Barok - opracowanie epoki.

BAROK - koniec XVI w. – połowa XVIII w.

1. Kontrreformacja - lista ksiąg zakazanych, nakaz pokazywania scen religijnych, upadek piśmiennictwa, nietolerancja religijna.
2. Dwoistość postaw - zgoda na świat nietrwały
szukanie wartości trwałych, zbawienia (metafizyka).
3. Kryzys renesansowych ideałów humanistycznych.
4. Kultura:
a). ziemiańska:
- sielanka, kult pamiątek ojczystych, kultura ludowa, obyczaje, obrzędy ludowe.
b). dworska:
- lansowane na dworach styl, moda, sztuka europejska.

Sarmata – ideał ziemianina, XVII-wieczny szlachcic, lubi zabawy, picie; patriota; konserwatysta; ksenofob; broni wiary i ojczyzny. np. Zagłoba

Marinizm Potocki, Pasek, J. A. Morsztyn.

Marinizm – nurt literacki, wg którego poezja ma zaskakiwać czytelnika, radować go.

Środki stylistyczne charakterystyczne dla marinizmu:
- metafory
- epitety
- hiperbola
- paradoks
- oksymoron
- anafora
- gradacja
- puenta

J. A. Morsztyn:
(Zmienił wiarę z arianizmu na katolicyzm)
tematyka miłości, metafizyczna, dotyczy wartości ponadczasowych (miłość, śmierć).
{„Do Panny”; „Cuda miłości”; „Do trupa”}

D. Naborowski:
poeta metafizyczny; porusza tematykę śmierci, przemijania, marności (motyw vanitas) dydaktyzm.
{„Marność”; „Krótkość żywota”; „Na oczy królewny angielskiej…”}

W. Potocki:
patriota, krytyka ustroju i stosunków społecznych; kult szlachecko- sarmacki; (był arianinem); {„Transakcja wojny chocimskiej”; „Pospolite ruszenie”; „Nierządem Polska stoi”}

J. Ch. Pasek:
poezja sarmacko- szlachecka; pamiętniki pisane ok. 1690r.; styl potoczny; pamiętniki Paska mogą być źródłem wiedzy o ówczesnej szlachcie.
{„Pamiętniki”}

Pamiętnik - pisany z perspektywy czasu; opisuje najważniejsze zdarzenia;

Wspomnienia - opisywane jest jedno zdarzenie z przeszłości;

Dziennik - pisany regularnie; opisuje bieżące wydarzenia; często skupia się na uczuciach piszącego, na mało ważnych faktach.

+ Bohater barokowy - sławny, waleczny, często bohater krucjaty; posiada jednak również wady - chciwy, żądny władzy, bogactwa, tragicznie zakochany. Takie przedstawienie bohatera ma na celu uświadomienie człowiekowi (dydaktyzm sztuki), że wady nie są przeszkodą by zostać kimś „wielkim”, świętym. Bohater podobny do zwykłego człowieka jest dla niego przykładem. Każdy może być świętym. {“Jerozolima wyzwolona” T. Tasso}

+ Kobieta – piękna; ma dwa oblicza; zmienna; niezrozumiała dla mężczyzny; jest źródłem jego cierpienia {„Na oczy królewny…” D. Naborowski}

+ Miłość – często nieszczęśliwa, tragiczna
{„Do trupa” J. A. Morsztyn} platoniczna; źródło cierpienia, wiecznego; ale też... niezrozumiała, cudowna, niepowtarzalna {„Cuda miłości” J. A. Morsztyn}

+ Gatunki literackie baroku:
- sonety {Morsztyn}
- wiersze okolicznościowe
- pamiętniki {Pasek}
- epos {Tasso}
- listy
- liryki religijne

Poezja metafizyczna:
* J. A. Morsztyn; D. Naborowski.
- tematyka ponadczasowa, przemijania, śmierć, miłość, niestałość (kobiet); {„Niestatek”; „Marność; „Do trupa”…}
* środki stylistyczne:
- puenta
- metafora
- porównanie
- epitety
- anafora
- gradacja/ degradacja

Barok epoką sprzeczności i różnic:

a). różnice religijne i społeczne między stanem chłopskim a szlachtą
b). rozdarcie jednostki:
- pogodzenie się z przemijanie i marnością świata
- poszukiwanie rozwiązania zagadek bytu człowieka, śmierci, miłości (metafizyka)
c). dwa odmienne nurty kulturowe:
- ziemiański: patriotyzm; obrzędy ludowe pamiątki.
- dworski: popierający europejską kulturę, modę, sztukę
d). z jednej strony- złamanie ideałów humanistycznych.
z drugiej zaś - jezuici opierali swój program nauczania na humanistycznym modelu wykształcenia.
e). filozoficzne rozważania poetów metafizycznych;
sarmacki konserwatyzm, nietolerancja, brak zastanawiania się nad istotą świata i życia
f). kontrreformacja - sztuka na usługach Kościoła; Molierowska krytyka Kościoła pobożności, dewocji (w „Świętoszku”).