Odrodzenie Rzeczpospolitej : I wojna światowa a sprawa Polski
I. TRAKTAT WERSALSKI W EUROPIE
1. TRAKTAT WERSALSKI
W 1918r. w Compiegne podpisano rozejm pomiędzy Niemcami a ententą. 28.06.1919r. w Werslu podpisano traktat pokojowy powszechnie nazywany dyktatem. Głosił on:
a) Niemy oddają Francji Alzację i Lotaryngię,
b) Niemcy dają Lidze Narodów zagłębie Saary
c) Niemcy dają państwom zwycięskim kolonie w Azji i Afryce
d) demilitaruzacja Niemiec (głównie pasa nad Renem
e) likwidacja floty i lotnictwa wojskowego
f) zmiana z cesarstwa na Republikę Weimarską
Niemcy przystąpili do odwołania postanowień traktatu
2.NOWE PAŃSTWA W EUROPIE
Prawo narodów do samostanowienia: zasada traktatu wersalskiego na podstawie której powstały nowe państwa w Europie: Czechosłowacja, Polska, Austria, Węgry, Łotwa, Litwa, Estonia, Irlandia, Islandia, Finlandia.
3. LIGA NARODÓW
28.06.1919 r. - powstanie Ligi Narodów. Pomimo, że głównym założycielem L.N był prezydent USA Stany nie weszły do tej organizacji (świadczyło to o tym, że organizacja ta była słaba). L.N miała dbać o pokój na świecie oraz miała zapewnić nienaruszalność granic państwowych.
II. ODRODZENIE RZECZPOSPOLITEJ
1. PLACY WOBEC WOJNY
Józef Piłsudzski był reprezentantem orientacji proaustryjackiej. Chciał pomóc Austrii w pokonaniu Rosji i stworzyć monarchię trialistyczną. Polska mogłaby wówczas zyskać suwerenność.
Inną koncepcję głosiła endecja (z Dmowskim), która reprezentowała orientację prorosyjską. Dmowski chciał pomóc Rosji w pokonaniu Niemców i uzyskać autonomię na terenie zaboru rosyjskiego.
2. PIERWSZE ORGANIZACJE NIEPODLEGŁOŚCIOWE I ZBROJNE W GALICJI
W 1908r. Józef P z Kazimierzem Sosnkowskim powołali tajny Związek Walki Czynnej. Jego celem było odzyskanie niepodległości. Dopiero 2 lata potem Austria zezwoliła na szkolenie wojskowe młodzieży polskiej. Więc utworzono: Związek Strzelecki, Towarzystwo "Strzelec".
3. PIERWSZA KOMPANIA KADROWA; LEGIONY POLSKIE
Józef P. zorganizował Kompanię Kadrową z drużyn strzeleckich. Jednak została ona rozwiązana przez Austriaków. Więc z żołnierzy pierwszej K.K powstał Pułk Strzelców, który został przkształcony w I Brygadę Legionów Polskich - Dowodził nią Piłsudzki. Mimo braku wykształcenia wojskowego okazał się doskonałym przywódcą.
Na początku 1915 r. powstała II Brygada zwana Karpacką (walczyła pod Rokitą w 1915r.). Pod dowództwem Józefa Hallera została skierowana na front wschodni. Walczyła wraz z I i III Brygadą. Legiony liczyły sobie 20 tys. żołnierzy.
III. POLACY NA DRODZE DO NIEPODLEGŁOŚCI
1. ZABORCY WOBEC KWESTI POLSKIEJ
Mikołaj Mikołajewicz (książe Rosyjski; stry cara) 14.08.1914r. wydał odezwę do Polski zapowiadając zjednoczenie ziem polskich po pokonaniu państw centralnych i odrodznie Polski, ale pod berłem cara. 5.11.1916r. Austro-Węgry i Niemcy ogłosili powstanie Kólestwa Polskiego. Jesienią 1917r. Niemcy i Austro-Węgry utworzyły Radę Regencyjną. Miała ona stanowić najwyższą władzę na ziemiach polskich (była zależna od okupantów). Zaś państwa ententy nie mieszały się do spraw Polski uważając to za sprawę wewn. Rosji.
2. KRYZYS PRZYSIĘGOWY
Piłsudzki zrywa współpracę z państwami centralnymi, widząc ich nieuchronną porażkę. Państwa ententy miały przewagę.
3. TRAKTAT BRZESKI
W marcu 1918r. Niemcy i Austro-Węgry podpisały w Brześciu rozejm z Rosją bolszewicką i przekazały Ukrainie Chełmszczyznę i część Polesia. Oburzeni Polacy nie chcieli oddać tych ziem.
4. WOJSKO POLSKIE WE FRANCJI
We Francji rozpoczęto rekrutację do polskiego oddziału. Rosja protestowała, gdyż obawiała się utworzenia jednostek polskich walczących o niepodległość. Francja w czerwcu 1917r. przystąpiła do tworzenia Armii Polskiej. Powstał Kmitet Narodowy Polski kierowany przez Dmowskiego. Dowódcą Armi tej został Haller. Armia została potem nazwana "błękitną". (70 tys żołnierzy). 08.01.1918r. - orędzie Wilsona.
IV. POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO I PIERWSZE RZĄDY
1. POWSTANIE PIERWSZYCH WŁADZ POLSKICH
Na ziemiach polskich 19.10.1918r. powstała Rada Narodowa Śląska Cieszyńskigo, 9 dni później Polska Komisja Likwidacyjna (Kraków) - Wincenty Witos, 7.11.1918r. Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej (Lublin) - Ignacy Daszyński. Po skapitulowaniu Niemiec oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej rozpoczęły rozbrajanie żołn. niemickich i aust-węgier. Piłsudzki otrzymuje władze od Rady Regencyjnej. Powołuje na premiera Paderewskiego. Dmowski powołuje Komitet Narodowy Polski.
2. UCHWALENIE KONSTYTUCJI
Sejm Ustawodawczy: Związek Ludowo-Narodowy, PSL "wyzwolenie", PSL "Piast" i PPS.17.03.1921r - uchwalenie Konstytucji marcowej (trójpodział władz, przewaga ustawy ustawodawczej nad wykonawczą, niezależne sądy). Prawo do głosowania do sejmu mieli oczywatele, którzy ukończyli 21 lat. Zaś do senatu - Ci, którzy ukończyli 30 lat. Władzę wykonawczą miał prezydent (władza ograniczona)
V. WALKA O GRANICE WSCHODNIE
1. KONCEPCJE
Dmowski chciał inkorporacji do Polski ziem, na których Polacy stanowią decydującą większość. Zaś Piłsudzki chciał federacji z Litwą Białorusią i Ukrainą, aby przewstaw. się Rosji.
2. WALKI O LWÓW
Ukraińcom zależało na stworzeniu własnego pastwa, więc dążyli do zajęcia Lwowa. Grupy młodzieży i Dzieci zwane orlętami Lwowskimi obroniły Lwów. Walki trwały do końca lata 1919r. W ich wyniku podpisano umowę (Józef P. i Sement Petlura) regulującą stosunki polsko-ukraińskie.
3.POCZĄTEK WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ
Bolszewicy zajmowali państwa, którym udało się odzyskać niepodległość wprowadzając tam "czerwone rządy". Józef P. obawiał się o Polskę. Uderzył na zajętą przez bolsz. Litwę. W 1919r. Wojska Piłsudzkiego wyzwoliły Wilno i Mińsk. Józef przerawał działania, gdyż Bolszewikom groziła klęska z wojskami "białych". Wolał, aby sąsiadem Polski byli Bolszew. niż odrodzona carska Rosja.
4.WYPRAWA NA KIJÓW
Polska chciała odzyskać wschodnią Galicję, więc skierowano się na Ukrainę (dow. ukraiń. - Sement Petlura) która toczyła wojnę z bolszewikami. Petlura podpisał korzystny dla polski układ o przebiegu granicy. Więc Polacy i Ukraińcy ruszyli na Kijów, aby odbić miasto od bolszew. Zdobyto 7.05.1920r. na krótko to miasto, gdyż miało miejsce kontrnatarcie Armii Konnej.
VI. WOJNA Z BOLSZEWIKAMI
1. OFENSYWA TUCHACZEWSKIEGO
Michaił Tuchaczewski - był nowym dowódcą frontu zachodniego. Zaatakował on nieliczne oddziały polskie na północy. Pierwszy atak powstrzymano. W lipcu 1920r. Sowieci zajeli Mińsk, Grodno, Wilno. 28.07.1920r. komuniści utworzyli Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Julian Marchlewski, Feliks Kon i Feliks Dzierżyński.
2. ZAGROŻENIE POLSKI
1.07.1920 - utworzenie Rady Obrony Państwa - Józef P. Premier Władysław Grabski pojechał do Spa w Belgii na konfederacje ententy, aby prosić ją o rozmowy pokojowe z Rosją. Curzon proponuje granicę wschodnią (niekorzystną dla Polski).
3. BITWA WARSZAWSKA
Na początku sierpnia Armia Czerwona rozpoczeła atak na Wa-wę. 15.08.1920r. - w krwawych walkach nad Wisłą Rosja została powstrzymana. (cud nad Wisłą). Walki trwały od grudnia 1918r do maja 1920r. (+sierpień)
4. POKÓJ RYSKI, WILNO
18.03.1921r. - podpisanie pokoju w Rydze pomiędzy Polską a Rosją i Ukrainą. (ustalenie granic). Piłsudzki chce zdobyć Wilno podstępem. Lucjan Żeligowski po krótkich walkach z Litwinami zająl Wilno.
VII. USTALENIE GRANIC POLSKI
1. PLEBISCYTY NA TERENACH PORNYCH
Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu. Polacy wygrali jedynie w kilku gminach Mazur i Powiśla.
2. ŚLĄSK CIESZYŃSKI
Decyzją Rady Ambasadorów większość Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy przyznano Czechosłowacji.
3. POWSTANIE W WIELKOPOLSCE
Polacy w tajemnicy przygotowują się do powstania, gdyż nie wierzyli, że Niemcy zgodzą się oddać Wielkopolskę bez walki. 27.12.1918r. podczas pobytu Paderewskiego w Poznaniu Niemcy wywoływali zamieszki w tym mieście. Wybuchło powstanie: dzięki Armii Wielkopolskiej pod dowództwem J. Dowbora-Muśnickiego Polska kontrolowała większą część Wielkopolski. Podpisano rozejm w Trewirze (jedyne powstanie w hist. Polski zakończone pełnym zwycięstwem).
4. TRZY POWASTANIA NA ŚLĄSKU
O losie Śląska miał zadecydować plebiscyt. Jednak ani Polska ani Niemcy nie chcieli takiego rozwiązania.
1.Polacy i Niemcy przygotowuja się do walki zbrojnej o Śląsk. W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919r. wybuchlo powstanie. Polska jednak nie udzieliła pomocy powstańcom i działania wojenne przerwano.
2. Na Śląsk przybywają franc. i włos. oddziały wojskowe, które mają czuwać nad plebiscytem. Polskim komisarzem plebiscytowym zostaje Wojciech Korfanty. W nocy z 19 na 20 sierpnia rozpoczęto drugie powstanie śląskie. Powstańcom udało się rozwiązać niemiecką policję bezpieczeństwa SIPO. Powołano policję plebiscytową złożoną w połowie z Polaków, w połowie z Niemców.
3. W końcu przeprowadzono plebiscyt (na Górnym Śląsku) - 20.03.1921r. Za Polską było 480tys, a za Niemcami 700tys. Polacy bali się, że nie dostaną Śląska,więc w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wybuchło trzecie powstanie (Wojciech Kofranty) Polacy obronili Górę Św. Anny. Polsce przypadło 1/3 ter. Śląska.
5. MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE
Ludność narodowości polskiej stanowiła tylko 65% obywateli. Jednocześnie poza granicami Polski żyło ok 2,7 mln Polaków. Największe mniejszści narodowe w Polsce po I wojnie św. to: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini i Niemcy.
VIII. NAJWAŻNIEJSZE POSTACIE:
Józef Piłsudzki - marszałek polski, wybitny polityk. Podczas I wojny światowej dowódca I Brygady Legionów. Przyczynił się do powstania państwa polskiego w 1918r. Objął władzę jako Tymczasowy Naczelnik Państwa
Roman Dmowski - twórca Endecji, Jako delegat państwa polskiego brał udział w konferencji wersalskiej. Przeciwnik polityki Piłsudzkiego
Józef Haller - generał i polityk. W 1916r. został dowódcą II Brygady Legionów. Współorganizował we Francji Armię Polską ("błękitna"), wrócił z nią do kraju. W imieniu Rzeczpospolitej zajął Pomorze,
Ignacy Daszyński - socjalista, polityk, działacz stronnictw niepodległościowych. Premier tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie.
Wincenty Witos - wybitny działacz ruchu ludowego, powołany na premiera RP podczas wojny z bolszewikami.
Lew Trocki - ( wł Lejba Bronstein ) bolszewik, główny współpracownik Lenina i twórca Armii Czerwonej, Po śmierci Lenina stał się przeciwnikiem Stalina. W 1940 r. został zamordowany z rozkazu Stalina.
Michaił Tuchaczewski - marszałek ZSRR, dowódca Armii Czerwonej. Oskarżony o szpiegostwo został stracony wraz z innymi oficerami Armii Czerwonej.
Józef Dowbór-Muśnicki - generał, dowódca Armii Wielkopolskiej. Później przeciwnik polit. J. Piłsudzkiego.
Wojciech Korfanty - przywódca powstań śląskich, wybutny polityk. W 1920 r. został komisarzem plebiscytowym, ogłosił strajk generalny rozpoczynający III powstanie śląskie.