Prezentacja wybitnych polskich i zagranicznych wynalazców

Alken Howard Hathaway

Urodzony w 1900, zmarł w 1970 roku. Amerykański. matematyk i inżynier elektryk. Współtwórca pierwszej na świecie uniwersalnej automatycznej maszyny cyfrowej MARK I (1944), a następnie dalszych elektromechanicznych maszyn cyfrowych (MARK II, III i IV). Jeden z pionierów informatyki, wywarł znaczny wpływ na rozwój komputerowych technik obliczeniowych.


Archimedes

Urodzony około 287 roku p. n. e., zmarł ok. 212 roku p. n. e., grecki fizyk, matemayk i wynalazca, jeden z najwybitniejszych uczonych starożytności. Zajmował się różnymi dziedzinami nauki, m. in. hydrostatyką, arytmetyką, geometrią, astronomią, mecha-niką, optyką.

Jak głosi legenda, Hieron II, król Syrakuz zamówił dla siebie koronę z czystego złota. Władca nie dowierzał jednak złotnikowi. Posądzał go o to, że koronę wykonał ze srebra i z zewnątrz tylko pozłocił. Zwrócił się wtedy do przebywającego na jego dworze Archimedesa, aby ten sprawdził jego przypuszczenie, nie niszcząc pięknej korony.

Archimedes długo myślał nad tym zadaniem, niestety bez skutku. Zastanawiał się nawet nad tum w kąpieli. Siedząc kiedyś w wannie zauważył, że ciała zanurzone w cieczy wydają się lżejsze. W tym momencie przyszło nań olśnienie. Z okrzykiem: Eu-reka! (znalazłem!) Archimedes ponoć wyskoczył z wanny i w stroju mocno nie kompletnym pobiegł przez miasto do swego króla, aby mu zakomunikować o rozwiązaniu problemu. Jeśli więc wierzyć legendzie, to dzięki zadaniu króla Hierona Archimedes odkrył waż-ne prawo, zwane dziś prawem Archimedesa, które stanowi dziś podstawę teorii pływania ciał.
A brzmi ona następująco: każde ciało zanurzone w cieczy traci pozornie na ciężarze tyle, ile wynosi ciężar cieczy wypartej przez to ciało. Z czasem prawo to uogólniono na gazy (i ciała syp-kie spełniające określone warunki).
Ciało będzie pływać, jeżeli jego ciężar jest zrównoważony przez siłę wyporu, a zatonie, jeśli ma ciężar większy od tej siły. To, czy dane ciało będzie pływać, zależy od jego gęstości, czyli miary upakowania materii. Świeczka woskowa będzie unosić się na po-wierzchni wody, ponieważ ma małą gęstość i wypiera wystarczają-cą ilość wody, aby siła wyporu była odpowiednio duża. Kamień ma większą gęstość niż woda, dlatego tonie. Wyparta przezeń woda nie równoważy jego ciężaru.
Badania i spostrzeżenia Archimedesa dotyczące równowagi cieczy i warunków pływania ciał legły u postaw rozwoju tej dzie-dziny.
Prawo Archimedesa jest wykorzystywane przy budowie łodzi pod-wodnych, unoszeniu się balonów w powietrzu, w badaniu gęstości ciał ciekłych, stałych i gazowych.

Archimedes zyskał sławę dzięki wynalazkom. W czasie poby-tu w Aleksandrii skonstruował urządzenie pod nazwą "Śruby Ar-chimedesa", które służyło do nawadniania pól, a które jeszcze dzi-siaj można spotkać w Europie. Skonstruował też organy wodne, przenośnik ślimakowy, zegar wodny, machiny obronne. Udoskona-lił wielokrążek, który zastosował do wodowania statku. Z tym fak-tem związane jest słynne powiedzenie uczonego: "Dajcie mi punkt podparcia, a sam poruszę z posad Ziemię".

Arkwright Richard

Urodzony 1732 roku, zmarł w 1792 roku. Brytyjski wynalazca i przemysłowiec. W 1769 roku zbudował pierwszą przędzarkę (maszyna wytwarzająca przędzę z niedoprzędu (to jest półproduktu w postaci cienkiego strumienia włókien], rzadziej z grubszego strumienia włókien w formie taśmy. Zależnie od budowy rozróżnia się przędzarki wrzecionowe: obrączkowe, wózkowe (selfaktory), skrzydełkowe, kapturowe, puszkowe, oraz przędzarki bezwrzecionowe. Klasyczna przędzarka obrączkowa składa się z ramy natykowej do osadzania nawojów z niedoprzędem, aparatu rozciągowego oraz układu skrętowo-nawojowego, zawierającego wirujące wokół własnej osi wrzeciono (włókno prosty drewniany przyrząd do ręcznego przędzenia, a w maszynach przędzalniczych - łożyskowany wałek, niosący element roboczy (np. cewkę), służący do nawijania i skręcania przędzy; wrzeciono ręczne (kądziel) pojawiło się w krajach starożytnego wschodu.) z osadzoną na nim cewką i wirujący - na otaczającej wrzeciono obrączce – biegacz. Odpowiednio rozciągnięty w aparacie rozciągowym niedoprzęd, prowadzony umieszczonym powyżej wierzchołka wrzeciona oczkiem prowadzącym, przechodzi przez biegacz i skręcany w przędzę jest następnie nawijany na cewkę. Przędzenie bezwrzecionowe opiera się na innych zasadach. Istnieje wiele metod: otwartego końca, najczęściej stosowana, samoskrętna, owijania, rdzeniowa. W metodzie otwartego końca formowanie przędzy polega na wkręcaniu pojedynczych włókien (wprowadzonych w ruch wirowy) w koniec przędzy. Proces wkręcania przeprowadza się metodą hydrauliczną, elektrostatyczną, pneumatyczno-mechaniczną, pneumatyczną w tzw. wirze stacjonarnym (patent pol.) lub frykcyjną. Wydajność przędzenia przędzarek bezwrzecionowych jest 2-4 razy większa niż przędzarek obrączkowych) do bawełny. W 1775 roku zastosował do niej napęd wodny, a w 1790 roku - jeden z pierwszych - napęd parowy. Oryginalność wynalazku Arkwrighta jest często kwe-stionowana, jego bezsporną zasługą jest natomiast wkład w stworzenie podstaw nowoczesnego przemysłu.

Bardeen John
Urodzony w 1908 roku, zmarł 1991roku. Fizyk amerykański. Od 1945 roku do 1951 roku pracownik firmy Bell Tele-phone. Od 1951 roku był profesorem uniwersytetu w Illinois. Członek. Naro-dowej Akademii Nauk w Waszyngtonie. Prowadził badania w zakresie fizyki półprzewodników. W 1948 roku, wraz z W.H. Brattainem, wynalazł tranzystor (przyrząd półprzewodnikowy tróje-lektrodowy, umożliwiający wzmacnianie mocy sygnałów elektro-nicznych, to jest stanowiący element czynny układów elektroniki. Pełni funkcję wzmacniacza, przełącznika, detektora itp. Tranzysto-ry dzieli się na: bipolarne i unipolarne (polowe)) ostrzowy (za co wspólnie z W. Shockleyem otrzymali 1956 Nagrodę Nobla) Współ-twórca (wraz z L. Cooperem i J.R. Schriefferem) pierwszej mikro-skopowej teorii wyjaśniającej zjawisko nadprzewodnictwa (właści-wość pewnych substancji polegająca m.in. na zaniku oporu elek-trycznego w temperaturze niższej od charakterystycznej dla danej substancji temperatury krytycznej. W polach magnetycznych, nie przekraczających charakterystycznego dla danej substancji natę-żenia krytycznego, wszystkie substancje (w stanie nadprzewodzą-cym) są w całej objętości idealnymi diamagnetykami. Przejawia się to wypieraniem pola magnet. z przewodnika umieszczonego w zewnętrznym polu magnetycznym (słabszym od pewnego pola krytycznego) po wprowadzeniu go w fazę nadprzewodzącą — zjawi-sko Meissnera–Ochsenfelda. Doskonały (w określonych warun-kach) diamagnetyzm jest przyczyną wypychania nadprzewodników z obszaru najsilniejszego pola magnetycznego. Występują 2 typy nadprzewodników: nadprzewodniki I typu (większość nadprzewo-dzących pierwiastków metalicznych), które w polach magnetycz-nych silniejszych od pola krytycznego przechodzą w stan normalny (nienadprzewodzący). Nadprzewodniki II typu (nadprzewodzące stopy i związki międzymetaliczne, np. Nb3Sn), które charakteryzu-ją 2 wartości krytyczną natężenia pola magnetycznego. W polu magnetycznym o natężeniu większym od pierwszej wartości kry-tycznej nadprzewodnik przechodzi w tzw. stan mieszany, w którym tylko część jego objętości jest idealnym diamagnetykiem. Opór elektryczny nadprzewodnika w stanie mieszanym pozostaje równy zeru. W polu magnetycznym o natężeniu większym od drugiej war-tości krytycznej nadprzewodnik II typu przechodzi w stan normal-ny.) (tzw. teoria BSC), za co 1972 wspólnie otrzymali Nagrodę No-bla
Carl Friedrich Benz

Carl Friedrich Benz (urodził się 25 listopada 1844 roku w Karlsruhe, zmarł 4 kwietnia 1929 roku w Ladenburg) był niemieckim inżynierem i pionierem motoryzacji.

W wieku prawie 16 lat, po ukończeniu liceum ukierun-kowanemu na nauki przyrodnicze, podejmuje w roku 1860 studia w Polytechnische Hochschule (później Technische Hochschule) w Karlsruhe. Po 4-letnich studiach uzyskuje dnia 9 lipca 1864 dy-plom inżyniera mechanika.
W 1878 roku Benz opracował konstrukcję dwusuwowego silnika spalinowego, a następnie lekkiego silnika czterosuwowego. Wynalazł mechanizm różnicowy (rodzaj przekładni mechanicznej zębatej obiegowej. Najbardziej popularnym przykładem mechani-zmu różnicowego jest przekładnia różnicowa samochodu, zw. po-pularnie dyferencjałem, zbudowana z zębatych kół (najczęściej stożkowych), z których 2 (koła osiowe) są osadzone na półosiach samochodu, pozostałe zaś (koła obiegowe) na czopach napędzane-go jarzma, obracającego się względem osi kół jezdnych. Mecha-nizm różnicowy umożliwia obracanie się półosi z różnymi prędko-ściami, co zapewnia jazdę na zakręcie bez poślizgu kół.), oraz inne zespoły pojazdu mechanicznego, jak świeca zapłonowa (urządze-nie zapalające mieszankę palną w przestrzeni roboczej cylindra spalinowego silnika tłokowego dzięki przeskokowi iskry elektrycz-nej między elektrodami), sprzęgło (zespół części maszyny służący do łączenia wałów i przenoszenia momentu obrotowego bez zmiany jego wartości i bez zmiany kierunku. W sprzęgle rozróżnia się człon czynny (napędzający) osadzony na wale czynnym, człon bierny (napędzany) osadzony na wale biernym oraz łącznik obu członów. Jeżeli łącznikiem jest ciało stałe, sprzęgło zw. jest me-chanicznym, jeżeli ciecz — hydrodynamicznym, jeżeli siły pola elektromagnetycznego Sprzęgło mające człony stale ze sobą połą-czone nazywa się sprzęgłem stałym, a o członach łączonych i rozłączanych, sprzęgłem rozłącznym.), gaźnik (urządzenie w spalinowym silniku tłokowym o zapłonie iskrowym, do dozowa-nia i zapewnienia odpowiedniego rozpylenia paliwa ciekłego w strumieniu powietrza doprowadzanego do cylindrów silnika oraz do regulacji zużycia tak utworzonej mieszanki paliwowo-powietrznej. Podstawowe elementy: przewód przepływu powietrza, z gardzielą i przepustnicą, urządzenie doprowadzania paliwa i utrzymywania jego stałego ciśnienia oraz zestaw dysz i rozpylaczy, które umożliwiają dostosowywanie zużycia i rozpylenia paliwa do potrzeb silnika w zmiennych warunkach je-go pracy. Gardziel stanowi zwężkę, w której - w wyniku przepływu powietrza - następuje spadek ciśnienia), chłodnica wodna (urzą-dzenie do ochładzania cieczy lub gazów i par. W tzw. chłodnicach suchych, najczęściej stosowanych, płyn chłodzony przepływa przez zespół rurek, które są chłodzone z zewnątrz cieczą lub powietrzem (w przepływie wymuszonym lub naturalnym)) oraz skrzynia biegów (przekładnia zmianowa o zwartej budowie, zamknięta w szczelnym kadłubie. Wchodzi w skład mechanizmu napędowego maszyny, pojazdu mechanicznego itp. W pojeździe zmiana przełożenia skrzyni biegów, czyli zmiana biegu pojazdu, umożliwia dostosowa-nie prędkości obrotowej wału korbowego do prędkości jazdy i uzyskanie dostatecznie dużego momentu obrotowego (napędowe-go) na kołach. W automatycznych (samoczynnych) skrzyniach bie-gów zmiana biegów następuje automatycznie, kierowca nastawia tylko dźwigienką lub klawiszem zakres pracy przekładni (np. jazda powolna, jazda w tył), a dobór najkorzystniejszego przełożenia od-bywa się samoczynnie, w zależności od oporów jazdy, prędkości i położenia pedału gazu. Skomplikowany układ automatyczny działa na układ siłowników (hydraulicznych lub elektromagne-tycznych) przełączających poszczególne przekładnie.

W 1885 roku zbudował pierwszy "automobil", trzykołowy po-jazd z silnikiem spalinowym i elektrycznym zapłonem, który to au-tomobil zaprezentowano po raz pierwszy w roku 1886 w Mannhe-im. Na ten pojazd Carl Benz uzyskał patent niemiecki nr 37435. Jednak opinia publiczna wynalazku nie zaakceptowała, spotkały go drwiny i szyderstwo, gawiedź, przyzwyczajona do furmanek 4-kołowych z obrotowym przodkiem, nie zrozumiała zalet pojazdu 3-kołowego. Carl Friedrich Benz pomimo tego kontynuował prace nad nowymi modelami swego samochodu. W 1883 roku założył spółkę „Benz & Cie. Rheinische Gasmotorenfabrik Mannheim“ wytwarzającą stacjonarne silniki spalinowe na gaz miejski. Ta Firma po połączeniu w roku 1926 ze spółką „Daimler Motorengesellschaft“ przekształciła się w spółkę akcyjną Daimler-Benz AG. Carl Friedrich Benz zmarł w wieku 84 lat.


Bushnell David

Bushnell David - ur. w 1742 roku, a zmarł w 1824roku. Amerykański wynalazca z dziedziny wojny podwodnej, z zawodu matematyk. Przeprowadzał próby podwodnych detonacji prochu strzelniczego, wynalazł minę zegarową działającą pod wodą. Skon-struował jednoosobową łódź podwodną Turtla napędzaną obraca-nymi ręcznie śrubami, przy użyciu której w 1776 roku dokonano pierwszego w dziejach ataku podwodnego w porcie nowojorskim na okręt brytyjski. Eagle, zakończonego niepowodzeniem.


Cugnot Nicolas Joseph

Cugnot Nicolas Joseph, żył w latach 1725 do 1804. Francu-ski inżynier wojskowy. Od 1770 roku do 1771 roku zbudował cią-gniki artyleryjskie o napędzie parowym, uważane za prototypy po-jazdów samochodowych.

Diesel Rudolf

Diesel Rudolf, urodził się w 1858 roku a zmarł w 1913 roku. Inżynier niemiecki. Konstruktor silników spalinowych. W 1897 ro-ku zbudował pierwszy, w pełni udany, wysokoprężny silnik na olej napędowy o samoczynnym zapłonie wywoływanym przez sprężenie powietrza do 3,5 MPa. Silnik Diesel’a został szybko rozpowszech-niony w przemyśle i transporcie.

Kierbedź Stanisław

Kierbedź Stanisław urodzili się w 1810 i przeżywszy 89 lata, zmarł w 1899 roku, inżynier komunikacji. Budowniczy stalowych mostów kratowych, głównie w Rosji. Zbudował miedzy innymi od roku 1859do 1864 roku most Aleksandrowski (późniejszy Kierbedzia) w Warszawie (na jego filarach wzniesiono most Śląsko-Dąbrowski). Pionier stosowania kesonu do posadawiania filarów mostowych, budował też kanały. Od 1886 roku do 1887 kierował rosyjskim Ministerstwem Komunikacji. Po roku 1891 osiadł w Warszawie, gdzie był prezesem Towarzystwa Homeopatycznego. Urodził się na Żmudzi, kształcił w Poniewieżu, Wilnie i Petersbur-gu. W okresie studiów odbył praktykę przy budowie zaniechanego zresztą później Kanału Windawskiego, który stanowić miał przedłużenie Kanału Augustowskiego do rosyjskich portów bałtyckich. Po ukończeniu w 1831 roku Instytutu Inżynierów Komunikacji zaczął pracować naukowo na tej uczelni. Ponadto wykładał mechanikę w petersburskich szkołach wojskowych. Pierwszą pracą budowlaną Kierbedzia był kościół katolicki Św. Stanisława w Petersburgu. Wysłany przez Ministerstwo Ko-munikacji za granicę dla uzupełnienia studiów fachowych, pogłę-biał w latach 1837-1838 swą wiedzę w paryskiej Szkole Dróg i Mo-stów, a po powrocie objął katedry mechaniki stosowanej w Insty-tucie Górniczym i na Uniwersytecie Petersburskim.
Od razu nadarzyła mu się okazja wykazania swych zdolności i nabytej na zachodzie wiedzy, gdyż powierzono mu opracowanie projektu mostu stałego na Newie w Petersburgu. Zadanie nie było łatwe, Newa była jedną z najdzikszych, najtrudniejszych do opa-nowania rzek. Istniała nawet przepowiednia, że nigdy nie uda się zbudować przez nią trwałego mostu. Kierbedź zaprojektował żeliw-ny most o siedmiu przęsłach łukowych rozpiętości od 32 do 48 m. Ósme przęsło o rozpiętości 21 m, od strony Wyspy Wasilewskiej, zastępowały dwa zwody. W roku 1842 projekt został zatwierdzony przez cara i przystąpiono do budowy. Najtrudniejsze były prace przy fundamentowaniu filarów. Wokół przedsięwzięcia roztaczała się atmosfera niewiary. Ilustruje ją doskonale fakt, że znany dowcipniś, książę Mienszykow, rozpowiadał, iż specjalnie wynajął mieszkanie nad Newą, aby oglądać zerwanie mostu. Złe wróżby nie przeszkodziły jednak Kierbedziowi ukończyć mostu w roku 1850. Dzieło to przyniosło mu znaczny rozgłos i liczne odznaczenia. Został miedzy innymi mianowany generałem-majorem i przyjęto go w poczet członków Petersburskiej Akademii Nauk. W dalszych latach kariery Kierbedź poświęcił się głównie budowie mostów, choć wysokie stanowisko w rosyjskim korpusie dróg i mostów zmuszało go również do innych prac. Spośród nich warto wymienić dwa tunele, pod Wilnem i pod Kownem, oraz udział w budowie linii kolejowych (miedzy innymi petersbursko-warszawskiej). W roku 1846 opracował projekt mostu wiszącego na Newie. W 1852 roku ponownie wyjechał na zachód dla zapoznania się z konstruowaniem żelaznych mostów z belek kratowych, stanowiących wówczas ostatnią nowość w europejskim mo-stownictwie. Po powrocie projektuje mosty kolejowe na Łudzę (dwuprzęsłowy most kratowy) i Dźwinie (po raz pierwszy w Rosji zastosowane dźwigary paraboliczne).

Projektując pierwszy żelazny most przez Wisłę w Warszawie, Kierbedź przeprowadził wiele wstępnych badań. Ustalił, że otwory na nity zmniejszają wytrzymałość blach na rozciąganie o około 15/o oraz że korzystniej jest je wiercić niż wybijać. Dokonał też próbnych wierceń koryta Wisły i przekonał się, że grunty stałe wy-stępują dopiero na głębokości kilkunastu metrów poniżej dna rze-ki.
Prace rozpoczęto w lipcu 1859 roku od posadowienia podpór nowo wynalezioną metodą kesonową. Każdy z murowanych filarów opierał się na czterech cylindrach żelaznych o średnicy 2,75 m i 5,50 m, które opuszczano na głębokość kilkunastu metrów. Praca w kesonie, pod działaniem znacznego ciśnienia sprężonego powie-trza, jest bardzo uciążliwa i niezdrowa, a sto lat temu nie zdawano sobie jeszcze w pełni z tego sprawy. Toteż na 352 ludzi 30 ciężko zachorowało, 12 zmarło, a tylko niespełna połowa robotników, za-trudnionych w ten sposób przez cały czas robót, nie poniosła żad-nej widocznej szkody na zdrowiu. Warto dodać, że filary mostu Kierbedzia okazały się tak trwałe i solidnie wykonane, że 1948 ro-ku oparto na nich most Śląsko-Dąbrowski. Początkowo budową kierował pułkownik inżynierii Seweryn Smolikowski, a jego za-stępcą był kapitan Tadeusz Chrzanowski, późniejszy wybitny kon-struktor mostowy. W latach 1861-1863 Kierbedź piastował stano-wisko naczelnika VII warszawskiego okręgu dróg i komunikacji, miał więc okazję osobiście kierować pracami, co wpłynęło na znaczne przyspieszenie tempa robót. Po wykonaniu filarów przy-stąpiono do montażu przęseł mostu za pomocą roboczego pomostu drewnianego. 22 listopada 1864 roku nastąpiło uroczyste otwarcie mostu z wielką pompą i paradą wojskową. Most Kierbedzia składał się z 6 przęseł o rozpiętości po 79 m. Całkowita jego długość wy-nosiła 475 m, szerokość jezdni 10,5 m, a chodników, 3,25 m. Konstrukcję nośną stanowiły dwie kratownice stalowe wysokości 9 m, o pasach równoległych, połączonych gęstą kratą krzyżulców nachylonych pod kątem 45.
Prószyński Kazimierz

Urodził się 4 kwietnia 1875 w Warszawie. Z przerwami studiował na Wydziale Technicznym Uniwersytetu w Liege (Belgia). W latach 1895-1907 dokonał szeregu wynalazków i ulepszeń w zakresie konstrukcji urządzeń kinematograficznych (miedzy innymi paleograf - aparat zdjęciowo-projekcyjny, telefotograf - aparat do przesyłania obrazów na odległość, biopleograf - aparat do produkcji komercyjnych projekcji filmowych, kinofon - aparat służący do synchronizacji dźwięku i obrazu). W 1908 roku zrobił dyplom na Uniwersytecie w Liege i wyjechał do Paryża, gdzie szybko rozwijała się młoda kinematografia. Tam opracował obturator - przesłonę, która zlikwidowała problem migotania światła i drgań obrazu podczas projekcji, maszynę mówiącą, a także skonstruował ręczną kamerę filmową do zdjęć reporterskich. W roku 1919 wrócił do Polski. W roku 1922 założył spółkę akcyjną „Oko”. W czasie wojny pracował nad projektem urządzenia umożliwiającego czytanie osobom niewidomym i niedowidzącym. Wywieziony przez hitlerowców do Pruszkowa, a następnie do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, zmarł13 marca 1945 w obozie w Mauthausen w Austrii.

Kazimierz Prószyński zasłynął jako konstruktor i wynalazca aparatów kinematograficznych. Skonstruowany przez niego w ro-ku 1895 paleograf był aparatem jednocześnie zdjęciowym i projek-cyjnym. Pierwsze zrealizowane przez Prószyńskiego filmy ekspery-mentalne przedstawiają scenki rodzajowe i zabawy dzieci. Rok wy-nalezienia paleografu jest jednocześnie rokiem narodzin kinemato-grafii światowej. Dalsze prace pozwoliły na usunięcie uciążliwych migotań i drgań obrazu. Nowy aparat opatentowany w 1899 pod nazwą biopleograf był już przeznaczony do komercyjnych projekcji filmowych. Początkowo Prószyński prezentował swój wynalazek na pokazach w szkołach, muzeach i na wystawach. W latach 1901-1903 istniało Towarzystwo Udziałowe „Pleograf”, które zajęło się produkcją i eksploatacją filmów. Największą sensację wzbudziło zastosowanie wynalazku podczas przedstawienia opery Walkiria w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1903. Na tle dekoracji ukazały się lecące na koniach wśród obłoków walkirie. Niezależnie od prac nad paleografem prowadził badania nad sposobem przesyłania obra-zów na odległość. W 1898 zaprezentował w Warszawie urządzenie do przesyłania obrazów na odległość, które nazwał telefotem. Póź-niej pokazał kinofon, mający rozwiązać problem synchronizacji dźwięku i obrazu. Po studiach udał się do Paryża, który był wów-czas głównym ośrodkiem gwałtownie rozwijającego się przemysłu filmowego. Pobyt tam zaowocował wynalezieniem obturatora – przesłony, która ostatecznie zlikwidowała problem migotania świa-tła i drgań obrazu podczas projekcji. Jeszcze w tym samym roku francuski koncern filmowy Gaumont rozpoczął produkcję tych aparatów. W 1910 powstał kolejny sensacyjny wynalazek: pierw-sza na świecie ręczna kamera filmowa do zdjęć reporterskich. Za-stosowany w niej żyroskop niwelował chwianie się obrazu powo-dowane przemieszczaniem kamery. Prószyński przystosował ją do wykonywania zdjęć lotniczych. Zaprezentował też maszynę mówią-cą. W 1913 podjął się realizacji filmów dźwiękowych w Anglii, w 1918 w Ameryce. Prowadził również eksperymenty z filmem barw-nym. Pracował także nad projektem urządzenia umożliwiającego czytanie osobom niewidomym i niedowidzącym.

Eckert John Presper

Eckert John Presper ur. w 1919 roku, zmarł w 1995 roku, inżynier amerykański. Konstruktor (wspólnie z Mauchlym) pierw-szego na świecie komputera (Eniac [ang. Electronic Numerical In-tegrator and Computer], elektroninczna programowalna maszyna cyfrowa, skonstruowana przez 2 lata od roku 1943 do roku 1945, na uniwersytecie stanu Pensylwania w USA. Pierwszy komputer na świecie, miał bardzo duże rozmiary, ważył ok. 30 t; wykonywał operacje arytmetyczne ok. 1000 razy szybciej niż uprzednio konstruowane elektromechaniczne maszyny cyfrowe. W przeciwieństwie do późniejszych komputerów był wyposażony w arytmetykę dziesiętną. Nie miał pamięci operacyjnej. Początkowo programowany przez przełączanie wtyków kablowych, później za pomocą kart perforowanych. Był używany głównie do obliczeń związanych z balistyką, wytwarzaniem broni jądrowej, prognozo-waniem pogody, projektowaniem tuneli aerodynamicznych, badaniem promieniowania kosmicznego. Wykorzystywany także do badania liczb losowych i analizowania błędów zaokrągleń. Używany do 1955 roku. Części Eniac są przechowywane w Smithsonian Institution w Waszyngtonie) a także pierwszego komputera będącego produktem handlowym (Univac I, 1951). Jeden z twórców pierwszych pamięci komputerowych.

Ford Henry

Ford Henry urodził się w 1863 roku, zmarł w 1947 roku, przemysłowiec amerykański. W 1892 roku skonstruował swój pierwszy samochód. W 1903 roku założył w Detroit wielki koncern przemysłu samochodowego (Ford Motor Company, amerykański koncern przemysłu samochodowego. Drugi pod względem wielkości na świecie; obejmuje zakłady produkujące miedzy innymi ciągniki, samochody, lokomotyw, satelity. W czasie I i II wojny światowej rozwijał produkcję zbrojeniową. Koncern ma własne kopalnie rud, flotę, linie kolejowe. Liczne filie zagraniczne. W zakładach koncernu Ford wprowadził nowe ekonomiczne i techniczne. metody produkcji.), którego zalążkiem była jego fa-bryka samochodów, stając się współtwórcą amerykańskiego przemysłu motoryzacyjnego. Twórca metody organizacji pracy i zarządzania związanego z fordyzmem. Fordyzm, metoda organizacji pracy i zarządzania wielkim przedsiębiorstwem, wprowadzona w okresie I wojny świat. Dalszy etap rozwojowy tayloryzmu. Fordyzm łączył w procesie produkcyjnym najnowocześniejsze ówcześnie zdobycze techniki z takimi rozwiązaniami organizacja, jak: daleko posunięta specjalizacja pracy, zastosowanie automatycznej taśmy produkcyjnej o szybkim posuwie, wymagającym niezmiernie intensywnej pracy. Wydatnie powiększał wydajność pracy i w latach 20. był uważany za szczy-towe osiągnięcie organizacji produkcji. Zwalczany przez robotnie związki zawodowe, został zastąpiony innymi metodami zwiększa-nia wydajności pracy.

Franklin Benjamin

Franklin Benjamin urodzony w 1706 roku, a zmarł w 1996, amerykański polityk, współtwórca niepodległości Stanów Zjednoczonych, dyplomata, publicysta, wydawca, filozof. Jeden z największych uczonych w XVIII wieku. W 1727 roku założył w Filadelfii klub „Junto” (zaczątek Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego). Od 1756 roku członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie. W filozofii przedstawiciel utylitaryzmu (Utylitaryzm [łac.], teoria etyczna powstała w XIX wieku, której główna zasada głosi, iż czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie. Główni przedstawicielami utylitaryzmu są J.S. Mill oraz J. Bentham, który głosił, że natura poddała rodzaj ludzki rządom 2 zwierzchnich władców: przykrości i przyjemności, które rządzą ludźmi we wszystkim, co czynią i mówią i od których nie sposób się uwolnić. W słowach ktoś może utrzymywać, że się spod ich jarzma wyzwolił, w rzeczywistości będzie je zawsze dźwigał. Przyjemność powszechna stanowi zatem kryterium oceny działań (hedonizm doktryna etyczna, według której przyjemność (rozkosz) jest jedynym lub najwyższym dobrem, celem i głównym motywem ludzkiego postępowania). Hedonistyczna wykładnia utylitaryzmu została poddana w XX wieku krytyce przez zwolenników utylitary-zmu idealnego (G.E. Moore), który oceniał czyny w zależności od sumy dobra, jakie produkują w świecie oraz utylitaryzmu prefe-rencyjnego (np. J. Rachels), który zasadnicze kryterium dobra widział w społecznych wyborach (preferencjach). Przedstawiciele utylitaryzmu XX wieku dzielą się ponadto na tych, którzy odnoszą każdy czyn bezpośrednio do zasady użyteczności (utylitaryzmu czynów - K. Nielsen) oraz tych, którzy oceniają całą klasę czynów (utylitaryzmu zasad - R. Brandt). W pierwszym przypadku ocenie z punktu widzenia zasady użyteczności podlega konkretny czyn (np. dane kłamstwo), w drugim ocenia się zasadę leżącą u źródeł danego czynu (np. zasadę nakazującą kłamać). Współczesny utylitaryzm jest szczególnie aktywny w obszarze etyk szczegółowych, takich jak bioetyka czy etyka ekol. (P. Singer, J. Harris, J. Glover). W Polsce stanowisko pokrewne utylitaryzmowi prezentował T. Kotarbiński w swojej teorii etyki niezależnej).

Zajmował się problematyką etyczną i społ., przedstawił mo-del człowieka, który sam sobie wszystko zawdzięcza (ang. self-made-man), był przeciwny dziedzicznym przywilejom. W poglądach religijnych zwolennik deizmu (deizm, zespół poglądów filozoficzno-teologicznych, a także stanowisko światopoglądowe, wedłóg które-go Bóg - stworzywszy Wszechświat lub (w poglądach bardziej ra-dykalnych) obdarzywszy materię zdolnością do samodzielnego rozwoju według ustalonych przez siebie praw - nie ingeruje odtąd w losy świata, pozostawiając przyrodę jej własnemu biegowi. De-izm był konsekwencją połączenia sceptycyzmu religijnego (teoria etyczna powstała w XIX wieku, której główna zasada (związana za-sadą użyteczności) głosi, iż czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozu-mianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie), filozofia racjonalizmu lub empiryzmu (empiryzm, kierunek w teorii poznania, wywodzący poznanie ludzkie z doświadczenia zmysłowe-go, zewnętrznego lub wewnętrznego. W sporze o źródła poznania empiryzmu przeciwstawiając się racjonalizmowi, rozstrzyga pro-blem genezy poznania (empiryzm genetyczny) oraz problem sposo-bów osiągania zgodnego z prawdą poznania rzeczywistości (empi-ryzm metodologiczny).), mechanicyzmu (Mechanicyzm, stanowisko w filozofii i nauce, postulujące wyjaśnianie wszelkich (lub niektó-rych) zjawisk i procesów, nie będących ruchami mechanicznymi, za pomocą pojęć i praw mechaniki) i stoickiej (Stoicyzm, filoz. dok-tryna szkoły stoików. Postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, hartu ducha i opanowania w trudnych sy-tuacjach) koncepcji praw natury. Negował opatrzność Bożą, bo-skość Jezusa Chrystusa, potrzebę istnienia Kościoła jako pośred-nika między Bogiem a ludźmi, cuda oraz objawienie (choć niektó-rzy deiści uznawali objawienie o tyle, o ile jego treść pokrywała się z tzw. religią naturalną). Głosił prymat moralności w stosunku do religii, którą traktował jedynie jako nośnik zasad etycznych. Pro-pagował religię rozumu (naturalną).Przymował pogląd o równości chrześcijaństwa i innych religii. Postulował reinterpretację cudów biblijnych w duchu naturalizmu. Deizm pojawił się w XVII w. i rozwinął najpierw w Anglii, a następnie we Francji, stając się jednym z głównych składników światopoglądu oświecenia. Wyod-rębnia się nurt o dominacji wątków racjonalistycznych (Herbert z Cherbury, J. Toland, M. Tindal, Voltaire) oraz empiryczno-scjentystycznych (J. Locke). Pod wpływem deizmu znajdowali się m.in. J.J. Rousseau, I. Kant, G.E. Lessing oraz B. Franklin, G. Washington, T. Paine, T. Jefferson; w Polsce S. Staszic, Jan Śnia-decki. Deizm wpłynął także na ideologię rewolucji francuską, a praktycznie próbę wprowadzenia deistycznego kultu Istoty Naj-wyższej podjął w1794 roku M. Robespierre. Klasyczny wykład de-izmu zawiera praca J. Tolanda Christianity not Misterious. Deizm przyczynił się do sekularyzacji doktryn politycznego oraz do rozwo-ju tolerancji religijnej.

Od 1748 roku Franklin poświęcił się pracy naukowej - łączył cechy badacza i praktykanta. Szczególnie duże znaczenie miały jego prace w dziedzinie fizyki, zwłaszcza nad elektrycznością. Twórca pierwszej teorii elektrycznej (publikacja Experiments and Observation on Electricity 1750). Pierwszy wprowadził pojęcie elektryczności dodatniej i ujemnej, stwierdził, że ciała przyciągają się lub odpychają w zależności od znaku oraz że elektryzowanie polega na przepływie elektryczności. Sformułował rządzącą tym zjawiskiem zasadę zachowania ładunku elektrycznego. Wytłuma-czył zasadę indukcji elektrostatycznej, odkrył niektóre podstawowe właściwości dielektryków (.], ciała bardzo słabo przewodzące prąd elektryczny) wynalazł piorunochron (Piorunochron, urządzenie chroniące obiekt przed bezpośrednim uderzeniem pioruna przez odprowadzenie do ziemi prądu wyładowania. Składa się zwykle ze stalowego, zaostrzonego pręta zainstalowanego na budynku lub obok niego i metalowego przewodu łączącego go z ziemią.), skon-struował kondensator płaski (Kondensatcor elektryczny, układ 2 przewodników rozdzielonych warstwą dielektryka, służący do gro-madzenia ładunku elektrycznego. Kondensator elektryczny ładuje się przez przyłączenie do źródła prądu stałego. Na jego elektrodach gromadzi się wówczas ładunek elektryczny, a w dielektryku po-wstaje pole elektromagnetyczne, zapoczątkował łączenie konden-satorów w szereg). Podczas swych kilkakrotnych podróży z Ameryki Pn. do Europy, Franklin wykonał wiele pomiarów tem-peratury wody w Oceanie Atlantyckim, które pozwoliły mu zlokali-zować Prąd Zatokowy (Golfsztrom) i opublikować pierwszą pracę naukową, dotyczącą tego prądu. Zbadał również wpływy wiatrów pn.-wschodnich na klimat. Franklin zajmował się także medycyną, botaniką, ogrodnictwem i agronomią. Wysunął pomysł zastosowa-nia elektryczności do leczenia paraliżu, artretyzmu i innych cho-rób. W 1756 roku zaprojektował soczewki dwuogniskowe, pierwszy zastosował sztuczny nawóz w postaci gipsu.

Działalność polityczną rozpoczął Franklin w 1754 roku jako delegat na kongres kolonii bryt. w Albany, gdzie wniósł projekt unii kolonii w Ameryce Północnej. W latach 1757–1775 (z przerwą 1762–1764) reprezentował interesy kolonii w Wielkiej Brytanii. Od 1775 roku do 1776 delegat na II Kongres Kontynentalny, współau-tor Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych. Od roku 1776 do roku1785 poseł we Francji, członek komisji negocjującej z Wielką Brytanią warunki traktatu pokojowego po wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, podpisanego w 1783 roku w Paryżu. W 1787 roku uczestnik konwencji konstytucyjnej i współautor konstytucji federalnej 1787. Napisał miedzy innymi „The Way to Wealth” (1757), dzieło o tematyce społeczno-ekonomicznej, oraz autobiografię „Żywot własny” (1838).