Kultury archeologiczne pierwotnych ludów Italii.

W wyniku badań archeologów wyróżniono w Italii w II i I tysiącleciu p.n.e. parę kultur archeologicznych, nie jest jednak łatwe powiązanie ich z konkretnymi falami ludów, które osiedlały się na tym terenie. Pojawienie się Indoeuropejczyków w II tysiącleciu p.n.e. wiąże się z cywilizacją brązu. Mieszkańców północnej Italii objęła kultura typu terramare, dla której charakterystyczne są osady na palach, otoczone chroniącymi je rowami. Mieszkańcy tych osad palili zwłoki. Jednocześnie występuje inny typ kultury na obszarze Apeninów, jej przedstawiciele produkowali czarną ceramikę typu impasto z rytymi ozdobami, zmarli byli grzebani w ziemi.
Na początku I tysiąclecia p.n.e. pojawiła się na terenie Italii technika żelaza. W tym czasie następują znaczne przemieszczenia ludów, a także wyraźne zmiany w ich obyczajach. Rozpowszechnia się coraz bardziej zwyczaj palenia zwłok. Ten etap cywilizacji pozostawił szczególnie charakterystyczne ślady w północnej Italii, zwłaszcza w Emilii; położona blisko Bolonii miejscowość Villanova dostarczyła bogatych wykopalisk i dała nazwę całemu okresowi. Przedstawiciele tego typu cywilizacji palili zwłoki, urny wraz z popiołami umieszczali w grobach szybkowych. Kultura Villanova objęła także obszar Etrurii i Lacjum, na jego terenie prochy zmarłych chowano w urnach w kształcie chaty. Na obszarze Italii centralno-wschodniej i południowej zaszły mniejsze zmiany cywilizacyjne w tym okresie. Wydaje się, że epoka żelaza stanowi tam kontynuacje cywilizacji apenińskiej, utrzymuje się tam nadal zwyczaj chowania zmarłych w ziemi.
Ogół plemion italskich żył jeszcze w ustroju rodowym typu patriarchalnego, kiedy w Italii pojawiły się dwie wysoko rozwinięte cywilizacje, oparte na ustroju niewolniczym. Twórcami ich byli Grecy i Etruskowie. Dzieje kolonizacji greckiej (od VIII w.) są stosunkowo dobrze znany, jakkolwiek daty zakładania poszczególnych miast-państw greckich są dyskusyjne. Najdalej wysuniętą ku północy kolonią grecką byłą Kyme (Cumae) w Kampanii.