Wpływ planowania urbanistycznego na klimat akustyczny miast i osiedli

Hałas jest czynnikiem uciążliwym, a nawet szkodliwym dla zdrowia, przeszkadza w pracy i w odpoczynku, dlatego należy chronić osiedla, miejsca pracy i odpoczynku pod względem akustycznym.
Miasto, wielkie skupisko ludzi, przemysłu, arterii komunikacyjnych, jest źródłem wielu dźwięków, nie zawsze miłych dla ucha. Aby zapewnić komfort mieszkającym w mieście ludziom, konieczne jest właściwe rozmieszczenie osiedli, obiektów przemysłowych, ulic. Złe rozwiązanie urbanistyczne, złe umiejscowienie obiektu hałaśliwego lub zły układ komunikacyjny może przez wiele lat stanowić uciążliwość dla ludzi mieszkających w pobliżu. Błędy takie bardzo ciężko naprawić, często wymaga to olbrzymich środków finansowych. Wzrost poziomu hałasu w miastach można ograniczyć przez poprawne pod względem akustycznym planowanie urbanistyczne.

W mieście występują następujące grupy hałasów :
I. hałasy od komunikacji i transportu
· samochodowego
· szynowego
· powietrznego
· wodnego
II. hałasy od przemysłu i obiektów usługowych
III. hałasy od obiektów użyteczności publicznej
IV. hałasy osiedlowe

Poziom tych hałasów zależny jest zarówno od liczby oraz charakterystyki ruchomych i stałych źródeł hałasu, jak też od układu urbanistycznego miasta. Najważniejszymi elementami tego układu są:
· układ komunikacyjny ruchu kołowego – najmniej korzystny pod względem akustycznym jest układ z ulicami przecinającymi się w jednym poziomie pod kątem prostym, gdyż zatrzymywanie się i ruszanie dużej liczby pojazdów powoduje wzrost hałasu średnio o 1015 dB; idealny układ to taki , w którym możliwy byłby płynny ruch z szybkością 4060 km/h, bez zatrzymywania się pojazdów na skrzyżowaniach; ciężki ruch transportowy powinien być wyeliminowany poza obręb miasta i usytuowany po jego zawietrznej stronie; natomiast komunikacja szynowa - tramwaje, kolej oprócz hałasu powoduje również drgania przenoszące się na przyległe budynki; aby eliminować hałas od tych pojazdów należy prowadzić linie kolejowe lub tramwajowe w wykopie, a najlepiej w tunelu
· lokalizacja lotnisk i przebieg tras powietrznych nad miastem – zasięg hałasów lotniczych jest bardzo duży, trudno je eliminować, ponieważ rozchodzą się z góry; hałas od helikoptera lecącego nisko nad miastem zostaje dodatkowo sztucznie powiększony wskutek wielokrotnych odbić od twardej powierzchni ulic, placów, domów, dlatego najlepiej, aby drogi przelotów helikopterów przebiegały nad terenami zielonymi; lotniska powinny być położone powyżej 20 km od granic miasta, a drogi startowe powinny być tak usytuowane, aby loty nie odbywały się nad miastem; między lotniskiem a miastem powinien być pas izolacyjny, najlepiej masyw leśny, w którym mogą być zlokalizowane obiekty nie wymagające ciszy
· lokalizacja hałaśliwych zakładów przemysłowych, bocznic kolejowych i magazynów – oprócz samych zakładów źródłem hałasów są także linie komunikacyjne i transportowe, magazyny, bazy przeładunkowe, dlatego należy dążyć do grupowania obiektów przemysłowych na wydzielonym terenie, w odrębnej dzielnicy, usytuowanej możliwie po stronie zawietrznej miasta i oddzielonej – od dzielnic mieszkalnych i innych wymagających ciszy – pasem izolacyjnym zieleni o szerokości 5001000 m, albo zabudową nie wymagającą ciszy np. magazynami, dzielnicą handlową
· lokalizacja obiektów użyteczności publicznej – takie jak stadiony, ośrodki sportowe, baseny kąpielowe, kina, teatry czy centra handlowe itp. są źródłem hałasu związanego ze wzmożonym ruchem komunikacyjnym w określonych godzinach, dlatego niewskazana jest lokalizacja tego typu obiektów przy obiektach wymagających ciszy przez całą dobę np. przy szpitalach

Miasto można podzielić na strefy akustyczne :

Przeznaczenie strefy Charakterystyka strefy
Wypoczynek Tereny uzdrowiskowe, rekreacyjne; ruch komunikacyjny ograniczony
Mieszkania ciche Tereny mieszkaniowe o małym natężeniu ruchu komunikacyjnego
Mieszkania mniej ciche Tereny mieszkaniowe o średnim natężeniu ruchu komunikacyjnego
Mieszkania i biura Tereny mieszkaniowe z biurami i sklepami handlowymi, duży ruch komunikacyjny
Śródmieście Biura, sklepy, duży ruch komunikacyjno-handlowy
Przemysł Zakłady i teren przemysłowy, duże natężenie ruchu ciężkich pojazdów mechanicznych
Główne ulice Teren komunikacyjny, wzmożony miejscowy ruch komunikacyjny
Główne ulice komunikacyjne Teren komunikacyjny, wzmożony ruch komunikacyjny przelotowy, także z intensywnym ciężkim ruchem przelotowym

Ścisły podział na strefy możliwy jest jedynie w przypadku miasta nowo projektowanego, w mieście już istniejącym ustala się je w sposób przybliżony. Największym problemem przy podziale miasta na strefy jest zmienny w czasie i wartości poziom hałasu komunikacyjnego, który stanowi ponad 80% hałasów miejskich. Jednak podział ten znacznie ułatwia poprawne projektowanie i sytuowanie nowych obiektów. Umożliwia to uniknięcie podwyższania poziomu hałasów dopuszczalnych dla danej strefy przez budowę zbyt hałaśliwego obiektu lub w przypadku zlokalizowania obiektu w strefie o za wysokim poziomie hałasu uniknięcie budowy skomplikowanych i kosztownych zabezpieczeń przeciwdźwiękowych. Poszczególne strefy akustyczne powinny być sytuowane w następujący sposób :
· strefa usług handlowych i administracyjnych – centrum miasta
· strefa mieszkaniowa – w otoczeniu strefy usług handlowych i administracyjnych w centrum miasta, najlepiej jednak w części zewnętrznej miasta
· strefa wypoczynku ora strefa klinik, sanatoriów i instytutów naukowych – zewnętrzna część miasta
· tereny zieleni izolacyjnej oraz tereny zieleni wypoczynkowej powinny znajdować się pomiędzy powyższymi strefami
· strefa przemysłowa oraz strefa lotniska – zewnętrzna część miasta, ale po przeciwnej stronie w stosunku do strefy mieszkaniowej
· usytuowanie drogi startowej na lotnisku powinno zapewniać prowadzenie tras dolotów i odlotów poza obszarem miasta
· trasy komunikacyjne tranzytowe – zewnętrzna część miasta strefie izolacji i zieleni przylegającej do strefy lotniska i przemysłowej
· trasy komunikacji kolejowej i drogowej ruchu szybkiego ruchu prowadzące w głąb miasta powinny być grupowane w korytarze komunikacyjne i izolowane od otoczenia przez umieszczenie w tunelach lub wykopach
· trasy komunikacyjne prowadzące przez strefę mieszkaniową powinny być izolowane zielenią oraz budynkami handlowymi i administracyjnymi

Możliwe jest zmniejszenie poziomu hałasu w mieście przez odpowiednie planowanie urbanistyczne. Najlepszym sposobem jest podział miasta na strefy akustyczne, rozdzielenie obiektów hałaśliwych i wymagających ciszy, oraz przestrzeganie tych stref w planowaniu nowych obiektów. Przy planowaniu stref akustycznych miasta należy brać pod uwagę przeważający w danym rejonie kierunek wiatru – strefy hałaśliwe umieszczać po stronie zawietrznej. Można wykorzystać rzeźbę terenu np. trasy komunikacyjne umieścić w terenie niżej położonym, otoczonym pagórkami, nie umiejscawiać tras komunikacyjnych na rozległym terenie płaskim, natomiast osiedla mieszkaniowe na terenie wyżej położonym. Można także zastosować ekranowanie, czyli odgrodzenie obiektu hałaśliwego od wymagającego ciszy przy pomocy przegród urbanistycznych np. budynków, wałów ziemnych, pasów zieleni. Dobrym sposobem jest również stosowanie stref izolacyjnych, mogą to być np. parki, które pochłaniają nadmierny hałas. Należy także unikać czynników potęgujących hałas np. dużych powierzchni odbijających fale dźwiękowe (woda, kostka kamienna, beton). Stosowanie odpowiednich kształtów gabarytów i proporcji niektórych wnętrz urbanistycznych jak ulice, place czy tunele również może być pomocne w eliminowaniu hałasu w mieście.

Miasto powinno również spełniać wiele wymagań, w tym również akustycznych, dlatego bardzo trudno w praktyce zbudować miasto idealne z punktu widzenia ochrony przed hałasem. Układy urbanistyczne muszą w sposób kompromisowy uwzględniać te wszystkie wymagania, spośród których wymagania akustyczne zasługują na szczególną uwagę.