Typy krajobrazu naturalnego i podział regionalny kraju

Typologiczny punkt widzenia reprezentują badania krajobrazu naturalnego. W tym znaczeniu krajobraz naturalny nie znaczy „pierwotny”, ale taki, który obejmuje zjawiska przyrodnicze, a nie materialne dzieł człowieka.

Analiza typów krajobrazów jest pomocna przy wyznaczaniu granic między regionami. Różne krajobrazy należą zwykle do różnych regionów. Krajobrazy nie tworzą zwartych całości, natomiast regiony są z reguły zamknięte na określonym obszarze. Badania krajobrazowe pozwalają ustalić strukturę regionów co ma duże znaczenie praktyczne, ponieważ podobne typy krajobrazu cechuje podobny przebieg procesów i zależności składnikowych. Dzięki temu można przewidywać zjawiska przy planowaniu zmian i przekształceń.

Głównym czynnikiem krajobrazotwórczym terytorium Polski jest rzeźba powierzchni ziemi. Związana jest z budową geologiczną i rodzajem podłoża skalnego. W rezultacie wpływa ona na typ szaty roślinnej, świata zwierzęcego i gleb. Z tego wynika, że najbardziej ogólny jest podział krajobrazów na górskie i nizinne. Na nizinach głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest typ genetyczny rzeźby, z którym związany jest charakter litologiczny skał (zespół cech obejmujący skład mineralny, rozmieszczenie i wielkość ziaren lub kryształów minerałów, barwę itd.), stosunki wodne, roślinność i gleby. W górach „na pierwszym planie” jest wzniesienie nad poziom morza. Tutaj stosunki hipsometryczne stwarzają charakterystyczną piętrowość, która jest podstawą do wyróżniania typów środowiska.

Na obszarze wyżyn obejmujących wysokości od 200 do ok. 600 m piętrowość klimatyczno – roślinna nie zaznacza się wyraźnie. Tu szczególnie ważną rolę odgrywa charakter litologiczny podłoża, co sprawia, że wyżyny polskie stanowią odrębny rodzaj krajobrazu.

Ogółem wyróżniamy w Polsce 6 rodzajów i 18 gatunków krajobrazów. Są one następujące:
1. Krajobraz nadmorski (gatunki: wydmowy, deltowy, lagunowy)
2. Krajobraz młodoglacjalny (gatunki: równin morenowych, pagórkowaty pojezierny, sandrowy pojezierny)
3. Krajobraz staroglacjalny (gatunki: równin denudacyjnych, wzgórz ostańcowych)
4. Krajobraz dolin i równin akumulacyjnych (gatunki: zalewowy, tarasowo – wydmowy, rzeczno – jeziorny)
5. Krajobraz wyżyn (gatunki: lessowy, węglanowy, krzemianowy)
6. Krajobraz gór (gatunki: równiny śródgórskie, piętro leśne dolne, leśne górne, subalpejskie, alpejskie)

I) Krajobraz nadmorski reprezentują trzy gatunki. Wytworzyły się one podczas najmłodszych procesów geomorfologicznych zachodzących na wybrzeżu. Przy ujściach do Bałtyku Wisły i Odry powstał równinny krajobraz deltowy. Powierzchnię terenu budują tu napływy rzeczne, gleby należą do typu mad, wody gruntowe zalegają płytko, roślinność naturalna należy do rzędu Populetalia albae, ale lasy występują tu szczątkowo, przeważają zaś pola uprawne i łąki.

Zupełnie inny typ przedstawiają wydmy i piaski nadmorskie, których wąski pas towarzyszy (z małymi przerwami) całemu wyrównanemu wybrzeżu polskiemu. Jest to środowisko suche, częściowo halofilne (zasolone gleby), zajęte bądź przez formację trawiastą klasy Ammophiletea, bądź przez formację leśną klasy Vaccinio – Piceetea.

Trzeci gatunek krajobrazu nadmorskiego przedstawiają płytkie, słonawe zalewy – Wiślany i Szczeciński oraz szereg rzadko spotykanych płytkich jezior przybrzeżnych, o wodach wysłodzonych, zarastanych przez roślinność wodną i bagienną (Potamogetea, Phragmitetea, Oxycocco – Sphagnetea). Miejscami do wybrzeża dochodzi krajobraz młodych równin i wzniesień morenowych. Te typy krajobrazu charakteryzują podprowincje pobrzeży.

II) Krajobraz młodoglacjalny odznacza się dużą ilością zagłębień bezodpływowych, wypełnionych częściowo wodami jezior lub torfowiskami, słabo rozwiniętym naturalnym drenażem (odwadnianie terenu przez sieć cieków powierzchniowych i odpływów podziemnych), stosunkowo znaczną zawartością węglanu wapnia w utworach powierzchniowych i przewagą gleb zbliżonych do brunatnych. Cechy te zaznaczają się w mniejszym lub większym stopniu w trzech gatunkach krajobrazu pagórkowatym pojeziernym morenowym, sandrowo – pojeziernym i młodych równin morenowych. Charakterystyczną klasą roślinności są tu lasy mieszane rzędu Fagetalia zastępowane na sandrach przez bory, z którymi wiąże się proces bielicowania przeważających pierwotnie gleb brunatnych. Licznie występujące jeziora należą przeważnie do typu eutroficznego (jeziora słodkowodne o dużej zawartości substancji pokarmowych, obfitej florze i faunie; nadmiar związków organicznych rozkłada się powodując duże zużycie tlenu i zahamowanie procesów mineralizacji; zaczynają dominować organizmy beztlenowe; jeziora eutroficzne w wyniku osadzania mułu wypłycają się, przekształcając się w staw, bagno lub torfowisko niskie). Na urodzajniejszych glebach na glinie zwałowej przeważa gospodarka rolna, na piaskach sandrowych panują lasy, w zagłębieniach pojeziernych i na dnach dolin występują liczne tereny łąkowe, a jeziora są obiektami gospodarki rybackiej. Ten rodzaj krajobrazu charakteryzuje podprowincje pojezierzy.

III) Na obszarze Niżu Polskiego na południe od granicy zasięgu ostatniego zlodowacenia przeważa rodzaj krajobrazu związany z denudacją (całokształt niszczących procesów geologicznych powodujących wyrównanie i obniżanie powierzchni Ziemi) peryglacjalną. Są to przede wszystkim denudacyjne równiny morenowe (i częściowo stare sandry) oraz denudacyjne wzgórza ostańcowe, będące najczęściej szczątkami moren czołowych lub innych form związanych ze zlodowaceniem. Wody gruntowe na międzydolinnych wysoczyznach zalegają od głębokości kilku metrów. Gleby należą do typu bielicowego. Lasy reprezentuje klasa Vaccinio – Piceetea oraz w korzystnych warunkach troficznych Querceto – Fagetea.

IV) Rodzajem krajobrazu, charakterystycznym dla całego Niżu Polskiego, a także częściowo dla wyżyn i gór, są doliny rzeczne. Ich dna cechuje płytkie występowanie wód gruntowych i okresowe zalewanie przez wody rzeczne, bogate w związki mineralne. Jest to siedlisko lasów rzędu Populetalia albae i łąk typu „zalewnego”, częściowo przekształconych na pola uprawne. Charakterystycznym typem gleb są tu mady, a częściowo piaski aluwialne i torfy. Doliny zalewowe zajmują znaczne przestrzenie w dnach wielkich pradolin Wisły, Odry, Warty, Noteci, Bugu i Narwi.
Nieco podobne rozmieszczenie ma gatunek krajobrazu określony jako tarasowo – wydmowy. Związany jest on z nadzalewowymi tarasami rzecznymi, zbudowanymi przeważnie z piasków przewianych w wydmy, ale występuje również w formie bardziej rozległych równin akumulacyjnych podgórskich, na wyżynach, na sandrach starszych zlodowaceń itp., np. na Nizinie Śląskiej, na Wyżynie Śląskiej i w Kotlinie Sandomierskiej. Wody gruntowe występują tu na głębokości kilku metrów, jednak pomiędzy wydmami pojawiają się mokradła, a nawet płytkie jeziorka. Gleby należą tu do typu bielic, a roślinność do klasy Vaccinio – Piceetea.

Ten gatunek krajobrazu występuje na całym Niżu Polskim i częściowo w obrębie wyżyn, natomiast w obrębie gór zastępuje go krajobraz równin akumulacyjnych śródgórskich, zbudowanych ze żwirów i glin, częściowo zajętych przez torfowiska wysokie, jak w Kotlinie Nowotarskiej na Podhalu. Natomiast wydm w górach nie ma.
Jeszcze inne środowisko przedstawiają równiny akumulacji rzeczno – jeziornej typu poleskiego. Są one szeroko rozprzestrzenione na wschód od granic Polski, a w granicach kraju występują właściwie tylko w jednym regionie naturalnym Polesia Lubelskiego. Wody gruntowe na bardzo płaskim i często nieprzepuszczalnym terenie występują tu płytko, tworząc zarastające jeziora i bagna, a w południowej części tego regionu ujawnia się wapienne podłoże kredowe, na którym rozwijają się formy krasowe w postaci lejów, niekiedy głębokich i wypełnionych wodami jezior, położonych często w sąsiedztwie płytkich jezior bagiennych. Roślinność naturalna należy do odmiany bagiennej klasy Vaccinio – Piceetea, Oxycocco – Sphagnetea, Phragmitetea, Scheuchzerio – Caricetalia fuscae i Alnetea glutinosae. Gleby należą przeważnie do typu bagiennych lub bielicowych.

V) Krajobraz wyżynny lessowy występuje płatami na Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Małopolskiej, Przedgórzu Sudeckim i na brzegu Karpat. Podstawę jego rozwoju tworzą łatwo podatne na erozję skały o typie lessu, zwierające oprócz materiału kwarcowego znaczną domieszkę węglanu wapnia. Są one przepuszczalne, a wody gruntowe zalegają tu zwykle dość głęboko. Zbiorowiska roślinne reprezentują klasy Querceto – Fagetea i Festuco – Brometea. Lessy zajęte są w ogromnej większości pod uprawę.

Krajobraz wyżynny węglanowy występuje przede wszystkim na Wyżynie Lubelskiej i Wyżynie Małopolskiej. Ma on różne odmiany w zależności od charakteru skał podłoża marglowy, wapienny, dolomitowy, gipsowy itp. Jednakże wszystkie skały podlegają procesom krasowym, a wody gruntowe przybierają charakter wód szczelinowych. Gleby należą przeważnie do typu rędzin. Naturalne zespoły roślinne reprezentuje klasa Querceto – Fagetea, czasem występują też murawy kserotermiczne (przystosowane do życia w warunkach niedoboru wody).

Krajobraz wyżynny krzemianowy również wykazuje zróżnicowanie w zależności od skał podłoża, którymi mogą być różne rodzaje skał krystalicznych i metamorficznych, kwarcyty, piaskowce, łupki itp. Wody gruntowe występują zwykle płytko (w warstwie zwietrzeliny). Gleby należą do typu górskich, wykazując pewne cechy zarówno bielic, jak i gleb brunatnych. Szatę roślinną tworzy klasa Querceto – Fagetea, jednak lasy uległy przeważnie zniszczeniu i przekształceniu w pola uprawne. Ten typ krajobrazu spotykamy na Przedgórzu Sudeckim, Pogórzu Karpackim, w Górach Świętokrzyskich i częściowo na Wyżynie Śląskiej.

VI) Powyżej wysokości 600 m występują w Polsce krajobrazy górskie. Najniższe ich piętro (do wysokości 1150 m w Sudetach, a 1350 m w Tatrach) stanowi tzw. regiel dolny, czyli formacja lasów jodłowo – bukowych (klasa Querceto – Fagetea, zespoły Fagetum Carpaticum i Fagetum subhercynicum). Stosunki hydrologiczne i glebowe są tu podobne do występujących w typie wyżynnym krzemianowym, jednak dostrzegalny jest wpływ klimatu wyrażający się wyraźnym spadkiem temperatury, wzrostem opadów, skróceniem okresu wegetacyjnego, dłuższym trwaniem pokrywy śnieżnej itd. Lasy przeważają nad polami uprawnymi, sięgającymi na Podhalu do wysokości najwyżej około 1000 – 1100 m.

Piętro regla górnego, czyli formacja lasów świerkowych w Sudetach i Beskidach sięga do wysokości około 1300 – 1350 m, a w Tatrach 1550 – 1600 m. Stosunki hydrologiczne i glebowe nie różnią się zbytnio od typu poprzedniego, natomiast warunki klimatyczne ulegają dalszemu pogorszeniu tak, że uprawa pól jest niemożliwa, a obok panujących lasów mogą występować tylko pastwiska górskie.
Najwyższe piętra krajobrazów górskich przedstawiają typ subalpejski. Gleby mają tu profil niewykształcony, częstym zjawiskiem są nagie skały. Warunki klimatyczne są bardzo surowe. Powyżej granicy lasu występuje piętro kosodrzewiny, którą zalicza się do klasy Vaccinio – Piceetea. W Tatrach sięga ono do wysokości około 1800 m. Wyżej występują już tylko formacje roślinności zielnej klasy Elino – Sesslerietea i Caricetea – Curvulae.

Schemat klasyfikacji typologicznej krajobrazu naturalnego Polski
I klasa: krajobraz nizin
Krajobraz Cechy charakterystyczne
Rodzaj Gatunek Występowanie wody Roślinność Gleby i charakter gruntu
Nadmorski
1. Wydmowy Dość głęboko Bory suche Piaski zbielicowane
2. Deltowy Płytko Łęgi, łąki, pola uprawne mady
3. Lagunowy i jeziorny W płytkich jeziorach i mokradłach Roślinność wodna i bagienna Gleby bagienne
Młodoglacjalny
4. Równin morenowych W równowadze drenowania, niezbyt głęboko lub śródglinowe Grądy Przewaga gleb brunatnych na glinach
5. Pagórkowaty pojezierny W równowadze parowania lokalnie wzmożonego Grądy, bory mieszane, torfowiska Gliny, piaski i żwiry z przewagą gleb brunatnych
6. Sandrowy pojezierny Dość głęboko, ale z występowaniem jezior w wytopiskach Bory Gleby brunatne, zdegradowane na piaskach
Staroglacjalny
7. Równin denudacyjnych peryglacjalnych Wody podziemne, niezbyt głęboko. Rzadka sieć rzeczna. Bory (przewaga pól uprawnych) Bielice na glinach lub piaskach
8. Wzgórz ostańcowych Wody podziemne głębokie, brak wód, powierzchnio-wych Bory Żwiry i piaski żwirzaste
Dolin i równin akumulacji wodnej 9. Tarasowo – wydmowy Dość głęboko, ale z występowaniem mokradeł międzywydmo- wych Bory Bielice na piaskach, gleby bagienne
10. Zalewowy Płytko z okresowym zalewaniem Łęgi, przewaga łąk, pola uprawne Mady
11. Rzeczno – jeziorny Płytko z występowaniem jezior lub torfowisk Łęgi, olsy i torfowiska Oglejone bielice i gleby bagienne

II klasa: Krajobrazy wyżyn i gór
Krajobraz Cechy charakterystyczne
Rodzaj Gatunek Występowanie wody Roślinność Gleby i charakter gruntu
Wyżynny
12. Lessowy Głęboko Grądy, zarośla ciepłolubne Gleby próchniczne
13. Węglanowy W szczelinach krasowych (głęboko) Grądy, zarośla ciepłolubne Rędziny
14. Krzemianowy Płytko Bory, grądy Gleby bielicowe i brunatne na różnym podłożu
Górski
15. Równin śródgórskich Płytko, typu gruzowego Bory, torfowiska Żwiry i gliny
16. Regla dolnego Wody podziemne typu zwietrzelinowo – skalnego, gęsta sieć powierzchniowa Lasy jodłowo - bukowe Gleby górskie brunatne
17. Regla górnego j.w. Bory świerkowe j.w.
18. Subalpejski i alpejski Wody podziemne typu gruzowego lub szczelinowego Kosodrzewina, roślinność zielna Gleby górskie o profilu niewykształconym

Zasadą regionalizacji jest to, że oprócz krajobrazu naturalnego musi ona uwzględnić różnice przestrzenne wynikające z położenia geograficznego i rozwoju paleogeograficznego poszczególnych obszarów. Składają się na to zróżnicowane stosunki klimatyczne współczesne i w przeszłości oraz nieustanne, choć powolnie zachodzące zmiany litosfery.

Ogólnie można powiedzieć, że im mniejsza jest jednostka, im niższy szczebel przestawia na drabinie podziałów regionalnych, tym jest bardziej jednorodna. Za taki najniższy szczebel uważa się fację (komórkę) krajobrazową, przedstawiającą wycinek terenu, będący jednorodnym elementem rzeźby o jednakowym składzie litologicznym, jednakowym nawodnieniu, jednym gatunku gleb i jednej facji roślinnej. Zespoły takich komórek, czyli facji, grupują się w większe lub mniejsze całości genetyczne, jak np. torfowisko, jezioro, wydma, wzgórze morenowe, wąwóz erozyjny, stożek napływowy potoku górskiego, taras rzeczny. Dopiero zespoły takich jednostek, które również trzeba traktować raczej tylko typologicznie, tworzą małe jednostki regionalne, nazywane mikroregionami.

Mikroregiony łączą się w większe całości, czyli makroregiony, można również mówić o jednostkach pośrednich, czyli mezoregionach. Regiony są już całościami złożonymi pod względem krajobrazowym, składają się bowiem z różnych gatunków krajobrazu, ale w granicach jednostek krajobrazowych wyższego rzędu, tj. rodzajów i klas krajobrazowych. Fizycznogeograficzne jednostki regionalne przedstawiają pewien zespół cech środowiskowych, opartych na elementach abiotycznych, tj. ukształtowaniu powierzchni, charakterze podłoża skalnego i stosunkach wodnych, ale taki zespół warunków ma również swoje odbicie w klimacie lokalnym, szacie roślinnej i związanych z jej rozwojem, genetycznych typach gleb. Również fauna, zwłaszcza zwierzęta bezkręgowe, wykazują adaptację do takiego zespołu cech środowiskowych.

Inaczej przedstawia się sytuacja z jednostkami regionalnymi wyższego rzędu. Tu kryteria integracji w poszczególnych naukach geograficznych mogą być różne, a wielkie jednostki geomorfologiczne, oparte na strukturze geologicznej, nie pokrywają się z wielkimi jednostkami klimatycznymi, geobotanicznymi, zoogeograficznymi itd. Podział litosfery na wielkie jednostki opiera się przede wszystkim na różnicach, spowodowanych przez działalność sił wewnętrznych i przebieg historii geologicznej, podczas gdy regionalizacja klimatyczna uwarunkowana jest dynamiką atmosfery, wywołaną przez różnice dopływu energii słonecznej do powierzchni Ziemi, zaś regionalizacja geobotaniczna i zoogeograficzna wynika z różnic w składzie flory i fauny na tle ich rozwoju w przeszłości i warunków teraźniejszych. Tak więc regionalizacja fizycznogeograficzna, która z założenia powinna obejmować cały kompleks przyrodniczy powłoki ziemskiej, musi być oparta zarówno o efekty działalności sił wewnętrznych (endogenicznych), jak również sił zewnętrznych (egzogenicznych) Ziemi.

FIZYCZNOGEOGRAFICZNY PODZIAŁ POLSKI

Obszar: Europa Zachodnia
Prowincja A: Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja I: Pobrzeże Południowobałtyckie
Makroregiony Mezoregiony
1. Pobrzeże Zachodniopomorskie 10. Równina Odrzańsko – Zalewowa 11. Wyspy Uznam i Wolin12. Puszcza Wkrzańska13. Równina Goleniowska14. Wzgórza Szczecińskie15. Puszcza Bukowa16. Równina Pyrzycko – Starogardzka17. Równina Białogardzka18. Równina Słupska19. Wybrzeże Słowińskie
2. Pobrzeże Wschodniopomorskie 20. Pobrzeże Kaszubskie21. Mierzeja Helska22. Mierzeja Wiślana23. Żuławy Wiślane24. Wzniesienie Elbląskie25. Nizina Warmińska26. Pobrzeże Staropruskie
Podprowincja II: Pojezierze Południowobałtyckie
3. Pojezierze Zachodniopomorskie 27. Pojezierze Myśliborskie28. Równina Gorzowska29. Równina Drawska30. Pojezierze Wałeckie31. Pojezierze Drawskie32. Pojezierze Bytowskie
4. Pojezierze Wschodniopomorskie 33. Pojezierze Kaszubskie34. Pojezierze Starogardzkie35. Pojezierze Iławskie
5. Pojezierze Południowopomorskie 36. Dolina Gwdy37. Bory Tucholskie38. Pojezierze Krajeńskie39. Dolina Brdy40. Równina Świecka
6. Dolina Dolnej Wisły
7. Pojezierze Chełmińsko - Dobrzyńskie 41. Pojezierze Chełmińskie42. Dolina Drwęcy43. Pojezierze Dobrzyńskie44. Garb Lubawski
8. Pradolina Notecka (toruńsko – eberswaldzka) 45. Kotlina Gorzowska46. Dolina Środkowej Noteci47. Kotlina Toruńska
9. Pojezierze Wielkopolskie 48. Pojezierze Lubuskie49. Bruzda Zbąszyńska50. Pojezierze Poznańskie51. Poznański Przełom Warty52. Pojezierze Gnieźnieńskie53. Pojezierze Kujawskie54. Pojezierze Gostyńskie
10. Pradolina Warciańsko – Odrzańska (warszawsko – berlińska) 55. Dolina Środkowej Odry56. Kotlina Kargowska57. Dolina Obry58. Kotlina Śremska59. Kotlina Pyzdrzańska60. Kotlina Kolska
11. Wzniesienie Gubińsko – Żerkowskie 61. Wzniesienie Gubińskie62. Dolina Dolnego Bobra63. Wał Zielonogórski64. Nowosolski Przełom Odry65. Pojezierze Sławskie66. Pojezierze Leszczyńskie67. Równina Kościańska
Podprowincja III: Niziny Środkowopolskie
12. Nizina Południowowielkopolska 68. Pradolina Zasiecko – Nowosolska69. Pradolina Głogowska70. Kotlina Żmigrodzka71. Kotlina Milicka72. Kotlina Grabowska73. Wysoczyzna Leszczyńska74. Wysoczyzna Turecka (Wzgórza Tureckie)75. Niecka Sieradzka
13. Wał Trzebnicki 76. Wzniesienie Żarskie77. Wzgórza Dalkowskie78. Ścinawski Przełom Odry79. Wzgórza Trzebnickie80. Wzgórza Ostrzeszowskie
14. Nizina Śląska 81. Bory Dolnośląskie82. Równina Wrocławska83. Równina Oleśnicka84. Pradolina Wrocławska85. Równina Opolska86. Płaskowyż Głubczycki87. Dolina Nysy88. Kotlina Raciborska
15. Nizina Północnomazowiecka 89. Wysoczyzna Płocka90. Pradolina Raciąska91. Wysoczyzna Ciechanowska92. Równina Kurpiowska93. Dolina Dolnej Narwi94. Międzyrzecze Łomżyńskie
16. Nizina Południowomazowiecka 95. Równina Kutnowska96. Kotlina Warszawska97. Wysoczyzna Rawska98. Wysoczyzna Piotrkowska99. Wzgórza Opoczyńskie100. Równina Radomska101. Wysoczyzna Siedlecka102. Pradolina Wieprza103. Równina Lubartowska
Prowincja B: Masyw Czeski
Podprowincja I: Sudety
17. Przedgórze Sudeckie 104. Wzgórza Strzegomskie105. Masyw Ślęży106. Wzgórza Strzelińskie107. Wzgórza Bukowe
18. Sudety Zachodnie 108. Kotlina Turoszowska109. Pogórze Izerskie110. Pogórze Kaczawskie111. Kotlina Jeleniogórska112. Karkonosze113. Rudawy Janowickie
19. Sudety Środkowe 114. Pogórze Bolkowskie115. Góry (i Pogórze) Wałbrzyskie116. Góry Kamienne117. Góry Sowie118. Góry Bardzkie119. Góry Stołowe120. Kotlina Kłodzka121. Góry Bystrzyckie122. Góry Orlickie
20. Sudety Wschodnie 123. Góry Złote124. Góry Bialskie125. Grupa Śnieżnika126. Góry Opawskie
Prowincja C: Wyżyna Małopolska
21. Wyżyna Śląska 127. Obniżenie Warciańsko – Prośnieńskie128. Próg Woźnicki129. Garb Tarnogórski130. Górnośląski Okręg Przemysłowy131. Płaskowyż Rybnicki
22. Wyżyna Krakowsko - Częstochowska 132. Wyżyna Wieluńska133. Wyżyna Częstochowska134. Próg Lelowski135. Wyżyna Krakowska
23. Niecka Nidziańska 136. Wzgórza Radomszczańskie137. Niecka Włoszczowska138. Płaskowyż Jędrzejowski139. Wyżyna Miechowska140. Płaskowyż Proszowski141. Garb Wodzisławski142. Niecka Solecka143. Garb Pińczowski144. Niecka Połaniecka145. Pogórze Szydłowskie
24. Wyżyna Kielecko - Sandomierska 146. Wzgórze Koneckie147. Przedgórze Iłżeckie148. Góry Świętokrzyskie149. Wyżyna Sandomierska
25. Wyżyna Lubelska 150. Płaskowyż Nałęczowski151. Równina Bełżycka152. Kotlina Chodelska153. Wzniesienie Urzędowskie154. Wyniosłość Giełczewska155. Równina Łuszczowska156. Obniżenie Poru
26. Roztocze 157. Roztocze Zachodnie158. Roztocze Środkowe159. Roztocze Południowe
Prowincja D: Karpaty i Podkarpacie
Podprowincja I: Kotliny Podkarpackie
27. Kotlina Oświęcimska
28. Kotlina Sandomierska 160. Podgórze Krakowskie161. Płaskowyż Tarnowski162. Równina Tarnobrzeska163. Równina Biłgorajska164. Płaskowyż Kolbuszowski165. Płaskowyż Tarnogrodzki166. Pradolina Podkarpacka167. Podgórze Rzeszowskie
Podprowincja II: Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
29. Pogórze Karpackie 168. Pogórze Śląskie169. Pogórze Wielickie170. Pogórze Ciężkowickie171. Pogórze Dynowskie172. Doły Jasielsko – Sanockie
30. Beskidy Zachodnie 173. Beskid Śląski (Beskid Średni)174. Beskid Mały (Beskid Średni)175. Kotlina Żywiecka (Beskid Średni)176. Beskid Makowski (Beskid Średni)177. Beskid Żywiecki (Beskid Wysoki)178. Beskid Wyspowy (Beskid Wysoki)179. Gorce (Beskid Wysoki)180. Beskid Sądecki (Beskid Wysoki)181. Kotlina Sądecka (Beskid Wysoki)182. Beskid Niski
Podprowincja III: Wewnętrzne Karpaty Zachodnie
31. Podhale 183. Kotlina Orawsko – Nowotarska184. Pieniny185. Pogórze Spisko – Gubałowskie186. Rów Podtatrzański
32. Łańcuch Tatrzański 187. Tatry Zachodnie (Tatry)188. Tatry Wysokie (Tatry)
Podprowincja IV: Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
33. Bieszczady 189. Pogórze Przemyskie190. Bieszczady Zachodnie
Obszar: Europa Wschodnia
Prowincja E: Niż Wschodniobałtycki
Podprowincja I: Pobrzeże Wschodniobałtyckie
34. Nizina Staropruska 191. Wzniesienie Górowskie192. Równina Ornecka193. Nizina Sępopolska
Podprowincja II: Pojezierze Wschodniobałtyckie
35. Pojezierze Mazurskie 194. Pojezierze Olsztyńskie195. Pojezierze Mrągowskie196. Kraina Wielkich Jezior197. Kraina Węgorapy198. Wzgórza Szeskie199. Pojezierze Ełckie200. Równina Mazurska
(Pojezierze Litewskie) 201. Pojezierze Suwalskie202. Równina Augustowska
Podprowincja III: Równiny Podlasko – Białoruskie
36. Nizina Podlaska 203. Wysoczyzna Kolneńska204. Kotlina Biebrzańska205. Wysoczyzna Białostocka206. Wysoczyzna Bielska
Prowincja F: Polesie
Podprowincja I: Polesie Zachodnie
37. Polesie Lubelskie 207. Zaklęsłość Łomaska208. Równina Parczewska209. Garb Włodawski210. Równina Łęczyńsko – Włodawska211. Obniżenie Dorohuckie212. Pagóry Chełmskie213. Obniżenie Dubienki
Prowincja G: Płyta Czarnomorska
Podprowincja I: Wyżyna Wołyńska
38. Wyżyna Zachodniowołyńska 214. Działy Grabowieckie215. Grzęda Horodelska216. Padół Zamojski217. Grzęda Sokalska
39. Kotlina Pobuża (Małe Polesie) 218.

Ujmując przedstawiony podział regionalny statystycznie można stwierdzić, że w granicach Polski wyróżniamy 2 wielkie obszary, 7 prowincji (w 3 strefach krajobrazowych), 13 podprowincji, 39 makroregionów i 210 mezoregionów. Niewątpliwie przy podziałach szczegółowych trzeba będzie uwzględnić czynnik antropogeniczny, ponieważ na terenach objętych intensywną gospodarką warunki naturalne ulegają daleko idącym zmianom, co musi być uwzględnione również w rozważaniach dotyczących zróżnicowań środowiska przyrodniczego.

Trudnym zagadnieniem jest wyznaczenie granic regionalnych, które w przyrodzie nie zawsze są widoczne, zwłaszcza w odniesieniu do jednostek uwarunkowanych strefowością klimatyczną. Wyraźnymi granicami są najczęściej różne stopnie terenowe, zmiany budowy geologicznej i inne, ale nie zawsze mamy z nimi do czynienia przy stopniowej zmianie cech charakterystycznych poszczególnych terenów. Konieczne są w tym przypadku szczegółowe studia terenowe o charakterze kompleksowym, których, jak dotąd, jest bardzo niewiele.