Historia Chin- Dynastia Qing

Dynastia Qing
(1644-1911)
Dynastia Qing- ostatnia w historii Chin- zmagała się z nowymi wyzwaniami: zachodnimi misjonarzami, nowymi ideami politycznymi, opium, wrogimi armiami i widmem swojego poniżenia.

Dynastię Qing założył wódz Mandżurów, ludu pochodzącego z pólnocno-wschodniego obszaru Chin, zwanego obecnie Dongbei. Władcy z Mandżurii stanęli przed najpoważniejszym wyzwaniem- kontaktem z Europą i jej mieszkańcami.
Mandżurowie od dawna stykali się Chińczykami i Mongołami. Choć byli najeźdźcami nie zwalczali chińskich tradycji, jak to czynili Mongołowie z dynastii Yuan. Mandżurowie przyjęli zasadę, strukturę i ideologię konfucjanizmu, by wesprzeć własną władzę polityczną. Popierali kult przodków, zgłębiali dzieła chińskich klasyków, skwapliwie propagując konfucjańską zasadę głoszącą, że władca rządzi z mocy osobistej moralnej prawości. Stosowali system podwójnych nominacji a w administracji państwowej- ważne urzędy obsadzono zarówno Chińczykami Han, jak i Mandżurami. Utrzymali również system egzaminów na stanowiska. Mandżurowie zachowali własną tożsamość i obyczaje, przyjmując też liczne chińskie tradycje. Kwitła sztuka i nauka, a na wielu obszarach, w tym wiejskich, ludność posiadała podstawową umiejętność czytania i pisania.

Morskie wyzwania

Podczas gdy Mandżurowie pilnie strzegli granic wewnętrznych, zachodnie potęgi rozszerzały swoje wpływy na morzach i kontynuowały ekspansję w kierunku wschodniej Azji. W tym samym czasie chińskie statki docierały do portów Azji Południowo-Wschodniej i dalej. Dwór dynastii Qing nie był jednak zainteresowany ochroną chińskich marynarzy i ekspatriantów, powszechnie uważanych za uciekinierów.
W konsekwencji za granicą powstały społeczności rządzące się własnymi prawami. W nowych ojczyznach chińscy przedsiębiorcy powoływali organizacje mające na celu ochronę ich interesów.
W latach 1760-1842 wszelki legalny handel na terenie Chin regulował tak zwany system kantoński: Europejczykom zezwalano na prowadzenie handlu w Kantonie pod nadzorem chińskich kupców zorganizowanych w gildii zwanej Cohong. Mogli działać wyłącznie na terenie miasta przylegającym do nabrzeża rzeki, a po sezonie musieli wycofać się do portugalskiej osady na Makau. Zniechęcano ich do nauki chińskiego i nie godzono się na bezpośrednie rozmowy z urzędnikami państwowymi. Transakcje handlowe europejscy kupcy zawierali za pośrednictwem Cohongu.
W 1759 r. brytyjska Kompania Wschodnioindyjska wysłała Jamesa Flinta, kupca mówiącego po chińsku, by złożył na dworze Qingów skargę przeciwko restrykcjom w handlu i korupcji w Kantonie. Cesarz Qianlong (Cien-lung) obiecał wysłać komisję do zbadania sytuacji, potem jednak zmienił zdanie. Kazał uwięzić Flinta na trzy lata pod zarzutem złamania przepisów dotyczących wpływania do północnych portów, znajomości chińskiego i niewłaściwego składania petycji.
W 1792 r. brytyjski król Jeży III wysłał do Chin lorda Macartneya jako swego specjalnego ambasadora. Przybył on do Kantonu latem 1793r. Zezwolono mu na dalszą podróż do Tianjinu (Tiencin), ponieważ oświadczył, że pragnie uczcić 80. urodziny cesarza Qianlonga. Towarzyszyła mu prawie 100 osobowa świta, wśród której znajdowali się artyści i naukowcy. Dwa statki eskorty wiozły dar: brytyjskie technologie wytwórcze.
Macartney wystąpił o likwidację systemu kantońskiego, prawo do założenia brytyjskiej placówki dyplomatycznej w Pekinie, otwarcie nowych portów na handel z Zachodem i wyznaczenie stałych taryf celnych. W toku negocjacji Qianlong stanowczo odrzucał wszystkie żądania.
Kupców z Wielkiej Brytanii irytował deficyt handlowy, który zmuszał do płacenia wysokich cen za chińską herbatę i inne towary luksusowe. Jednak znaleźli sposób na zapchanie dziury w bilansie: handel opium. Coraz więcej Chińczyków uzależniało się od tego narkotyku. Z Indii przewożono opium do portów na południu Chin. Brytyjczycy sprzedawali narkotyk prywatnym kupcom w Indiach, a oni dostarczali opium chińskim przemytnikom.

Wojny opiumowe

W Chinach, w miarę wzrostu konsumpcji opium, rosło wydatkowanie srebra, co niepokoiło urzędników. W 1838 szanowany urzędnik dworu, Lin Zexu, zalecił wstrzymanie handlu opium i leczenie uzależnionych. Zażądał od zagranicznych handlarzy przekazania całego posiadanego opium i podpisania bezterminowej umowy zobowiązującej do zaprzestania importu i eksportu opium. Handlarze nie potraktowali tego poważnie, na co Lin Zexu odpowiedział wstrzymaniem handlu, zablokowaniem cudzoziemskich fabryk i wzięciem 350 zakładników. Był wśród nich handlowiec brytyjski, kapitan Charles Elliot. Elliot nakazał oddanie całego opium, nad którym przejął odpowiedzialność, wydając pokwitowania w imieniu brytyjskiego rządu. Opium trafiło w ręce urzędnika dworu, który publicznie spalił wszystkie skrzynie z narkotykiem. Lin Zexu cofnął blokadę, zezwolił na wznowienie handlu i wypuścił zakładników. Kapitan Charles Elliot i brytyjscy kupcy opuścili Kanton, a w 1839r. cesarz wydał edykt zrywający kontakty handlowe z Wielką Brytanią. Rząd brytyjski uznał, że jedyną odpowiedzią na postanowienie cesarza może być wojna.
W 1840 roku wojska brytyjskie zgromadziły się u wybrzeży Makau i rozpoczęły ofensywę na północ. Negocjacje cesarskich urzędników przekonały Brytyjczyków do wycofania się do Kantonu na dalsze negocjacje zakończone niepowodzeniem. Walki rozpoczęły się w 1841 roku w okolicach Kantonu. Po zajęciu przez Wielką Brytanię części miast na wybrzeżu i terenie pomiędzy Wielkim kanałem, a rzeką Jangcy, dwór chiński zgodził się przystąpić do wiążących negocjacji.
W 1842r. podpisano traktat w Nankinie, w którym uzgodniono wypłacenie przez Chiny odszkodowania w wysokości 6 mln dolarów na rzecz Wielkiej Brytanii, ustanowienie równorzędnych relacji pomiędzy oboma państwami, otwarcie dla handlu zagranicznego czterech następnych portów, powołanie konsulów oraz placówek dyplomatycznych, obalenie monopolu Cohongu, ustanowienie starych taryf celnych, oraz oddanie Hongkongu w wieczystą dzierżawę Wielkiej Brytanii.
Mimo to trwało napięcie pomiędzy zagranicznymi społecznościami w Chinach a rządem dynastii Qing. Kanton wkrótce opanowały angielskie i francuskie wojska, po czym podążyły na północ od Tianjinu. Dwór Qing ustąpił i w 1858 roku podpisano kolejny traktat, tym razem w Tianjinie. Otwarto 10 nowych portów, wypłacono odszkodowania i powołano kolejne placówki dyplomatyczne w Pekinie.
Nalegając na sfinalizowanie traktatów w Pekinie, zamiast w Szanghaju, czego chcieli Chińczycy , Brytyjczycy popłynęli na północ, lecz zostali odparci w Dagu. Anglia i Francja wysłała do chin posiłki. Wojsko wkrótce zajęło Pekin i Pałac Letni, niszcząc go całkowicie, co zmusiło cesarza do ucieczki.
Potwierdzono warunki traktatu, zwiększono sumy odszkodowań i przekazano Anglii półwysep Koulun. Chiny były ograniczone szeregiem jednostronnych traktatów, od których uwolniły się dopiero w 1997r. gdy Hongkong wrócił pod zarząd chiński. Traktat uczynił z Chin twór zbliżony do kolonii, w szczególności świadczyło o tym postanowienie o eksterytorialności, zgodnie z którym obcokrajowcy nie podlegali prawu chińskiemu, lecz zagranicznemu.