Notatki historia 1587-1700

POLITYKA ZAGRANICZNA RZECZYPOSPOLITEJ XVII

Tron szwedzki:
1587- wybór na tron Zygmunta Wazy (uznawał na sojusznika Habsburgów, jego dwie żony wywodziły się z tego rodu)
1599- detronizacja przez szwedzki parlament Zygmunta Wazy, władzę tam przejął jego stryj Karol IX Sudermański
1600- Zygmunt III ogłasza inkorporację szwedzkich północnych inflant obiecanych w pactach conventach
1601- Szwecja (poparcie luterańskiej szlachty) zajęła polskie inflanty aż po rzekę Dźwinię, spór przekształcił się w wojnę o panowanie nad Bałtykiem
1605- bitwa pod Kircholmem (Karol Chodkiewicz) uderzenie husarii- ciężkozbrojnej jazdy, nie udało się odzyskać wszystkich ziem
1621- Szwedzi zajęli ważny port- Rygę
1622- rozejm w Mitawie, na mocy którego Szwecja zatrzymała większość obszaru inflant, Rzeczpospolita dostała w lenno Kurlandię
1626- ponowny atak Szwecji pod dowództwem Gustawa Adolfa, Prusy Książęce zachowały neutralność, zajęto ujście Wisły i zablokowano Gdańsk
- bitwa pod Gniewnem
1627- mało znaczące zwycięstwo pod Oliwą (Stanisław Koniecpolski, Dickmann)
1629- pokonanie wojsk Szwedzkich (posiłki austriackie) pod Trzcianą
- rozejm w Starym Targu, Szwedzi zatrzymali większość inflant, porty Prus Królewskich i Książęcych z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Płucka, uzyskali też możliwość kontroli handlu
1632- wysłana na pomoc Habsburgom flota Zygmunta III została zniszczona
1632- wybrano na króla Polski Władysława IV, reforma armii, plan odzyskania władzy na Bałtyku, port we Władysławowie
1635- przedłużenie rozejmu o 26 lat w Sztumskiej Wsi, Szwedzi wycofali się z miast pruskich i nie nakładali ceł na Gdańsk, w między czasie coraz bardziej usamodzielniały się Prusy Książęce


Ekspansja na wschód:
1598- carem zostaje Godunow (okrucieństwo, ucisk chłopów, lata nieurodzaju, zamieszki)
1605- śmierć Godunowa, władcą zostaje Dymitr Samozwaniec
1606- zamordowanie Samozwańca i tych którzy go popierali
-nowy car Wasyl Szujski zawiera sojusz ze Szwecją
1609- oficjalne rozpoczęcie wojny z Rosja przez Zygmunta III, oblężenie Smoleńska
1610- bitwa pod Kłuszynem (hetman Stanisław Żółkiewski) wzięcie do niewoli Szujskiego, próby zawarcia w Moskwie ugody
1605-1613 wielka smuta rosyjska, zamieszki, wojna domowa
1613- wybranie na nowego cara Michała Fiodorowicza Romanowa
1618- rozejm w Dywilnie, Rzeczpospolita odzyskała Smoleńszczyznę i ziemie czernchowską i siewierską
1634- po próbach odzyskania przez Rosję Smoleńska został zawarty pokój w Polanowie, Władysław IV zrzekł się roszczeń do moskiewskiego tronu

Wojna z Turcją:
Polscy magnaci wtrącali sie w sprawy wewnętrzne Mołdawi i Wołoszczyzny, a powiązania polaków z Habsburgami budziły Turecką niechęć. Zagrożeniem dla stosunków również byli Kozacy zamieszkujący Zaporoże, którzy prowadzili wyprawy łupieskie do miast tureckich. Lennicy Turcji, Tatarzy Krymscy napadali na ziemię Rzeczpospolitej.
1619- akcja dywersyjna lisowczyków w Siedmiogrodzie, Turcy wypowiadają nam wojnę
1620- bitwa pod Cecorą , gdzie zginął Stanisław Żółkiewski
1621- stawienie oporu przez Karola Chodkiewicza pod Chocimiem
- pokój, Rzeczpospolita zobowiązała się do powstrzymania najazdów kozackich i rezygnacji z wpływów w gospodarstwach naddunajskich, Turcja obiecała zatrzymać najazdy Tatarów

RZECZPOSPOLITA A KOZACY:

Kozacy: mieszkańcy Ukrainy, lud niejednolity etnicznie, dominowali wśród nich rusini, głównie chłopi zbiegli z majątków szlacheckich, część to też szlachta która uciekła na Ukrainę przed karą sądową lub z chęci łupiestwa. Utrzymywali się z najazdów na Turcję, kupiectwa, hodowli.

Kozacy rejestrowi: za Batorego, Ci którzy zobowiązani byli do obrony kresów. Za służbę otrzymywali wolność osobistą. Ci nie wpisani do rejestru byli zmuszeni do odrabiania pańszczyzny.


Powstanie Chmielnickiego:
Władysław IV obiecał Kozakom rozszerzenie rejestru, sejm sprzeciwił się co wywołało ogólne niezadowolenie
Bohdan Chmielnicki zawiera przymierze z chanem tatarskim uznając jego zwierzchnictwo
1648- kozacy wspierani przez Tuhaj Beja pokonali wojska koronne dowodzone przez Stefana Potockiego nad Żółtymi Wodami i pod Korsunem, zmarł Władysław IV, Polska poniosła też porażkę uciekając od bitwy pod Piławicami, nasilały się bunty
wybór Jana Kazimierza Wazy na króla, w tym czasie jego otoczenie miało dwie kocepcje:
Jeremi Wiśniowiecki chciał stłumić rozruch siłą, a Jerzy Ossoliński i Adam Kisiel chcieli ugody z Chmielnickim. Negocjacje tego drugiego nie dały skutków
1649- oblężenie Wiśniowieckiego w Zbarażu, a Jana Kazimierza pod Zborowem
Ossoliński przekupuje chana tatarskiego, doszło do ugody z Chmielnickim, otrzymał on tytuł hetmana a liczbę kozaków rejestrowych zwiększono do 40 tyś. Obiecano też usunięcie z ziem kozackich żydów i jezuitów.
1651- wznowienie działań wojennych, bitwa pod Beresteczkiem, ugoda w Białej Cerkwi, zmniejszono rejestr kozaków do 20 tyś.
1652- Chmielnicki rozpoczął wyprawę zbrojną na Mołdawię, starł się z polakami pod Batohem.
1653- pod Żwańcem powtórzyło się oblężenie i zdrada tatarska, Rosja wmieszała się w wojnę
1654- ugoda w Perejsławcu, na mocy której Ukraina jednoczy się z państwem rosyjskim


Wojny z Rosją:

1654- początek wojny, armia carska zajmuje Smoleńsk, Białoruś z Mińskiem i część Litwy z Wilnem i Grodnem. Wojska kozackie zajmują Lublin aż po Wisłę.
1655- wstrzymanie postępu wojsk rosyjskich z powodu najazdu szwedzkiego, Rosja obawiała się umocnienia pozycji Szwecji, podpisała rozejm w Niemerzy z państwem polsko-litewskim
1658- następca Chodkiewicza, Jan Wyhowski zawarł ugodę z Polską w Chadziaczu, przewidywała ona utworzenie Księstwa Ruskiego z województw: kijowskiego, czernihowskiego i bracławskiego. Jednak Wyhowski został obalony.
1660- (Jerzy Lubomirski, Stefan Czarniecki) bitwy pod Połonką i Cudnowem. Odzyskanie Wilna, zajęcie niemal całej Ukrainy
1667- rozejm w Andruszowie, podział Ukrainy. Rosja zatrzymała ziemię smoleńską, siewierską i czernichowską oraz lewobrzeżną Ukrainę z Kijowem.
1686- pokój wieczysty, potwierdzenie granic, Moskwa (Mikołaj Grzymułtowski)


KONFLIKTY RZECZPOSPOLITEJ Z SĄSIADAMI W II POŁOWIE XVII WIEKU

Potop szwedzki:

1655- wkroczenie wojsk Karola X Gustawa do Rzeczpospolitej z Pomorza Szczecińskiego i Inflant
Kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem, uznanie zwierzchnictwa Szwecji.
Hetman litewski Janusz Radziwiłł z bratem Bogusławem zawarli unię ze Szwecją w Kiejdanach
Szwedzi w cztery miesiące opanowali: całą Koronę z Warszawą i Krakowem. Obronił się tylko: Zamość, Gdańsk i Klasztor na Jasnej Górze.
Rosjanie i Kozacy zajmowali wschodnie tereny Rzeczpospolitej
Rozpoczęła się wojna podjazdowo-partyzancka (Krzysztof Żegocki)
Zawiązanie konfederacji Tyszowieckiej (szlachta) a następnie konfederacji ogólnokrajowej w Łańcucie.
1656- ślubowanie Jana Kazimierza w Lwowie
1656- układ rozbiorowy w Radnot; Szwecja- Pomorze Gdańskie, Brandenburgia- Wielkopolska i Warmia, Siedmiogród- Południe i Warszawa, Chmielnicki- Ukraina, Radziwiłł- województwo nowogródzkie
Lubomirskiemu i Czarnieckiemu udało się odeprzeć kolejne ataki.
Rzeczpospolita zawarła przymierze z Rzeszą i Danią
1657- traktaty w Welawie i Bydgoszczy, Brandenburgia dostała władzę suwerenną w Prusach Książęcych, zwierzchność lenną nad ziemią lęborsko-bytowską i prawo do przemarszu wojsk.

Konsekwencje potopu: utrata zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi, wzmocnienie państwa Hohenzollernów

1659- pokonanie Szwedów pod Nyborgiem
1660- pokój w Oliwie, Polska dostała granice sprzed potopu, Jan Kazimierz zrzekł się roszczeń do tronu szwedzkiego. Szwecja zatrzymała większość Inflant a Polska ich południowo-wschodnią część z Dyneburgiem.

Wojny z Turcją:

1668- Jan Kazimierz abdykował (przedtem dążył do wzmocnienia pozycji dworu i króla, co wywołało sprzeciw magnaterii)
1669- Michał Korybut Wiśniowiecki na tronie Polski
Hetman kozacki- Piotr Doroszenko uznaje zwierzchnictwo Turcji
1672- atak Turcji, niespodziewany (w trakcie trwania sporu między królem a opozycją)
Zdobycie przez Mehmeda IV Kamieńca Podolskiego i prawie całej Ukrainy po Lwów.
Pokój w Buczaczu, Rzeczpospolita zrzekła się Podola i zobowiązała się do płacenia corocznego haraczu
1673- unieważnienie układu w Buczaczu przez sejm, uchwalenie nowego podatku
Powodzenie pod Chocimiem.
1674- wybór Jana Sobieskiego na króla
1676- rozejm w Żurawnie, Ukraina z Kamieńcem Podolskim została przy Turcji, ale Polska nie musiała już płacić haraczu.

Wyprawa wiedeńska:

1683- między Rzeczpospolitą i Habsburgami w Warszawie podpisano układ sojuszniczy
12 września 1683- bitwa pod Wiedniem, zakończona niepowodzeniem dla Turcji
1684- utworzenie Ligi Świętej (Rzeczpospolita, Rzesza, Wenecja, papiestwo a od 1686 Rosja)
1699- pokój w Karłowicach, zakończenie wojen z Turcją
Habsburgowie- największe korzyści, opanowali większość Węgier i Siedmiogrodu
Wenecja- podporządkowała sobie Peloponez. Rosja- tereny nad Morzem Czarnym
Korona- Podole i Kamieniec