Doping w sporcie

DOPING [ang.]:
1) Zachęcanie zawodników do aktywniejszej walki sport. oklaskami, okrzykami, śpiewem;
2) podwyższenie wydolności psychofiz. zawodnika za pomocą metod isubstancji farm., uznanych przez Komisję Med. MKOl za dopingowe; formuła definicyjna dopingu pozwala utrzymać „otwarty” charakter listy środków dopingowych, mogą się na niej znaleźć również substancje farm. specjalnie stworzone do celów dopingowych. Lista środków imetod dopingu obejmuje:
1) środki pobudzające — m.in. amfetamina, efedryna, kofeina;
2) narkotyczne środki przeciwbólowe — morfina, kodeina, kokaina iin.;
3) steroidy anaboliczno-androgenne — substancje zbliżone pod względem struktury iaktywności do męskiego hormonu — testosteronu (metanabol, 19-nortestosteron, stanazolol), atakże sam testosteron;
4) środki moczopędne (furosemid, hydrochlorotiazyd, acetazolamid, amiloryd iin.) stosowane przez sportowców do sztucznego, szybkiego obniżenia masy ciała, zwiększają także wytwarzanie moczu, co prowadzi do obniżenia stężenia zawartych wnim substancji iutrudnia ich wykrycie;
5) hormony peptydowe iich analogi (gonadotropina łożyskowa, kortykotropina, somatotropina, erytropoetyna).

Na liście środków dopingujących znajdują się również środki, których stosowanie nie jest zabronione, ale podlega pewnym ograniczeniom:
1) alkohol — na żądanie międzynar. federacji sport. może być oznaczony poziom alkoholu wpowietrzu wydechowym iwe krwi zawodnika;
2) marihuana — jak wyżej;
3) środki miejscowego znieczulenia — wuzasadnionych względami leczn. przypadkach można podawać miejscowo lub dostawowo prokainę, lidokainę (ksylokainę), karbokainę, nie wolno — kokainy; kortykosteroidy — można podawać tylko miejscowo wchorobach uszu, oczu, skóry oraz wterapii inhalacyjnej (astma, katar alergiczny);
4) beta-adrenolityki (betablokery — propranolol iin.).

Za metody dopingowe uznaje się:
1. DOPING KRWIĄ — autotransfuzję (przetaczanie krwi własnej), transfuzję krwi obcej (heterotransfuzja), także preparatów zawierających erytrocyty (z krwi własnej lub obcej);
2. MANIPULACJE., chem., fiz. polegające na zmianie składu próbki moczu.


Od początku istnienia sportu poszukiwano pozatreningowych sposobów podwyższenia sprawności fizycznej. Era nowożytnego dopingu rozpoczęła się pod koniec XIXw., kiedy to kofeinę, alkohol, eter, strychninę inarkotyczne leki przeciwbólowe (opioidy) zaczęto wykorzystywać wsportach wymagających długotrwałego wysiłku (kolarstwo). Pierwsze badania antydopingowe przeprowadzono (na początku XXw.) ukoni wyścigowych na torach wWarszawie, Budapeszcie iWiedniu; pionierem tych badań był pol. farmaceuta A. Bukowski (1850–1921). W 1950–65 środki farm. zaczęto stosować wsporcie na szeroką skalę; pierwszy wypadek śmiertelny podczas Igrzysk Olimpijskich wydarzył się wRzymie 1960 — na skutek nadużycia amfetaminy iwysiłku wwysokiej temperaturze zmarł duń. kolarz K. Jensen. W 1964 lekarze sport., zgromadzeni na Olimpiadzie wTokio, wystąpili do świat. władz sportu (MKOl imiędzynar. federacji sport.) zżądaniem podjęcia energicznej walki zdopingiem; 1967 MKOl powołał Komisję Med., która ustala przepisy kontroli dopingowej. Kontrolę dopingową prowadzi się podczas zawodów oraz poza nimi (tj. wokresie treningowym). Obecność wpróbce moczu substancji uznanej za dopingową lub jej metabolitów jest podstawą do dyskwalifikacji zawodnika; wyjątkami są tu kofeina itestosteron — za pozytywną próbę przyjmuje się stężenie kofeiny wmoczu powyżej 12 mg/l, aw przypadku testosteronu — stosunek jego stężenia do stężenia epitestosteronu wyższy od 6; udowodnienie stosowania niedozwolonej metody dopingu powoduje również dyskwalifikację zawodnika. W Polsce badania antydopingowe prowadzi Laboratorium Kontroli Dopingu Inst. Sportu, aprzy prezesie UKFiT działa Komisja do Zwalczania Dopingu wSporcie. Podczas 94 sesji MKOl (Seul 1988) przyjęto tekst Międzynar. Olimpijskiej Karty Antydopingowej — określa ona zasady walki zdopingiem, rolę izadania organizacji sport. iczynników rządowych; 1990 Polska ratyfikowała Konwencję Antydopingową przyjętą 1989 przez Radę Europy.



Klasy środków dopingujących
Środki pobudzające ("stymulanty")
Środki zaliczone do tej klasy dopingu farmakologicznego, określane jako środki pobudzające psychomotorycznie, działają pobudzająco na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.
Działanie tych środków jest krótkotrwałe. Klasycznym przykładem jest tu amfetamina i jej pochodne. Należy do nich również kokaina. Leki te nie figurują już w oficjalnych wykazach leków dopuszczonych do obrotu w naszych aptekach, ale są nadal dostępne na czarnym rynku.
Do leków pobudzających zaliczone zostały również tzw. aminy sympatykornimetyczne, które pobudzają układ współczulny. Należą do nich m.in.: efedryna, pseudoefedryna i fenylopropanolamina. Związki te często są składnikami złożonych leków powszechnie używanych w leczeniu przeziębień, kaszlu lub kataru.
Najczęściej używanym stymulantem jest kofeina (uznawane przez Komisję Medyczną MKOI dopuszczalne stężenie kofeiny nie może przekraczać 12 mg/ml).
Środki te stosowane nawet w małych dawkach, ale w warunkach maksymalnego wysiłku fizycznego, mogą prowadzić do poważnych niekorzystnych następstw zdrowotnych. Są to m.in.:
· wzrost ciśnienia krwi i przyśpieszenie akcji serca,
· agresywność· i brak kontroli zachowań,
· uzależnienie - nałóg (nieodparta konieczność· ich stałego stosowania),
· zaburzenie termoregułacji i udar cieplny (podczas wyczerpującego wysiłku przy wysokiej temperaturze otoczenia) prowadzący do zapaści i śmierci (przypadki nagłych zgonów kolarzy w czasie wyścigów),
· bezsenność· i utrata łaknienia,
· zaburzenia psychiczne - po amfetaminie mogą rozwijać· się psychozy przypominające groźne choroby psychiczne.


Narkotyczne środki przeciwbólowe - "narkotyki"
Narkotyczne środki przeciwbólowe zmniejszają odczuwanie bólu niezależnie od rodzaju jego pochodzenia i przyczyny. Klasycznym przykładem tej klasy środków jest morfina i jej pochodne. Niekiedy nadużywa się tych leków w celu skrócenia czasu rekonwalescencji po kontuzjach i urazach, aby umożliwić zawodnikowi jak najwcześniejszy udział w zawodach.

Środki narkotyczne, poza zniesieniem uczucia bólu, mogą powodować:
· uzależnienie (jedna z najcięższych postaci zależności, prowadząca często do degradacji psychicznej),
· osłabienie czynności ośrodka oddechowego,
· zaburzenie koordynacji ruchów i koncentracji,
· obniżenie ciśnienia krwi,
· nudności i wymioty.
Środki anaboliczne
STEROIDY ANABOLICZNO-ANDROGENNE
Steroidy anaboliczno-androgenne są syntetycznymi związkami pochodnymi naturalnego hormonu męskiego testosteronu. Wywierają one dwojaki efekt zarówno na organizm kobiet, jak i mężczyzn:
· androgenny, tzn. nasilający cechy męskie (maskulinizacja), jak np. pogrubienie brzmienia głosu, porost włosów na ciele i twarzy, oraz u mężczyzn - rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych i hamowanie rozwoju cech kobiecych;
· anaboliczny, tzn. stymulujący przyswajanie białka i przyrost masy mięśniowej i męską budowę ciała.
Obu tych efektów nie można od siebie oddzielić. Dlatego każdy lek z tej klasy środków wykazuje w mniejszym lub większym stopniu oba te działania.
Nadużywanie steroidów anaboliczno-androgennych powoduje bardzo niekorzystne konsekwencje zdrowotne zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Do objawów chorobowych występujących u osób długotrwale stosujących te leki należą:
· zaburzenia psychiczne prowadzące do napadów agresji, zaburzeń osobowości, depresji (próby samobójcze),
· choroby wątroby,
· przyśpieszenie zmian miażdżycowych w naczyniach serca i mózgu (zawały serca i zatory mózgowe),
· zmiany skórne (trądzik),
· częstsze zerwania ścięgien,
· nowotwory wątroby i płuc,
· przerost gruczołu krokowego,
· zmiany zakrzepowe żył.
Ponadto wywierają one (niekiedy trwały) ogromny wpływ na funkcje narządów płciowych:
U KOBIET
· zanik gruczołów sutkowych,
· zaburzenie lub brak miesiączki,
· brak owulacji,
· bezpłodność· ,
· maskulinizacja: obniżenie brzmienia głosu, owłosienie męskie, przerost łechtaczki, męska budowa ciała.
U MĘŻCZYZN
· powiększenie gruczołów sutkowych,
· zaburzenia spermatogenezy - tworzenia plemników (oligospermia lub azo-ospermia, tzn. sperma zawiera mało plemników lub są one martwe)
· zanik jąder,
· bezpłodność· ,
· impotencja.



INNE ŚRODKI ANABOLICZNE
Należą do nich beta-2 adrenomimetyki (beta-2agoniści), np. klenbuterol, salbuta-mol. Są to środki stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej. Przyjmowane w dużych dawkach mają działanie anaboliczne i lipolityczne (zmniejszanie tkanki tłuszczowej). Sportowcy chorzy na astmę mogą używać wymienione leki wyłącznie w formie inhalacji (aerozolu).
Jakie niekorzystne następstwa zdrowotne mogą spowodować
Do najpoważniejszych skutków ubocznych, które mogą wywołać beta-2 adrenomimetyki, należy zaburzenie rytmu serca i pojawienie się nagłych skurczów komorowych powodujących utratę przytomności, a niekiedy, po większych dawkach, nawet zgon.
Środki moczopędne - "diuretyki"
Środki moczopędne zwiększają wydalanie wody i sodu z organizmu. Dlatego znajdują zastosowanie w terapii różnych stanów chorobowych przebiegających z zatrzymaniem płynów w ustroju. Obniżają również ciśnienie tętnicze krwi.
W sporcie środki te stosuje się głównie z trzech powodów:
· w celu szybkiego zmniejszenia masy ciała (w dyscyplinach, w których obowiązują kategorie wagowe);
· w celu uzyskania pożądanej "rzeźby mięśni";
· w celu szybkiego wydalenia z moczem innych środków dopingujących.
Niekontrolowane stosowanie środków moczopędnych prowadzi do zaburzenia równowagi elektrolitowej (obniżenie poziomu sodu, potasu, magnezu) i objętości krwi w organizmie oraz powoduje następujące objawy chorobowe:
· o nagły spadek ciśnienia tętniczego krwi,
· zaburzenia rytmu serca,
· zawroty głowy i omdlenia,
· kurcze mięśniowe,
· bóle głowy i nudności,
· nagły zgon (przedawkowanie diuretyku przez kulturystów).


Doping krwią i erytropoetyną(EPO)
Doping krwia polega podaniu zawodnikowi krwi w określonym czasie przed startem w zawodach. Jest to albo jego własna krew pobrana od niego wcześniej, albo krew innych osób. Transfuzja dodatkowej krwi zwiększa wydolność fizyczną zawodników, zwłaszcza startujących w dyscyplinach wytrzymałościowych, jak biegi długodystansowe - maraton, wyścigi kolarskie, biegi narciarskie.
Do groźnych następstw zdrowotnych, które mogą wystąpić po przetoczeniach krwi, należą:
· rekacje gorączkowe, żółtaczka,
· przeniesienie chorób zakaźnych, jak HIV, malaria, wirus B (zapalenie wątroby),
· ostre infekcje bakteryjne ze wstrząsem.
Erytropoetyna jest hormonem wytwarzanym przez nerki. Stymuluje ona wytwarzanie i dojrzewanie krwinek czerwonych w szpiku kostnym. Preparaty tego hormonu są stosowane w terapii ciężkich niedokrwistości (np. w przebiegu AIDS) i w niewydolności nerek (u chorych leczonych sztuczną nerką). Podawanie erytropoetyny sportowcom ma zastąpić kłopotliwy i niebezpieczny zabieg transfuzji krwi.
Przyjmowanie erytropoetyny niesie ze sobą bardzo groźne konsekwencje zdrowotne, może bowiem spowodować:
· zagęszczenie krwi i wzrost jej lepkości,
· powstawanie zakrzepów wewnątrznaczyniowych,
· zawały serca i mózgu,
· nagłe zgony. Odnotowano nagłe zgony kolarzy (przeważnie nocą), które wiąże się ze stosowaniem przez nich erytropoetyny.

Beta-adrenolityki - beta-blokery
Beta-adrenolityki zmniejszają częstość pracy serca, obniżają jego pobudliwość oraz siłę skurczu mięśnia sercowego. Zmniejszają też kurczliwość mięśni szkieletowych. Są często stosowane w terapii chorób serca, zaburzeniach rytmu serca i nadciśnieniu tętniczym.
Bezwzględny zakaz ich stosowania obowiązuje w następujących dyscyplinach: strze-lectwie, łucznictwie, biathlonie, saneczkarstwie, skokach narciarskich, pięcioboju nowoczesnym oraz skokach narciarskich.
Leki z grupy beta-adrenolityków obniżają zdolność wysiłkową sportowców. Nadmierne ich dawki mogą powodować:
· obniżenie ciśnienia krwi,
· zwolnienie akcji serca,
· nasilenie stanów duszności u sportowców cierpiących na astmę wysiłkową,
· nagłe zatrzymanie akcji serca
Beta-adrenolityki mogą również wywołać:
o bezsennośćo ,
o depresje,
o uczucie zmęczenia.
Leki te działają niekorzystnie na przebieg cukrzycy.
Przykłady niektórych leków beta-adrenolitycznych
· acebutolol
· metoprolol
· propranolol



Ze względu na stosowane metody doping wydolnościowy można podzielić ogólnie na:
1.farmakologiczny, polegający na podawaniu biologicznie czynnych związków chemicznych, których użycie nie jest uzasadnione leczeniem zawodnika
2.fizjologiczny - polegający na wymianie płynów ustrojowych, zwłaszcza krwi, przeszczepach tkanek (mięśni i ścięgien), stosowanie szkodliwych dla zdrowia zabiegów takich jak zbijanie masy poprzez chirurgiczne usuwanie tkanki tłuszczowej
3.genetyczny - polegający na modyfikacji kodu genetycznego zawodnika, np. poprzez stosowanie wirusów; obecnie jest on niemożliwy do wykrycia, ale rzadko stosowany ze względu na wysokie koszty.
Ze względu na główny cel dopingu można go podzielić na:
1.doping siłowy - którego celem jest osiągnięcie jak największego przyrostu masy mięśniowej zawodnika
2.doping wytrzymałościowy - którego celem jest trwałe zwiększenie zdolności organizmu do znoszenia długotrwałego, intensywnego wysiłku fizycznego.
3.doping stymulujący - którego celem jest czasowe zwiększenie odporności na ból i wysiłek poprzez stosowanie technik zapobiegających odczuwanie bólu i zmęczenia.
Doping siłowy i wytrzymałościowy stoją z sobą w pewnej sprzeczności. Za szybki wzrost masy mięśniowej powoduje zwykle obniżenie wytrzymałości na długotrwały wysiłek, z kolei wzrost wytrzymałości, można osiągnąć przez ogólne zmniejszanie masy zawodnika. Doping stymulujący jest skuteczny na bardzo krótką metę, gdyż szybko powoduje nadmierne wycieńczenie organizmu zawodnika.
Ben Johnson i Carl Lewis w finałowym biegu na 100 m, w trakcie Igrzysk w Seoulu - później okazało się, że obaj stosowali doping



Bibliografia:
.Mauro Di Pasquale, Nandrolone Positive Drug Tests, What Do They Mean?
Encyklopedia zdrowia
Artykuły zamieszczone w gazetach
Hendershott J. Steroids: Breakfast of Champions. Track and Field News, 1969r.
Internet