Zakład poprawczy

Źródła historyczne wskazują, że w Polsce po raz pierwszy zastosowano metody wychowania poprawczego w stosunku do nieletnich, w przytułku dla sierot założonym w 1629 roku w Warszawie i prowadzonym przez Bractwo Niemieckie.
W 1736 roku w Warszawie został założony przez biskupa Rostkowskiego pierwszy dom poprawczy. Podstawowym zadaniem domu poprawczego było poskromienie i poprawa złych swawolnych ludzi. Poprawę tę miano osiągnąć przez przygotowanie do zawodu, systematyczne i obowiązkowe wykonywanie pracy podczas pobytu w zakładzie. Wychowankowie zobowiązani byli również do odbywania praktyk religijnych pod nadzorem duchownego.

W 1862 roku utworzony został zakład w Mokotowie, który przeznaczony był dla chłopców w wieku 6-16 lat a podstawę przyjęcia do tego zakładu stanowiły:
kara sądowa lub policyjna, złe skłonności w postępowaniu, bezskuteczne stara-nia rodziców i opiekunów oraz pozbawienie opieki rodzicielskiej.
Podstawowym zadaniem zakładu było; skłonienie do określonej poprawy oraz wzbudzenia uczciwości, nauczania pisania, pracowania i czytania. W pracy wy-chowawczej przestrzegano dobrego obchodzenia się z podopiecznymi i budze-nia pozytywnych zainteresowań. Rygor w zakładzie był surowy, przestrzegano zasadę izolacji. Wychowankowie nie mogli być odwiedzani ani przez rodziców ani przez krewnych przez okres pobytu w zakładzie. W ciągu dnia przebywali wspólnie, na noc rozdzielano ich do poszczególnych cel. Wychowanków rozpo-znawano według numerków, zatajenie nazwisk miało strzec ich przed później-szym ostracyzmem.

W 1871 roku powstało Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych. Towarzystwo to przyjęło zasadę, iż początkowo osady i przytułki będą urządzane wyłącznie dla chłopców. Organizacja osady w Studzieńcu wzorowana była na podobnych placówkach działających we Francji i Szwajcarii. Organizacja osady polegała na tworzeniu małych kilkunastoosobowych grup tzw „rodzin” kierowanych przez wykształconych wychowawców. Każda rodzina mieszkała w oddzielnym domu. Zgodna i harmonijna atmosfera miała sprzyjać wzajemnemu oddziaływaniu wychowawczemu, mającemu na celu poprawę każdego członka „rodziny”. W Studzieńcu przyjęto system progresywny. Każdy z wychowanków rozpoczynał swój pobyt od klasy I, aby móc dojść do najwyższego stopnia poprawy uprawniającego do zwolnienia z zakładu, to jest do klasy IV. Z przejściem do każdej klasy związane było uzyskanie większych uprawnień i przywilejów. Złe sprawowanie lub naruszenie regulaminu zakładowego mogło zawsze spowodować degradację do klasy niższej. System progresywny oparty był na indywidualnej ocenie każdego wychowanka i nie pozostawał w sprzeczności z jego przynależnością do zespołu. Stosowane były indywidualne nagrody kwartalne. Na nagrodę zasługiwał ten nieletni, który w opinii wszystkich wychowanków grupy okazał się najlepszym i najbardziej wzorowym oraz godnym do naśladowania. Istniała również nagroda zbiorowa, otrzymywała ją co tydzień ta „rodzina”, która mogła się postrzycić wysokimi wynikami w pracy i w nauce oraz wzorowym zachowaniem. Zakład w Studzieńcu był jednym z trzech zakładów wychowawczo-poprawczych na ziemiach polskich aż do ogło-szenia kodeksu karnego.

Uchwalenie w 1932 roku Kodeksu karnego, spowodowało konieczność dokonania podziału istniejących zakładów wychowawczo-poprawczych na zakłady wychowawcze i poprawcze, a także konieczność uruchomienia nowych zakładów. Pod koniec 1938 roku w Polsce istniało już 8 zakładów poprawczych dla chłopców i 3 dla dziewcząt.

Wybuch II wojny światowej spowodował przerwę w działalności zakładów dla nieletnich. Po wojnie w 1946 roku powołano formalnie 3 zakłady poprawcze dla chłopców. Zakłady te podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicz-nego. Ich funkcjonowanie nie różniło się początkowo od funkcjonowania zwy-kłych więzień. W 1946 roku zakłady poprawcze przejęte zostały przez Minister-stwo Sprawiedliwości i ich dalszy rozwój przebiegał w ramach tego resortu. W 10 lat później w Polsce funkconowało już 20 zakładów poprawczych, a pod ko-niec lat siedemdziesiątych – blisko 40. W tym czasie nie tylko rozbudowano sieć zakładów poprawczych, ale także poprawino warunki higieniczno-sanitarne poprzez likwidację zakładów posiadających najgorsze warunki lokalowe, do niektórych z nich wprowadzono psychologów i psychiatrów, którzy włączyli się w proces resocjalizacji nieletnich. Istniejące zakłady sprofilowano ze względu na kryteria płci, wieku, stopnia rozwoju umysłowego, stopnia wykolejenia spo-łecznego i stanu zdrowia psychicznego.w latach siedemdziesiątych funkcjonowały w polsce następujące rodzaje zakładów poprawczych:
-odrębne zakłady dla dziewcząt i chłopców w wieku 13-15 lat o normalnym rozwoju umysłowym,
-zakłady dla dziewcząt w wieku powyżej 15 lat o normalnym rozwju umysłowym,
-zakłady dla chłopców w wieku powyżej 15 lat o normalnym rozwoju umysłowym i nizbyt głębokim stopniu wykolejenia społecznego,
-zakłady dla chłopców znacznie opóźnionych w nauce, lecz nie upośledzo-nych umysłowo,
-zakłady dla chłopców głęboko wykolejonych społecznie ( zakłady spe-cjalne o surowym rygorze),
-odrębne zakłady dla dziewcząt i chłopców upośledzonych umysłowo
( zakłady specjalne z odpowiednimi szkołami)
-zakłady dla chłopców z odchyleniami psychicznymi ( zakłady leczniczo-wychowawcze).
Organizację pracy w zakładach poprawczych i zasady pobytu nieletnich regulo-wał wówczas tymczasowy regulamin zakładów poprawczych z 1951 roku, który został zastąpiony nowym regulaminem dopiero w roku 1983.

Zakłady poprawcze są najsurowszym środkiem stosowanym wobec nie-letnich. Decyzja sądu o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym na-stępuje wówczas, gdy zastosowane uprzednio środki wychowawcze nie spowo-dowały oczekiwanych zmian w zachowaniu i postawach lub też ze względu na wysoki stopień demoralizacji zachodzi przypuszczenie, że inne łagodniejsze środki mogą okazać się zawodne. Do zakładu poprawczego kierowani są nielet-ni w wieku 13-17 lat. Natomiast w zakładzie mogą przebywać do 21 roku życia, jeśli po ukończeniu 17 lat nie zastosowano wobec nich środka karnego w postaci umieszczenia w zakładzie karnym.
W zalezności od uwarunkowań psychofizycznych i stopnia demoralizacji istnie-je pięć rodzajów zakładów poprawczych:
1)zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu, prowa-dzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym,
2)zakłady dla nieletnich wymagających bezposredniego nadzoru wycho-wawczego,
3)zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemora-lizowanych w wysokim stopniu,
4)zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo, stosujące oddziaływania resocjalizacyjno- rewalidacyjne,
5)zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zabu-rzeniami osobowosci, zapewniające wzmożoną opiekę psychoterapeu-tyczną.

Głównym celem zakładu poprawczego jest resocjalizacja nieletnich zmierzająca do zmiany ich postaw wobec siebie i innych w kierunku społecznie pożądanym, zapewniającym prawidłowy rozwój osobowości, a zwłaszcza kształtowanie pozytywnych zainteresowań, właściwej hierarchii wartości oraz przestrzegania przyjętych zasad współżycia społecznego.
Powyższe zadania zakład poprawczy realizuje przez:
-nauczanie i wychowanie
-kształcenie zawodowe
-zagospodarowanie czasu wolnego
Zgodnie z zaleceniami teorii pedagogicznej zakładowi poprawczemu przypadają następujące zadania szczegółowe :
-wyeliminowanie czynników, które wywołują zaburzone stany osobowości wychowanka;
-naprawienie stanów osobowości przez usunięcie jej negatywnych zmian wywołanych wspomnianymi czynnikami;
-utrwalenie uzyskanych z powyższych dwóch zakresów rezultatów reso-cjalizacji;
-zainspirowanie jednostki do samowychowania.

Według Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w skład zakładu wchodzą:
-internat,
-szkoła (szkoły),
-warsztaty szkolne (gospodarstwo pomocnicze),
-zespół diagnostyczno-korekcyjny,
-inne działy zapewniające realizację zadań zakładu.
Dla zapewnienia prawidłowej realizacji zadań zakład powinien posiadać:
-pomieszczenia mieszkalne oraz higienicznosanitarne,
-sale lekcyjne (pracownie przedmiotowe), z zapleczem na środki dydak-tyczne,
-salę gimnastyczną,
-bibliotekę z czytelnią,
-pomieszczenia warsztatowe odpowiednie do kierunków prowadzonego szkolenia zawodowego oraz szkolenia kursowego,
-gabinet lekarski i dentystyczny oraz izbę chorych,
-izby przejściowe (wyodrębnione pomieszczenie zapewniające przeprowa-dzenie obserwacji lub zabiegów higienicznisanitarnych),
-izby izolacyjne,
-pomieszczenia przeznaczone na hostele,
-tereny i urządzenia do zajęć rekreacyjnych i sportowych.

Zakłady poprawcze podlegają Ministerstwu sprawiedliwości.


Literatura:
1. Kozaczuk F. „Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży”
2. Stańdo – Kawecka B. „Prawne podstawy resocjalizacji”
3. Kalinowski M. „Europejskie systemy resocjalizacji nieletnich”
4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 maja 1997 roku w spra wie rodzajów i organizacji zakładów poprawczych oraz zasady pobytu w nich
nieletnich.