Wojna z Bolszewikami
Wojna z Bolszewikami
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski
TKRP, utworzony 1 sierpnia 1920 w Białymstoku na polecenie Rosyjskiej Partii Komunistycznej jako namiastka rządu na ziemiach zajętych przez Armię Czerwoną podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. W skład TKRP weszli komuniści polscy, członkowie Biura Politycznego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików): J. Marchlewski (przewodniczący), E. Próchniak (sekretarz), F. Dzierżyński, F. Kon i J. Unszlicht. O przejęciu rządów przez TKRP informował komunikat ogłoszony 30 lipca 1920. TKRP pozbawiał władzy dotychczasowy rząd polski, powoływał komitety fabryczne, folwarczne i rewolucyjne, którym oddawał w zarząd fabryki, majątki ziemskie i administrację w terenie. Od ludności wymagał lojalności wobec nowych władz. W ogłoszonym równocześnie Manifeście do polskiego ludu roboczego miast i wsi zapowiadał utworzenie po zakończonej wojnie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad, wzywał do walki z obszarnikami i fabrykantami oraz tworzenia komitetów rewolucyjnych. W okresie działalności TKRP powstało 65 komitetów rewolucyjnych. Komitet przystąpił do organizowania 1 Polskiej Armii Czerwonej wydawał pismo Goniec Czerwony. Współpracę z władzami bolszewickimi podjęła część ludności białoruskiej i żydowskiej. Ze strony ludności polskiej TKRP spotkał się z jednoznacznie nieprzychylnym stanowiskiem. Zakończył działalność 22 sierpnia 1920 po zwycięstwie polskim nad wojskami bolszewickimi w bitwie warszawskiej.
Rada Obrony Państwa
instytucja powołana do życia na czas wojny 1 VII 1920, w chwili zagrożenia egzystencji Polski najazdem bolszewickim. W jej skład wchodzili: wódz naczelny, marszałek sejmu, premier, przedstawiciel armii, przedstawiciele głównych stronnictw politycznych. Została wyposażona w nadzwyczajne pełnomocnictwa. Pod przewodnictwem J. Piłsudskiego miała koordynować działania obronne.
Curzona linia
zaproponowana w 1920 przez ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, G. Curzona, na konferencji w Spaa (Belgia) linia demarkacyjna między Polską a ZSRR. Projekt przewidywał jej przebieg wzdłuż granicy byłego Królestwa Polskiego, od granic Prus Wschodnich, na północ od Suwałk do źródeł Pregoły i Szczary, na wschód od Sejn i Grodna, a następnie wzdłuż Bugu. Za kryterium przyjęto czynnik narodowościowy. W rezultacie granicę polsko-radziecką ustalono ostatecznie w traktacie ryskim i przebiegała 200 km na wschód od linii Curzona.
Armia Czerwona
właściwie Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona, od 1946 Armia Radziecka, radziecka formacja zbrojna tworząca, wraz z Czerwoną Marynarką Wojenną i wydzielonymi jednostkami policji bezpieczeństwa, siły zbrojne ZSRR. Powołana na podstawie dekretu Rady Komisarzy Ludowych z I 1918, początkowo ochotnicza, o ściśle klasowym charakterze, z obieralnymi dowódcami, bez stopni i rang. Podporządkowana Ludowemu Komisariatowi Spraw Wojskowych i Morskich, na którego czele 1918-1925 stał L.D. Trocki. W V 1918 wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej oraz stanowisko komisarza politycznego we wszystkich jednostkach od kompanii w górę, zniesiono ponadto wybieralność dowódców. Od IX 1918 sprawy wojskowe należały do kompetencji głównodowodzącego siłami zbrojnymi Republiki Radzieckiej, J. Vacetisa. Korpus oficerski liczącej 3 mln żołnierzy (1920) Armii Czerwonej stanowili byli oficerowie carscy (tzw. wojenspece), którzy w praktyce podlegali decyzjom komisarzy politycznych (politruków). 1922-1933 Armia Czerwona prowadziła współpracę szkoleniową z wojskami Republiki Weimarskiej, umożliwiając Niemcom nie respektowanie ograniczeń wojskowych, nałożonych na nich wersalskim traktatem pokojowym (1919). Silne upolitycznienie Armii Czerwonej przejawiało się m.in. w: kompetencjach jej Zarządu Politycznego, przynależności dowódców operacyjnych i oficerów do partii komunistycznej, awansach za zasługi polityczne oraz stałej ingerencji policji politycznej, i stanowiło podstawową przyczynę jej słabości. 1937-1939 w procesach politycznych skazano i stracono większość radzieckiej kadry oficerskiej (m.in. M.N. Tuchaczewskiego).
Wojna polsko-bolszewicka 1919-1921
walki toczone przez Polskę przeciw Rosji Radzieckiej o kształt granicy wschodniej i utrzymanie niepodległości.
Po kapitulacji Niemiec rząd radziecki unieważnił ustalenia pokoju brzeskiego i rozpoczął operację zbrojną o kryptonimie Wisła. W jej wyniku wojska radzieckie miały wesprzeć ferment rewolucyjny ogarniający po zakończeniu I wojny światowej Europę Środkową. Akcja ta miała zapoczątkować rewolucję europejską i przynieść zwycięstwo komunizmowi. Pochód wojsk radzieckich w pierwszej kolejności skierował się przeciw niepodległym republikom Białorusi i Litwy.
Cud nad Wisłą
Przełomowym momentem wojny okazała się bitwa warszawska, rozegrana w dniach 13-25 sierpnia 1920. Ciężar obrony stolicy spoczywał na wojskach Frontu Północnego generała J. Hallera. Po załamaniu się 14-15 sierpnia frontalnego ataku wojsk radzieckiego Frontu Zachodniego pod dowództwem M.N. Tuchaczewskiego, 16-21 sierpnia udany atak na pozycje 15 i 3 armii rosyjskiej nad Wkrą przeprowadziła 5 armia generała W. Sikorskiego. 16 sierpnia znad Wieprza uderzyła grupa manewrowa w składzie pięciu dywizji piechoty i brygady kawalerii, dowodzona osobiście przez J. Piłsudskiego. Grupa manewrowa rozbiła grupę mozyrską, przerwała front rosyjski pod Kockiem, zajęła Podlasie i wyszła na tyły wojsk M.N. Tuchaczewskiego. Atakowane od południa i zachodu oddziały radzieckie zostały zmuszone do przekroczenia granicy pruskiej, część wojsk wycofała się na wschód. We wrześniu M.N. Tuchaczewski próbował zorganizować obronę na linii Niemna, gdzie przyjął bitwę i został pobity.
Klęskę poniosła także Armia Czerwona na południu Polski. Po bitwach pod Komarowem i Hrubieszowem, zakończonych rozbiciem armii konnej S.M. Budionnego, nastąpił odwrót wojsk radzieckich. Do połowy października Wojsko Polskie wyszło na linię: Tarnopol, Dubno, Mińsk, Dryssa. 12 października 1920 podpisano układ o zawieszeniu broni, 18 października ustały działania wojenne, a 18 marca 1921 podpisano ryski traktat pokojowy, kończący wojnę i ustalający wschodnią granicę Polski.
Ryski traktat pokojowy,
układ podpisany w Rydze pomiędzy Polską, Rosją Radziecką i Ukrainą Radziecką po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Ustalał wschodnią granicę Polski wzdłuż linii Dzisna-Dokszyce-Słucz-Korzec-Ostróg-Zbrucz. Polska wyrzekała się wszelkich pretensji do terenów położonych na wschód, Rosja Radziecka zaś i Ukraina Radziecka - na zachód od wyznaczonej granicy. Sygnatariusze traktatu zawarli porozumienia w sprawie repatriacji jeńców wojennych oraz amnestii obejmującej zbrodnie i przestępstwa polityczne.
Traktat zobowiązywał strony do wzajemnego poszanowania praw mniejszości narodowych oraz przestrzegania zasad tolerancji religijnej. Rosja Radziecka i reprezentowane przez nią Białoruś Radziecka oraz Ukraina Radziecka zobowiązały się zwrócić Polsce wszystkie ruchome dobra kultury narodowej wywiezione z ziem polskich po 1772. Polska miała otrzymać 30 mln rubli w złocie tytułem odszkodowania za udział w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego w okresie rozbiorów. Kwoty tej Polska nigdy nie otrzymała. Rosja Radziecka zobowiązała się także do zwrotu urządzeń przemysłowych i taboru kolejowego na łączną sumę 29 mln rubli w złocie. Po ratyfikacji układu obie strony miały nawiązać stosunki dyplomatyczne i podpisać umowę handlową.