Świadczenia w prawie polskim na podstawie Konwencji nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy

WSTĘP

Konwencja została przyjęta w Genewie 28 czerwca 1952 r., a więc ponad pół wieku temu. Od tego czasu zdążyło ją ratyfikować ponad 40 państw, ale do tej pory brakowało w tym gronie Polski. Trudno o lepszy dowód, jak przez długie lata były traktowane w naszym kraju kwestie socjalne. Kolejne rządy przedstawiały się w roli obrońców interesów pracowniczych, lecz mimo nacisków Międzynarodowej Organizacji Pracy przed konwencją nr 102 drzwi parlamentu pozostawały zamknięte. Działo się tak zarówno w czasach PRL, jak i po ustrojowej zmianie dokonanej w 1989 r. Wszyscy mieli usta pełne frazesów, deklarowali sympatię dla robotników, ale nikt się nie przejmował, w jakich warunkach oni pracują i żyją. Dlatego postulat ratyfikowania konwencji nr 102 znalazł się wśród żądań wysuwanych przez strajkujących w 1980 r. Trzeba było największej w PRL fali strajkowej, aby władze pogodziły się z myślą o zaakceptowaniu europejskiej konstytucji socjalnej, bo taki charakter ma konwencja nr 102. Wystarczyło jednak, by strach przed robotniczym buntem minął, żeby władze PRL złamały obietnice i zrezygnowały z uznania europejskich norm. Wstyd powiedzieć, ale równie niechlubnie zachowały się władze III Rzeczypospolitej, zbudowanej na gruzach PRL. Dopiero 24 kwietnia 2003 Sejm przyjął ustawę o ratyfikacji konwencji nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy. Konwencja zawiera regulacje dotyczące minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. Mówi o warunkach i wysokości przyznawanych świadczeń w zakresie opieki lekarskiej, zasiłków chorobowych, pomocy dla bezrobotnych, ubezpieczeń na starość, świadczeń w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zasiłków rodzinnych i macierzyńskich, świadczeń w razie inwalidztwa i śmierci żywiciela rodziny. Konwencja nie rozszerza ani nie ogranicza konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, lecz jedynie je potwierdza. Ratyfikacja stanowi natomiast gwarancję nie obniżania granicy zabezpieczenia społecznego. Ani dziś, ani w najbliższej przyszłości jej ratyfikacja nie spowoduje zwiększenia wydatków lub zmniejszenia dochodów budżetu. Wniosek ratyfikacyjny został też pozytywnie zaopiniowany przez OPZZ, NSZZ „Solidarność”, Konfederację Pracodawców Polskich i Związek Rzemiosła Polskiego.
System świadczeń uregulowany jest także w Europejskiej Karcie Społecznej podpisanej w Turynie w 1961 roku. W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego, strony zobowiązały się: ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego, utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego oraz zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego.


Nie ma definicji zabezpieczenia społecznego. Można przyjąć, że są to wszelkie stosowane metody i mechanizmy, których celem jest zabezpieczenie uznanych społecznie potrzeb. System zabezpieczeń społecznych powinien dostarczać świadczeń zapewniających pewien standard zaspokojenia potrzeb. Idealny system obejmuje wszystkie ryzyka socjalne, jest spójny z innymi elementami polityki społecznej, traktuje tak samo osoby, które są w podobnej sytuacji, jest elastyczny i łatwo się dopasowuje do sytuacji klientów.









1. OPIEKA LEKARSKA

W zakresie opieki lekarskiej Państwo zapewnia osobom chronionym udzielanie świadczeń, gdy stan tych osób wymaga pomocy o charakterze lekarskim i profilaktycznym. Świadczenia powinny zmierzać do zachowania, przywrócenia lub poprawy zdrowia osoby chronionej. Przedmiot ochrony obejmuje wszelki stan chorobowy, bez względu na jego przyczynę, oraz ciążę i poród, a także ich skutki. W razie stanu chorobowego świadczenia powinny obejmować co najmniej pomoc lekarzy o ogólnej praktyce, w tym wizytowanie w domu, oraz pomoc lekarzy specjalistów udzieloną w szpitalach, dostarczanie środków farmaceutycznych, leczenie szpitalne, jeśli jest potrzebne. Kobietom w ciąży, podczas porodu i w związku z jego skutkami Państwo zapewnia pomoc przedporodową, podczas porodu i po porodzie udzielana przez lekarza bądź przez dyplomowaną położną. Osoba korzystająca ze świadczeń lub jej żywiciel mogą być zobowiązane do udziału w kosztach opieki lekarskiej, jednak nie może powodować to zbyt wielkiego obciążenia. Wymienione wyżej świadczenia powinny być udzielane przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną.
Państwo zobowiązane jest do udzielania świadczeń na starość. Polityka wobec osób starszych określana jest jako polityka realizacji interesów osób starszych. Dotyczy potrzeb i warunków bytu ludzi starszych i ma na celu te działania, które w sposób planowy i celowy mają wpłynąć na poprawę sytuacji życiowej starszych ludzi. Służy temu system świadczeń związanych z zabezpieczeniem społecznym. Polityka społeczna zakłada działania na rzecz praw tej kategorii ludzi. Dotyczy to oświaty, kultury, ochrony zdrowia, organizacji czasu wolnego, ochrony pracy ludzi starszych, pomocy obłożnie chorym, pracy socjalnej z osobami starszymi, kształtowania odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomocy instytucjonalnej oraz warunków materialnych seniorów.
Polityka społeczna uwzględniając prawa człowieka starszego uwzględniać powinna przede wszystkim jego godność. Stosunek do człowieka starszego jest miarą humanistycznych stosunków w społeczeństwie.
Politykę społeczną wobec osób starszych zdefiniować można, jako system realizowanych w jej ramach działań, mających na celu wszechstronną kompensację malejących wraz z wiekiem możliwości samodzielnego zaspokajania potrzeb, integrację z lokalną społecznością oraz przygotowanie do starości. Generalnie można wskazać na dwa cele, stanowiące myśl przewodnią współczesnej polityki społecznej wobec starszych osób. Są to: prawo do samostanowienia i decydowania o swojej przyszłości i kształtowania hierarchii własnych potrzeb, oraz współodpowiedzialność za swoje losy.
Formowanie celów polityki społecznej wobec osób starszych jest procesem wymagającym uwzględnienia nie tylko obiektywnych potrzeb ludzi starszych i ich otoczenia ale i finansowych możliwości podmiotów odpowiedzialnych za realizację tej polityki. Przedmiot ochrony powinien obejmować przypadki przeżycia ponad ustalony wiek. Ustalony wiek nie powinien przekraczać sześćdziesięciu pięciu lat, jednakże wyższy wiek może być ustalony przez właściwe władze ze względu na zdolność do pracy osób starszych w danym kraju. Ustawodawstwo krajowe może przewidywać, że osobom, które miałyby prawo do świadczeń, można zawiesić ich wypłatę, jeżeli osoby te są zatrudnione za ustalonym wynagrodzeniem, lub można obniżyć im świadczenia oparte na składkach, jeżeli zarobki osób korzystających ze świadczeń przekraczają ustaloną wysokość, świadczenia zaś nie oparte na składkach - gdy zarobki osób korzystających ze świadczeń lub inne dochody bądź też łącznie zarobki i inne ich dochody przekraczają ustaloną wysokość. Świadczenia powinny być zapewnione w przypadkach objętych ochroną przynajmniej: osobie chronionej, która przed zaistnieniem przypadków objętych ochroną spełnia, zgodnie z ustalonymi zasadami, wymóg posiadania stażu, który może wynosić bądź 30 lat opłacania składek lub zatrudnienia, bądź 20 lat zamieszkania, jeżeli ochroną objęte są w zasadzie wszystkie osoby zawodowo czynne - osobie chronionej, która przed zaistnieniem przypadków objętych ochroną spełnia, zgodnie z ustalonymi zasadami, wymóg posiadania stażu opłacania składek i na rzecz której w ciągu zawodowo czynnego okresu jej życia zostały opłacone składki w ustalonej przeciętnej wysokości rocznie. Jeżeli udzielanie wyżej wymienionych świadczeń jest uzależnione od minimalnego okresu opłacania składek lub zatrudnienia, zmniejszone świadczenia powinny być zapewnione przynajmniej: osobie chronionej, która przed zaistnieniem przypadków objętych ochroną spełnia, zgodnie z ustalonymi zasadami, wymóg posiadania stażu 15 lat opłacania składek lub zatrudnienia.














2. ŚWIADCZENIA RODZINNE
Polska wiążąc się Konwencją, zobowiązała się do udzielania świadczeń rodzinnych. Przedmiot ochrony powinien obejmować odpowiedzialność za utrzymanie dzieci zgodnie z ustalonymi zasadami. W 2006 roku rodziny, w których urodzi się dziecko, mogą otrzymać trzy świadczenia. Becikowe, podwyższony dodatek za urodzenie dziecka i zapomogę z gminy, w której mieszkają. Prezydent Lech Kaczyński podpisał 18.01.2006 r. nowelizację ustawy o świadczeniach rodzinnych.. Tzw. becikowe otrzymywać będą wszyscy rodzice, bez względu na dochód. Ustawa przewiduje też, że gminy będą mogły samodzielnie z własnych środków wypłacać własną zapomogę rodzicom, którzy zamieszkują na jej terytorium. Wszystkie rodziny, w których przyjdzie na świat dziecko lub większa liczba dzieci, będą miały prawo do świadczenia wynoszącego 1000 zł na każde z nich.
Świadczenie to będzie przysługiwać ojcu lub matce dziecka albo jego opiekunowi prawnemu, niezależnie od ich dochodu. Nie zostanie ono jednak wypłacone automatycznie.
Aby otrzymać becikowe, ojciec lub matka dziecka (albo jego opiekun prawny) będzie musiał złożyć wniosek o to świadczenie. Wniosek ten trzeba złożyć w urzędzie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. O dodatku z tytułu samotnego wychowywania mówi artykuł 12 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Opisuje on m.in. zasady określania wielkości tej formy pomocy. Dodatek przysługuje w wysokości 170,00 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż 340,00 zł na wszystkie dzieci. W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80,00 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160,00 zł na wszystkie dzieci. Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje wyłącznie samotnie wychowującym dzieci - ojcu lub matce, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu dziecka, jeśli nie mają zasądzonych alimentów od drugiego z rodziców dziecka, ponieważ; drugi z rodziców dziecka nie żyje, ojciec dziecka jest nieznany lub powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone. Dodatek ten będzie też przysługiwał osobie uczącej się - jeśli oboje rodzice osoby uczącej się nie żyją. Dodatek będzie przysługiwał także osobom pozostającym w związku małżeńskim - wtedy, gdy małżonek jest ubezwłasnowolniony, pozbawiony władzy rodzicielskiej, albo przebywa w areszcie lub więzieniu powyżej 3 miesięcy, a dzieci nie mają zasądzonych od niego alimentów.














3. ŚWIADCZENIA MACIERZYŃSKIE
Rzeczpospolita ratyfikując Konwencję związała się VIII częścią regulującą zagadnienia świadczeń macierzyńskich. . W przypadku ciąży, porodu oraz ich skutków świadczenia lecznicze powinny obejmować pomoc lekarską. W razie utraty zarobku wskutek ciąży, porodu oraz ich skutków świadczenia będą wypłacane periodycznie. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego:
· urodziła dziecko,
· przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
· przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.
Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa, jeżeli zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.
Zasiłek macierzyński przysługuje także pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu.
Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje także ubezpieczonemu, który przyjmuje dziecko na wychowanie. Również w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu - ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Matka dziecka, po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie może zrezygnować z dalszego pobierania zasiłku i wcześniej wrócić do pracy. W takim przypadku pozostałą część okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystuje ubezpieczony ojciec dziecka.
4. ŚWIADCZENIA W RAZIE ŚMIERCI ŻYWICIELA RODZINY
Odnośnie świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny konwencja postanawia, że przedmiot ochrony powinien obejmować utratę przez wdowę lub dzieci środków utrzymania z powodu śmierci żywiciela rodziny; prawo wdowy do świadczeń może być uzależnione od uznania zgodnie z ustawodawstwem krajowym, że jest ona niezdolna do utrzymywania się samodzielnie, oraz że ustawodawstwo krajowe może przewidywać, że osobie, która miała prawo do świadczeń, można zawiesić ich wypłatę, jeżeli osoba ta jest zatrudniona za ustalonym wynagrodzeniem, lub można obniżyć jej świadczenia oparte na składkach, jeżeli zarobki osoby korzystającej ze świadczeń przekraczają ustaloną wysokość, świadczenia zaś nie oparte na składkach można obniżyć, gdy zarobki osoby korzystającej ze świadczeń lub inne jej dochody bądź też łącznie zarobki i inne dochody przekraczają ustaloną wysokość.
















ZAKOŃCZENIE

Przyjęcie Konwencji w 1952 roku zalegalizowało między innymi międzynarodową ochronę praw społecznych. Ustrój panujący w tym czasie w Polsce nie pozwalał na przyjęcie tego dokumentu. Dopiero po 51 latach obowiązywania Konwencji Polska zdecydowała się ją przyjąć do porządku prawa polskiego. Zgodnie z postanowieniami umowy przyjęła część jej założeń. Zostały przyjęte rozdziały I, IV, VII, VIII, X, XIV. Wynikiem tego jest przyjęcie regulacji dotyczących świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny, macierzyńskich, rodzinnych, dotyczących opieki lekarskiej. W tych dziedzinach opieka państwa jest uregulowana kompleksowo. Mimo uniwersalnego charakteru przepisów, ich realizacja nie sprawia problemu i doskonale odnajduje się w polskiej rzeczywistości. Każdy przepis pozwala na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb społeczeństwa, mimo tego w Polsce są wciąż rodziny, które nie otrzymują pomocy, lub mają ją w zdecydowanie za małym zakresie. Myślę, że warto byłoby uelastycznić stosowanie opisanych przeze mnie przepisów.















LITERATURA
1. Konwencja Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy Dz. U. z dnia 25 maja 2005 r
2. Tygodnik "Wprost", Nr 1067 (11 maja 2003)
3. www.zus.pl
4. Europejska Karta Społeczna Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r