metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej niezbędne jest, ze względów metodycznych i praktycznych, określenie dyrektyw metodycznych traktowanych jako możliwości i propozycje, których dobór zależy od wychowawcy podejmującego każdorazowo decyzję, co do sposobów postępowania wychowawczego. Wychowawca, decydując o doborze metod pracy, staje się twórcą procesów wychowawczych, a efektywność takiej działalności zależy od wielu czynników, wśród których widza wychowawcy
i jego umiejętności w praktycznym jej zastosowaniu mają olbrzymie znaczenie.
Definicję metod wychowania można rozpatrywać w wyraźnym związku metod wychowania z zasadami postępowania wychowawczego, opartymi na wzajemnym komunikowaniu się ludzi w obrębie ogólnie wyznaczonych norm etyczno-moralnych. Termin „metoda wychowania” w płaszczyźnie psychologicznej wynika z podkreślenia istnienia w metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, które oddziaływają bezpośrednio na system aktywności człowieka. W płaszczyźnie pedagogicznej zakłada się ujęcie metod wychowania w kontekście procesu wychowawczego, określającego szerokie działania zaprojektowane i dobrane z punktu widzenia celów wychowania.
Cele wychowania odnoszą się do osobowości. Rozwój osobowości jest możliwy dzięki procesowi wychowania. Wychowanie jako działanie nie jest procesem autonomicznym, ma służyć rozwojowi jednostki. Cele wychowania są formowane werbalnie, jasno określone, odnoszące się do zadań jakie człowiek będzie w przyszłości pełnił. Celem wychowawczym jest dokonywanie zamierzonych modyfikacji dotyczących rozwijanie pewnych cech, korygowania innych, tłumaczenia lub zapobiegania pojawianiu się cech nie pożądanych w obrębie osobowości jednostki.
Do zasadniczych celów wychowania należy zaliczyć:
1. Kreatywne (takie, w oparciu o które oddziaływania w jednostce chcą rozwinąć nowe zainteresowania, wywołać pożądane zachowanie, reakcje).
2.Optymalizujące (to zwiększenie lub rozszerzenie zainteresowania).
3. Minimalizujące (to likwidowanie niepożądanego zachowania, postawy metody).
4. Korekcyjne (te, które są w sytuacjach kiedy jednostka wymaga przekształcenia, korekcji zachowań, przekonań, postaw).

Celem wychowania jest formułowanie i podświadomy projekt osobowości zawierający podstawowe rysy jej z punktu widzenia psychologicznego. Celami wychowania są projekty zmian , które mają nastąpić w osobowości człowieka.

Metoda to element składowy procesu wychowawczego, to sposób postępowania wychowawcy z wychowankiem w określonej sytuacji wychowawczej. Metoda powinna charakteryzować się stosowaniem określonych, uporządkowanych środków działanie, które w konkretnych sytuacjach wychowawczych można powtarzać.
W metodyce wychowania podstawowym celem postępowania wychowawczego czyni się wywieranie wpływu na aktywność wychowanka, a
w metodyce pracy opiekuńczo-wychowawczej zaspokojenie potrzeb wynikających z braku i kształtowanie nowych potrzeb rozwoju. Uniwersalny charakter metod wychowania sprawia, że w pewnym zakresie mogą być stosowane w codziennej praktyce opiekuńczo-wychowawczej. Wychowując ze słusznego założenia, że wszelkie wychowanie polega na zewnętrznym aktywizowaniu wychowanka, a następnie na utrwalaniu wywołanych ten sposób procesów psychicznych, musimy przyjąć, ze metody, za pomocą których można to osiągnąć, mają uniwersalny charakter. Dobór metod zależy więc nie tyle od celu wychowania, ile od sytuacji, w której zachodzi wychowawcze oddziaływanie, są to więc cztery grupy metod wychowania:
1. Metody wpływu osobistego wynikają z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet. Jeżeli postępowanie wychowawcy w różnych sytuacjach stanowi wzór do naśladowania, a jego osobowość może pomóc w zbudowaniu własnego modelu sukcesu życiowego wychowanków, to wpływ przykładu bywa znaczący w działalności opiekuńczo-wychowawczej. W tej grupie metod oprócz przykładów mamy również takie metody, jak wysuwanie propozycji, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty oraz perswazję.
2. Metody wpływu sytuacyjnego polega na oddziaływaniu pośrednim za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenie wychowanków. Stosując tę metodę, należy jednak pamiętać, że o autentycznym doświadczeniu wychowanków można mówić wówczas, gdy ich zadowolenie lub niezadowolenie nie wynika
z jakiejkolwiek ingerencji wychowawcy, lecz stanowi konsekwencję ich postępowania w danej sytuacji życiowej. W grupie tych metod oprócz metody nagradzania i karania wychowawczego szczególne miejsce zajmuje metoda przydzielania funkcji i ról społecznych, kształcąca umiejętności współżycia społecznego i samorządności wychowanków. Modyfikując warunki określające sytuacje, w jakich znajdują się wychowankowie, wychowawca może wyznaczać:
- rodzaj zadań i obowiązków przydzielanych wychowankom
- rozmiar tych zadań i stopień ich trudności
- czas wypełniania zadań i obowiązków
- uprawnienia przyznawane wychowankom
- zakres swobody wychowanków
3. Metody wpływu społecznego polegają na znaczącym wychowawczo
i atrakcyjnym oddziaływaniu zespołu wychowawczego. Chodzi tu więc
o to, aby wychowawca nie narzucał zespołowi własnych przekonań, ale na zasadzie współdziałania umożliwiał wychowankom aktywne uczestnictwo w jego funkcjonowaniu przez pełnienie funkcji i odgrywanie ról społecznych. Wychowawca musi być zainteresowany tym, aby umacniać w zespole pozycję jednostek wywierających dodatnie wpływ na ogół wychowanków. Podstawowa rolę odgrywa tutaj tzw. styl kierowania zespołem. Wychowawca posługując się demokratycznymi metodami pracy z zespołem wywiera większy wpływ na kształtowanie się celów zespołu, jego struktury czy norm postępowania.
4. Metody kierowania samo wychowaniem polegają na czynnym ustosunkowaniu się do procesu własnego rozwoju. Samowychowaniem nazywamy trening w zakresie świadomego kierowania przez jednostkę własnym postępowaniem i rozwojem. Jego istotę stanowi to, że wychowawca towarzyszy wychowankowi w jego pracy nad sobą, nadając jej określony kierunek oraz inicjując odpowiednie zabiegi perfekcjonistyczne.
Oczywiście wszystkie te zabiegi tracą swoje uzasadnienie, jeżeli wychowanek nie przejawia żadnych tendencji do pracy nad sobą – trzeba wtedy zacząć od intensywnych starań o rozbudzenie w nim tych tendencji. Wychowawca kierując samowychowaniem wychowanka, powinien nauczyć go różnych sposobów wpływania na własny rozwój, takich jak:
- pisemne postanowienia dotyczące zwalczania własnych wad
- wyznaczanie sobie zadań wymagających systematycznego wysiłku
- prowadzenie dziennika z uwzględnieniem elementów samooceny
- ćwiczenie się w punktualności, dokładności, opanowaniu czy
w walce ze złymi przyzwyczajeniami
- umowne nagradzanie się i karanie za własne postępowanie
W każdej z wyszczególnionych metod wychowania decydującym czynnikiem, wpływającym na efektywność procesów wychowawczych, jest wychowawca. W grupie metod wpływu osobistego wychowawca oddziałuje na wychowanków, własnym zachowaniem, w grupie metod wpływu sytuacyjnego steruje warunkami życia wychowanków, głównie za pomocą modyfikacji,
w metodzie wpływu społecznego wychowawca operuje wpływami otoczenia społecznego na wychowanków, a w grupie metod kierowania samowychowaniem – odwołuje się do ukształtowanych postaw poszczególnych wychowawców.