Psychologiczny rozwój człowieka dorosłego

Rozróżniamy trzy fazy życia dorosłego człowieka.
W pierwszej i drugiej fazie dorosły człowiek realizuje swój plan życiowy. Okres ten cechuje zwiększony wysiłek, ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia celu. Chodzi tu o poznawanie nowych dziedzin, tworzenie, doskonalenie siebie. Występują różne postawy ludzkie – jedni żyją dla innych, inni uważają „ ja jestem celem ostatecznym”. Bywają również przypadki pośrednie. Każdy jednak typ człowieka ma w życiu swoim punkt kulminacyjny – dokonanie czegoś, co uważa za swoje „ opus magnum „ czyli dzieło życia. Okres od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia szczytu jego realizacji przyjmuje się jako drugą fazę dojrzałości człowieka – okres progresywnej ekspansji dzieła życiowego u szczytu. W okresie tym występuje nastawienie przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako samorealizacja, powołanie, jako spełnienie przeznaczenia.
Człowiek zrealizowany patrząc na swoje dokonania w określonym momencie życia uświadamia sobie, że ma już za sobą swoje opus magnum. Nie oznacza to jednak przerwania działalności ani zmniejszenia jej intensywności lecz przeżycia dokonania swego największego dzieła życia. Jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego człowieka.
Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w życiu kategoria przeszłości. Rozpoczyna się okres starzenia się. Produkcja nie ustaje lecz nie jest to „ już to samo „.
Obniżające się tempo zależy w dużym stopniu od ogólnego energetycznego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności człowieka. Starzenie jest przeżywane od wewnątrz i od zewnątrz. Faza ta , to trzeci okres w życiu człowieka dorosłego.
Czas, gdy dorosły człowiek wyłącza się z głównego nurtu działania , to ostatni okres zwany schyłkowym lub właściwej starości. Nasila się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i oceny innych ludzi kształtuje się ostateczny rezultat życia : udane lub nie,
Osiągnięcie celu, zadowolenie i rozczarowanie. Po podsumowaniu swojego dzieła pozostaje czekanie na kres życia.

Powyżej 3 fazy biegu życia człowieka dorosłego. Trzeba jednak zaznaczyć, że fazy te są zależne od warunków historycznych, środowiska wychowawczego, stanu zdrowia, wysiłku indywidualnego włożonego w pracę człowieka. W różnych zawodach potrzebne są inne różne dokonania aby osiągnąć dzieło życia – a to przecież jest celem człowieka dorosłego.

Wczesna dorosłość ( 18 – 35 lat)
• Wybór małżonka/i.
• Uczenie się współżycia z małżonką/iem.
• Założenie rodziny.
• Wychowywanie dzieci.
• Prowadzenie domu.
• Rozpoczęcie pracy zawodowej.
• Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej.
• Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.

Wiek średni ( 36 – 60 lat)
• Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi.
• Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej.
• Uzyskanie i utrzymywanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej.
• Wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych.
• Traktowanie małżonka/i jako osoby.
• Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego.
• Przystosowanie do starzenia się rodziców.

Późna dojrzałość (powyżej 60 lat)
• Przystosowanie się do spadku sił fizycznych.
• Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów.
• Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka/i .
• Utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku.
• Przyjmowanie i dostosowywanie się do zmiennych ról społecznych.
• Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu.
Wszystko, co zostało wyżej wymienione, to są zadania rozwojowe, które każdy człowiek powinien osiągnąć kończąc odpowiedni wiek. Osiągając dany wiek człowiek ma do spełnienia pewne zadania rozwojowe, od których realizacji będzie zależał jego dalszy rozwój. Rozwiązując je, przechodzi na stopień wyższy - do następnego etapu, w którym też będzie miał do zrealizowania zadania. Z tym, że będą one trudniejsze i chara-kterystyczne dla tego nowego okresu życia. W kolejnych etapach życia zadania te stają się coraz bardziej zaawansowane i potrzebne do naszego dalszego rozwoju. Realizacja zadań rozwojowych jest ściśle powiązana z tym, w jakim żyjemy kontekście społecznym, do którego należą rodzina, rówieśnicy, szkoła, praca oraz mass media. Każde z nich pełni inną rolę w podejmowaniu i rozwiązywaniu przez nas zadań, jakie stawia przed nami życie. Ja chciałabym opisać dwa z powyższych etapów naszego rozwoju, a mianowicie okres adolescencji oraz wczesną dorosłość. Dlaczego? Odpowiedź chyba jest prosta – ja właśnie przeszłam okres adolescencji i wkro-czyłam we wczesną dorosłość, i myślę, że w ten sposób zaznajomię się bardziej z tym tematem oraz opiszę moje doświadczenia oraz obserwacje z tymi okresami już związane.
Wiek młodzieńczy – adolescencja to okres dzielący dzieciństwo od dorosłości. Bywa dla wielu nastolatków czasem bardzo burzliwym, w którym następuje szybki rozwój emocjonalny. Wiek młodzieńczy i towarzyszące mu trudności mogą wydawać się wieczną plagą dla społeczeństwa. Warto wiedzieć, że wiek ten różny jest w różnych społeczeństwach i ulegał zmianie na przestrzeni wieków.
Zarówno dojrzewanie jak i wiek młodzieńczy odnoszą się do przemiany dziecka w człowieka dorosłego. Dojrzewanie zwykle objawia się w formie biologicznych sygnałów powstających w trakcie zachodzących w organizmie procesów mających na celu przygotowanie ciała młodego człowieka do dorosłego życia. Te fizyczne zjawiska są kontrolowane przez gwałtownie zmieniające się poziomy hormonów. Zmiany fizyczne obejmują szybki wzrost i powiększenie się mięśni, rozwój organów płciowych, zaokrąglenie kształtów ciała i rozwój piersi u kobiet, mutacje i owłosienie na ciele mężczyzn, i tak dalej. Początek i koniec okresu dojrzewania stosunkowo łatwo rozpoznać, chociaż zaznaczają się różnice indywidualne. Wiek młodzieńczy to okres pośredni, kiedy człowiek nie jest już uznawany za dziecko, ale nie można go też uznać za całkowicie dojrzałą osobę dorosłą. Zazwyczaj wiek młodzieńczy pokrywa się z okresem adolescencji. W wieku młodzień-czym zachodzą zmiany w zachowaniu i procesach umysłowych oraz uczuciach, a także w ogólnie pojętej psychice (sposobie pracy i myślenia). Centrum tych zmian skupia się na młodym człowieku, ale odciskają one swoje piętno także na ludziach znajdujących się w otoczeniu, rodzicach, rodzeństwie i znajomych.
W czasie, gdy młodzieńczy organizm przechodzi drastyczne zmiany związane z dojrzewaniem, zmienia się także świadomość własnej tożsamości i swojego ciała. Wielu nastolatków porusza się niezręcznie, nieporadnie i w sposób nieskoordynowany. Wiecznie rozlewają napoje i wpadają na różne przedmioty. Zjawisko to jest całkowicie normalne, bowiem częściowo spowodowane intensywnym wzrostem, który sprawia, że kości i mięśnie rozwijają się szybciej niż nerwy i zdolności kontrolne mózgu. Po pewnym czasie młody człowiek odzyskuje koordynację i sprawność ruchową.
Ważnym aspektem tego okresu w życiu jest wzrastająca świadomość własnej seksualności. Pojawiają się nowe doświadczenia w postaci pragnień i impulsów seksualnych. Nierzadkie są fantazje seksualne.
Większość ludzi identyfikuje się z osobami o podobnych postawach i zainteresowaniach i takie przyjaźnie pojawiają się właśnie w wieku młodzieńczym. Grupy rówieśnicze składają się z osób w mniej więcej tym samym wieku, znajdujących się na podobnym etapie rozwoju i zajmujących zbliżoną pozycję społeczną. Z punktu widzenia dorastającej osoby porozumienie z rodzicami (i ogólnie dorosłymi) często jest niemożliwe. Dorośli narzucają krępujące, przestarzałe i często niesprawiedliwe zasady gry. Grupa rówieśnicza oferuje zrozumienie i poczucie przynależności. Pozwala odciąć się od dziecięcych wspomnień i presji dorosłych. Przebywanie w niej jest wspaniałą okazją do bycia sobą lub odkrycia własnego ja.
Z drugiej strony grupa rówieśnicza stawia własne wymagania i wywiera innego rodzaju naciski, z których część bywa o wiele silniejsza niż zasady ustalone przez rodziców czy nauczycieli. Problem pojawia się też, gdy ktoś w grupie zażywa narkotyki, popełnił drobne wykroczenie, itp. Niektórzy członkowie grupy mogą uznać takie zachowanie za śmiałe i ekscytujące, więc współuczestniczą w tych „grach”, aby zrobić lepsze wrażenie na członkach grupy. A to z kolei może być piętnem w dalszym ich życiu.
Nastolatków dręczą pytania w rodzaju: jakie podejmować wybory, co robić w danej sytuacji, jak daleko można się posunąć, kogo podziwiać i naśladować, kogo zaś ignorować. Oczywiście podobne pytania towarzyszą ludziom przez całe życie, ale większość starszych osób dysponuje doświadczeniem, wiedzą i własnym wykształconym światopoglądem, które pozwalają uporać się z takimi zagadnieniami w skuteczny i stosunkowo bezproblemowy sposób. Tymczasem nastolatek stawia dopiero pierwsze kroki ku dorosłości, a jego poczucie tożsamości gwałtownie się zmienia. Wspomniane pytania są dla niego całkiem nowe i kłopotliwe. Jeszcze nie zdążył uporządkować swoich doświadczeń, myśli i uczuć. Zagubienie i brak doświadczenia są widoczne w zachowaniu młodego człowieka, który przejawia gwałtowne i ekstremalne zmiany nastroju. W jednej minucie sprawia wrażenie osoby niezależnej i nastawionej buntowniczo, po chwili zachowuje się jak bezradne dziecko.
Zmiany w zachowaniu wywierają olbrzymi wpływ na aspekt życia – na stosunki nastolatka z rodzicami. W większości rodzin rodzice zapewniają dorastającemu dziecku komfort, stabilność i bezpieczeństwo. Ustalają także podział obowiązków i zasady współżycia. Młodzieniec wkraczając w okres adolescencji osiąga niezależ-ność myślenia i kształtuje własne poglądy. Są one formułowane częściowo pod wpływem rodziców, ale także grup rówieśniczych, reklam, programów telewizyjnych, czasopism i wielu innych czynników.
Młody człowiek, który dopiero pracuje nad swoim światopoglądem, często kwestionuje wartości rządzące światem, zwłaszcza światem rodziców. Związane jest to nie tylko z pragnieniami rzucania światu wyzwania, z chęcią buntu, ale także po prostu z tym, że rzeczywistość nie stoi na miejscu. Czasy się zmieniają. Przy coraz większym tempie zmian w zakresie technologii, mody, gustów muzycznych, sposobów spędzania wolnego czasu i języka potocznego nawet nauka w szkole i perspektywy zawodowe są inne niż 20, 30 lat temu. Rodzice mogą sobie nie zdawać sprawy ze znaczenia „odpowiedniej” pary adidasów czy „właściwego” gatunku muzycznego. Różnice w postawach rodziców i młodzieży często noszą nazwę konfliktu pokoleń. Na szczęście większość rodziców potrafi patrzeć perspektywicznie i próbuje mądrze kierować swoim potomstwem podczas krótko przecież trwających problemów związanych z „odlotową” fryzurą czy ekstrawaganckim ubiorem.
Problem rewolucyjnych postaw młodzieży ma jeszcze jeden istotny aspekt. Chodzi o sposób, w jaki ludzki umysł postrzega świat i rozumie takie pojęcia jak prawda i rzeczywistość.
W czasie dojrzewania rozwija się nie tylko ciało, ale i umysł. Niektórzy badacze sugerują, że w tym ważnym okresie rozwój umysłu posuwa się naprzód w olbrzymim tempie. Młody człowiek nie chce już akceptować wąskiej, uproszczonej wizji rzeczywistości, charakterystycznej dla dziecka. Młodzież zyskuje świadomość, że istnieje wiele innych możliwości interpretacji otaczającego świata. Poglądy rodziców na temat stylu życia, moralności, życia rodzinnego, edukacji i pomocy społecznej nie stanowią jedynego możliwego sposobu postrzegania tych problemów. Młodzież uświadamia sobie, że na świecie jest wiele sprzecznych postaw i alternatyw, i że o niektóre z nich warto walczyć. Poszukiwanie własnych wartości często każe młodzieży zadawać sobie pytania pozornie nie mające odpowiedzi: Co to jest prawda? Kim ja jestem? Stopniowo młody człowiek wypracowuje sobie własne poglądy, związki międzyludzkie i własną skalę wartości i postaw, kształtującą jego niepowtarzalną osobowość.
Można więc powiedzieć, że wiek młodzieńczy jest czasem otwarcia oczu na możliwości, jakie niesie ze sobą życie. Niektórzy młodzi ludzie przechodzą w tym okresie fazę wyjątkowej aktywności, entuzjazmu, a nawet adoracji. Takie uczucia mogą być związane z polityką, religią, muzyką, ubraniem, sztuką, modą czy każdym innym aspektem życia. Rówieśników łączy poczucie wspólnoty i bezpieczeństwo, jakie daje przebywanie w grupie dążącej do tych samych celów.
Poza tym wiek młodzieńczy to czas, kiedy, o dziwo, widoczna staje się celowość chodzenia do szkoły. Praktyczne zagadnienie dotyczące wyboru szkoły, kontynuacji nauki na poziomie szkoły wyższej, wybór zawodu – staja się ważnymi kwestiami. Decyzje podjęte w tym okresie, dotyczące edukacji i kariery, mogą poważnie wpłynąć na początki egzystencji w dorosłym świecie, czyli na następny etap życia. Z tego względu rady i wskazówki ze strony starszej, bardziej doświadczonej osoby mogą mieć nieocenione znaczenie.
Natomiast, jak już wspomniałam wcześniej, okres wczesnej dorosłości określa przedział wiekowy od 18 do 35 roku życia. W tym czasie obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej, oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłów (wzrasta wrażliwość na światło, polepsza się ostrość słuchu). Jednak niektóre czynniki mogą powodować pogorszenie się kondycji fizycznej już we wczesnej dorosłości. Do czyn-ników tych możemy zaliczyć: siedzący tryb życia, nałogi (np. palenie papierosów), liczne stresy. Również mechanizacja pracy, poszukiwanie komfortu fizycznego przez oszczędność wysiłku, dzięki fascynującym wynalazkom naszych czasów często prowadzi do spadku aktywności ruchowej wielu ludzi.
Ciekawe jest także zjawisko stresu, gdyż w tej fazie życia człowieka przypada szczególnie duża liczba zdarzeń stresujących. Może on doprowadzić do wielu chorób. Do przyczyn stanów chorobowych możemy zaliczyć: pracę nie wymagającą większego wysiłku mięśni, wykorzystywanie głównie zmechanizowanych środków transportu, wykorzystywanie wolnego czasu na zajęcia mało obciążające układ krążenia i mięśnie, zbyt obfite i wysokokaloryczne odżywianie. Ograniczenie ruchu w połączeniu z wysokokaloryczną dietą prowadzi do całej serii znanych dziś szeroko zmian w organizmie i zagrożeń chorobowych.
Także w zakresie rozwoju poznawczego następują pewne zależności. Sprawność umysłowa młodych dorosłych określana w oparciu o tradycyjne testy psychometryczne utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania.
Wyróżnić możemy 5 poziomów rozwoju poznawczego: Pierwszy najniższy poziom myślenia społecznego, to branie pod uwagę tylko swojego interesu. Para małżeńska na tym poziomie często jest areną konfliktów czy frustracji. Drugi wyższy poziom postrzegania sytuacji społecznych następuje, gdy jednostka rozumie i bierze pod uwagę nie tylko swoje racje, lecz także punkt widzenia i potrzeby drugiej osoby oraz szuka kompromisów. Trzeci poziom to uwzględnienie sytuacji i potrzeb grup społecznych, a osoba uczy się odpowiednich reakcji w sytuacji konfliktu. Czwarty poziom, który wyraża się w dostrzeganiu, że ponad konkretnymi grupami istnieje jeszcze rozległa całość i wszystkie te elementy tworzą system. Piąty najwyższy szczebel rozwoju, gdy jednostka posiada gotowość do projektowania konstruktywnych przeobrażeń systemu jako całości w imię realizacji związanych z nim oczekiwań.
W okresie wczesnej dorosłości następuje również rozwój osobowości i zdolności człowieka. W rozwoju tym, w sferze motywacji są to cele, a zwłaszcza długofalowe zadania w służbie istotnych społecznych wartości. Jest to także potrzeba osiągnięć, narzucająca jednostce wysokie standardy wykonania podjętych zadań i podtrzymująca wytrwałe dążenia oraz samosterowność zawodowa. Dzięki temu możemy lepiej wykorzystać nasz własny intelekt. Możemy być bardziej konsekwentni w działaniach, wyciągać odpowiednie wnioski, czy też lepiej oceniać sytuacje. Natomiast w sferze osobowości rozwija się w człowieku pozytywna samoocena, akceptacja siebie i innych oraz autonomia. Pojawia się wysokie poczucie kontroli wewnętrznej, które zapewnia lepsze uczenie się na własnych doświadczeniach oraz zainteresowanie sprawami ludzi i świata, a także gotowość uczenia się od innych. Z kolei w strukturze umysłu i zdolności następuje rozwój inteligencji, objawia się dobra pamięć, wydatne są zdolności specjalne, otwartość na nową wiedzę, tolerowanie dysonansu poznawczego, brak dogmatyzmu i sceptycyzm. W okresie tym człowiek dokonuj refleksji na temat spraw i zależności, w które uwikłana jest jego aktywność.
W rozwoju społecznym w tym okresie następują zmiany w aktywności, dążeniach i celach jednostki, ujawnianych w interakcjach ze środowiskiem społecznym. Jest on w znacznym stopniu uwarunkowany kulturowo, czyli wyznaczają go normy i wzorce akceptowane w grupach społecznych. Rozwojowi społecznemu może sprzyjać rozwiązywanie zadań takich jak np. założenie rodziny, co wiąże się z wyborem współmałżonka, narodzinami pierwszego dziecka, macierzyństwem i ojcostwem, miłością małżeńską, czy czasami rozwodem.
Wczesna dorosłość to także zmiana struktury życia młodego człowieka. Zasadnicza zmiana polega w tym okresie na usamodzielnieniu się materialnym i emocjonalnym, co znajduje wyraz w opuszczaniu domu rodzinnego, podjęciu pracy, założeniu własnej rodziny. Wczesna dorosłość to okres pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, okres samodzielności życiowej i twórczej ekspansji, prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie i wychowaniu dzieci. W tym okresie człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swe miejsce w społeczeństwie, kształtuje swą karierę zawodową i czasem osiąga w niej punkt kulminacyjny. Wczesna dorosłość jest okresem największej żywotności, ale i największym spiętrzeniem zadań, obowiązków i ambicji, które trudno zazwyczaj pogodzić. Innym problemem jest konflikt ról i wartości. Dzieje się tak z powodu spiętrzenia się zadań w tej fazie wczesnej dorosłości i zmusza nieraz do trudnych wyborów. Typowy, zwłaszcza dla małżeństw pracujących jest tu konflikt ról pracowniczych i rodzin-nych. Małżeństwo może ten problem rozwiązać w różny sposób. Część z nich rozstrzyga konflikt kariera - życie rodzinne na rzecz kariery, natomiast druga część dostosowuje swe zabiegi o karierę do wymagań życia rodzinnego.
Można by wiele pisać na temat zadań rozwojowych w danych okresach życia. Jednak myślę, że realizacja tych zadań zależy od jednostki. Sądzę bowiem, że każdy jest indywidualnością i każdy przeżywa dany okres na swój sposób. Jedni realizują zadania bardzo szybko, u innych okres ten się wydłuża i przebiega zupełnie inaczej.

Trendy rozwojowe w zachowaniu ludzi dorosłych.
Istota przemian występujących w dzisiejszym świecie:
 zmiana naturalnego przebiegu życia
 zakłócenie podziału czasu na naukę, pracę i zabawę;
 czas nauki został rozszerzony na każdy okres życia (2,3 letnie dzieci w przedszkolach);
okres beztroskiego dzieciństwa skraca się (dłuższy okres nauki w szkole, w szkole dzieci przeobrażają się w nastolatków i młodzież) i przedłuża (długi okres nauki studiowana, spowodowany groźbą bezrobocia) jednocześnie
zdobycie pracy jest zazwyczaj sukcesem jednostki, która musi pokonać dużą konkurencję; rozpoczęcie pracy zawodowej to podjęcie właściwemu dorosłemu roli; praca dzieli się na: „robotę”(coś, co łączy się z zarobkiem, a nie z zawodem, ambicjami, celami życiowymi), a także może być zajęciem, o którym się marzy. Nie zawsze kariera zawodowa stanowi linię ciągłą (K – urodzenie dziecka, M – zmiana miejsca, stanowiska pracy); w wielu przypadkach praca jest przerywana (okresy stażu, nauki, bezrobocia, poszukiwania nowego miejsca pracy);
 konieczna staje się rekwalifikacja zawodowa;
w wielu krajach skłania się do przejścia na wcześniejszą emeryturę, by prace mieli młodzi – zjawisko skrócenia okresu pełnienia roli zawodowej jest bardzo istotne w zrozumieniu potrzeb edukacyjnych, a także procesu jej tożsamości (homo faber na homo ludens (wędrujący) i homo viator (poszukujący));
czynnikiem rozwoju społecznego jest człowiek uczestniczący w życiu społecznym, tworzący kulturę zabawy, czasu wolnego, stowarzyszeń społecznych, uczestnik instytucji oświatowych – dla niego powstają różne instytucje kulturalne, oświatowe, on daje miejsce pracy w tych sektorach, ale staje się również ofiara tych instytucji i czasu wolnego – człowiek nudzi się i staje się konsumentem, faber jest zagrożony pracoholizmem – konflikt między modelami a rzeczywistością stanowi poważny problem dla edukacji dorosłych;
człowiek współczesny jest nękany rozchwianą perspektywą przyszłości, a nie tak jak w przeszłości żył w rytmie bardziej uporządkowanym, stabilnym, mógł uczyć się wzorców zachowań od poprzedniej generacji, mógł przewidywać przyszłość i przygotowywać do niej swoje dzieci i wnuki.

Człowiek zawsze jednak był i jest osobą, przedmiotem współtworzącym własny los bez względu na czas historyczny i warunki, w jakich żyje.

I. Istota człowieka współczesnego.
Beacjuszowska definicja człowieka – człowiek to istota rozumna, zdolna poznać samego siebie, odpowiedzialna za siebie, rządząca sobą. Dzięki rozumności człowiek posiada możliwości poznania nie tylko siebie, ale i świata. Dzięki zdolności podejmowania decyzji może wybierać, stanowić, udoskonalać siebie i świat. Człowiek jest rozumnym i wolnym podmiotem swego życia, zdolnym do miłości.

Jan Paweł II - Człowiek jest podmiotem pośród świata przedmiotów, dlatego, że jest zdolny poznawczo obiektywizować wszystko, co go otacza.

J. Tischner - Człowiek jest osobą (istota osobna, która jest zdolna zrozumieć siebie jako jednostkę w swej jedności, w swej niepowtarzalności, w swej oryginalności i niezmienności z innymi).

R. Guardini - Człowiek jako osoba posiada możliwości określania samego siebie w działaniu, a nie tylko w dopasowaniu się do warunków zewnętrznych. Posiada zdolność tworzenia sobie sytuacji życiowych, a nie tylko adaptacji do środowiska społecznego.

M. Heidegger – Żadna epoka nie zgromadziła tyle i tak wiele różnych pojęć człowieka jak nasza. Żadna nie przedstawia wiedzy o człowieku tak wnikliwie i całościowo. W żadnej epoce człowiek nie okazał się tak wielkim problemem i tajemnicą.

E. Gelpi - Współcześnie jest mowa o kryzysie tożsamości kulturalnej i społecznej wynikającej z ról kobiety i mężczyzny.

M. Finger - Mowa jest o konieczności pomocy człowiekowi dorosłemu w wyjściu z kryzysu współczesności.

J. Mezirow - Uczenia człowieka – uczenia się wyjścia z kryzysu przez odnajdywanie perspektyw przez reinterpretację własnego życia.

M. Nowak - Człowiek musi określić swoją tożsamość, odzyskać „ja” i je ukształtować. Każde wydarzenie, każde przeżycie, cała przeszłość decyduje o tym, czym jestem dziś.

B. Skarga - To pamięć ma pokonać czas, a więc zmiany, jakimi podlega.

R. Ingarden - Konserwujemy to, co dokonując się w czasie przeminęło, a przeminąwszy zostało wyparte z aktualności istnienia a dzięki niej jakoś w tę aktualność powraca. Nawiązuje to do tendencji obserwowanych we współczesnej andragogice. A mianowicie do tego, postrzeganie edukacja wyłącznie w aspekcie osoby, nie pomijając jej uwikłań w sytuacje społeczno – polityczne. Podstawowym celem edukacji jest aktualizacja osoby.

Wpływ psychologii humanistycznej na edukację dorosłych uczynił doświadczenie jednym z najistotniejszych czynników edukacyjnych.
kształtują osobę i są jej właściwe, przez nie dorosły staje się współtwórcą procesu edukacyjnego; nierozerwalne z procesem życia, mogą się przyczynić do lepszego rozumienia siebie i świata, wpływać na ukształtowanie się zainteresowań i potrzeb. Sam fakt opowiadania swojej biografii jest wychowawczy, napisanie jej ma funkcje terapeutyczne i kształcące – P. Dominice

H. Siebert – konstruuje paradygmat życia jednostki, który ukierunkowuje zainteresowania teorii i praktyki na środowisko życia jednostki, na to, co robi w sferze polityki, życia społecznego, na codzienne relacje z otoczeniem. To zmienia ukierunkowanie edukacji z „kwalifikacji zawodowych” na „uświadomienie” roli kształtowania się ku tożsamości. Prowadzi to do zmiany postrzegania świata i do dostrzegania na nowo wartości. W tym nowym ujęciu wiele miejsca zajmuje konkretne życie codzienne. Ważne w edukacji jest przeżywanie codzienności, w jej zmianach, przeobrażeniach i kryzysach. Paradygmat ekologiczny pozwala zrozumieć zjawisko „zamkniętego horyzontu”, utraty perspektyw w życiu jednostki i grupy społecznej.

Współczesna andragogika nie omija głębokich konfliktów i zmagań człowieka ze światem, a także dróg, które pomagają mu je zwyciężyć. Życie będzie spełnieniem, jeśli stanie się dialogiem.

Należy zamienić redukcjonistyczny model uczenia się człowieka, który odnosi się do dorosłego ucznia, standardowego uczestnika kształcenia formalnego na model dynamiczny, który posiada potencjalne, nie odkryte i niewykorzystane często zasoby intelektualne, emocjonalne i działaniowo – motywacyjne. Andragogika musi brać udział w konflikcie między tym, co już uformowane, a tym, co się rodzi, odchodząc od założenia, że rozwój jest tylko etapową realizacją tego, co od samego początku jest już gotowe i oczekuje na realizację. Dynamiczny model rozwoju zakłada wychowalność człowieka, czyniąc ją przedmiotem równocześnie wiedzy jak i nadziei.

E. Erikson – teoria kryzysów; trzy ostatnie fazy życia: wczesna dorosłość, dorosłość i pełnia dojrzałości. Sukces tych etapów polega na szukaniu wewnętrznej harmonii wynikającej z pewnych postaw (dojrzałość emocjonalna, ufność, solidarność, szeroko rozumiana produktywność, wewnętrzna integracja pozwalająca na stawianie czoła śmierci)wobec życia i norm społecznych.

Teoria humanistyczna – dorosły zdolny samodzielnego myślenia, do odpowiedzialności, do wyboru, do podstawowej możliwości kształcenia się, bycia tym, kim jest, ale nie pozostawania nigdy takim, jakim jest. Potencjalność rozwoju jednostki zależy od ofert i bodźców występujących w sytuacjach uczenia się. Jednostka zdaje się od urodzenia na pomoc w rozwoju (D. Claessems). Pomoc ta ma dotyczyć podmiotu, który jest już Świat H. Buber ukształtowany, a jednak jeszcze do ukształtowania rodzi w jednostce osobę, (…) „wychowuje” ludzką istotę, wydobywa jej siły i pozwala jej uchwycić oraz przeniknąć to, z czym ona się styka. To, co nazywamy wychowaniem, wychowaniem świadomym oraz dobrowolnym oznacza wybór działającego świata dokonany przez człowieka. Jednym z takich wyborów jest aprobowanie własnej dorosłości, w tym wychowalności. Wybór taki dokonuje się teraz, choć jest on zależny od drogi życiowej człowieka, jego dzieciństwa, środowiska życia, ofert i bodźców.

II. Dojrzewanie do dorosłości.
Dorosły – ten, który przestał czy zakończył rosnąć. Arystoteles – człowiek dorosły niezmienny na zmiany. Stereotyp ten prowadzi do regresu i stagnacji.
Dorosłość zawiera w sobie dwa wymiary znaczeń: obiektywny i subiektywny.
 
odnosi się do normy społecznej wyraża się w przeżyciach
i do fazy życia ludzkiego jednostki, która po wpływem wydarzeń
określonej ramami chronologicznymi osobistych lub społecznych postrzega
siebie jako osobę dorosłą, już nie młodą i która stara się uzewnętrznić normy przypisywane tej fazie wieku i realizować określony jej wzór
W obu znaczeniach dorosłość zawiera w sobie zjawisko progu, który poprzedza stan „jeszcze nie”.
Andragogika musi rozstrzygnąć, czy znaczy to, że niektórzy ludzie nie są dojrzałymi, choć są dorosłymi.
Współczesny człowiek ciąży ku młodości jako fazie, z którą się identyfikuje. Chroni się w świat wartości ludzi młodych, boi się odpowiedzialności, nie chce szybko wkraczać w dorosłość. Wynika to z nie szukania swej tożsamości we wzorze dorosłości – dojrzałości, równocześnie akceptowania jej wzoru redukcjonistycznego. Uwewnętrzniony wzór dorosłości może być pochodną dorosłości osiąganej i dorosłości osiągniętej. Niekiedy jednostka odczuwa potrzebę zmiany tylko w niektórych dziedzinach swego życia, a inne pozostawić bez zmian. Sposób uwewnętrznienia dorosłości dotyczy i uczących się i nauczających.
E. Fromm – człowiek jest skazany na nowo wchodzić w życie i rodzić się w swoim ludzkim kształcie. Wchodzenie w życie może ujawnić się w dwóch wymiarach:
analityczno – logicznym i intuicyjno uczuciowy.
 
opanowanie wiedzy ogólnej służy rozumieniu świata, człowiek przez intuicyjne akty
i naukowej, stałego jej uczucia i myślenia stara się wnikać w rzeczywistość, poznawać
odświeżania, pogłębiania, ją i doznawać, lepiej rozumieć siebie w swoim ludzkim
tworzenia kształcie w perspektywie całościowego oglądu świata;
może osiągać doznania niepowtarzalne i niesprawdzalne, które dają mu poczucie wewnętrznej wolności powalającej stwarzać siebie na nowo; odnajduje sens życia i siły, aby podejmować trud istnienia
W. Szewczuk – dorosły człowiek jest sam odpowiedzialny za siebie, jest sam podmiotem działalności produkcyjnej, sam decyduje o swoim planie życiowym, sam musi zajmować się z trudnościami jego realizacji, sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność.

D. Kimmel – Być dorosłym to nie ustawać w działaniach, akceptować swoje granice, umieć realizować wydarzenia, stać się zdolnym do autonomii i przeżywania samotności. To także pełnić podstawowe role społeczne, umieć łączyć teorię z praktyką, panować nad emocjami, nie ranić uczuć innych osób.

Człowiek dorosły:
 umie formułować odpowiedzi na pytania dotyczące siebie jako osoby, członka społeczeństwa i istoty w uniwersum;
 jest przygotowany do wykonywania wybranego zawodu;
 umie podnosić swoje kwalifikacje;
 umie dokonać wyboru wartości i swojego miejsca na świecie;
 jest zdolny do obiektywnej oceny samego siebie i innych;
 jest aktywnym uczestnikiem interreakcji społecznych;
 odgrywa ważną role w związkach uczuciowych łączących go z innymi;
 w miarę upływu lat dochodzi do szczytu swoich osiągnięć, odpowiedzialności, władzy i rozszerza swoje kontakty społeczne;
 jego pozycję w społeczeństwie określa zegar społeczny;
zdobywa doświadczenie w wyniku uczestnictwa w różnych sytuacjach, ze styczności społecznych, z wewnętrznych przeżyć i własnego postępowania;
 posiada zdolność abstrakcyjnego myślenia;
 jest przygotowany do zajmowania stanowiska wobec innych osób, problemów, wartości;
 doświadczenia życiowe doprowadzają go do ukształtowania się poczucia jego tożsamości i samooceny własnego rozwoju.

B. Zazzo – badania nad poczuciem dojrzałości. Niekiedy towarzyszy nam nieczucie się dorosłym pomimo tego, iż podejmujemy już typowe role stanowiące społeczne granice młodości. Owe progi dojrzałości rozróżniają egzystencję jednostki. Samo przekroczenie ich nie niesie ze sobą dojrzałości. Narasta ona progresywnie i jest rezultatem relacji człowieka do siebie, swego środowiska i wszystkich jego komponentów.
Człowiek dorosły w trakcie życia znajduje się w określonych stadiach własnego rozwoju. Rozwój ten może postępować wzwyż, utrzymywać się na pewnym poziomie, zstępować w dół. Utrzymywanie się na jednym poziomie nie zawsze wyraża zastój, może oznaczać granice możliwości jednostki. Regres może oznaczać cofnięcie się, niewykorzystanie własnych możliwości, stagnację, ale także proces wykolejania się aż do wynaturzenia człowieka. Ocena kierunku i poziomu rozwoju jest trudna. Trzeba określić kryteria zmian jakościowych i ilościowych.
 
wyraża się w osiąganiu dojrzałości człowiek jest tym więcej rozwinięty
- doskonaleniu się tego co ma, im więcej wie, potrafi, im lepiej w wyzwalaniu sił, które tkwią się kontroluje, im więcej znosi
w nim, a których dotąd nie znał przeciwieństw i spełnia wymagań