Międzynarodowe prawo humanitarne a Międzynarodowy Czerwony Krzyż

Międzynarodowe Prawo Humanitarne

Prawo Humanitarne jest podstawą i nakazem działania Międzynarodowego ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

Czerwony Krzyż jest promotorem prawa humanitarnego.

PRAWO HUMANITARNE to:

1. reguły postępowania służące człowiekowi, jego godności, zdrowiu i życiu,
2. normy uchwalone wspólnie przez państwa i przyjęte powszechnie w prawie międzynarodowym,
3. normy prawne ujęte w formie konwencji i innych umów międzynarodowych, a także przyjęte zwyczajowo,
4. normy prawna międzynarodowego mające zastosowanie na całym świecie w czasie pokoju, podczas wojny oraz w innych okolicznościach,
5. zespół przepisów prawa międzynarodowego uchwalonych i przyjętych z myślą o niesienie pomocy oraz w trosce o człowieka,
6. przede wszystkim Konwencje Genewskie (I - IV) z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny oraz Protokoły Dodatkowe (I -II) z 1977r. do tych Konwencji.

PRAWO HUMANITARNE:

1. nie ocenia przyczyn, skutków ani charakteru wojny,

2. niesie pomoc i chroni wszystkich ludzi.

PODSTAWOWE REGUŁY MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA HUMANITARNEGO W KONFLIKTACH ZBROJNYCH

1. Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych mają ograniczone prawo w doborze i stosowaniu metod oraz środków walki zbrojnej. Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich rodzajów broni oraz metod walki zbrojnej, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w środowisku naturalnym.

2. Mając na uwadze ochronę ludności cywilnej i dóbr o charakterze cywilnym przed skutkami działań wojennych, strony konfliktu powinny zawsze odróżniać kombatantów od ludności cywilnej. Zarówno ludność cywilna, jak też poszczególne osoby cywilne nie powinny być przedmiotem ataków wojskowych; ataki mogą być skierowane wyłącznie na cele wojskowe.

3. Zabronione jest zabijanie lub ranienie przeciwnika poddającego się lub wyłączonego z walki.

4. Osoby wyłączone z walki oraz osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio w działaniach zbrojnych, mają prawo do poszanowania ich oraz niezależności fizycznej i moralnej. W każdych okolicznościach powinny być chronione i traktowane po ludzku.

5. Pojmani kombatanci (uczestnicy walki zbrojnej) oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych i przekonań. Należy ich chronić przed wszelkimi aktami gwałtu i represjami. Mają oni także prawo do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz.

6. Ranni i chorzy powinni być zabierani z pola walki i leczeni. Należną im ochronę i poszanowanie powinna zapewnić im ta strona konfliktu, w której władzy się znajdują. Ochroną objęci są także: personel medyczny i duchowni, zakłady lecznicze, środki transportu medycznego oraz sprzęt i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są emblematy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca na białym tle, które także podlega ochronie.

7. Każdej osobie przysługują podstawowe gwarancje sądowe. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyn nie zabroniony. Niedozwolone są tortury fizyczne lub psychiczne, kary cielesne oraz traktowanie w sposób okrutny lub poniżający.


KONWENCJE GENEWSKIE Z 12 SIERPNIA 1945 ROKU O OCHRONIE OFIAR WOJNY:


I KONWENCJA GENEWSKA - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie.

II KONWENCJA GENEWSKA - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu.

III KONWENCJA GENEWSKA - o traktowaniu jeńców.

IV KONWENCJA GENEWSKA - o ochronie osób cywilnych podczas wojny.


KONWENCJE GENEWSKIE obowiązują:

1. w każdym przypadku, gdy toczą się działania wojenne - niezależnie od tego czy wojna została wypowiedziana, czy nie,

2. we wszystkich okolicznościach, bez względu na kwalifikację konfliktu zbrojnego przez jego uczestników (wojna obronna, napastnicza, sprawiedliwa bądź niesprawiedliwa itp.),

3. wszystkie państwa, a także wtedy, gdy jedno z państw zaangażowanych w konflikcie nie jest stroną Konwencji,

4. w przypadku okupacji, nawet jeśli nie napotyka ona zbrojnego oporu.



KONWENCJE GENEWSKIE zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych:

1. mają zastosowanie od momentu rozpoczęcia działań zbrojnych do chwili ostatecznej repatriacji (powrotu do poprzedniego miejsca) osób podlegających ochronie,

2. osoby chronione nie mogą zrzec się przysługującej im ochrony prawnej,

3. zabronione są represalia (działania odwetowe) przeciwko osobom i dobrom chronionym przez Konwencje Genewskie,

4. postanowienia Konwencji Genewskich stosuje się pod kontrolą mocarstw opiekuńczych lub Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża.



I KONWENCJA GENEWSKA - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie,



II KONWENCJA GENEWSKA - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu,



ZASADA: uczestnicy działań zbrojnych wyłączeni z walki wskutek zranień lub choroby oraz rozbitkowie na morzu, jeżeli nie podejmują wrogich działań, powinni być traktowani w sposób humanitarny.



POSTANOWIENIA OGÓLNE:

1. ranni, chorzy i rozbitkowie korzystają z ochrony przewidzianej w prawie międzynarodowym,
2. powinni być szanowani we wszelkich okolicznościach, leczeni oraz traktowani w osób humanitarny,
3. w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela korzystają z ochrony należnej jeńcom,
4. ludność cywilna oraz statki cywilne mają prawo nieść pomoc rannym chorym i rozbitkom,
5. formacje sanitarne(stałe i ruchome) oraz statki szpitalne podlegają ochronie, w żadnym wypadku nie mogą być atakowane,
6. personel sanitarny i duchowny powinien być szanowany i chroniony; w razie wzięcia do niewoli korzysta co najmniej z ochrony przysługującej jeńcom,
7. znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca może być używany jedynie przez osoby upoważnione do niesienia pomocy rannym, chorym i rozbitkom (personel sanitarny i duchowni) oraz umieszczony na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu. Jest to znak konwencyjny i podlega ochronie.



III KONWENCJA GENEWSKA - o traktowaniu jeńców.

Konwencja zapewnia jeńcom podstawowe prawa humanitarne.



ZASADA: wzięcie do niewoli jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej uczestników. Jeniec jest we władzy państwa nieprzyjacielskiego (zatrzymującego), a nie osób lub oddziałów, które go pojmały.

Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy powinni być zwolnieni.



STATUS JEŃCA (uprawnienia i obowiązki):

1. jeńcy mają prawo do uszanowania ich czci, godności osobistej i wyznania, do warunków bytowania i wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia i dobrej kondycji psychicznej, do wymiany korespondencji z najbliższymi, praktyk religijnych, nie mogą być karani za czyny nie zabronione,

2. w razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest jedynie podać swoje imię i nazwisko, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji,

3. jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa zatrzymującego, za próbę ucieczki z niewoli może być karany jedynie dyscyplinarnie,

4. jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, obozy jenieckie powinny być zlokalizowane w bezpiecznej odległości od strefy walki,

5. jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca.



IV KONWENCJA GENEWSKA - o ochronie osób cywilnych podczas wojny

1. zapewnia ochronę osobom cywilnym i ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych oraz podczas okupacji wojennej (wojskowej),
2. otacza szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby starsze i upośledzone,


ZASADA: osoby cywilne, będące we władzy strony przeciwnej, mają we wszelkich okolicznościach prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Żadne zarządzenie władz okupacyjnych nie może pozbawić ludności terytorium okupowanego praw zagwarantowanych przez Konwencję.



KONWENCJA ZABRANIA:

1. zmuszania, bądź nakłaniania ludności cywilnej do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika,
2. przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych,
3. deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane.



KONWENCJA ZOBOWIĄZUJE:

1. do zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji (bytowania i wyżywienia),
2. do traktowania jej w sposób humanitarny,
3. do otoczenia troską osób potrzebujących pomocy,
4. do poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych dla przetrwania ludności cywilnej.

PROTOKOŁY DODATKOWE I II Z 1977 r. DO KONWENCJI GENEWSKICH Z 12 SIERPNIA 1949r.

ZASADA: strony konfliktu są ograniczone w stosowaniu metod i środków szkodzenia nieprzyjacielowi.

PROTOKÓŁ DODATKOWY I :

1. zabrania atakowania ludności cywilnej,
2. zabrania atakowania szpitali i innych urządzeń służących opiece nad rannymi i chorymi,
3. zabrania atakowania obiektów bez ich rozróżnienia oraz niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności,
4. zabrania stosowania w walce metod i środków powodujących zbędne cierpienia oraz długotrwałe i poważne szkody w środowisku naturalnym,
5. stanowi podstawę prawną do powołania i działania organizacji i instytucji obrony cywilnej.



PROTOKÓŁ DODATKOWY II:

1. stanowi rozwinięcie postanowień art.3 wspólnego dla czterech Konwencji Genewskich,
2. obowiązuje strony konfliktu toczącego się wewnątrz jednego państwa,
3. upoważnia do niesienia pomocy osobom poszkodowanym, zapewnia minimum praw humanitarnych.



MIĘDZYNARODOWE PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

1. Deklaracja z 16 IV 1856 r. w przedmiocie prawa wojny morskiej (Deklaracja Paryska)

2. Deklaracja z 11 XII 1868 r. w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru (Deklaracja Petersburska)

3. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich (III Konwencja Haska)

4. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (IV Konwencja Haska)

5. Regulamin z 18 X 1907 r. dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej (Regulamin Haski)

6. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca praw i obowiązków mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej (V Konwencja Haska)

7. Konwencja z 18 X 1907 r. o postępowaniu ze statkami handlowymi nieprzyjaciela na początku działań wojennych (VI Konwencja Haska)

8. Konwencja z 18 X 1907 r. o przerabianiu statków handlowych na okręty wojenne (VII Konwencja Haska)

9. Konwencja z 18 X 1907 r. o bombardowaniu przez siły morskie w czasie wojny (IX Konwencja Haska)

10. Konwencja z 18 X 1907 r. o pewnych ograniczeniach w wykonywaniu prawa zdobyczy podczas wojny morskiej (XI Konwencja Haska)

11. Protokół z 17 VI 1925 r. dotyczący zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (Protokół Genewski z 1925 r.)

12. Protokół z 6 XI 1936 r. w sprawie przepisów o akcji wojennej lodzi podwodnych ustalonych w Części IV Traktatu Londyńskiego z 22 kwietnia 1930 r. (Protokół Londyński)

13. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (I Konwencja Genewska)

14. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sil zbrojnych na morzu (II Konwencja Genewska)

15. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o traktowaniu jeńców wojennych (III Konwencja Genewska)

16. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV Konwencja Genewska)

17. Konwencja Haska z 14 V 1954 r. o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego

18. Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I)

19. Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II)

20. Konwencja z 10 X 1980 r. o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki



ZAPOBIEGANIE KONFLIKTOM ZBROJNYM

1. Traktat z 27 VIII 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny (Traktat Paryski z 1928 r.)

2. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 VI 1945 r.

3. Układ z 1 XII 1959 r. w sprawie Antarktydy

4. Układ z 5 VII 1963 r. o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod woda

5. Układ z 27 I 1967 r. o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

6. Układ z 1 VII 1968 r. o nierozprzestrzeniani broni jądrowej

7. Układ z 11 II 1971 r. o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego Podolu

8. Konwencja z 10 IV 1972 r. o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu

9. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 3314/XXIX z 14 XII 1974 r. w sprawie definicji agresji

10. Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1 VIII 1975 r. (wyciąg)

11. Konwencja z 18 V 1977 r. o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub innych wrogich celach

12. Konwencja z 10 XII 1984 r. w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania



ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWA WOJENNE

1. Porozumienie z 8 VIII 1945 r. w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej (Porozumienie Londyńskie z 1945 r.)
2. Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego
3. Konwencja z 9 XII 1948 r. w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa
4. Konwencja z 26 XI 1968 r. o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości


Międzynarodowy Czerwony Krzyż

System Międzynarodowego Czerwonego Krzyża to system prawa humanitarnego, które zajmuje się ochroną praw człowieka w czasie konfliktów zbrojnych międzynarodowych, umiędzynarodowionych, a także w coraz większym stopniu - na podstawie zwyczaju - w czasie zamieszek i napięć wewnętrznych. Ścisła więź między prawami człowieka a prawem humanitarnym została zadziwiająco późno zauważona, bo dopiero od zwołanej przez ONZ w 1968 r. do Teheranu ( 1968 r. był Rokiem Praw Człowieka) Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka. Od tej pory coraz częściej uważa się, że prawo humanitarne stanowi część systemu ochrony praw człowieka - prawa człowieka w okresie konfliktów. Niewątpliwe jest, iż prawo humanitarne i prawa człowieka powoli się do siebie zbliżają, wzajemnie przenikają, a nawet w niewielkim zakresie pokrywają. Wspólne są też korzenie doktrynalne obu dyscyplin, a mianowicie prawo natury. Respektowanie człowieczeństwa jednostki i przyrodzonej jej godności stanowi uniwersalne, wykraczające poza granice państw, systemów i cywilizacji, powołanie Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.


Zasadniczy cel jest wspólny dla obu gałęzi prawa: jest nim ochrona człowieka, choć w różnych sytuacjach. Prawa człowieka regulują w zasadzie stosunki w relacji człowiek i obywatel a własne państwo w okresie pokojowym, prawo humanitarne zaś w relacji człowiek (często żołnierz wyłączony z walki) a obca władza (nierzadko okupacyjna) w czasie konfliktów, jakkolwiek granica ta nie jest absolutna (konflikty wewnętrzne). W tym drugim przypadku chodzi o szczególne grupy osób w szczególnych sytuacjach. Wprawdzie prawo humanitarne nie ma tak rozwiniętych systemów kontroli jak niektóre inne systemy ochrony praw człowieka, lecz w sytuacjach konfliktu zapewnia znacznie lepszą ochronę praw człowieka niż klasyczne normy odnoszące się do praw człowieka, a to ze względu na lepsze dostosowanie (większą precyzję) do okoliczności oraz zasadę wzajemności.


Co się tyczy stosowania norm prawa humanitarnego i systemu weryfikacji postępowania państwa i osób w tym względzie, to obejmuje on dwie podstawowe instytucje: mocarstwa opiekuńczego oraz organizacje Czerwonego Krzyża.


Mocarstwem opiekuńczym jest państwo neutralne za zgodą stron konfliktu poproszone o to przez jedno z państw walczących, ma za zadanie nadzorowanie stosowania zasad norm prawa humanitarnego.


Międzynarodowy czerwony krzyż pełni funkcje o istotnym znaczeniu dla zapewnienia skuteczności przepisów prawa międzynarodowego, mające na celu ochronę określonych kategorii osób przed skutkami działań wojennych, a także dla rozwoju humanitarnego prawa konfliktów zbrojnych. Jednocześnie prowadzi szeroką akcję pomocy ofiarom wojny.

Składa się z trzech elementów:

- krajowe stowarzyszenia czerwonego krzyża
- międzynarodowy komitet czerwonego krzyża (MKCK)
- liga stowarzyszeń czerwonego krzyża


Siedziba ligi i komitetu znajduje się w Genewie.


Oprócz pomocy ofiarom zajmuje się także szukaniem zaginionych, oraz doskonalenie przepisów prawa.


Podstawy działania

- humanitaryzm
- bezstronność
- neutralność
- niezależność
- dobrowolność
- jedność
- uniwersalność


Tymczasem szczególnie istotnym, stale rozszerzającym się, a w latach 70. wręcz głównych obszarem aktywności Komitetu Genewskiego jest ochrona więźniów politycznych, a więc działalność w sytuacjach określonych przez MKCK jako poza konwencyjne.


Częstokroć dzięki wizytacjom MKCK zainteresowane rządy mogły uzyskać rzetelne informacje na temat rzeczywistych warunków przetrzymywania więźniów politycznych, dzięki czemu podejmowały decyzje o polepszeniu tych warunków. MKCK nigdy nie komentuje publicznie stwierdzonych w czasie wizytacji warunków materialnych i psychologicznych przetrzymywania więźniów, lecz przedstawia je w odpowiednim raporcie rządowi.

Polski Czerwony Krzyż

Utworzenie PCK

1. Idee czerwonokrzyskie splatały się z dążeniami społeczeństwa polskiego do odzyskania niepodległości. Mimo sprzeciwu władz w poszczególnych zaborach na terytorium Polski powstawały i działały pod różnymi nazwami organizacje humanitarne.

2. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, z inicjatywy Stowarzyszenia Samarytanin Polski zwołano 18.01.1919 naradę wszystkich istniejących na ziemiach polskich organizacji kierujących się w działaniu czerwonokrzyskimi ideałami. Organizacje te podczas narady odbywającej się pod patronatem Heleny Paderewskiej utworzyły Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża. Wyłoniły 30-osobowy Tymczasowy Komitet, zlecając jego przedstawicielom, w konsultacji z innymi organizacjami, opracowanie projektu statutu i prowadzenie prac organizacyjnych.

3. Po zatwierdzeniu przez rząd statutu Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na zebraniu konstytucyjnym 27.04.1919 r wybrano Zarząd Główny. Prezesem został Paweł Sapieha, a po jego rezygnacji Helena Paderewska.

4. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża 24.07.1919 r. zarejestrował i uznał Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za jedyną organizację czerwonokrzyską działającą na całym terytorium państwa polskiego.



PCK w okresie międzywojennym

1. Działania Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża były dostosowane do potrzeb społeczeństwa. Udzielano pomocy poszkodowanym w wyniku wojny, organizowano i prowadzono szereg zakładów lecznictwa. Poszukiwano również zaginionych, realizowano zadania sanitarne, szkolono pielęgniarki, ratowników, doszkalano nauczycieli i od 1921 roku tworzono młodzieżowe koła PCK.

2. W 1927 roku Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża zmieniło nazwę na Polski Czerwony Krzyż a prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie z mocą ustawy nadające PCK uprawnienia stowarzyszenia wyższej użyteczności i przyjął patronat nad PCK. Ustalono, że w razie wojny PCK będzie podporządkowany ministrowi spraw wojskowych.

3. PCK rozszerzał swoją działalność programową i organizacyjną, w tym zwłaszcza szkolenia sanitarne, zakładanie drużyn ratowniczych, gromadzenie sprzętu itp. W 1935 roku powołano w Łodzi Centralną Stację Wypadkową z ośrodkiem przetaczania krwi, a w rok później przy szpitalu PCK w Warszawie utworzono pierwszy Instytut Przetaczania i Konserwacji Krwi.

4. W 1939 roku PCK liczył ok. 850.000 członków, w tym ok. 50 % stanowiła młodzież. Dysponował także znaczną rzeszą przeszkolonych pielęgniarek i ratowników, poważnym majątkiem, zapasami materiałów sanitarnych, sprzętem technicznym, prowadził 1300 placówek ochrony zdrowia i opieki społecznej.



Czasy wojny i okupacji

1. Od początku II wojny światowej PCK oddał do dyspozycji wojska szpitale, punkty sanitarne, sprzęt, personel lekarski i pielęgniarki oraz dziesiątki tysięcy ochotników. Uruchomił także dodatkowo ok. 180 szpitali, wiele punktów sanitarnych, domów noclegowych. Przejawiał szczególną aktywność w niesieniu pomocy rannym żołnierzom i cywilom oraz uciekinierom.

2. 4.09.1939 przekształcono sekcję informacyjną ZG PCK w Biuro Informacyjne i zgodnie z konwencją genewską skoordynowano jego działalność z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża, co dało podstawę do gromadzenia materiałów o ludziach i stratach wojennych.

3. W październiku 1939 MKCK apelem wezwał wszystkie stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w innych państwach do udzielania pomocy jeńcom wojennym i cywilom w okupowanych krajach. W listopadzie za zgodą ministra spraw wojskowych i aprobatą MKCK powołano na emigracji drugi Zarząd Główny PCK z siedzibą w Paryżu, a następnie przeniesiono go do Londynu. Zarząd ten tworzył delegatury PCK w wielu wolnych krajach europejskich i pozaeuropejskich, które obejmowały działalnością wszystkie ośrodki polonijne, niosące wielostronną pomoc potrzebującym.

4. W lipcu 1940 ukazało się rozporządzenie generalnego gubernatora Niemiec rozwiązujące na terenie Guberni wszystkie stowarzyszenia i organizacje w Polsce. Ze względu na konwencje genewskie nie objęło ono PCK, chociaż dotkliwie ograniczyło jego działalność, między innymi nakazując rozwiązanie struktur terenowych i ustalając pełnomocników i komisarzy do nadzorowania pracy i korespondencji PCK. Wobec zdecydowanego sprzeciwu ZG PCK i zapowiedzi odwołania się do MKCK i Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, władze niemieckie odwołały wydane rozporządzenie, a PCK jako jedyna organizacja w okupowanej Polsce funkcjonował z nazwą Polski Czerwony Krzyż, mimo wielu szykan i utrudnień.

5. PCK nie miał natomiast możliwości nawiązywania kontaktów z Polakami, którzy znaleźli się na terenie ZSRR, ponieważ rząd tego kraju nie był wówczas sygnatariuszem konwencji genewskich. Stąd trudności zarówno działań jak i uzyskiwania informacji o aresztowaniach i Polakach wywożonych na terytorium ZSRR, w tym do obozów w Kozielsku, Ostaszkowie, Starobielsku i innych miejsc odosobnienia.

6. Rola PCK w skomplikowanej i dramatycznej sprawie katyńskiej została opisana we wspomnieniach ówczesnego prezesa PCK Wacława Lacherta oraz poufnym raporcie sekretarza generalnego Kazimierza Skarżyńskiego. PCK zdystansował się wówczas od zabiegów okupanta i hałaśliwej jego propagandy. Delegował natomiast do Katynia komisję techniczną w ramach Biura Informacji. Komisja PCK dokonywała ekshumacji i identyfikacji pomordowanych, potwierdzając w dokumentach masowy mord oficerów polskich i innych osób internowanych. W oparciu o te dokumenty PCK wydawał zaświadczenia rodzinom pomordowanych.

7. PCK wbrew ograniczeniom ze strony okupanta odegrał ogromną rolę w powstaniu warszawskim. Na szeroką skalę pomagał rannym żołnierzom oddziałów powstańczych. Zarówno w prowadzonych szpitalach, punktach sanitarnych, jak też we wszystkich innych sytuacjach spieszył z pomocą ludności cywilnej. Podejmował także próby kontaktów z zesłanymi do obozów koncentracyjnych. Różnorodne działania wywoływały duże represje okupanta wobec działaczy PCK. Wielu z nich skazano na śmierć, wysłano do obozów koncentracyjnych. W drugim dniu powstania Niemcy celowo spalili siedzibę PCK wraz z aktami i dokumentami zarówno katyńskimi jak i innymi stanowiącymi bezcenną wartość dla ludzi i historii. Represje nie zastraszyły jednak działaczy i nie przerwały w całym okresie II wojny światowej wykonywania czerwonokrzyskiej misji i konkretnych zadań.



PCK po II wojnie światowej

1. Wraz w wyzwoleniem terenów polskich przez armię radziecką i wojsko polskie powstała sieć placówek PCK, a ZG PCK ustalił z władzami państwa zasady działania stowarzyszenia i współpracy. 16.05.45 MKCK uznał Zarząd Główny z siedzibą w Warszawie jako jedyną władzę PCK na terenie Polski.

2. Za pośrednictwem PCK dziesiątki tysięcy rodzin odnajdywało swoich bliskich, otrzymywało dokumenty, korzystało z rozdawanej odzieży, posiłków, paczek żywnościowych. PCK prowadził szpitale, punkty sanitarne, leczył chorych, wykonywał dezynfekcje. Zorganizował pogotowie ratunkowe, uruchomił wiele stacji krwiodawstwa.

3. Od 1948 roku zmieniła się sytuacja i życie w powojennym kraju. Państwo zaczęło przejmować od PCK zakłady lecznicze i opiekuńcze.

4. W 1951 roku odbył się Krajowy Zjazd PCK, który uchwalił nowy statut, przyjął program dostosowany do warunków pokoju i ówczesnych potrzeb i możliwości działania.

5. Po przejęciu przez państwo stacji i punktów krwiodawstwa PCK od 1958 roku prowadzi planową i systematyczną działalność w promowaniu honorowego krwiodawstwa

6. Od 1962 roku, dzięki zaangażowaniu działaczy i pracowników PCK oraz wydatnej pomocy finansowej i organizacyjnej państwa, tworzono punkty opieki nad chorymi w domu. Z dużym rozmachem szkolono siostry pogotowia PCK, rozwijano szkolne i zakładowe koła PCK, propagowano honorowe krwiodawstwo, organizowano szereg akcji promujących zdrowie i realizowano różne zadania uzasadnione potrzebami społecznymi.

7. 16 listopada 1964 roku Sejm uchwalił ustawę o PCK. Określono w niej podstawowe zasady prawne funkcjonowania PCK oraz niektóre obowiązki organów państwa wobec stowarzyszenia. Zlecono Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi prowadzenie Biura Informacji i Poszukiwań jako realizatorowi obowiązku państwa wynikającego z konwencji genewskich.

8. Przez wszystkie lata PCK realizował wiele zadań zgodnych z potrzebami społecznymi i możliwościami ówczesnej sytuacji. Korzystał przy tym z pomocy państwa i zakładów pracy w niektórych dziedzinach, takich jak opieka nad chorymi w domu, krwiodawstwo, szkolenie sanitarne, promocja zdrowia, praca z młodzieżą itd.

9. Wyjątkowym wydarzeniem w społeczeństwie i w PCK był okres stanu wojennego w Polsce. Po jego ogłoszeniu PCK podjął niezwłocznie działalność pomocową. Władze państwa w kilka dni po ogłoszeniu stanu wojennego zgodziły się na wizyty przedstawicieli PCK w ośrodkach internowania i udzielania pomocy internowanym i ich rodzinom. Było to np. ułatwienie korespondencji z rodzinami, dostarczanie środków czystości , odzieży itp.

10. W styczniu 1982 roku w siedzibie ZG PCK rozpoczęła działalność delegatura MKCK i Ligi Stowarzyszeń CK i CP. Działacze i pracownicy ZG PCK oraz przedstawiciele MKCK odbyli 79 wizyt w ośrodkach internowanych, a przedstawiciele zarządów okręgowych PCK 170 wizytacji ośrodków internowania na swoim terenie. Przyjęto ponad 4 tysiące różnych próśb i postulatów internowanych, w tym ok. 600 wniosków o zwolnienie. Wiele z tych próśb załatwiono bądź skierowano do rozpatrzenia kompetentnym władzom.

11. W Genewie powołano w tym czasie grupę operacyjną zajmującą się z ramienia Ligi Stowarzyszeń i MKCK pomocą dla Polski. Po apelu wystosowanym do stowarzyszeń w innych krajach, do Polski napływały transporty z darami odzieży, lekarstw, żywności, sprzętu medycznego, środków czystości, które docierały do ludności, szpitali, domów dziecka, szkół, internatów itp. Wartość tych darów, z których większość przekazano za pośrednictwem PCK, ocenia się na dziesiątki milionów dolarów, a korzystających z pomocy na ponad półtora miliona osób.

12. Przedstawiciele MKCK i Ligi współorganizujący i nadzorujący tę działalność w specjalnym raporcie bardzo wysoko ocenili pracę PCK w okresie stanu wojennego.


PCK w nowej sytuacji społeczno - ustrojowej

1. Wraz ze zmianami ekonomicznymi i społecznymi pojawiły się nowe problemy i uwarunkowania dotyczące pracy PCK. Zmienił się system finansowania działalności opiekuńczej w kraju. PCK zatrudniał ok. 24 tysięcy sióstr PCK do opieki nad chorymi w domu. Prowadził szereg placówek i punktów opieki. Zmiana tego systemu została wymuszona ustawą o opiece społecznej. Spowodowała ona duże trudności w funkcjonowaniu całego stowarzyszenia. Siostry PCK utraciły pracę a ich podopieczni troskliwą pomoc i kwalifikowana opiekę. Pojawiło się wiele nowych problemów wymagających innych rozwiązań i dodatkowych działań. Stowarzyszenie jest zaangażowane w dożywianie ok. 1200 uczniów dziennie. Mimo zmienionych zasad świadczy usługi opiekuńcze dla 13.000 tysięcy chorych w domu. PCK prowadzi też 12 ośrodków opiekuńczych, 6 noclegowni, kilkanaście świetlic dla dzieci. Organizuje co roku kolonie, obozy dla ok. 10.000 dzieci, rekrutujących się z rodzin najuboższych.

2. Rozszerzyła się znacznie sfera ubóstwa społecznego, w tym bezrobocie i bezdomność. Wzrosła ilość niedożywionych dzieci w rodzinach, szkołach i placówkach oświatowych. PCK usiłuje sprostać oczekiwaniom społecznym W nowych formach uczestniczy w pomocy potrzebującym pod hasłem Pomagamy potrzebującym bądź z nami. Odwołuje się do ofiarności społecznej, organizuje akcje Pomocna dłoń , poszukuje sponsorów do wielu charytatywnych działań. Ważną i oryginalną rolę w pozyskiwaniu środków finansowych i rzeczowych na pomoc potrzebującym spełnia (utworzona w nawiązaniu do przedwojennej tradycji) działająca od 1995 roku Rada Pań PCK. Ogniwa PCK na różnych szczeblach organizacyjnych poświęcają dużo czasu i energii w zdobywaniu środków finansowych na realizację zadań. Niektóre zadania w dziedzinie opieki, krwiodawstwa, szkolenia są realizowane na zasadzie zadań zleconych przez organy państwowe bądź samorządowe.

3. Szeroką działalność prowadzi PCK nadal w dziedzinie honorowego krwiodawstwa. Około 500.000 osób bezpłatnie oddaje co roku ponad 400000 litrów krwi dla potrzeb lecznictwa. Działania te są wkładem PCK w realizację ustawy o publicznej służbie krwi uchwalonej w 1997 roku.

4. PCK prowadzi znaczące działania w propagowaniu zdrowego stylu życia. Szkoli młodzież i dorosłych w udzielaniu pierwszej pomocy. W stowarzyszeniu działają też grupy ratownictwa specjalnego śpieszące z pomocą podczas klęsk żywiołowych i katastrof. Utrzymywane są magazyny interwencyjne, z których jednorazowo można udzielić pomocy dla ok. 17.000 osób. W latach 1997 i 1998 PCK przekazał powodzianom dary rzeczowe i środki finansowe uzyskane od społeczeństwa polskiego i stowarzyszeń zagranicznych o wartości ponad 16 mln zł.

5. Na mocy ustawy o PCK i konwencji genewskich ZG PCK z pomocą państwa prowadzi Biuro Informacji i Poszukiwań Zajmuje się ono ustaleniami losów ludzi poszkodowanych podczas wojen i konfliktów zbrojnych, uczestnictwem w ekshumacjach, wydawaniem im lub ich rodzinom stosownych dokumentów.

6. W ZG PCK od kilkunastu lat przy poparciu i pomocy MKCK działa Ośrodek Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. Skupia on na zasadach społecznych grono pracowników, ekspertów w dziedzinie prawa międzynarodowego. Ośrodek współpracuje z MKCK i odpowiednimi resortami, realizując programy upowszechniania międzynarodowego prawa humanitarnego wśród ludności cywilnej, zwłaszcza młodzieży. Wspólnie z MKCK organizuje co roku seminarium zwane Warszawską Szkołą Letnią MPH przeznaczone dla młodych prawników i przedstawicieli stowarzyszeń krajowych z krajów Europy i Ameryki Płn.

7. PCK uczestniczy także w akcjach humanitarnych Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża. Wysyła transporty z darami dla ludności w krajach dotkniętych konfliktami zbrojnymi bądź klęskami żywiołowymi i katastrofami.

8. Podstawą prawną działania PCK nadal jest ustawa o Polskim Czerwonym Krzyżu z

16 listopada 1964 roku i statut zatwierdzony rozporządzeniem Rady Ministrów z 2.04.1996. Zgodnie ze statutem najwyższym organem uchwałodawczym stowarzyszenia jest Krajowa Rada Reprezentantów PCK a wykonawczym Zarząd Główny PCK i jego Prezydium. Organem kontrolnym Główna Komisja Rewizyjna. Ponadto działa Kapituła Honorowej Odznaki PCK i Sąd Organizacyjny PCK. W okręgach i rejonach również są rady reprezentantów i zarządy.

Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi są koła PCK, Kluby Honorowych Dawców Krwi PCK, grupy Społecznych Instruktorów Młodzieżowych PCK i inne zespoły.

Obecnie PCK liczy ponad 700.000 członków zrzeszonych w 12.840 jednostkach podstawowych w tym ponad 50 % stanowi młodzież. Przy zarządach działa również wielu wolontariuszy i sympatyków stowarzyszenia widocznych zwłaszcza podczas akcji nadzwyczajnych, takich jak np. pomoc powodzianom.

9. Krajowa Rada Reprezentantów PCK 16.01.99 postanowiła dokonać w najbliższym czasie zmian strukturalnych w stowarzyszeniu, przystosowując struktury PCK do nowego podziału administracyjnego kraju. Zmiany te uzasadnione są dążeniami działaczy i pracowników PCK do bardziej samodzielnej pracy i skuteczniejszego wspomagania organów państwowych i samorządowych w udzielaniu pomocy ludziom potrzebującym. Powinny też sprzyjać dalszemu rozwojowi stowarzyszenia zgodnie z jego czerwonokrzyską misją i potrzebami współczesności.


CZYM ZAJMUJE SIĘ PCK ?


Podstawowym zadaniem Stowarzyszenia jest ochrona zdrowia i życia ludzkiego, niesienie pomocy wszystkim potrzebującym, ochrona czci i godności ludzkiej.


Zakres tych zadań zmienia się w zależności od sytuacji w kraju i aktualnych potrzeb społecznych.


Główne kierunki tych działań to :

 działanie w zakresie opieki i pomocy,
 pozyskiwanie honorowych dawców krwi i organizowanie klubów honorowych krwiodawców,
 prowadzenie szkolenia ludności w zakresie udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej i organizowanie posterunków sanitarnych,
 popularyzowanie zasad oświaty zdrowotnej - zapobieganie chorobom zakaźnym i cywilizacyjnym ( w tym profilaktyka AIDS ),
 prowadzenie krajowego Biura Informacji i Poszukiwań przewidzianego w Konwencjach Genewskich o ochronie ofiar wojny,
 uczestnictwo w pracach Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża, w tym udział w międzynarodowych akcjach pomocy humanitarnej.


JAKĄ POMOC ŚWIADCZY PCK ?

 organizowanie opieki nad samotnymi chorymi w domach - prowadzonej przez przeszkolone siostry PCK oraz opłacaną przez PCK "pomoc sąsiedzką"
 udzielanie pomocy finansowej, rzeczowej i organizacyjnej ludziom i rodzinom,
 które znalazły się w trudnej sytuacji materialnej,
 pomoc ludziom niepełnosprawnym,
 organizowanie bezpłatnych obiadów oraz dofinansowanie posiłków dla dzieci i młodzieży w szkołach,
 organizowanie wakacyjnego wypoczynku dla dzieci z rodzin najuboższych oraz dzieci niepełnosprawnych,
 rozprowadzanie odzieży z darów - w środowiskach ludzi najuboższych,
 organizowanie akcji pomocy dla ofiar klęsk żywiołowych i katastrof.




Członkami Polskiego Czerwonego Krzyża mogą zostać osoby pragnące uczestniczyć społecznie w realizacji zadań Stowarzyszenia. Członkowie należą do kół PCK w szkołach, zakładach pracy lub środowiskach.


Instytucje, zakłady pracy, a także osoby prywatne - mogą zostać członkami wspierającymi PCK płacić zadeklarowane składki. Członków tych przyjmują zarządy PCK.


Wspomagać Polski Czerwony Krzyż można także nie będąc jego członkiem - poprzez przekazywanie pieniędzy na określone cele, dobrowolne uczestnictwo w organizowanych akcjach lub doraźną pomoc w przypadkach klęsk i katastrof.


Polski Czerwony Krzyż, będący - jako część składowa Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca - członkiem Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, kieruje się w swej działalności podstawowymi zasadami tego ruchu, uchwalonymi przez XX Międzynarodową Konferencję Czerwonego Krzyża w Wiedniu i zmienionymi przez XXV Międzynarodową Konferencję Czerwonego Krzyża w Genewie w październiku 1986 r., którymi są :

HUMANITARYZM - Międzynarodowy ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, zrodzony z troski o niesienie pomocy rannym na polu bitwy bez czynienia jakiejkolwiek różnicy, podejmuje zarówno na płaszczyźnie międzynarodowej, jak i krajowej wysiłki w kierunku zapobiegania we wszelkich okolicznościach cierpieniom ludzkim i ich łagodzenia. Zmierza do ochrony życia i zdrowia oraz zapewnienia poszanowania osobowości człowieka. Przyczynia się do wzajemnego zrozumienia, przyjaźni i współpracy oraz do trwałego pokoju między wszystkimi narodami.

BEZSTRONNOŚĆ - Nie czyni żadnej różnicy ze względu na narodowość, rasę, wyznanie, pozycję społeczną lub przekonania polityczne. Zajmuje się wyłącznie niesieniem pomocy cierpiącym, kierując się ich potrzebami i udzielając pierwszeństwa w najbardziej naglących przypadkach.

NEUTRALNOŚĆ - W celu zachowania powszechnego zaufania Ruch powstrzymuje się od uczestnictwa w działaniach zbrojnych oraz - w każdym czasie - w sporach natury politycznej, rasowej, religijnej lub ideologicznej.

NIEZALEŻNOŚĆ - Ruch jest niezależny. Stowarzyszenia krajowe, służąc pomocą władzom publicznym w ich działalności humanitarnej podlegając prawu obowiązującemu w ich państwach, powinny zawsze korzystać z samodzielności pozwalającej im na działania w każdym czasie, zgodnie z zasadami Ruchu.

DOBROWOLNOŚĆ - Ruch niesie pomoc dobrowolnie, nie kierując się chęcią osiągania jakiejkolwiek korzyści.

JEDNOŚĆ - W każdym kraju działa tylko jedno stowarzyszenie Czerwonego Krzyża albo Czerwonego Półksiężyca. Powinno ono być otwarte dla wszystkich i obejmować swą humanitarną działalnością obszar całego kraju.

POWSZECHNOŚĆ - Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, w którym wszystkie stowarzyszenia mają równe prawa i obowiązek niesienia sobie nawzajem pomocy, obejmuje swoją działalnością cały świat.



Bibliografia :

1. Oficjalna Strona Polskiego Czerwonego Krzyża,
www.pck.org.pl
2. Encyklopedia PWN,
3. System Międzynarodowego Czerwonego Krzyża,
www.globnet.hg.pl