Europejska Wspólnota Energii Atomowej
W 1950 r ogłoszono plan Europejskiej Wspólnoty Obronnej, czego następstwem był zamiar utworzenia Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Rozpoczęte w tej sprawie w lutym 1951 r negocjacje doprowadziły do podpisania 27 maja 1952 r traktatu powołującego Europejską Wspólnotę Obronną.
Pomysł powołania wspólnej armii europejskiej łączył się z ustanowieniem międzynarodowych struktur politycznych, oznaczał zatem wyrzeczenie się przez państwa członkowskie części suwerenności w tak drażliwych dziedzinach jak obronność i polityka zagraniczna. Wielka Brytania od razu zapowiedziała, że nie widzi możliwości swojego członkostwa i podczas konferencji w sprawie wspólnoty obronnej ograniczyła się do roli „wspierającego obserwatora”, wysuwając propozycję, znaną jako plan Eden’a, powołania – pod nadzorem Rady Europy – Wspólnoty Węgla, Stali i Obronności.
W związku z tym, że planowi Eden’a nie towarzyszyły żadne konkrety w dziedzinie wojskowości, „szóstka” uznała go za pierwszą inicjatywę brytyjską i postanowiła prowadzić dalsze prace już bez Wielkiej Brytanii. We wrześniu 1952 r przyjęta została „rezolucja luksemburska”, wyrażająca wolę sześciu rządów ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Zdecydowano o bezzwłocznym przystąpieniu do negocjacji celem uzgodnienia roboczego tekstu Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Politycznej.
Wstępną propozycję takiego traktatu przekazał Spaak, minister spraw zagranicznych Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, 10 stycznia 1953 r. Przewidywano powołanie Wspólnoty Europejskiej, która miała przejąć funkcje EWWiS, a ponadto dysponowałaby uprawnieniami w zakresie polityki zagranicznej i gospodarki.
Wspólnota ta miała mieć charakter ponadnarodowy dzięki odpowiedniej strukturze instytucjonalnej. Proponowano ustanowienie dwuizbowego parlamentu, składającego się z Izby Ludowej i Senatu.
Zmniejszenie napięcia na osi Wschód – Zachód po śmierci Stalina sprzyjało postawom: „poczekamy, to zobaczymy”.
Po rokowaniach od 23 września 1953 do 9 października 1953 r oraz od 12 grudnia 1953 do 8 marca 1954 r nie osiągnięto porozumienia co do połączenia EWWiS oraz Europejskiej Wspólnoty Obronnej w obrębie Europejskiej Wspólnoty Politycznej.
Idea Europejskiej Wspólnoty Politycznej ostatecznie upadła gdy 30 sierpnia 1954 roku parlament francuski odrzucił ratyfikację Europejskiej Wspólnoty Obronnej.
Po niepowodzeniu projektu Europejskiej Wspólnoty Politycznej istniało zagrożenie, że czarne chmury mogą zacząć się gromadzić również nad EWWiS. Zwolennicy integracji europejskiej obawiali się, że jeżeli zabraknie nowych impulsów na rzecz jednoczenia Europy, to czas zacznie pracować na niekorzyść.
W trzy lata po upadku Europejskiej Wspólnoty Obronnej podpisano traktaty rzymskie, które powoływały dwie nowe wspólnoty: Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.
Rzecznikiem powołania EUROATOMU, wspólnoty w zakresie energii jądrowej był Jean Monnet. Idea ta budziła żywe zainteresowanie, tym bardziej, że jedynie Belgia i Francja informowały się wzajemnie o stanie badań jądrowych.
W tym samym czasie w Belgii i Holandii prowadzono prace nad planem Europejskiej Unii Celnej.
W maju 1955 roku kraje Beneluksu zaproponowały pozostałym członkom EWWiS powołanie wspólnoty w zakresie energii jądrowej oraz utworzenie unii celnej.
Koncepcje integracji europejskiej, skupiające się wokoło wspólnego rynku i współpracy w energetyce jądrowej były przedmiotem konferencji w Messynie. Nie doprowadziła ona do uzgodnienia stanowisk, ale pozwoliła lepiej poznać różne nurty integracji europejskiej. Dalsze prace nad zamierzonymi wspólnotami europejskimi powierzono Komitetowi Międzyrządowemu, kierowaniem którego zajął się Spaak.
Prowadzony przez Spaaka zespół ekspertów przygotował projekt, znany jako Raport Spaaka. Proponowano w nim powołanie dwóch odrębnych organizacji, z których jedna miała się zająć współpracą w energetyce jądrowej, a druga – integracją w sferze całej gospodarki. Raport ten stanowił punkt wyjścia na konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych w maju 1956 roku w Wenecji.
Struktura instytucjonalna obydwu wspólnot wzorowana była na rozwiązaniach przyjętych w EWWiS.
Mimo krytyki raportu Spaaka ze strony Erharda i Straussa, decydujący głos w Niemczech należał do Konrada Adenauera, konsekwentnego rzecznika integracji europejskiej. We Francji, ciągle jeszcze nieufnej wobec nowych inicjatyw, pewna zmiana zaczęła się rysować dopiero wiosną 1956 roku, głównie dzięki Molletowi i jego współpracownikom. Rząd francuski był zainteresowany możliwie najszybszym przyjęciem traktatu o EUROATOMIE.
Podpisanie 25 marca 1957 roku dwóch traktatów, zwanych Rzymskimi, powołujących EWG i EUROATOM, kończy blisko trzy letni okres wysiłków, aby – w zmienionej formie – kontynuować dzieło współpracy europejskiej po upadku koncepcji Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Traktaty zostały zawarte na czas nieokreślony. Był to osobisty sukces Spaaka oraz stosunkowo nielicznej grupy negocjatorów idei integracji europejskiej.
Europejska Wspólnota Energii Atomowej ma charakter sektorowy i obejmuje kwestie związane z pokojowym wykorzystaniem energii atomowej. Głównym zadaniem Wspólnoty jest przyczynianie się do podwyższania poziomu życia w Państwach Członkowskich i rozwijania stosunków z innymi państwami poprzez ustanowienie warunków niezbędnych do stworzenia i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego. Pozostałe zadania to:
1) rozwijanie badań w dziedzinie atomistyki i rozpowszechnianie ich rezultatów;
2) stworzenie wspólnego rynku materiałów i surowców przemysłu jądrowego;
3) zapewnienie swobody przepływu kapitału i siły roboczej w tym sektorze;
4) ustanowienie jednolitych norm bezpieczeństwa dla sanitarnej ochrony ludności i pracowników oraz czuwanie nad przestrzeganiem tych norm;
5) nawiązywanie z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi stosunków umożliwiających postęp w pokojowym wykorzystaniu energii jądrowej.
EUROATOM został wyposażony w organy, które w przeciwieństwie do Wysokiej Władzy EWWiS nie miały charakteru ponadnarodowego, lecz międzyrządowy. Należały do nich: Rada potykająca się na szczeblu ministrów, Komisja, Zgromadzenie Parlamentarne oraz Trybunał Sprawiedliwości.
Rada
Rada wykonuje swoje obowiązki i uprawnienia decyzyjne zgodnie z postanowieniami Traktatu. Podejmuje ona wszelkie środki należące do jej kompetencji w celu koordynacji działań państw Członkowskich i Wspólnoty. W skład Rady wchodzą przedstawiciele Państw Członkowskich. Każdy rząd deleguje jednego ze swoich członków do Rady. Prezydencję sprawuje kolejno przez okres sześciu miesięcy każde Państwo Członkowskie reprezentowane w Radzie, według porządku alfabetycznego Posiedzenia Rady zwołuje jej przewodniczący, z własnej inicjatywy lub na wniosek jednego z członków Rady albo Komisji. Jeżeli przyjęcie uchwały przez Radę wymaga większości kwalifikowanej, głosy jej członków ważone są następująco:
Belgia 2
Niemcy 4
Francja 4
Włochy 4
Luksemburg 1
Niderlandy 2.
Komisja
W celu zapewnienia rozwoju energetyki jądrowej we Wspólnocie Komisja:
- czuwa nad stosowaniem postanowień niniejszego Traktatu, jak również środków przyjętych przez instytucje na jego podstawie;
- formułuje zalecenia i wydaje opinie w sprawach będących przedmiotem niniejszego Traktatu, o ile Traktat wyraźnie to przewiduje lub uważa ona to za niezbędne;
- ma własne uprawnienia decyzyjne oraz uczestniczy w formułowaniu aktów Rady i Zgromadzenia na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie;
- wykonuje uprawnienia, które Rada jej przyznaje w celu wykonania norm przez Radę ustanowionych.
Komisja składa się z pięciu członków o różnej przynależności państwowej, wybieranych ze względu na swoje ogólne kwalifikacje uwzględniając szczególne cele niniejszego Traktatu i których niezależność jest niekwestionowana.
Powołano także Komitet Naukowo-Techniczny, działający w charakterze organu doradczego Komisji.
Zgromadzenie Parlamentarne
Zgromadzenie, złożone jest z przedstawicieli narodów Państw należących do Wspólnoty, wykonuje uprawnienia doradcze i kontrolne przyznane mu w Traktacie. Zgromadzenie składa się z delegatów, których mianują spośród swych członków Parlamenty. Liczba tych delegatów ustalona jest w następujący sposób:
Belgia 14
Niemcy 36
Francja 36
Włochy 36
Luksemburg 6
Niderlandy 14
Zgromadzenie opracowuje projekty jednolitej procedury powszechnych wyborów bezpośrednich we wszystkich Państwach Członkowskich. Zgromadzenie odbywa jedną sesję rocznie. Zbiera się ono z mocy prawa w trzeci wtorek października.
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości czuwa nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu Traktatu. Składa się z siedmiu sędziów. Sędziowie i rzecznicy generalni są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanej kompetencji; są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat.
Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez dwóch rzeczników generalnych. Zadaniem rzecznika generalnego jest publiczne przedstawianie, przy poszanowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych wniosków w sprawach przedłożonych Trybunałowi Sprawiedliwości, w celu wsparcia go w wykonywaniu zadań mu powierzonych. Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, jeśli uzna, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatu.
Od pierwszych lat swojego funkcjonowania EUROATOM miał kłopoty z realizacją zadań traktatowych. W zamysłach twórców tej wspólnoty energia atomowa miała stanowić jedno z ważniejszych źródeł energii, obok ropy naftowej i gazu. Odkrycie nowych zasobów ropy naftowej na początku lat sześćdziesiątych zdecydowało jednak o zaniechaniu planów budowy elektrowni atomowych. Najważniejszym źródłem energii w państwach EUROATOMU nadal była ropa naftowa. W 1973 roku uzależnienie krajów członkowskich od importu ropy osiągnęło ok. 67% ogólnego zużycia energii we Wspólnocie. Wybuch wojny izraelsko – arabskiej w czerwcu 1973 roku doprowadził do kryzysu surowcowo – energetycznego, którego efektem był ogromny wzrost cen ropy naftowej. Wydarzenia te wpłynęły na ożywienie działalności EUROATOMU, która zaczęła koncentrować się wokół wysiłków na rzecz zwiększenia roli energii atomowej w ogólnym zapotrzebowaniu na energię. Ich rezultatem było zredukowanie udziału importowanej ropy w ogólnym popycie na energię do 35%.
Obecnie Unia jest samowystarczalna jedynie w produkcji elektryczności w oparciu o energię atomową. Wartość tej produkcji pokrywa ok. 16% ogólnego zużycia energii. W listopadzie 2000 roku Komisja Europejska wezwała kraje członkowskie Unii Europejskiej do ponownej debaty nad wykorzystywaniem energii nuklearnej. Celem tych działań jest uniezależnienie się Unii od zewnętrznych dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń powodujących szkody w środowisku naturalnym.
EUROATOM nie zdołał utworzyć wspólnego rynku dla przemysłu jądrowego. Urządzenia wykorzystywane w elektrowniach atomowych wytwarzane są przez producentów pochodzących z państw członkowskich EUROATOMU. Względy polityczne oraz odmienne interesy w tak wrażliwej dziedzinie, jaką jest energia atomowa, sprawiły, iż niemożliwe było również utworzenie europejskiego przemysłu atomowego wyrażającego dążenia wszystkich państw członkowskich.
Lepsze rezultaty osiągnął EUROATOM w dziedzinie badań W latach sześćdziesiątych doszło do utworzenia Wspólnego Ośrodka Badań Jądrowych. W jego skład weszły cztery placówki naukowe – z Belgii, Holandii, Niemiec i Włoch. Jego działalność koncentruje się wokół tych badań, które przekraczają możliwości finansowe jednego państwa,
Do osiągnięć EUTOATOMU można również zaliczyć prace w dziedzinie ochrony sanitarnej pracowników przemysłu atomowego. W ramach tej wspólnoty zostały opracowane normy ochrony przed promieniowaniem radioaktywnym oraz nadzór nad zachowaniem norm bezpieczeństwa przez elektrownie atomowe, których przestrzeganie leży w gestii Komisji Europejskiej. Normy te uległy znacznemu poszerzeniu po katastrofie w Czarnobylu.
EUROATOM zgodnie z postanowieniami traktatu nawiązuje współpracę z innymi krajami i organizacjami międzynarodowymi. Zawarł umowy między innymi z USA, Kanadą, Brazylią i Argentyną, Organizacją Współpracy i Rozwoju Gospodarczego, Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, Światową Organizacją Zdrowia oraz Radą Europy.
Bibliografia:
1. Benon Gaziński, Unia Europejska wczoraj – dziś – jutro, Olsztyn 1998.
2. Katarzyna Kołodziejczyk – Konarska, Unia Europejska w zarysie, Warszawa 2003.
3. Traktat ustanawiający Europejska Wspólnotę Energii Atomowej.