Powstanie Warszawskie.

W lutym 1944r. Emigracyjny rząd R.P. ostatecznie zatwierdził plan burza, który przewidywał odtworzenie regularnych sił zbrojnych w kraju poprzez wprowadzenie do walk wszystkich oddziałów partyzanckich, nękanie zbrojne cofających się wojsk niemieckich, w celu podkreślenia woli walki z Niemcami, oraz współdziałanie z wkraczającą armią radziecką i występowanie wobec niej w roli gospodarza, przeciwdziałanie, aby ludność polska opuszczała ziemie wschodnie. Początkowo plan ten nie przewidywał walk w Warszawie ze względu na dobra kultury.

Przyczyny powstania Warszawskiego

Zmiana decyzji nastąpiła 21 lipca 1944r. Wpłynęły na to cele polityczne i wojskowe. Niewątpliwie na decyzję rozpoczęcia powstania wpłynęło utworzenie Polskiego Komitetu Wyzwolenia (PKWN), Który podjął ożywioną działalność. W tym celu trzeba było uzyskać sukces polityczny, jakim było opanowanie stolicy. Bardzo ważne było aby zademonstrować opór polityczny przeciwko Związkowi Radzieckiemu i to w miejscu gdzie echa strzałów rozlegały się po szerokim świecie. W tym celu Armia Krajowa miała opanować Warszawę przed wkroczeniem do niej wojsk radzieckich. Liczono, że zwycięskie powstanie spowoduje-uszanowanie prawa Polaków do decydowania o własnym kraju. Należało rozpocząć walki przed Polską Partią Robotniczą , żeby korzyści polityczne opanowania stolicy nie zapisały się na jej rachunek.

Powstanie miało wesprzeć rokowania z rządem radzieckim w prowadzonych rozmowach o stosunkach polsko-radzieckichm gdy do Moskwy pojechał premier rządu emigracyjnego w Londynie Stanisław Mikołajczyk . W sytuacji wojskowej ważny był moment załamania się Niemców. Od 22 lipca ogarnęła Warszawę gorączka wojenna. Przez główne arterie przelotowe ze wschodu na zachód, przez most Kierbedzia w kierunku Woli i Bielan oraz przez most Poniatowskiego w kierunku Ochoty i Okęcia ciągnęły w opłakanym stanie sznury taborów niemieckich. W nocy z 22 na 23 lipca oficer zastępujący komendanta miasta zarządził ewakuację z Warszawy Niemek zatrudnionych w instytucjach wojskowych. To spowodowało panikę.

Rozpoczęła się spieszna ucieczka Niemców i ich rodzin w kierunku Reichu .W dniach 22-24 trwały narady w Komendzie Głównej i w Delegaturze Rządu. Liczono się z możliwością całkowitego załamania Niemców i z wkroczeniem wojsk radzieckich do Warszawy. Ustalono, że w tej sytuacji Warszawa powinna być opanowana przez AK przed wkroczeniem wojsk radzieckich. Ponieważ położenie na froncie było niejasne nie podjęto decyzji, 25 lipca wprowadzono stan czujności w głównej kwaterze.

25 lipca Niemcy postanowili bronić się i rozpoczęli prace fortyfikacyjne. 27 lipca okupanci wezwali warszawiaków do kopania rowów, ale ci nie zjawili się. Przyśpieszyła powstanie nadana przez radiostację ze Związku Radzieckiego odezwa do ludności stolicy, że wojska radzieckie wkraczają na Pragę. Wtedy to w pośpiechu nie sprawdzając wiadomości podjęto decyzję rozpoczęcia powstania.

Zapadły trzy ważne decyzje wojskowe podjęte przez komendanta głównego AK:

1)W porozumieniu z płk. Chruścielem i na jego i na jego wniosek postanowiono, że wybuch powstania w Warszawie nastąpi 1 września o godzinie 17:00 godzina „W”
2) W porozumieniu z płk. Chruścielem skrócono czas przygotowania powstania do 12 godzin.
3) Postanowiono zmienić miejsce postoju Komendy głównej z Mokotowa na Wolę.

Wiadomość okazała się fałszywa. Nacierające na Warszawę-radziecki korpus kawalerii i dwa korpusy pancerne odparte zostały na przedmieściach. Wstrzymano na okres sześciu tygodni natarcie Armii Czerwonej pod Warszawą. Była to decyzja polityczna. Stalin pozostawił swe armie bez wsparcia, by móc uzasadnić przerwanie działań zaczepnych.

Siły AK w Warszawie liczyły 36 tyś.(do walki przystąpiło 23 tyś. Ponadto do powstania przyłączyły się niewielkie oddziały PAL(związane z socjalistami), komunistycznej AL.(270) i Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ-700) w sumie ponad 2 tyś. żołnierzy. Uzbrojenie było fatalne. W chwili alarmu broni i amunicji wystarczało na dwa dni walki dla 3500 żołnierzy, czyli około 70 plutonów. Brakowało ciężkiej broni piechoty, oraz artylerii polowej i przeciwlotniczej, nie było broni przeciwpancernej.

Uzbrojenie wystarczało na około 10% stanu bojowego. Dowodził gen.dyw. Tadeusz Komorowski(Bór). Niemcy chociaż mieli małą liczbę żołnierzy około 15-tyś, to uzbrojenie znacznie przewyższało uzbrojenie powstańców. Jednostki Niemieckie były bardzo dobrze uzbrojone, posiadały uzbrojone lotnictwo, broń pancerną i artylerię, ale brakowało im spójnego dowodzenia. Żołnierzy Wehrmachtu wspierały oddziały policji i SS. Gen GH. Reinhardta, płk.SS. O. Dirlewangera i brygada SS.Mieczysława Kamińskiego.Dowódcą był gen.SS .Erich von dem Bach-Żelewski.
Przebieg powstania

Powstanie można podzielić na dwa zasadnicze okresy:

I) polskiego natarcia, który rozpoczął się wybuchem powstania w całej Warszawie, a skończył 4 sierpnia rozkazem zabraniającym działań zaczepnych z powodu braku amunicji,

II) polskiej obrony od 5 sierpnia do 2 października (kapitulacji) w której można wyróżnić dwa podokresy:
1. od 5 sierpnia do 2 września - bitwa obronna na wielkiej arterii przelotowej. Na tę bitwę składają się dwa działania:
a. bój na Woli do 11 sierpnia
b. bój na Starym Mieście do 2 września

2. od 3 września do 30 września - bitwa obronna w dzielnicach nadbrzeżnych. Na tę bitwę składają się działania:
a. bój na Powiślu i w Sródmieściu-Północ od 3 do 10 września
b. bój na Górnym Czerniakowie od 11 do 23 września
c. bój na Górnym Mokotowie od 24 do 27 września
d. rozbicie grupy „Kampinos” pod Jaktorowem w dniu 29 września
e. bój na Żoliborzu od 29 do 30 września
f. kapitulacja Sródmieścia- koniec powstania w dniu 2 października 1944 roku

Ogółem Powstanie Warszawskie trwało 63 dni

(1 okres)

Pierwszy okres rozpoczął się natarciem powstańców 1 sierpnia o godz. 17:00. Celem było zniszczenie siedzib niemieckich, opanowanie magazynów uzbrojenia i sprzętu wojskowego, baz wojskowych, opanowanie miasta, a w pierwszej kolejności głównych arterii komunikacyjnych zarówno głównych arterii drogowych, jak i dworców kolejowych i mostów . Plan zakładał równoczesne uderzenie na wszystkie obiekty. Zorganizowano obronę na Pradze i po zachodniej stronie Wisły od Bielan po Siekierki.

Władze Niemieckie spodziewały się powstania, ale zostały zaskoczone gwałtownością ataku 1 sierpnia. Na Żoliborzu i w 8 innych punktach walki wybuchły przed godz „W" Warszawa podzielona była na obwody. Środek stanowiło Stare Miasto (1 rejon I obwód). Otoczone było pierścieniem 2,3,4-go rejon I obwodu. Zewnętrzny pierścień były to dzielnice Żoliborz (II obwód), Wola (III obwód), Ochota (IV obwód), Mokotów (V obwód).

Położenie pierwszego rejonu charakteryzowało szczególne rozmieszczenie niemieckich punktów oporu. W samym trzonie nie było nieprzyjaciela, natomiast dookoła tkwiły punkty oporu i odgradzały od reszty Warszawy. W rozwoju walk odegrało to zasadnicze znaczenie, gdy nie zdołano rozerwać niemieckiego pierścienia doszło do odosobnienia Starego Miasta i Muranowa. Wpływ na przebieg powstania miało nie tylko odosobnienie tych dzielnic, ale później upadek pogłębiły odcięcie obwodu Żoliborskiego i przyczyniły się do rozbicia powstania na małe odcinki.

W tym rejonie były również główne mosty łączące prawo i lewobrzeżną Warszawę i tu spadł główny ciężar powstania. W każdym działały organizacje powstańcze: kompania Cegielskiego, Batalion Kryśka , Golski, Kilińskiego, Chrobry , Zośka, Parasol, oddział Kolegium2, im. Jarosława Dąbrowskiego... Całość bitwy toczonej w Warszawie miała charakter walk ulicznych. Przy natarciu były trudne warunki obserwacji naziemnej co utrudniało decyzje. Były trudności z ustawieniem przedniego skraju obrony i rozmieszczenie środków ogniowych, co w połączeniu z trudnościami sprawiało, że natarcie posuwało się na oślep. Bliskość postawy szturmowej nacierającego od stanowisk obrony sprawiało, że natarcie natychmiast przybierało charakter walki wręcz.

Użycie broni pancernej masowo było niemożliwe ponieważ zabudowania stanowiły naturalne przeszkody (wąskie ulice). Trudności z łącznością i nie przejrzystość terenu oraz nie równomierne przesuwanie się natarcia doprowadzały do klęsk. Uderzenie głównych sił nie przyniosło powstańcom pełnego powodzenia. W rękach polskich znalazła się większa część Śródmieścia z Powiślem, Stare Miasto, Żoliborz, Wola i część ochoty nie opanowano Cytadeli, dworca Gdańskiego i lotniska na Okęciu.

2 sierpnia załamało się powstanie na Pradze. Powstanie rozpadło się na kilka rejonów walk przegrodzonych pasmami umocnień Niemieckich. Dowództwo przejął gen. Antoni Chruściela „Montera” wobec choroby Tadeusza Komorowskiego, gdy minęło pierwsze zaskoczenie siły powstańcze wsparły 3 tysięczne oddziały AL., Polskiej Armii Ludowej, Korpusu Bezpieczeństwa i NSZ. Niemcy w zajętych dzielnicach stosowali bezwzględny terror. Na Woli wymordowali około 40 tyś. ludzi.

Między 1 a 4 sierpnia powstańcy nie wyzwolili Warszawy. Zaostrzający się brak amunicji sprawił, że powstanie wyczerpało swoją siłę zaczepną już po czterech dniach walki . W dniu 4.08 Komendant Główny AK wydał rozkaz nakazujący wszystkim dowódcom zaostrzyć oszczędność w zużyciu amunicji . Od tej chwili nie wolno było przedsięwziąć żadnej akcji zaczepnej . Był to praktycznie koniec okresu natarcia sił powstańczych. Ze względu na brak łączności oddziały działały w odosobnieniu. Silnie działała konspiracja.

Polacy i tak długo dzielnie atakowali. Wszystkie główne arterie komunikacyjne kontrolowali Niemcy. Komenda główna AK żądała wsparcia z zewnątrz, ale nie nadchodziło. Powstańcy zostali zepchnięci do obrony zanim wywalczyli dobre do tego warunki. W dniu 4 sierpnia KG AK zakazała walk zaczepnych i wydano decyzję przejścia do obrony i to jest drugi etap walk.

(2 okres)

Siły podzielono na trzy grupy Śródmieście, Północ i Południe. Około 5.08 Niemcom udało się zorganizować grupę uderzeniową tzw. korpus von dem Bacha , który przejął główny ciężar walki przeciwko powstańcom. Niemcy uderzyli na Wolę i Ochotę aby odblokować dojazd do mostu Kierbedzia. Walki trwały od 5 do 11 sierpnia.

Mimo klęski powstańcy zdołali wycofać się kanałami na Stare Miasto i tam przygotować się do dalszej walki. Niemcy po zdobyciu Woli dokonali masowej masakry mieszkańców (40 tyś). Masowych mordów dokonały oddziały hitlerowskie (oddź. H.Reirefartha, O.Dirlewargera, M.Kamińskiego). Część oddziałów skierowała się na Stare Miasto, gdzie wojska Hitlerowskie skierowały swoje uderzenie po opanowaniu Ochoty(4-10).

W rejonie Starego Miasta została stoczona najcięższa bitwa powstania trwająca 3 tygodnie. Oprócz AK starówki broniły oddziały AL (dowodzone przez mjr.B.Kowalskiego „Ryszard” 26 sierpnia pod gruzami domu przy ulicy Freta 16 zginęli członkowie sztabu Warszawskiego okręgu AL. Oddziały powstańcze ewakuowały się kanałami na Śródmieście- 31 sierpnia do 2 września. Już w pierwszych dniach powstania ujawniły się władze polityczne Polski Podziemnej- Delegatura Rządu i RJN (>>>...).

Każda dzielnica i każdy rejon miały własne dowództwo wojskowe i administrację cywilną. W pierwszych dniach wydano parę numerów „Dziennika Ustaw RP”. Walczyli wszyscy, zacierały się różnice między siłami powstańczymi, a ludnością cywilną. Jedni i drudzy jednakowo się narażali na ostrzały ciężkiej broni niemieckiej. Powstańcza służba zdrowia z wielką ofiarnością ratowała rannych. Harcerze stworzyli Wojskową Służbę Społeczną, niosąc pomoc ludności cywilnej (dostarczali żywność i lekarstwa).

8 sierpnia uruchomiono konspiracyjne radio powstańcze błyskawica, które działało do końca powstania. Drukowano i roznoszono ulotki powstańcze. W konspiracji zaczęto drukować prasę. Największe nakłady osiągnęły gazety: „Biuletyn Informacyjny”(25tyś egzemplarzy), „Robotnik”(10 tyś egz) i „Armia Ludowa” (3 tyś egz).

Przerwana była łączność telefoniczna, brakowało żywności i wody. Wiele rodzin cierpiało głód. Walące się domy zasypywały mieszkańców szukających schronienia w piwnicach. Mimo załamań ludność cywilna do końca wspierała powstańców. Próbowano organizować wieczorki poetyckie, składanki słowno-muzyczne. Występował Mieczysław Fogg, Mira Ziemińska. Trudne, czasem tragiczne chwile pozwalała przeżyć wiara religijna wspierana przez kapelana Stefana Wyszyńskiego.

30 sierpnia 44 r rządy mocarstw Anglosaskich uznały Armie Krajowa za siedzibę kombatancką i uznały AK za integralne siły Polski. Takie oświadczenie wydały również Stany Zjednoczone. Wojska Hitlerowskie po wyparciu powstańców z Sadyby i Powiśla 5 września podjęły próbę opanowania Alei Jerozolimskich między Marszałkowską, a Nowym Światem, ale bez rezultatu.

9-10 wrzesień KGAK prowadziła rozmowy kapitulacyjne z dowództwem Hitlerowskim. Zostały one zerwane na skutek zapowiedzi pomocy lotniczej Aliantów zachodnich oraz w związku z natarciem wojsk I Frontu Białoruś i Ludowego Wojska Polskiego na Pragę wyzwoloną 14 września. Lotnictwo polskie, radzieckie, aliantów zachodnich dokonało niewielkich zrzutów broni, amunicji, żywności i leków. 26-tego września połączyły się pod dowództwem płk. Juliana Skokowskiego oddziały AL, KB, Polskiej Armii Ludowej związanej z Centralizacją Stronnictw Demokratycznych, Socjalistycznych i Syndykalistycznych. Konsekwencją tego było zawiązanie 25 września Powstańczego Porozumienia Demokratycznego opowiadającego się za współpracą z PKWN.

20 września zreorganizowano oddziały AK tworząc Warszawski Korpus AK pod dowództwem gen. Antoniego Chruściela.

16-21wrzesień oddziały II i III dywizji piechoty I Armii Wojska Polskiego sforsowały Wisłę i utworzyły przyczułki na Czerniakowie i Żoliborzu, podejmując walkę wspólnie z powstańcami. Po ciężkich walkach większość obrońców poległa, nieliczni przepłynęli w pław Wisłę.

24-27 września jednostki Hitlerowskie po ciężkich walkach i silnym oporze Polaków opanowały Mokotów. 28 września KGAK wznowiła rozmowy kapitulacyjne z dowództwem. 29-30 wrzesień jednostki Hitlerowskie zdobyły Żoliborz. Niewielkiej grupie AL udało się dotrzeć na prawy brzeg Wisły.

Ostatnim bastionem obrony powstańców pozostało Śródmieście. Niemcy nie próbowali zdobyć Śródmieścia bezpośrednim atakiem. Natomiast przez cały czas trwał ostrzał artyleryjski, wśród powstańców i ludności cywilnej panował głód. Zawiodły wszystkie nadzieje na skuteczną pomoc z zachodu lub wielką ofensywę rosyjską. Dalsza walka byłaby więc beznadziejnym przedsięwzięciem. W tej sytuacji doszło do nawiązania rokowań kapitulacyjnych.

W dn.30.09 do kwatery gen Ericha von dem Bacha - Żelewskiego w Ożarowie przybyli delegaci Komendy Głównej AK w celu ustalenia warunków kapitulacji. Zawarto umowę w sprawie zawieszenia broni w dn. 1-2.10 od godz. 5:00 do 17:00, w celu ewakuacji 200 000 ludności cywilnej.

W dn.1.10 po naradzie w Komendzie Głównej AK zapada ostateczna decyzja o kapitulacji.

2.10 ok. godz.21:00 podpisano akt kapitulacji. Ze strony niemieckiej podpisał go S.S.-Obergruppenfhrer von dem Bach ze strony AK na podstawie pisemnego pełnomocnictwa dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” płk. Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki ” i ppłk. Zygmunt Dobrowolski „Zyndram”. Na podstawie układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie 2.10 o godz.20:00 zaprzestano walk niemiecki - polskich na terenie stolicy.

Oddziały powstańcze mogły opuścić Warszawę z bronią w ręku na prawach kombatanckich, celem złożenia jej poza murami miasta. Ogółem do niewoli niemieckiej poszło 11 668 powstańców wśród nich 5 generałów, ze szpitali w Śródmieściu ewakuowano ok. 4 000 rannych. Łącznie straty zabitych i rannych żołnierzy AK wynosiły ok. 22 000, straty ludności cywilnej ok. 150 000. Zniszczono ponad 42% budynków oraz prawie 93% budynków zabytkowych. ok. 1 mln. mieszkańców straciło swoje miejsce zamieszkania. 11 października łamiąc warunki kapitulacji Hitler wydał rozkaz całkowitego zburzenia Warszawy.

Powstanie Warszawskie było klęską wojskową i polityczną Polska pozostała pod wpływem ZSRR. Było klęską materialną, spowodowało totalne zniszczenie Warszawy. Jednakże do historii przeszło jako obraz walki patriotycznego ludu Polskiego, męstwa żołnierzy powstańczych, którzy nie ulękli się zbrodni i okrucieństwu dokonywanemu przez oddziały faszystowskie. Dali przykład poświęcenia, ofiarności i patriotyzmu.