Rozbicie dzielnicowe w Polsce

Rozbicie dzielnicowe w Polsce trwało od roku 1138 (testament Krzywoustego) do 1320 roku (koronacja Łokietka), a więc 182 lata.

Rozbioru dzielnicowego dokonał Bolesław III Krzywousty, syn Władysława Hermana i Judyty Czeskiej. Historycy do tej pory nie wiedzą dlaczego Krzywousty to zrobił. Przypuszczalnie, dlatego że chciał uniknąć bratobójczych bitew pomiędzy swoimi synami.

Przyjrzyjmy się postaci Krzywoustego. On również musiał walczyć o władzę ze swym bratem, Zbigniewem. Władysław Herman, ojciec braci, dokonał podziału kraju pomiędzy 1097, a 1100 rokiem: Zbigniew dostał Wielkopolskę, Kujawy, ziemię łęczycką, sieradzką oraz Mazowsze. Natomiast Bolesław dostał Śląsk, Małopolskę, ziemię lubuską. ( Mazowsze i główne grody dzielnicy Bolesława tj.: Kraków, Wrocław i Sandomierz zostały pod kontrolą Hermana). Początkowo bracia nie kłócili się o panowanie całym krajem, jednak po śmierci Władysława Hermana zaczęły się walki o jedynowładztwo pomiędzy braćmi. W 1106 roku, Bolesław po zawarciu paktu z Rusią, Morawami i Czechami zaatakował Zbigniewa i osadził go jako lennika na Mazowszu. Zbigniew uciekł stamtąd i zawarł sojusz z Niemcami i Czechami, którzy wyruszyli na Polskę w 1109 roku. Bolesław obronił grody w Bytomiu Odrzańskim, Głogowie i Wrocławiu. Według legendy zwyciężył Niemców w bitwie na Psim Polu( nazwa wzięła się stąd, że zabitych w bitwie rozszarpywały i zjadały dzikie psy z okolic).Wojska Niemieckie i Czeskie wycofały się z Polski. Bolesław został władcą całego terytorium kraju.

W 1138 roku, po śmierci Bolesława, został wcielony w życie jego testament, zwany statutem Krzywoustego. Na jego mocy dokonano podziału kraju na dzielnice pomiędzy jego synów i wdowę Salomeę:
- Władysław II Wygnaniec- dzielnica senioralna i Śląsk
- Bolesław Kędzierzawy- Mazowsze i część Kujaw
- Mieszko III Stary- Wielkopolska
- Henryk Sandomierski- ziemia sandomierska
- wdowa Salomea- dzielnica wdowia (ziemia łęczycka)
- Kazimierz Sprawiedliwy (pogrobowiec) - nie dostał nic

Testament Krzywoustego nakazywał, aby dzielnicę senioralną miał najstarszy członek rodu, i miał on być księciem zwierzchnim nad pozostałymi dzielnicami. Senior miał również reprezentować Polskę na arenie międzynarodowej.

Pierwszym seniorem był Władysław. Panował nad dzielnicą senioralną w latach 1138- 1146. Na początku jego panowania nie dochodziło do jakichkolwiek sporów pomiędzy nim, a jego braćmi. Żyli w zgodzie. Władysław był synem Krzywoustego z pierwszego małżeństwa i najprawdopodobniej to było powodem późniejszych sporów pomiędzy nim, a młodszymi braćmi i Salomeą. Najprawdopodobniej to Salomea była przywódczynią spisku przeciw seniorowi. Chciała, żeby jak najszybciej seniorem został któryś z jej synów ( czyli następny w kolejce- Bolesław Kędzierzawy). Zjazd zwołany w Łęczycy przez Salomeę w 1141 roku, (na który nie został zaproszony Władysław) był pierwszą oznaką buntu przeciwko seniorowi. Pozytywne relacje pomiędzy seniorem, a młodszymi braćmi zostały zerwane. W następnych latach stosunki pomiędzy braćmi pogarszały się. Sytuacja załagodziła się wraz ze śmiercią Salomei w 1144 roku. Bracia na chwilę zaniechali buntu.
Władysław od początku swojego pryncypatu chciał rządzić całą Polską, uważał, że został pokrzywdzony przez swojego ojca, dlatego chciał przywrócić jedynowładztwo, co, jak wiemy, nie udało mu się.

W 1146 roku miała miejsce ostateczna próba rozprawienia się z młodszymi braćmi. Władysław zajął Mazowsze i zmusił braci do wycofania się do Poznania. Tam nastąpiło oblężenie miasta. Przeciwko Władysławowi wystąpił metropolita gnieźnieński Jakub ze Żniwa, który nałożył na księcia ekskomunikę. Kiedy Władysław ucztował pod murami Poznania razem ze swymi rycerzami, juniorzy wraz z oddziałami zaczajonymi wokół grodu, urządzili wypad na obóz seniora i zwyciężyli. Władysław wraz ze swoją żoną Agnieszką zostali wygnani z kraju. Uciekli do Niemiec, gdzie królem był Konrad III, brat przyrodni Agnieszki. Próbował on pomóc Władysławowi powrócić na tron, ale nie dał rady juniorom. Kilka razy interweniował też papież (wysyłał do Polski legatów), jednak jego starania również nie odniosły skutku. Władysław dostał na pocieszenie od Konrada III zamek w Altenburgu i mieszak tam aż do śmierci, czyli do roku 1159 w wieku 54 lat.

I tak nowym seniorem został Bolesław Kędzierzawy. Był seniorem w latach 1146-1173. Panował nad Mazowszem, Śląskiem i dzielnicą senioralną. Podczas jego senioratu nie dał o sobie zapomnieć Władysław II, zwany odtąd Wygnańcem. Zawiązał on sojusz z nowym cesarzem niemieckim, Fryderykiem I Barbarossą, który najechał na Polskę w 1157 roku. Najazd zakończył się układem w Krzyrzkowie, podczas którego Bolesław Kędzierzawy złożył hołd, na mocy którego Polska stała się lennem cesarstwa.

W 1163 roku do Polski powrócili synowie Władysława II Wygnańca: Bolesław Wysoki i Mieszko Płatonogi, którzy dostali Śląsk po swoim zmarłym ojcu. Bolesław Kędzierzawy podczas swojego senioratu urządzał wyprawy na Prusy. Podczas jednej z nich, w 1166 roku, zginął Henryk Sandomierski, brat juniorów. Przy okazji Henryka, znany jest on z tego, że w 1154 roku wyruszył do Ziemi Świętej, gdzie przez rok bronił Jerozolimy przed Saracenami. Gdy powrócił do kraju, ufundował klasztor i szpital w Zagości, gdzie sprowadził joannitów.

Po śmierci Henryka Sandomierskiego, jego ziemie miał dostać Kazimierz, jednak Bolesław nie zgodził się na to i z ziemi sandomierskiej wykrojono ziemię wiślicką, którą dostał Kazimierz.

Kazimierz umarł 5 stycznia 1173 roku. Jego następcą został Mieszko III Stary. Panował w latach 1173-1177, a później książę zwierzchni w latach 1198-1202. Podczas swojego senioratu przeprowadzał wiele reform pieniądza, wprowadził brakteaty. Jego panowanie nie spodobało się możnym, którzy razem z biskupem krakowskim Gedkiem, Bolesławem Wysokim, Kazimierzem Sprawiedliwym i najstarszym synem Odem urządzili w 1177 roku ogólnopolski bunt. Mieszko Stary wycofał się do Raciborza, gdzie panował Mieszko Plątonogi, jego sojusznik.

Następnym seniorem został Kazimierz, zwany Sprawiedliwym. Był seniorem w latach 1177- 1194. Podczas swojego panowania nie szukał konfliktów z sąsiadami, a informacje zdobywał poprzez upijanie delikwenta, który później opowiadał wszystko o swoim władcy. Książę umarł w 1194 roku, prawdopodobnie podczas jednej z uczt. Mieszko Stary ponownie ubiegał się o tron krakowski, jednak możni woleli, aby rządy sprawował jeden z synów Kazimierza- Leszek (Biały) lub Konrad (Mazowiecki). Stoczono krwawą bitwę nad rzeką Mozgawą w 1195 roku, podczas której zginął syn Mieszka, Bolesław, a on sam został ranny. Później przez pewien czas nie ubiegał o tron, prawdopodobnie przez śmierć swojego ukochanego syna. W tym czasie w Krakowie panował Leszek Biały, syn Kazimierza Sprawiedliwego. Miał dopiero 9 lub 10 lat, więc w jego imieniu rządzili wojewoda Mikołaj i biskup krakowski Pełka. Leszek jednak odstąpił od władzy w 1198 roku i Mieszko Stary, po układzie z Heleną znojemską, odzyskał tron krakowski. Panował tam do śmierci, czyli do roku 1202. Później znowu rządził Leszek Biały.. Rok wcześniej zmarł książę śląski Bolesław Wysoki. Mieszko Plątonogi włączył się do walki o tron krakowski w 1210 roku, ponieważ był popierany przez papieża Innocentego III. Jednak nie doszedł do władzy, gdyż umarł w 1212 roku.

Sytuacja w kraju po tych wydarzeniach wyglądała następująco:
- Leszek Biały- ziemia krakowska i sandomierska
- Konrad Mazowiecki- Mazowsze, Czersk, Łęczyca
- Władysław Laskonogi, syn Mieszka Starego- południowa Wielkopolska
- Władysław Donic, wnuk Mieszka Starego- północna Wielkopolska
- potomkowie Plątonogiego- południowy Śląsk, ziemia raciborsko- opolska
- Henryk Brodaty, syn Bolesława Wysokiego- północny Śląsk, ziemia wrocławska

Ważnym wydarzeniem podczas rozbicia dzielnicowego było sprowadzenie do Polski Krzyżaków, czyli niemieckiego zakonu. Dokonał tego Konrad Mazowiecki, syn Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny znojemskiej w 1226 roku. Dostali od niego ziemię chełmińską. Pierwotnym zadaniem Krzyżaków było schrystianizować Prusów, którzy najeżdżali na ziemie Konrada. Wykonali swoje zadanie, a potem, po zezwoleniu przez papieża Grzegorza IX, założyli na podbitych terenach swoje księstwo. Odtąd zaczęły się nasze problemy z Krzyżakami, których właściwie nigdy do końca nie udało nam się wytępić.

W 1227 roku był zjazd w Gąsowie, na którym byli: Leszek Biały, Władysław Laskonogi, Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty. Na zjazd napadł Świętopełk Pomorski i Władysław Odonic. Leszek Biały zginął, Henryk Brodaty został ciężko ranny, a władzę w Krakowie przejął Władysław Laskonogi.

O zjednoczenie ziem polskich walczyli książęta Mazowieccy- Henryk Brodaty i jego syn Henryk Pobożny. Ich starania zostały przerwane najazdem mongolskim, którzy w 1240 roku spalili Kraków, rok później wygrali pod Legnicą, gdzie wzięli do niewoli Henryka Pobożnego i odcięli mu głowę.

Rozbicie zakończyło się dopiero 20 stycznia 1320 roku, kiedy to koronowany był wnuk Konrada Mazowieckiego, Władysław Łokietek, na króla Polski w katedrze wawelskiej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława. Było to ważne wydarzenie dla Polski, ponieważ zakończyło 182- letnie rozdzielenie księstw Polski