Muzykoteterapia i teatroterapia

?MUZYKOTERAPIA I TEATROTERAPIA - ŚRODKI, METODY I ZNACZENIE TERAPEUTYCZNE?

Muzyka zajmuje istotne miejsce w życiu człowieka. Może wywołać najgłębiej ukryte wspomnienia i skojarzenia, stymulować pracę mózgu, przyśpieszać proces uczenia, może stworzyć możliwości do uzewnętrzniania samego siebie lub zapomnienia o doraźnych problemach oraz wspomagać metody leczenia i rehabilitacji. Specyfika przeżycia muzycznego, bardzo zróżnicowane odczucia, skojarzenia oraz różnorodna siła oddziaływania muzyki są celem zainteresowania się tym problemem zarówno teoretyków jak i psychologów czy klinicystów.
Muzyka wśród plemion prymitywnych stosowana była powszechnie. Była nie tylko elementem rozmaitych uroczystości, ale stanowiła również środek terapeutyczny. Dawne rytuały lecznicze miały charakter magiczno- religijny. Odprawiane były przez szamanów i czarowników. Ich działanie uzdrawiające zawarte były w specjalnych pieśniach i rytmach, które dostosowane były odpowiednio do potrzeb.
Do celów akompaniującym śpiewom i tańcom wykorzystywano grę na własnoręcznie wyrabianych instrumentach. Należy wymienić tutaj przede wszystkim bębny, grzechotki, kołatki i dzwonki. Spośród instrumentów melodycznych najczęściej używano piszczałek i fletów.
Wyjątkowe znaczenie przypisywali muzyce Grecy, którzy łączyli muzykę, śpiew i taniec w jedną formę wyrażającą emocję i wyzwalającą duszę z ciężaru uczuć (Wojnar I., 1962). Twórcą pierwszej koncepcji leczniczego wykorzystania muzyki był Platon. Proponował on tzw. profilaktykę psychohigieniczną, w której za pomocą muzyki starał się wpłynąć na kształtowanie osobowości ludzkiej. Działania te kontynuował Arystoteles, który jako pierwszy zwrócił uwagę na związki między muzyką a odwzorującymi reakcjami człowieka.
Za przełomowy w muzykoterapii uważany jest wiek XVI, kiedy w piśmiennictwie pojawiły się liczne wzmianki o związkach upodobań muzycznych słuchaczy z ich wiekiem, narodowością, temperamentem, osobowością czy samopoczuciem. Łączono także działania muzyczne z medycyną, magią oraz astrologią.
W XVII i XVIII wieku zaczęły powstawać traktaty naukowe z zakresu medycyny muzycznej. Nowe odkrycia w dziedzinie nauk przyrodniczych wykorzystano także w leczniczych działaniach muzycznych.
Wiek XIX nie wniósł do muzykoterapii nic nowatorskiego. Terapia muzyką wykorzystywana była przede wszystkim w psychiatrii, gdzie była traktowana jako forma umożliwiająca połączenie ze sferą podświadomości ludzkiej.
Po drugiej wojnie światowej w wielu krajach zaczęły powstawać organizację propagujące rozwój muzykoterapii. Między innymi powstały: American Music Therapy Association (Maryland), Australia Music Therapy Association (Melbourne), British Society for Music Therapy (Londyn) oraz Gesellschaft fur Musiktherapie (Berlin).
Terapia muzyką obecnie przeżywa swój renesans. Sformułowane zostały teoretyczne podstawy muzykoterapii, jak również wyodrębniono różne kierunki jej rozwoju. Możemy wyodrębnić kilka dziedzin, w których muzykoterapia znajduje zastosowanie terapeutyczne i lecznicze. Przede wszystkim znana jest jako forma psychoterapii , lecz coraz większe wykorzystanie muzykoterapii obserwuje się w rehabilitacji. Gdzie pełni ona rolę kinezyterapii oddechowej, ruchowej albo korekty wad postawy. Należy podkreślić także kompleksowe działania muzykoterapii w pedagogice specjalnej, w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo, w zaburzeniach zachowania, w pracy z dziećmi autystycznymi czy z rodzin patologicznych. Coraz powszechniej muzykoterapia wykorzystywana jest również jako forma resocjalizacji więźniów czy pracy z osobami uzależnionymi szczególnie w alkoholizmie i narkomanii.
W Polsce przedstawicielem muzykoterapii jest dr Maciej Kierył, anestezjolog i muzykoterapeuta. Przygotowuje on pacjentów do operacji, wykorzystując muzykę. Muzyka pozwala chorym na przetwarzanie wyobrażeń, które mogą pomóc w przygotowaniu ich psychiki przed mającym się odbyć zdarzeniem, zabiegiem, operacją, itp. Utwory muzyczne , które wybiera pacjent, wykorzystywane są następnie w trakcie przeprowadzania zabiegu medycznego (Kierył M., 1978). Natomiast po zabiegu, w czasie rekonwalescencji, pacjentowi proponowana jest muzyka o bardziej pogodnym charakterze, pozwalająca na szybszy powrót do zdrowia.
Muzykoterapia równie często stosowana jest we wspomaganiu leczenia oraz rehabilitacji, kto wymaga specjalnej troski. Bez względu na to, jakie są przyczyny powstania niepełnosprawności, zasięg oddziaływania muzykoterapią obejmuje m. in.: wspomaganie leczenia pacjentów szpitalnych o różnych schorzeniach, uzupełnienie lecznictwa sanatoryjnego, terapię dzieci z zaburzeniami funkcjonowania społecznego, formę leczenia w zakładach psychiatrycznych, psychoterapię pracę z pacjentami o różnym stopniu upośledzenia umysłowego, pacjentów rehabilitacyjnych, dzieci i młodzieży z wadami postawy, terapię z dziećmi autystycznymi, zajęcia z pensjonariuszami placówek opieki społecznej, terapię osób uzależnionych od nałogów, terapię w schorzeniach nerwicowych różnego pochodzenia, działania rewalidacyjne dzieci i młodzieży oraz resocjalizację.
Duże znaczenie ma także wykorzystanie muzykoterapii w działaniach terapeutycznych w celu zapobiegania występowania schorzeń psychicznych, a w szczególności tych, które są spowodowane współczesnym tempem i sposobem życia. W tych programach muzyka jest wykorzystywana jako czynnik sprzyjający wyciszeniu wewnętrznemu oraz uspokojeniu. Zadania wykorzystujące materiał muzyczny pomagają pacjentom oderwać się od codziennych obowiązków , zrelaksować, usposobić pogodnie i optymistycznie. (Janiszewski., Kuński H., 1999).
Związki muzyki z medycyną istnieją od wieków. Sięgając od najwcześniejszych okresów rozwoju ludzkości, można odnaleźć wiele przykładów wskazujących na wykorzystanie muzyk jako środka leczniczego. Wierzono, że muzyka jest darem niebios i czystości, więc stosowano ją przy wypędzaniu złych duchów, które opanowały ciało człowieka. Poglądy na temat leczniczych funkcji muzyki zmieniały się na przestrzeni tysiącleci. Mimo to badania zawsze potwierdzały, że muzyka jest postrzegana przez aparat słuchowy, a następnie przekazywana do miejsc odpowiedzi emocjonalnej w mózgu, które są połączone z systemem limbicznym. Muzyka pomaga stymulować wyobraźnie i intuicję, co wpływa na integrowanie funkcji lewej i prawej półkuli. (Watson A., Dryry N., 1987)
Termin muzykoterapia został wprowadzony do światowej terminologii około 1950r. (Blair D., 1983). Jego rozpowszechnienie wiązało się z powstaniem nowej metody terapeutycznej, która miała dość ściśle określone założenia teoretyczne oraz szereg efektywnych i sprawdzonych w toku postępowania praktycznego metod oddziaływania. Jako połączenie muzyki i terapii muzykoterapia jest jednocześnie sztuką, nauką oraz procesem interpersonalnym. (Bruscia K., 1989)
Próby zdefiniowania muzykoterapii na gruncie polskim jako pierwszy podjął się Tadeusz Natanson, który zaproponował wprowadzenie dwóch równoległych terminów: muzykoterapia i nauka o muzykoterapii. Współcześnie obowiązującą w Polsce definicję muzykoterapii wprowadził Mirosław Janiszewski (1993), który określi, że muzykoterapia jest dziedziną wykorzystującą muzykę w sposób ukierunkowany, wielofunkcyjny, kompleksowy i systematyczny w celach uzupełnienia leczenia zabiegowego, farmakologicznego, rehabilitacyjnego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej. Przy okazji powstaje definicja profilu muzykoterapeuty. Jak podaje Bruscia (1989)- muzykoterapeuta używa wszelkich rodzajów interwencji z wykorzystaniem muzyki oraz interakcji werbalnych i niewerbalnych. Może posługiwać się empatią, poznaniem, ekspresją, komunikacją, wyrównaniem, wpływem, motywacją oraz oceną.
Muzykoterapia polska ukierunkowana jest w dużej mierze na rozwój badań., które uwzględniają m. in.: muzykę, medycynę, psychologię, pedagogikę i socjologię. Przede wszystkim jednak wyróżniane są cztery kierunki rozwojowe: psychosomatyczny, zakładający podtrzymywanie pacjenta oraz regulację czynności wegetatywnych organizmu); psychologiczny- wpływy emocjonalne, komunikacyjno-interakcyjne, poznawcze i humanistyczne, psychomotoryczny- terapia muzyką zaburzeń motoryki ciała: muzyka jako czynnik uporządkowujący stymulujący ruch, pedagogiczny- muzyka jako czynnik terapeutyczny w różnych dysfunkcjach psychofizycznych dzieci i młodzieży oraz kłopotach natury dydaktyczno-wychowawczej; zbliżony do nurtu psychologicznego.
W ramach tych kierunków wymienione są główne koncepcje terapii muzyką:
? Koncepcja dr E. Galińskiej : muzyka jako środek psychoterapeutyczny w terapii nerwic; metody receptywne i aktywne;
? Koncepcja muzykoprofilaktyki M. Kieryła, zw. Mobilną Rekreacją Muzyczną.
? Koncepcja A. Janickiego ? muzyka jako niewerbalny środek komunikacji na płaszczyźnie emocjonalnej z pacjentami cierpiącymi na schorzenia psychiczne;
? Koncepcja Z. Hory, A. Drozdowskiej, M. Janiszewskiego- związek ruchu ciała z ruchem w muzyce, muzyka w rehabilitacji różnych dysfunkcji narządowych.(Janiszewski M., 1998)

Systematyczne badania wykazujące pozytywne efekty muzykoterapii rozpoczęto dopiero w początkach XX wieku. Pierwsza kompleksowa publikacja z zakresu muzykoterapii została wydana przez badaczy amerykańskich. Nosiła ona tytuł Music in therapy (Muzykoterapii). Przedstawione w tej pracy zagadnienia ujęto w dziesięciu częściach stanowiących jednocześnie podstawy kierunków działań i rozwoju muzykoterapii (Natanson T., 1992):
? Podstawy muzyki w terapii,
? Muzykoterapia dzieci i dorosłych opóźnionych w rozwoju umysłowym,
? Muzykoterapia poszkodowanych fizyczne,
? Muzykoterapia dzieci i młodzieży z zaburzeniami zachowania,
? Muzykoterapia w geriatrii,
? Muzykoterapia i wychowanie muzyczne,
? Terapia tańcem,
? Rozwój społecznych form muzykoterapii,
? Planowanie i rozumienie badań naukowych.

Środki muzykoterapii:
1) Odreagowująco-wyobrażeniowe oraz aktywizujące emocjonalnie- muzyka jest środkiem katalizującym i intensyfikującym proces wyobrażeniowy u pacjenta. Wyzwala wyobrażenia wzrokowe o charakterze projekcyjnym, wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych.
2) Treningowe ? metody te oparte są na różnych wariantach treningu autogennego Schultza i nawiązują do teorii uczenia się, w szczególności do odruchów warunkowych Pawłowa. Chodzi w nich o nauczenie pacjenta usuwania napięcia psychofizycznego.
3) Relaksacyjne, stosowane w różnych dziedzinach medycyny, nie tylko w psychiatrii.
4) Komunikatywne, związane z uczeniem komunikacji społecznej. W trakcie rozmaitych zadań muzycznych pacjenci uczą się nowych zachowań społecznych i emocjonalnych.
5) Kreatywne w postaci instrumentalnej, wokalnej i ruchowej
6) Psychodeliczne, ekstatyczne, estetyzujące, kontemplacyjne.
7) Muzyczny trening uwrażliwienia.

Ze względu na sposób organizacji działań leczniczych można wyróżnić muzykoterapię indywidualną i grupową.
? muzykoterapia indywidualna ? leczenie muzyką osobno każdego pacjenta przez dłuższy lub krótszy okres czasu;
? muzykoterapia grupowa ? wymaga przeprowadzenia odpowiedniego doboru grupy co do ilości osób, płci, wykształcenia, diagnozy cech osobowości, poziomu kultury muzycznej, upodobań muzycznych; muzykoterapia grupowa może być:
1. ukierunkowana (tzw. dyrektywna) ? tutaj sama grupa musi być czynna, gdyż nie prezentuje się jej żadnego gotowego programu
2. nieukierunkowana (tzw. niedyrektywana) ? pacjentom proponuje się udział w przygotowanym programie muzycznym w formie jakiejś imprezy muzycznej z prelekcją na temat muzyki, koncertu, recitalu, czy odtwarzania muzyki z taśm.
Poza tym rozróżniamy dwa podstawowe działy muzykoterapii: muzykoterapię receptywną (bierną) i muzykoterapię aktywną (czynną).
W muzykoterapii biernej percepcja muzyki nie jest tylko biernym jej odbiorem, ale zawiera w sobie konieczny pierwiastek aktywności. Utwór lub jego fragment o możliwie jednoznacznym ładunku emocjonalnym, nastroju spełnia rolę stymulatora pobudzającego skojarzenia i fantazje. ?Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów dynamizujący i stymulujący, ożywiający fantazję, zaprowadzający rytm, synchronizacją i ład funkcji psychofizycznych, ułatwiający ujawnienie własnego, ekspresyjnego zachowania się, wyrażania siebie? (Konopczyński, 1996, s. 81). Muzyka posługuje się mową złożoną z semantycznych symboli brzmieniowych. W ten sposób komunikuje treści, których nie można przekazać za pomocą słów ani obrazów. Wywoływane przez nią reakcje umożliwiają wychowankom lepsze poznanie się.
Nie jest jednak obojętne, jaki materiał muzyczny używa się w muzykoterapii biernej . Dobór materiału muzycznego powinien być adekwatny do określonej sytuacji. Stanowi to niestety nadal bardzo poważny problem. Muzykoterapeuci w swej pracy stają przed dwiema niewiadomymi: muzyką jako środkiem oddziaływania i wychowankiem jako podmiotem działania. Każdy człowiek jest inny, inaczej reaguje na różne sytuacje, dlatego też muzyka powinna być indywidualnie dobierana do każdego dziecka. ?Wychowanek wobec którego stosuje się muzykoterapię powinien być zdiagnozowany co do stanu zdrowia psychicznego i somatycznego, warunków życia, indywidualnych upodobań, gustów, tradycji oraz stosunku do muzyki.?(Konopczyński, 1996, s. 82 ). Po przebadaniu dziecka konieczna jest oczywiście analiza materiału muzycznego, który zastosuje się w jego terapii .
Najważniejsze jest uwzględnienie wartości emocjonalnych utworu muzycznego, który chcemy stosować w muzykoterapii społecznie niedostosowanych. Oczywistym jest, że muzyka wolna i spokojna wpływa kojąco na wychowanka, a szybka i rytmiczna stymuluje go i pobudza. W zależności od swojej formy muzyka może łagodzić napięcie, usuwać lęk, koić i wpływać na poprawę nastroju, a także dostarczać potrzebnych podniet i silnie aktywizować wychowanka .
Z koncepcji i kierunków rozwoju muzykoterapii wyłoniono trzy podstawowe poziomy oddziaływania muzykoterapii (Natanson T., 1992):
? Poziom psychiczny człowieka (ukierunkowany na leczenie lub korygowanie zaburzeń psychicznych),
? Poziom fizjologiczny (ukierunkowany na fizjologiczne reakcje człowieka na bodźce akustyczno- muzyczne),
? Poziom ogólnoustrojowy (ukierunkowany na jedność psychofizyczną).
Cele muzykoterapii dotyczące bardzo obszernego zakresu form oddziaływania terapeutycznego; głównie a aspekcie terapii grupowej (Kierył M., 1996):
? Ujawnianie i odreagowanie negatywnych emocji chorego, wyzwolenie jego potrzeby ekspresji, obniżenie poziomu lęku oraz obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego,
? Uzyskanie postawy korespondencyjnej między ciałem a muzyką,
? Popraw komunikacji, integracja grupy, integracja rodziny, integracja zdrowych i chorych,
? Synchronizacja funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolonego przez muzykę rytmu wewnętrznego,
? Uwrażliwienie kulturowe; poszerzenie zainteresowań muzycznych wzbogacone innymi formami sztuki, umuzykalnianie na podstawie podstawowym,
? Nauczanie wspomaganych muzyką form rekreacji (zarówno aktywności, jak i relaksu),
? Stymulacja rozwoju psychoruchowego dzieci i młodzieży,
? Zmiana nieprawidłowych zachowań psychofizycznych; poprawa samopoczucia, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, pozytywne wzmocnienia własnej wartości, wzrost wewnętrznej siły mięśniowej, redukcja zmęczenia, zachęcenie do ruchu na łonie natury,
? Potwierdzenie lub korekta diagnozy,
? Przygotowanie do profilaktycznego wykorzystania muzyki w okresie zdrowia.

Badania jakościowe przeprowadzone przez Dorit Amir, których celem było ustalenie, co się dzieje podczas procesu muzykoterapii i czy ma to jakiś związek z doświadczeniem życiowym pacjenta i muzykoterapeuty, a jeśli tak, to jaki, pozwoliły wyłonić kilkanaście znaczących elementów muzykoterapii. Na poziomie intrapersonalnym wyłoniły się:
? moment świadomości i wglądu, kiedy nagle intuicyjnie pojawia się nowe znaczenie (czegoś ważnego dla pacjenta);
? moment akceptacji, kiedy pacjent akceptuje siebie bez zastrzeżeń albo choćby częściowo, w sposób jaki nie miał miejsca nigdy przedtem;
? moment wolności, kiedy ustępuje napięcie;
? moment poczucia scalenia i integracji, któremu towarzyszy uczucie pełnego spokoju;
? moment poczucia kompletności i dokonania, kiedy muzykoterapeuci czują, że ich wysiłki wydały owoce, a pacjenci czują się dumni i mają poczucie sukcesu z tego, co wykonali muzykując podczas muzykoterapii;
? moment poczucia piękna i inspiracji, kiedy muzykoterapeuci poczuli się zainspirowani pięknem, odwagą i autentycznością swoich pacjentów, a pacjenci doświadczyli swojego własnego wewnętrznego piękna i więzi z pięknem, które jest na zewnątrz;
? moment duchowości, kiedy zarówno pacjent, jak i muzykoterapeuta poczuli więź z Bogiem i doznali mistycznego przeżycia sacrum;
? moment intymności, kiedy zarówno muzykoterapeuta, jak i jego pacjent osiągają nowy, głębszy poziom intymności fizycznej, emocjonalnej i duchowej;
? moment ekstazy i radości, kiedy muzykoterapeuta i klient doświadczają ekscytującej, żywiołowej radości w czasie swojej wspólnej muzycznej podróży;
? moment lęku, gniewu i bólu, kiedy pacjenci przeżywają trudne uczucia i emocje i wyrażają je w sposób werbalny lub muzyczny;
? moment niespodzianki, kiedy muzykoterapeuta i pacjent są zaskoczeni jakością i intensywnością swoich wspólnych doświadczeń muzycznych albo doświadczeń pacjenta;
? moment wewnętrznej transformacji, kiedy pacjenci doświadczali bardzo silnej zmiany, która głęboko wpłynęła na ich życie. Tej zmianie towarzyszyła ogromna radość i podekscytowanie.
Na poziomie interpersonalnym wystąpiły:
? moment muzycznej intymności między muzykoterapeutą a pacjentem - uczucie, które rodzi się w rezultacie ich wspólnej muzycznej przygody;
? moment ścisłego kontaktu między pacjentem a osobą znaczącą w jego życiu, kiedy pacjent-uczestnik muzykoterapii osiąga nowy poziom intymności ze swoim przyjacielem, bratem, żoną itp.
MUZYKOTERAPIĘ WYKORZYSTUJE SIĘ W CELU:
? Ujawnienia i rozładowania zablokowanych emocji i napięć
? Osiągnięcia integracji w grupie, poprawy komunikacji
? Nauki odpoczynku i relaksacji
? Usprawnienia funkcji percepcyjno - motorycznych
? Uwrażliwienia na muzykę i przyrodę
? Wzmocnienia i ułatwienia rehabilitacji, procesu leczenia
? Poprawienia kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych

WSKAZANIA :
? Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania (dyslektycy)
? Dzieci nadpobudliwe, lękowe
? Z niską koordynacją ruchową, niepełnosprawni ruchowo

Bardzo istotne są cele muzykoterapii:
-terapeutyczne, służące wytworzeniu za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi. Wszystkie działania pedagogiczne, mające spełniać takie zadanie, powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka.
-ogólnorozwojowe, realizowane dzięki umożliwianiu jednostce zdobywania doświadczeń pod względem poznawczym i emocjonalnym
-cel umuzykalniający i dostarczający uczestnikowi estetycznych wrażeń
-uświadomienie pacjentowi jego przeżyć wypartych do podświadomości i ich odreagowanie w postaci psychokatharsis.

Muzyka w terapii pełni różne funkcje. E.Glińska proponuje funkcje:
-odreagowująco-wyobrażeniową (ma znaczenie dla intensyfikacji procesów wyobrażeniowych u człowieka)
-treningowa(usunięcie napięcia psychofizycznego uczestnika-jest realizowana za pomocą różnych wariantów treningu autogennego Schultza)
-komunikatywna(ma związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się oraz z nauka zachowań społecznych i emocjonalnych w tym zakresie)
-kreatywna(realizuje postulat swobodnej improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej)
-estetyzująca(wynika z założeń terapii przez muzykę, której celem jest wywołanie intensywnych przeżyć emocjonalnych, pobudzających do refleksji czy kontemplacji).

Poniżej przedstawię przykładowy indeks muzyki ,która leczy.
Muzyka klasyczna i popularna(nazwisko kompozytora i tytuł utworu):
*A.Chaczuturian:?Taniec z szablami z baletu Gajane?
*F.Chopin:?Etiuda E-dur op.10 nr 3;
Walc cis-moll op.64 nr 2;
Etiuda?Rewolucja? c-moll op.10 nr 12?
*H.Crucius ?Szczęście we dwoje?
*P.Czajkowski ?Andante cantabile z?Serenady na skrzypce?
*J.S.Bach ?Koncert fortepianowy A-dur,cz.II;
II suita b-moll na flet i orkiestrę;
III Koncert Brandenburski D-dur,Ave Maria;
Aria z III suity orkiestrowej D-dur?
*B.Flies?Kołysanka?
*W.A.Mozart ?Marsz turecki(Rondo alla turca) a-mol?
??Uwertura do ?Wesela Figara??
Symfonia nr 40 KV 550 g-moll cz.1?
Don Campbell, znany terapeuta, nazwał przeobrażające działanie muzyki na zdrowie i dobre samopoczucie "efektem Mozarta" - opisał to w swojej książce pod tym samym tytułem.Twierdzi, że ta metoda pozwala redukować stres, depresję i lęki, relaksuje i likwiduje zaburzenia związane ze snem.

Muzykoterapia wymaga zapewnienia następujących warunków:
-właściwy dobór muzyki,
-pora(godziny ranne, południowe lub wieczorne),
-częstotliwość(w zależności od stanu zdrowia),
-czas trwania seansu lub całej terapii.

Prawidłowo przeprowadzona sesja w procesie muzykoterapeutycznym powinna przebiegać następująco:
1)FAZA ODREAGOWANIA-polegająca na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń ruchowych, mających na celu zmniejszenie napięcia psychofizycznego;
2)FAZA RYTMIZACJI- zawierająca w sobie ćwiczenia muzyczno-ruchowe z udziałem instrumentów perkusyjnych, mająca na celu pogłębienie odreagowania i zintegrowania grupy;
3)FAZA UWRAŻLIWIENIA-odbywająca się podczas ćwiczeń z zakresu pantomimy i psychodramy muzycznej. Jej celem jest uwrażliwienie percepcji słuchowej uczestników i wdrożenie do ekspresyjnego wyrażania uczuć poprzez wykonywanie prac plastycznych. Ćwiczenia te służą zarówno rozwijaniu wyobraźni, jak i wzbogaceniu sfery uczuciowej. Mają na celu usprawnienie umiejętności komunikacyjnych dzięki stwarzaniu możliwości do wypowiedzenia się różnymi środkami przekazu;
4)FAZA RELAKSACJI-Z elementami wizualizacji polegającą na wywoływaniu określonych obrazów i wizji. W fazie tej celem jest poprawa sprawności ruchowej i redukcja napięcia nerwowego;
5)FAZA AKTYWIZACJI-polegająca na wysłuchiwaniu utworów i analizowaniu swojego nastroju oraz wywoływaniu procesów wyobrażeniowych skłaniających uczestników do dyskusji.
W muzykoterapii ważny jest kontakt pacjenta z terapeuta, dlatego też muzykoterapeuta powinien dysponować fachową wiedzą z zakresu psychologii i psychopatologii, znajomością tworzywa muzycznego i jego oddziaływania na człowieka oraz umiejętnością ustalania granic oddziaływań, by nie spowodować negatywnych skutków. Muzykoterapeuta może być wychowawca lub nauczyciel umiejący prowadzić bardzo wnikliwy dialog o charakterze muzycznym. Nie może on jednak być muzykiem profesjonalnym, gdyż takie osoby nie traktują muzyki jako środka terapeutycznego. Najlepiej gdyby był on jednocześnie terapeutą, muzykiem i pedagogiem. Terapeuta podczas ćwiczeń powinien stać się równorzędnym partnerem, przejawiać empatyczne zachowanie; powinien posiadać dobrą prezentacje, być odpowiedzialny, uważny, gotowy do działania, zdecydowany. Cecha pożądana u muzykoterapeuty jest elastyczność pozwalająca na dostosowanie się do sprawności intelektualnej i fizycznej uczestników.

Członkowie Francuskiego Stowarzyszenia Badań i stosowania Technik Psychomuzycznych od wielu już lat zajmują się wpływem muzyki (głównie rytmu muzycznego) na ustrój człowieka. Opierając się na przeprowadzonych wielokrotnie eksperymentach obejmujących wykorzystanie muzyki do działań medycznych, stworzyli oni listę określającą znaczenie lecznicze i terapeutyczne muzyki. (Maranto Ch. D., 1993)
1. Muzyka pobudza reakcje fizjologiczne.
Przeprowadzone prace badawcze dotyczące zagadnienia wpływu muzyki na różnorodne parametry fizjologiczne, m. in. bicie serca, ciśnienie krwi, temperatura skóry oraz elektromiografia pozwoliły na ustalenie, że muzyka oddziałowuje na procesy zachodzące w ludzkim ciele. Kierunki tych oddziaływań nie są do końca poznane, istnieją bowiem osoby, u których reakcje fizjologiczne na bodźce muzyczne są bardzo zróżnicowane.

2. Muzyka pobudza reakcje psychologiczne.
Wpływ muzyki na zmienność nastrojów i związane z nim zachowani są prawdopodobnie źródłem wszelkich teorii w praktyce muzykoterapii. Podobnie jak w przypadku reakcji fizjologicznych, również i tutaj zaobserwowano występowanie indywidualnych różnic w oddziaływaniach muzyki na psychikę ludzką.

3. Muzyka ewokuje wyobraźnie i związane z nią przeżycia.
W tym aspekcie zaobserwowano występowanie szczególnie indywidualnych reakcji, które są zależne od kultury, wcześniejszych doświadczeń z muzyką oraz mogą być związane z przeszłością danej jednostki. Biorąc pod rozwagę wymienione czynniki, można z pewnością wysunąć bardziej stosowne wnioski potwierdzające postawioną hipotezę, co zostało już potwierdzone licznymi badaniami.

4. Muzyka pobudza reakcje umysłowe.
Reakcje umysłowe mogą być determinujące w przypadku skuteczności interwencji terapeutycznej. Są one bardzo indywidualne. Ich rozaj zależy głównie od zaangażowania się jednostki w procesy myślowe związane z percepcją muzyki. W wyniku zastosowania utworów muzycznych posiadających określone kontrasty brzmieniowe (kolorystyczne, harmoniczne, melodyczne, artykulacyjne itp.) mogą powstawać wahania w nastroju pacjenta. Wahania te mogą skutkować różnymi postawami zachowawczymi. A zatem możliwa jest zmiana nastroju pacjenta pod wpływem muzyki.

5. Muzyka pobudza jednocześnie reakcje psychologiczne, umysłowe i fizjologiczne.
Jak wykazały badania, te oddziaływania mogą być wzajemnie powiązane w większym lub mniejszym stopniu. Dotyczy to różnorodnych uwarunkowań występowania tych zależności. Na przykład mogą wystąpić jednocześnie dwie z wymienionych reakcji (psychologiczne i fizjologiczne), lecz trzecia (umysłowa) nie wystąpi.

6. Elementy muzyki muszą być wzięte pod rozwagę.
Występujące w utworach muzycznych specyficzne elementy muzyczne, takie jak: rytm, tempo, faktura, harmonia, barwa, powinny być przeanalizowane pod kątem ich oddziaływania na odpowiednie reakcje organizmu. Szczególnie istotne jest dokonanie takiej analizy dla potrzeb aktywnych form muzykoterapii wykorzystujących działania ruchowe i głosowe.

7. Muzyka może być czynnikiem wzmagającym lub osłabiającym efekt terapeutyczny różnego rodzaju metod leczenia.
Przeprowadzane badania pozwoliły na przyjęcie stwierdzenia ogólnego, że jeżeli technika terapeutyczna, która nie wykorzystuje elementu muzyki np. biofeedback, jest skuteczna, to prawdopodobnie w połączeniu z muzyką będzie ona tym bardziej skuteczna.


"Człowiek musi jakieś lśnienie w sobie mieć, czego tak naprawdę można więcej chcieć..." - główne motto "Teatroterapii" wydaje się prawdą tak oczywistą, że w efekcie, na co dzień zwyczajnie pomijaną. Ucieczka od szarości, poszukiwanie barw i poddawanie się ich sile to często zadania przerastające ludzkie możliwości.

Sztuka nie daje tego, co jest widoczne, ale sprawia, że jest widoczne. Sztuka może więc być drogą i sposobem do szukania miejsca w świecie, w którym do tej pory nikt nie widział człowieka niepełnosprawnego.
Językiem sztuki może mówić każdy, bez względu na to, jaki jest i skąd pochodzi. Ważne jest bowiem, że Ci, do których przemawia rozumieją go i chcą słuchać. Dlatego też może znaleźć się w świecie, do którego tęskni i w którym chce być. A tam może okazać się ile piękna i wzruszeń dostarczył tym, którzy zechcieli posłuchać go i popatrzeć w jego kierunku...
Takim miejscem może być teatr ....
Teatr przez wiele lat był miejscem niedostępnym dla niepełnosprawnych. Integracja ludzi z różnych środowisk, przełamywanie wzajemnych uprzedzeń i odkrywanie wspólnoty z powodzeniem może odbywać się poprzez teatr. Terapia przez teatr, jej oczyszczający wpływ, zarówno dla widza jak i aktora, jest metodą szeroko opisywaną, a stosowaną już w kulturach pierwotnych. Również terapia zajęciowa, chociaż nie nazywana tak od początku, była prowadzona od czasu, kiedy człowiek zauważył leczniczy wpływ sensownego zajęcia na swój stan psychofizyczny.

W teatrze zawsze dzieją się cuda i to, co niemożliwe staje się możliwe. W teatrze dokonać może się cud i człowiek słaby staje się silnym. Silnym i pięknym. Innym. Te cuda w teatrze dotyczą zarówno widza jak i aktora. Dzieją się po obydwu stronach: sceny i widowni, działają w obydwu kierunkach. Wszyscy wychodzą z teatru odświętni i odrodzeni. Teatr działa tak, że tajemnica przestaje być tajemnicą, a człowiek uczestniczący w jej odkrywaniu i poznawaniu przekracza granice samego siebie i staje się kimś, kogo sam nie poznaje...
Do teatru mogą wejść wszyscy. I cuda te mogą dotyczyć każdego, kto chce w nich uczestniczyć.
O cudach mówią, piszą, chcą widzieć i wiedzieć niedowiarkowie, jak też ludzie czekający na przemianę. Od chwili, kiedy dokona się cud przemiany człowieka niepełnosprawnego może zacząć się życie ...
Już w starożytności przypisywano teatrowi znaczenie terapeutyczne. Leczniczy wpływ teatru wiąże się z jego funkcją ekspresyjną- ujawnianie stanów emocjonalnych, ich przedstawianie bądź wywołanie i katartyczna ? oczyszczanie, rozładowanie uczuć.
Teatroterapia nawiązuje niewątpliwie do Arystotelesa. Jednak realizowana jest w sposób odmienny, ponieważ u niego tylko oglądanie spektaklu miało wywołać u widzów przeżycie silnych emocji litości i trwogi, prowadząc tą drogą do ?oczyszczenia?, natomiast współczesna teatroterapia, której twórcą jest J.L. Moreno, opiera się na technice dramatycznej aktywnej, na psychodramie. Najważniejsze jest tu wchodzenie w rolę, uzewnętrznianie konfliktów, przekształcanie ich w symboliczne formy odgrywanego przedstawienia, sama aktywność artystyczna będąca środkiem przywracania równowagi psychicznej, a nie dzieło sztuki jako obiektywny wynik twórczości (Wojnar 1970, s. 116, 117). Katarhis dotyczyć więc będzie aktora, co w wypadku aktora niepełnosprawnego nabiera szczególnego znaczenia. ?Jednak nie należy utożsamiać teatroterapii z psychodramą czy socjodramą. W improwizacji dramatycznej tematami są autentyczne, osobiste problemy uczestników spotkań, którzy odtwarzają sytuacje, konkretne zachowania w celu lepszego zrozumienia siebie i innych. Mimo, iż drama używa technik, które mają swój początek w teatrze, to uzdolnienia aktorskie nie są tu specjalnie ważne i potrzebne, bo najważniejsze jest wywołanie ?psychologicznego instynktu?, a nie kierowanie estetycznego przedstawienia. Nie ma tu też reżysera, podziału na aktorów i widzów, nie trzeba się uczyć określonego tekstu scenariusza, najważniejsza jest improwizacja i naturalność w odgrywanej sytuacji (Lewandowska-Kidoń 1998s.57 i 58). Dramatoterapia jest elementem teatroterapii. Tu również nie chodzi o talent aktorski, lecz o samą ekspresję. Tu także celem jest pomoc człowiekowi w jego rzeczywistości dramatycznej, a nie autentycznej, na budowaniu spektaklu, systematycznych ćwiczeniach, na procesie tworzenia i bliskości ze sztuką.
Sztuka to niezwykły i silny sposób wyrażania ludzkiej kondycji . Osoby niepełnosprawne odpychane, zagłuszane, niezauważane przez społeczeństwo, także czują ogromną potrzebę wypowiedzenia się i siebie, nawiązania kontaktu, pozostawienia po sobie śladu. Zaangażowani w proces tworzenia mają tę możliwość, sztuka staje się narzędziem komunikacji. Włączenie zajęć teatralnych w zakres rehabilitacji i pracy z osobami niepełnosprawnymi to metoda wspierająca proces kształtowania ich osobowości, osiągania równowagi wewnętrznej, integracji; to okazja do stworzenia atmosfery afirmującej indywidualność, oryginalność niepowtarzalność uczestniczących w nich podmiotów , to szansa na przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu możliwości twórczego wyrażania się. ?Teatroterapia jest sztuką i rzemiosłem, służy jako narzędzie wzrostu, rozwoju, wzbogacenia osobowości. Proces teatroterapeutyczny poszerza jednostkowe doświadczenie samych siebie i świata, uzupełnia inne formy interwencji pedagogicznej i psychologicznej? (Pietruszka-Budzyńska 1999, s.161).
Geneza i początek teatroterapii wywodzi się z działalności teatru ?Roślinka?, założonego przez nauczycielkę Szkoły Specjalnej nr 26 Marię Pietruszę?Budzyńską w roku 1990 w Lublinie, dla dzieci z upośledzeniem umysłowym ?uczniów tej szkoły. Inspiracją do pierwszych spektakli i działań teatralnych było odkrycie, że uczeń szkoły specjalnej ma talenty i wykazuje chęć kreowania roli, grania na scenie, na której spełnia się jako człowiek i aktor. Spostrzeżeniem było też, że odniesiony sukces daje mu siłę i motywację do życia, które z racji upośledzenia jest zdegradowane i przegrane. Działania teatralne podjęte przez Marię Pietruszę?Budzyńską na terenie szkoły specjalnej, z racji przynależności do tej placówki poszerzały i uzupełniały zamierzone procesy zachodzące w niej zarówno na płaszczyźnie dydaktycznej, jak i wychowawczej. Obserwowane przemiany, zarówno w aktorze ?uczniu, jego rodzinie, oraz środowisku szkolnym i dalszym pod wpływem odnoszonych sukcesów przez dziecko upośledzone umysłowo spowodowały rozwój ruchu teatralnego w społeczności miasta Lublina i dalej. Opracowaniem zjawiska teatru ludzi niepełnosprawnych od 1994 roku zajmuje się w Polsce: Zakład Dramatu i Teatru Katedry Teorii Literatury Teatru i Filmu Uniwersytetu Łódzkiego przy współpracy Stowarzyszenia ?Terapia i Teatr?, oraz Polskiego Ośrodka Sztuki w Łodzi.

Warsztaty Terapii Zajęciowej refundowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, które zaczęły powstawać w Polsce z początkiem lat osiemdziesiątych, są nowatorską formą rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Cele działania WTZ są przy tym bliskie codziennym spostrzeżeniom na temat terapeutycznej roli pracy satysfakcjonującej, przynoszącej osobiste zadowolenie.
Warsztaty Terapii Zajęciowej Teatroterapia powstały w 1995 roku, z inicjatywy pedagogów przy wsparciu Dyrekcji Teatru im J.Osterwy i Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego.. W WTZ - Teatroterapia uczestniczy codziennie 25 osób w wieku 19-35 lat. Pracują według autorskich programów terapeutów, a są nimi aktorzy, pedagodzy, muzycy, plastycy i specjaliści innych dyscyplin. Na drodze swych twórczych poszukiwań wykorzystują metodę dramy. Drama ułatwia dotarcie do symbolicznej warstwy opracowanych tekstów, wyzwala emocje i ma duże znaczenie w rozwoju osobistym uczestników WTZ. Występ na scenie to szansa na odniesienie, na co dzień rzadko dostępnego ludziom niepełnosprawnym, sukcesu. Akceptacja, oklaski, wzruszenie widowni jest przeżyciem wzmacniającym nie tylko dla aktorów z WTZ, ale także dla ich rodzin. W tym akcie skupienia na dziele, którego twórcami są ludzie często odrzucani i nie rozumiani przez społeczeństwo, dokonuje się realizacja najważniejszego celu teatroterapii -rehabilitacji społecznej. Człowiek niepełnosprawny przekracza swoje ograniczenia, złe doświadczenia. Mając wsparcie grupy, do której należy, rodziny i terapeutów, osiąga nową jakość życia.
Proces tworzenia spektaklu to codzienna, długotrwała i cierpliwa praca terapeutów. Pracują oni wg autorskich programów, ale gdy przygotowywany jest spektakl, wszyscy-w obrębie każdej pracowni- skupiają się nad jedną sprawą, tj. tematem sztuki, ?przepracowują? go pod swoim kątem. Następuje pełna integracja oddziaływań, ukierunkowanych na wszystkie sfery osobowości uczestników Warsztatów. Sztuka zawsze dotyka problemu, który interesuje grupę i istnieje wśród aktorów. Temat staje się ich osobistą sprawą i etapem pracy terapeutycznej. W założeniu spektakl ma podnieść na duchu niepełnosprawnego aktora, być źródłem mocy i prawdy o życiu, powinien pomóc ,u zrozumieć jego człowieczeństwo, a w procesie oczyszczania dotknąć istoty upośledzenia. Każdy spektakl to nowe przeżycie, nowa rola, kreacja. To wyrażenie gestem, ruchem ciała, rekwizytem symbolicznej warstwy scenariusza, to wyzwalanie emocji. Ten język znają wszyscy. Posługiwanie się takimi środkami wyrazu jak pantomima, maska, scenografia sprawia, że nie ma bariery językowej pomiędzy upośledzonymi umysłowo, dla których komunikat werbalny często wiąże się z trudnością, a odbiorcą-widzem. Ten dialog jest możliwy. ?Labirynt? to spektakl, który w kompozycji choreograficznej odwołuje się do podstawowych, egzystencjalnych pytań o sens ludzkiej egzystencji: Kim jestem? Dokąd idę? Czy podążam dobrą drogą? ?Świat nie wierzy łzom?- to widowisko pantomimiczne, którego przesłaniem jest refleksja nad cierpieniem jako doświadczeniem ogólnoludzkim i koniecznością konfrontacji z własnym, osobistym cierpieniem. ?M jak...? mówi o tym, że nikt nie ma prawa odmówić nikomu prawa do miłości. To tylko niektóre przykłady przedstawień realizowanych przesz zespół Warsztatów Teatroterapii, a było ich 8. Czas trwanie nie przekracza pół godziny., ale to co je poprzedza, ta wielomiesięczna praca przygotowawcza, indywidualna i grupowa, wspólne tworzenie scenariusza sprawia, że niepełnosprawni aktorzy rozwijają własną aktywność i kreatywność, samoświadomość samoakceptację. Zyskują wiarę w siebie, umiejętności społeczne, potrafią radzić sobie ze stresem. Wzrasta ich autonomia i odpowiedzialność- za siebie, sztukę, innych ludzi, z którymi współpracują (Pietruszka-Budzyńska 1999,s.164,165). Proces tworzenia jest terapią, ale sam spektakl to nadal jego kontynuacja. Nie tylko ze względu na ?oczyszczenie?, ?wyzwolenie?, również ze względu na sytuację wymagającą koncentracji, opanowania strachu, na wysiłek i odwagę, jako potrzebna jest, by wyjść zza kurtyny i stanąć na scenie w świetle jupiterów. Przede wszystkim jednak ze względu na możliwość przeżycia autentycznego sukcesu o doświadczenia uznania.
Teatr staje się dla uczestników sposobem na życie, alternatywą na jednostajność i monotonię, następującą po zakończeniu szkolnej edukacji, gdy nie ma szans na pracę.
Teatr to droga ich życia, to miejsce, które pozwala odnaleźć sens i radość własnego istnienia. Stają się śmielsi, chętni do wysiłku, uśmiechnięci. Dzięki inicjatywie osób współtworzących WTZ umożliwiono niepełnosprawnym wyjście z izolacji, na którą są często skazani, dano im szansę nie tylko na rehabilitację, ale również na wydobycie się z samotności.
Pozytywny efekt teatroterapii dotyczy także rodziców uczestników warsztatów. Mogą się oni cieszyć rozwojem, przemianami, jakie dokonują się w ich dzieciach, a także wyjść z zamkniętego kręgu własnego cierpienia i problemów, przeżywać radość z sukcesów najbliższych. Rodzic zwracają także na taki aspekt ?koniec ukrywania się, wstydu, że się ma niepełnosprawne dziecko?.
Współpraca nie zawsze układa się idealnie. Bywa, że rozwój niepełnosprawnego dziecka w wyniku teatroterapii budzi zamiast szczęścia postawy lękowe, które są hamulcem rozwoju dziecka, upośledzają jego aktywność, poczucie sprawczości. Nadmierna koncentracja matki na dziecku, przesadna troskliwość, ochrona przy często surowym wychowaniu i chłodzie uczuciowym,, jest charakterystyczne i częste wśród matek upośledzonych umysłowo (w stopniu lekkim), uzależnia i ogranicza swobodę jednostki niepełnosprawnej (Kazanowski 1998, s. 142, 143).
Podmiotowość jest w warsztatach teatroterapii respektowaną zasadą, jako warunek rozwoju, i celem, który przyświeca terapeutom uświadomienia uczestnikom, że są niepowtarzalni i wartościowi, pomoc w ukształtowaniu adekwatnej samooceny i obrazu własnej osoby, uświadomienie, że to od nich zależy, co zrobią z własnym, życiem, że mogą wpływać na własną sytuację, podejmując decyzje, dokonując wyborów, że są zdolni w ramach swoich możliwości do niezwykłych osiągnięć.
W warsztatach jednak nie obywa się bez trudności. Przełamywanie oporów wśród niepełnosprawnych aktorów trwa często miesiącami, nie na wszystkie propozycje, sytuacje chcą się zgodzić. Napady agresji, impulsywność, niepokój, nadmierne pobudzenie bądź przeciwnie- apatia, obojętność, brak inicjatywy to objawy, z którymi terapeuci muszą sobie radzić na co dzień. Do niczego nikt tu nie jest zmuszany, dopóki aktor nie poczuje, nie zrozumie np. nowej roli, dopóty trwa praca. Inaczej terapia, teatr, wystawiana sztuka nie miałaby sensu.

Teatroterapia może być jednym z uniwersalnych sposobów rehabilitacji osobistej i społecznej ludzi z upośledzeniem umysłowym, którzy nie posiadają specjalnych uzdolnień i predyspozycji aktorskich, a mogą być gotowi do podjęcia aktywności twórczej ze względu na potrzebę kontaktu i potrzebę współdziałania.
Jest metodą uzupełniającą inne formy interwencji pedagogicznej i psychologicznej, która posługuje się świadomie i celowo wiedzą o teatrze, narzędziami, technikami i środkami pracy teatralnej z ciałem aktora.
Dąży wobec tego do stworzenia jedności ciała, psychiki i środowiska, w którym żyje człowiek z upośledzeniem umysłowym przez uczestniczenie w rozległym procesie teatralnym, którego celem jest stworzenie wspólnego dzieła teatralnego i wystawienie go dla publiczności.


Spektakl w swoim założeniu powinien dawać możliwość otwarcia się i wypowiedzenia przez uzewnętrznienie emocji, uczuć, wyobrażeń, odkrycie czy pobudzenie do rozwoju drzemiących w każdym człowieku zdolności w wymiarze duchowym i intelektualnym, oraz wykorzystanie instynktu teatralnego do kreowania nowej rzeczywistości, w której osoba z upośledzeniem umysłowym może sprawnie funkcjonować przez zdystansowanie wobec własnej sytuacji i kontrolowanie w określony sposób świata.

Scenariusz spektaklu, na którym opiera się proces teatroterapii, i który jest ideą tegoż procesu w budowaniu człowieka z upośledzeniem umysłowym powinien zawsze opierać się o treści zrozumiałe, oraz wzięte z życia aktora, rozbudowujące rzeczywistość i zakres jego wiedzy o świecie, dające szansę jemu i widzowi na zrozumienie istoty upośledzenia umysłowego i skomplikowanego człowieczeństwa osoby niepełnosprawnej. Powinien także w procesie uwalniania emocji związanych z upośledzeniem umysłowym powodować zmiany w myśleniu o istocie upośledzenia, a przede wszystkim doprowadzać do oczyszczenia przez uzyskanie akceptacji tego stanu zarówno u aktora jak i u widza.

Spektakl pokazywany szerokiej publiczności, a w którym aktorami są osoby niepełnosprawne nie powinien obnażać upośledzenia umysłowego, poniżać człowieka będącego w tym stanie i narażać go na śmieszność.

Stąd wymóg w kierunku ludzi odpowiadających za proces teatroterapii szczególnej i taktownej dbałości o wymiar artystyczny dzieła teatralnego na każdym poziomie jego powstawania i wystawiania: scenariusza, scenografii i kostiumów, muzyki i choreografii, a także wyboru formy teatralnej.

Dobór muzyki do spektaklu w praktyce powinien pełnić rolę jeszcze jednego stymulatora pracy grupowej ?w procesie tworzenia przez tę grupę wspólnego dzieła; dostarczać impulsów do kreatywnych, konstruktywnych i bezpiecznych działań, ożywiających członków grupy i budujących pozytywne relacje między nimi, a co za tym idzie stwarzać warunki do uczenia się przez doświadczenie.
Muzyka do spektaklu powinna w widoczny sposób działać na grupę i jej poszczególnych członków: obdarzać duszę, ożywiać, przemieniać i zachęcać w czasie tworzenia jak i w czasie występu.
Stanie się tak wtedy, gdy w swoich poczynaniach wszyscy członkowie zespołu dążyć będą do poczucia jedności muzyki, plastyki, mowy i tańca.

Zaleca się; teatr ruchu tańca, żywego planu, pantomimy. Wyjątkowo przy dużych predyspozycjach i talencie ?teatr słowa.

Przestroga: Nic tak nie obnaża aktora i ukazuje jego niepełnosprawność jak brak dykcji, siły głosu, wady wymowy i umiejętności operowania głosem.

Terapeuta inicjujący i prowadzący proces teatroterapii z ludźmi niepełnosprawnymi intelektualnie powinien w sposób świadomy i umiejętny starać się o zachowanie równowagi i proporcji między terapią a teatrem na każdym etapie procesu realizowanego przedsięwzięcia teatralnego.
Powinien kontrolować swój stan emocji tak, aby w pierwszym rzędzie nie zaspokajać swoich potrzeb i ambicji twórczych, a brać pod uwagę potrzeby psychiczne swoich podopiecznych, dawać im prawo do wyobraźni, wrażliwości, indywidualności, do wyrażania siebie.

Najważniejszym, bowiem w procesie teatroterapii jest aktywne uczestnictwo i świadomie rosnący poziom partycypacji osób upośledzonych umysłowo we wszystkich ?duchowych i intelektualnych treściach procesu, a także we wszystkich fizycznych pracach związanych z powstawaniem spektaklu: projektowaniu i wykonaniu scenografii, kostiumów, masek itd.

Zasadniczą, więc funkcją dynamiki procesu tworzenia silnego człowieka upośledzonego umysłowo w terapii przez teatr i jego dzieła, jakim jest spektakl powinno być przede wszystkim uczestnictwo, a nie przyglądanie się temu, co tworzy dla niego jego terapeuta ?reżyser.

Nieodzowne w pracy teatralnej z ludźmi upośledzonymi umysłowo są takie elementy:
? Wsłuchiwanie się w to, co mają do powiedzenia.
? Podglądanie ich sposobu funkcjonowania i odbierania rzeczywistości, oraz próby ich zrozumienia.
? Umiejętne podchwytywanie nawet nieśmiałych pomysłów i podnoszenie ich do rangi ważności.
? Reagowanie na każdy przejaw inicjatywy, rodzącej się myśli i ruchu, otwartości i gotowości do podjęcia zadania.

Charakterystyka zajęć

Celem programu teatroterapii jest realizacja spektaklu, wspólnego dzieła teatralnego ludzi z niepełnosprawnością intelektualną i ich partnerów kierujących i projektujących przebieg procesu terapii i tworzenia, którego nacisk położony jest na dwa podstawowe aspekty wymiaru społecznego: emocje i komunikację.

Wymiar społeczny, stale obecny w życiu każdej jednostki ulega w trakcie realizacji programu przybliżeniu, poszerzeniu i integracji w samym uczestniku programu i poza nim, tj. w widzu oglądającym dzieło ludzi upośledzonych umysłowo.

Program teatroterapii nastawiony jest na wszechstronny rozwój osoby niepełnosprawnej intelektualnie przez stworzenie jedności miedzy ciałem, psychiką i środowiskiem w pracy i terapii grupowej z zapewnieniem opieki indywidualnej.

Formy zajęć wynikają z kompetencji i przygotowania merytorycznego prowadzącego proces teatroterapii, oraz zaangażowania innych ludzi, którzy chcą ?podzielić się? swoim talentem, oraz potrafią stworzyć warunki do polisensorycznego pobudzenia osoby z niepełnosprawnością intelektualną ?angażują słuch, wzrok, ruch, oraz zapewniają w czasie swoich zajęć różnego rodzaju aktywności ?percepcji, reprodukcji i improwizacji, stanowiących trening zachowań i działań kreatywnych.

Różnorodność ćwiczeń i ludzi uczestniczących w procesie teatroterapii zwiększa stymulację osoby w niej uczestniczącej, oraz stwarza większe prawdopodobieństwo zrealizowania potrzeb fizycznych, psychicznych, umysłowych i społecznych osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Realizacja programu teatroterapii może odbywać się przez następujące formy twórczości, oraz zajęć wywodzących się z różnych dziedzin życia:
? Forma twórczości ?sztuki wizualne, taniec, ruch, teatr, muzyka.
? Różne dziedziny życia ?np. polityka, gospodarka, religia, kulturoznawstwo, prawodawstwo, turystyka, sport, zdrowie itp., oraz związane bezpośrednio z osobą i jej osobistą rehabilitacją społeczną.

W zakresie każdej z tych form i dziedzin życia należy opracować do wyłonionego tematu jako celu ogólnego ?cele i zadania wobec osoby z niepełnosprawnością intelektualną, oraz przebieg ćwiczeń specjalnie dla niej zaplanowanych i przewidzianych.




Literatura (wg kolejności występowania):

1. Anna Metera ? Muzykoterapia: Muzyka w medycynie i w edukacji? Wydawnictwo Centrum Technik Nauki Metronom, Leszno 2006.
2. Małgorzata Kronenberger ?Muzykoterapia: Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu? Wydawca: Mediator Sp. z o.o, Szczecin 2006.
3. Kierył M. ?Krytyczna ocena stosowania muzyki na sali operacyjnej; obserwacje w okresie 1974- 1976, Wrocław 1978 , Zeszyty Naukowe PWSM.
4. Janiszewski M., Kuński H., ?Profilaktyka muzyczna?, Akademia Muzyczna, Łódź 1999.
5. Blair D., ?The basis of music; Therapy, in: British Journal of ///music Tharapy?, Vol. 14, No 3, 1983.
6. Bruscia K.E., ?Definiting Music Therapy?, Barcelona Publishers, 1989.
7. Janiszewski M., ?Stymulacja melodyczno-rytmiczna w zapobieganiu hipokinezji wewnątrzszpitalnej?, w: Zeezyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu nr 34, Wrocław 1983.
8. Natanson T., ?Programowanie muzyki terapeutycznej, Zarys podsaw teoretycznych?, Akademia Muzyczna we Wrocławiu 1992.
9. Kierył M., ?Elementy muzykoterapii?, Warszawa 1996.
10. Maranto Ch. D., ?Aplications of Music in Medicine?, in: ?Music Therapy in Health and Education, Jessica Kingsley Publisher? Ltd, London, 1993.
11. Wojnar I.: ?Estetyka i wychowanie?, Warszawa 1970.
12. Lewandowska-Kidoń T.: ?Drama w procesie wychowania, w : M. Sobocki (red.), ?Praca wychowawcza z dziećmi i młodzieżą?, Lublin 1998.
13. Pietrusza-Budzyńka.: ?Teatr to moje życie, ?Scriptores Scholarum? 1999, nr 2/3.
14. Kazanowski Z.: ?Postawy rodziców wobec dziecka upośledzonego w stopniu lekkim? w: M. Chodkowska ?Pedagogika specjalna wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości?, Lublin 1998.
15. ?Problemy pedagogiki specjalnej w okresie przemian społecznych? pod.red. Andrzeja Pieleckiego Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002.