Państwo i jego porządek prawny, a społeczność międzynarodowa.

PAŃSTWO I JEGO PORZĄDEK PRAWNY A SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA.

Poza wewnętrznymi porządkami prawnymi i systemami prawa poszczególnych państw- istnieją także inne porządki prawne. Tak więc, współczesna charakterystyka prawa jako wieloaspektowego zjawiska kulturowego, byłaby niepełna bez uwzględnienia charakterystycznych cech tych innych porządków prawnych, a przede wszystkim międzynarodowego porządku prawnego- określanego jako prawo międzynarodowe publiczne oraz kształtujących się regionalnych porządków i systemów prawa- szczególnie europejskiego porządku prawnego, tworzonego zwłaszcza przez europejskie konwencje praw człowieka oraz prawo Unii Europejskiej.

W swoim referacie chcę jednak skupić się przede wszystkim na:
- omówieniu kwestii dotyczących międzynarodowego porządku prawnego
- jego związków z systemami prawa poszczególnych państw, w tym- z polskim systemem prawa
- omówieniem miejsca i roli umów międzynarodowych w polskim systemie żródeł prawa
- charakterystyką procesów integracji międzynarodowej w płaszczyźnie prawno instytucjonalnej- zwłaszcza w odniesieniu do procesu kształtowania się europejskiego porządku prawnego.
Prawo międzynarodowe ukształtowało się jako porządek uregulowanych normatywnie, a współcześnie także instytucjonalnie, relacji pomiędzy państwami jako podstawowymi podmiotami tworzącymi społeczność międzynarodową.
Poza państwami do podmiotów prawa międzynarodowego zalicza się także organizacje międzynarodowe, przy czym-podmiotowość prawno międzynarodową przyznaje się zarówno organizacjom międzynarodowym powstałym z woli państw oraz zrzeszających państwa, jak też tak zwanym poza rządowym organizacjom międzynarodowym.
Trzeba zaznaczyć, że w ostatnich latach ugruntowuje się także pogląd, że podmiotami prawa międzynarodowego są także jednostki ludzkie- w zakresie określonym przez uznane powszechnie i zaaprobowane przez społeczność międzynarodową podstawowe prawa i wolności człowieka i obywatela. Przejawia się to przede wszystkim w fakcie podpisania i ratyfikowania paktów i konwencji praw człowieka przez większość państw.
Prawa człowieka traktowane są przy tym jako prawa niezbywalne, przysługujące jednostkom niezależnie od woli państw i zasługujące na ochronę niezależnie od woli władz poszczególnych państw.

W klasycznej nauce prawa do cech charakterystycznych międzynarodowego porządku prawnego zaliczano:
-supremację umów międzypaństwowych oraz zwyczajów międzynarodowych jako źródeł tego porządku, wykluczającą przymus jako sposób zapewniający skuteczność ustalonych norm prawa międzynarodowego,
-podstawowe znaczenie faktu akceptacji prawa międzynarodowego przez władze danego państwa w postaci podpisania lub ratyfikacji odpowiednich umów dla wprowadzenia norm prawno międzynarodowych do wewnętrznego porządku prawnego oraz wprowadzania sankcji związanych z nierealizowaniem bądź nienależytym realizowaniem umowy-zasada pacta sunt servanda.
Współcześnie w odniesieniu do tej części prawa międzynarodowego, jaka obejmuje pakty i konwencje praw człowieka , o międzynarodowym bądź regionalnym zasięgu- dopuszcza się pewne formy przymusu wobec państw nierespektujacych norm prawno międzynarodowych, a także dochodzenie odpowiedzialności karnej wobec przedstawicieli władz odpowiedzialnych za podjęcie decyzji gwałcących prawa człowieka – przed odpowiednimi instytucjami prawno międzynarodowymi.
Możliwe jest także pozwanie państwa przed odpowiedni, międzynarodowy trybunał praw człowieka-przez obywatela tego państwa, w sytuacji, w której podstawowe prawa lub wolności tego obywatela zostały pogwałcone wskutek działania lub zaniechania władz tego państwa.
U podstaw międzynarodowego porządku prawnego leżą zatem:
-akceptowane powszechnie przez społeczność międzynarodową prawa i wolności podstawowe człowieka i obywatela, a także inne zasady określające stosunki między podmiotami tej społeczności ( zwłaszcza państwami) i przyjęte w drodze zwyczaju bądź wielostronnych umów międzynarodowych- paktów, konwencji, traktatów, układów itp.
Prawo międzynarodowe zawiera także normy ustalone w drodze umow dwustronnych ( bilateralnych) lub wielostronnych i regulujące zasady współdziałania między tymi państwami, bądź zasady rozstrzygania kwestii spornych powstających między nimi.
Normy prawa międzynarodowego regulują stosunki miedzy państwami oraz innymi podmiotami tworzącymi społeczność międzynarodową zarówno w czasie pokoju, jak też w czasie wojny.
Od prawa międzynarodowego publicznego należy odróżnić prawo prywatne międzynarodowe.
Prawo to jest zasadniczo częścią krajowego systemu prawa danego państwa. Jego swoistością jest jednak to, że zawiera ono normy prawne regulujące zasady i tryb rozstrzygania spraw cywilnych powstających na styku systemu prawnego danego państwa oraz systemów prawnych innych państw.
Istotną częścią prawa prywatnego międzynarodowego są normy tzw. jurysdykcji krajowej. Ustalenie jurysdykcji jest bowiem przejawem realizacji władzy państwowej w kwestii określania podmiotów i spraw, jakimi sądy danego państwa udzielają ochrony prawnej. Jurysdykcja krajowa obejmuje natomiast-
-normy przesadzające o objęciu ochroną prawna podmiotów w sprawach, w których-
-jedną ze stron jest cudzoziemiec,
-jedna ze stron przebywa za granicą , bądź skutki prawne jej działania
rozstrzygnięcia sprawy mają miejsce bądź będą zachodziły za granicą
-przedmiot umowy znajduje się w innym państwie niż to, w którym
umowa została zawarta.
Źródłami prawa prywatnego międzynarodowego są przede wszystkim akty normatywne prawa krajowego. Normy jurysdykcji krajowej wynikają ponadto z postanowień umów międzynarodowych. Jeżeli normy prawa krajowego na to pozwalają, strony zawierające umowę mogą zawrzeć w niej także postanowienie określające jurysdykcje danego państwa jako jurysdykcję właściwą bądź niewłaściwą dla rozstrzygania spraw wynikających z tej umowy.
Współcześnie- można jednak zaobserwować proces umiędzynarodowiania zasad oraz instytucji jurysdykcji krajowej, zachodzący w wyniku przenikania do krajowych systemów prawnych-uniwersalnych postanowień jurysdykcyjnych zawartych w konwencjach międzynarodowych.
Dla państw europejskich skupionych w ramach Unii Europejskiej postanowienie takie zawiera tzw. Konwencja brukselska z 27 września 1968r.
Szerszy zasięg, obejmujący zasadniczo wszystkie państwa członkowskie Wspólnot Europejskich i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu ( a także inne państwa zaproszone do przystąpienia do konwencji na wniosek państwa-strony konwencji), ma tzw. KONWENCJA LUGAŃSKA z września 1988r, wzorowana na KONWENCJI BRUKSELSKIEJ.
Polska ratyfikowała konwencję w 1999r, jej postanowienia natomiast weszły w życie w polskim systemie prawa z dniem 1 lutego 2000r.
Obie konwencje tworzą podstawy regionalnego systemu jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych. System ten pozwala na uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów jednych państw członkowskich w systemach prawnych innych państw członkowskich.
W odniesieniu do uznawania i wykonywania orzeczeń sądu zagranicznego niebędącego stroną konwencji podstawą są postanowienia odpowiedniej dwustronnej umowy międzynarodowej, a w przypadku jej braku- zasada wzajemności.

Kwestia relacji pomiędzy prawem międzynarodowym, jako jedynym porządkiem prawnym obejmującym ogół uregulowanych normatywnie relacji pomiędzy podmiotami społeczności międzynarodowej, a wewnętrznym prawem poszczególnych państw, od lat stanowiła przedmiot kontrowersji w doktrynie prawa.
Sformułowano w tej kwestii wiele koncepcji, które z reguły dzieli się na dwie grupy:
-koncepcje tzw. monistyczne
-koncepcje dualistyczne.
Istotą koncepcji monistycznej jest przyjęcie założenia o nadrzędności jednego z porządków prawnych: prymatu prawa międzynarodowego nad prawem krajowym, bądź prymatu prawa wewnętrznego nad prawem międzynarodowym.
Koncepcje prymatu prawa międzynarodowego nad prawem krajowym związane były z reguły z założeniem o nieuchronności ewolucji krajowych systemów prawa oraz organizacji państwowych w kierunku wyłonienia się jednego, światowego systemu prawa oraz jednego rządu światowego. Dopuszczano tu zatem perspektywę internacjonalizacji przedmiotu regulacji normatywnej, zastrzeżonego dotąd dla prawodawcy krajowego. Argumentowano także, że u podstaw porządku prawno międzynarodowego leży norma o fundamentalnym znaczeniu dla krajowych porządków prawnych. Np. według Leona Duguita taką właśnie norma jest zasada solidaryzmu społecznego, a prawo międzynarodowe jest w istocie prawem jednostek zrzeszonych w organizacjach państwowych. Państwa zaś, powinny budować swe wewnętrzne porządki prawne w zgodzie z prawem międzynarodowym i jego nadrzędną zasadą- postępuj solidarnie.
Dla koncepcji monistycznej charakterystyczne jest także stanowisko H.Kelsena i A.Verdrossa- eksponujące potrzebę oparcia konstrukcji systemu prawa na jednej normie podstawowej, regule pacta sunt servanda, bądź normie nakazującej konstytucjonalizację zasad prawa międzynarodowego w wewnętrznych systemach prawnych poszczególnych państw.
Z kolei koncepcje idące w odmiennym kierunku opierały się na założeniu stabilności struktury społeczności międzynarodowej jako społeczności w pełni suwerennych państw. Suwerenność państwa przejawia się zaś przede wszystkim w pełni kompetencji prawotwórczych władz państwowych. Pozostając w zgodzie z tymi koncepcjami, jakikolwiek konflikt między normami prawa krajowego oraz normami prawa międzynarodowego należy rozstrzygać jednoznacznie na korzyść prawa krajowego.
Państwo też w pełni swobodnie decyduje, jakie normy prawnomiędzynarodowe miałyby obowiązywać w krajowym systemie prawnym.

W koncepcjach dualistycznych przyjmuje się natomiast, że prawo międzynarodowe i prawa krajowe poszczególnych państw-są odrębnymi porządkami prawnymi, nie stykającymi się zasadniczo ze sobą. Przedstawiciel tej grupy, Heinrich Triepel głosił, że prawo międzynarodowe i prawo krajowe można porównać do zbiorów, jakie mogą stykać się ze sobą, ale nigdy przecinać. Z uwagi na zasadniczą odrębność obu porządków prawnych nie mogą one nigdy wejść w konflikt między sobą. Nie ma zatem potrzeby rozstrzygania takiego konfliktu poprzez przyjmowanie założenia o prymacie jednego bądź drugiego porządku.
Na wysuwane współcześnie koncepcje relacji między prawem międzynarodowym i prawem krajowym wywierają także wpływ wspomniane wcześniej procesy ewolucji prawa międzynarodowego, w tym zwłaszcza zachodzące w wielu płaszczyznach procesy integracji międzynarodowej.
Wskazuje się też na zjawisko internacjonalizacji sporej części stosunków wewnątrzpaństwowych. Zarówno status prawny jednostki w państwie, jak też zasady stosunków między obywatelami w państwie oraz stosunków między obywatelem a państwem- przestały już być domeną działalności prawotwórczej organów władzy poszczególnych państw.
Podejmowane są też próby ustalenia wspólnej, wiążącej społeczności regionalne , procedury rozstrzygania spraw z zakresu prawa prywatnego.
Nastąpiło także swoiste umiędzynarodowienie materii konstytucyjnej poprzez wprowadzenie standardów regulacji konstytucyjnej.
W ocenie wielu przedstawicieli prawoznawstwa w Europie obserwujemy obecnie postępujący proces integracji europejskich porządków prawnych.
Unifikacji podlega także trzon prawa międzynarodowego w postaci paktów praw człowieka, włączanych stopniowo do konstytucji współczesnych państw demokratycznych realizujących zasadę państwa prawnego.

PRAWO KRAJOWE A UMOWY MIĘDZYNARODOWE.

Konwencja wiedeńska z 23 maja 1969r o prawie traktatów definiuje w artykule 2, ustawy 1 umowę międzynarodową jako- międzynarodowe porozumienie zawarte w formie pisemnej i podlegające zasadom prawa międzynarodowego przez podmioty społeczności międzynarodowej posiadające tzw. zdolność traktatową.
Zdolność traktatową posiada państwo i jego upoważnione organy .
O tym, jakie organy i w jaki sposób realizują tę zdolność w imieniu państwa bądź we własnym imieniu, ale na rachunek państwa- decyduje prawo krajowe.
Współcześnie umowy międzynarodowe stanowią zdecydowaną większość źródeł prawa międzynarodowego.
Obok umów międzynarodowych istotnym źródłem prawa międzynarodowego są także zwyczaje międzynarodowe, ustalone w toku stosunków między podmiotami społeczności międzynarodowej i usankcjonowane w toku międzynarodowej praktyki.
Polega ona na uznaniu przez państwa lub przez organizacje międzynarodowe oraz instytucje prawnomiędzynarodowe, że jakieś postępowanie w życiu międzynarodowym powinno być regułą we wzajemnych relacjach między nimi.
Także zasady wydobyte w toku działalności orzeczniczej niektórych instytucji międzynarodowych, np. Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jako organu Narodów Zjednoczonych, są traktowane jako pomocnicze źródła prawa międzynarodowego, pomagające w ustaleniu treści normy międzynarodowej, bądź sposobu, w jaki należałoby jakąś formę międzynarodową rozumieć i stosować.
Umowa międzynarodowa może także być źródłem prawa krajowego. Według przeważającego stanowiska zawarcie i ratyfikowanie umowy międzynarodowej przez dane państwo lub jego organ, stwarza przesłankę wcielenia- zgodnie z zasadą ex proprio vigore- norm międzynarodowych zawartych w umowie- do systemu prawa krajowego.
Tak więc, ratyfikacja umowy- rodzi nie tylko skutki prawnomiędzynarodowe polegające na uznaniu, iż państwo bierze na siebie obowiązki i ciężary określone w danej umowie, ale również skutki w prawie wewnętrznym- w postaci uznania, iż zaistniała niezbędna przesłanka do nabycia mocy obowiązującej w prawie krajowym przez normy prawno-
międzynarodowe. O momencie wejścia w życie przesądza ogłoszenie umowy międzynarodowej w dzienniku publikacyjnym i w trybie przewidzianym w prawie obowiązującym w danym państwie.
W odniesieniu do pozostałych umów, które nie podlegają procedurze ratyfikacji, zawieranych nie w imieniu państwa, ale w ramach kompetencji poszczególnych organów władzy w danym państwie – z ich odpowiednikami w innych państwach, bądź z organizacjami międzynarodowymi- przeniesienie zawartych w nich norm prawno-międzynarodowych do wewnętrznego porządku prawnego- wymaga odpowiedniego przekształcenia takiej normy w normę prawa krajowego, a więc działalności prawotwórczej upoważnionego organu państwowego.

UMOWA MIĘDZYNARODOWA W PRAWIE POLSKIM.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe są traktowane jako źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.
W odniesieniu do umów międzynarodowych zawartych przez Polskę już po wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej-to jest z dniem 17 października 1997r, przesadza o tym jednoznacznie przepis artykułu 87 ustawy1 Konstytucji.
Obowiązywanie umów międzynarodowych pochodzących sprzed dnia wejścia w życie konstytucji określają zasady, o których mówiłem przed chwilą, w tym zwłaszcza zasada ex proprio vigore, z uwagi na istniejący wówczas brak norm konstytucyjnych pozwalających na precyzyjne ustalenie stosunku prawa krajowego do prawa międzynarodowego. Np. Sąd Najwyższy uchwała z dnia 12 czerwca 1992r uznal, że ratyfikacja umowy międzynarodowej oznacza bezpośrednia transformację traktatu międzynarodowego w akt prawa krajowego o randze ustawy. Zdarzały się jednak takie orzeczenia, w których Sąd Najwyższy stwierdzał, iż ratyfikowanie umowy międzynarodowej oznacza jedynie nałożenie na prawodawcę krajowego obowiązku wydania aktu normatywnego, który przenosiłby normy prawno-międzynarodowe do prawa obowiązującego w Polsce.
W tej sytuacji jednoznaczne uznanie ratyfikowanej umowy za źródło prawa powszechnie obowiązującego oznaczało przesądzenie wątpliwości związanych ze sposobem wejścia umowy do prawa polskiego.
Organem upoważnionym do ratyfikacji umowy jest Prezydent, który może ratyfikować umowę według własnego uznania, przy czym dla ratyfikacji niektórych umów wymagane jest uprzednie uzyskanie zgody Sejmu- tzw. ustawy ratyfikacyjnej.
W artykule 89 Konstytucji zostały wymienione umowy wymagające uzyskania zgody Sejmu na ratyfikację. Dotyczą one: pokoju, sojuszy, międzynarodowych układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków określonych w konstytucji, członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej, znacznego obciązenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub takich, dla których regulacji konstytucja wymaga ustawy.
Po ogłoszeniu ratyfikowanej umowy w Dzienniku Ustaw- stanowi ona część obowiązującego w Polsce porządku prawnego, w związku z czym- jej postanowienia sa źródłem uprawnień i obowiązków dla podmiotów prawa polskiego oraz są bezpośrednio stosowane przez odpowiednie organy władzy publicznej w Polsce, chyba, że ich stosowanie zostało uzależnione od wydania ustawy.
Doniosłe znaczenie ma przepis artykułu 91 ustawy 2 Konstytucji, zgodnie z którym umowa ratyfikacyjna za uprzednią zgodą Sejmu ma pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawą.
Doniosłość ratyfikowanych umów międzynarodowych jako źródło prawa polskiego wzmacnia dodatkowo kompetencja Trybunału Konstytucyjnego do badania zgodności
Przepisów ustawowych oraz podustawowych z tą właśnie grupą umów.
Konstytucja w artykule 241 ustawy 1 uznała też umowy ratyfikowane i ogłoszone w Dzienniku Ustaw przed dniem wejścia jej w życie za umowy ratyfikowane za zgodą Sejmu, a więc mające pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami.
W odniesieniu do umów międzynarodowych pochodzących sprzed 17 października 1997r. I nieopublikowanych w Dzienniku Ustaw- nie ma podstaw do uznania, iż mają one moc ustawy i przysługuje im pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami.

Podstawowym źródłem prawa międzynarodowego prywatnego w Polsce jest ustawa z dnia 12 listopada 1965r.-Prawo międzynarodowe prywatne-Dziennik Ustaw, nr46, pozycja 290.
Normy kolizyjne są jednak również zawarte w wielu innych aktach ustawowych oraz w licznych umowach dwustronnych i wielostronnych podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę. Większość z nich pochodzi sprzed dnia wejścia w życie konstytucji. Dotyczą m.in. procedury cywilnej, ochrony dzieł literackich i artystycznych, dochodzenia roszczeń alimentacyjnych za granicą, obywatelstwa kobiet zamężnych, ekstradycji przestępców.
Do przełomu lat 80 i 90 podstawowe znaczenie jako źródła norm kolizyjnych miały umowy dwustronne. Obecnie, coraz większego znaczenia nabierają umowy wielostronne dotyczące różnorodnych aspektów obrotu prawnego, co jest związane przede wszystkim z uzyskaniem przez Polskę członkostwa w Radzie Europy oraz postępującym procesem
Ratyfikacji podpisanych już wcześniej konwencji międzynarodowych. Przyjmuje się zasadę, że postanowienia umowy wielostronnej maja pierwszeństwo w zastosowaniu przed postanowieniami umowy dwustronnej.
Do kluczowych kwestii wyrastających na styku różnorodnych narodowych systemów prawa należą- ustalenie sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy oraz wykonanie orzeczenia sądu obcego państwa.
W sytuacji braku odpowiedniej umowy ustalenie jurysdykcji krajowej zależy w zasadzie od woli stron układających stosunek prawny między sobą. Wykonanie zaś wyroku sądu obcego państwa jest uzależnione od stosowania zasady wzajemności.
Przedstawiciele polskiej nauki i praktyki uczestniczą aktywnie w pracach nad unifikacją europejskiego cywilnego prawa sądowego.
Uczestniczą również w pracach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego, zmierzającej do wypracowania międzynarodowej konwencji o uznaniu i wykonywaniu orzeczeń sądowych.

INTEGRACJA MIĘDZYNARODOWA I JEJ WYMIAR EUROPEJSKI.

Przełamanie zasady samowystarczalności organizacji państwowej w dziedzinie tak politycznej jak i gospodarczej poszło znacznie dalej niż się kiedykolwiek wydawało.
Okazało się bowiem, że samo uczestnictwo w wymianie gospodarczej czy kulturalnej oraz współdziałanie w dziedzinie politycznej w postaci sojuszy, porozumień i przymierzy- nie wystarcza. Niezbędne więc stało się wykształcenie trwałych reguł związkow pomiędzy uczestnikami obrotu w tych sferach poprzez tworzenie organizacji międzynarodowych lub struktur ponadnarodowych. Stworzona została nowa jakość, której skutki zaczęło się odczuwać powszechnie w II połowie XX w. , a obecnie utożsamiana jest często z haslem „globalizacja”.

Dopiero konsekwencje wydarzeń politycznych , takich jak II wojna światowa oraz postępu technicznego, wyraźnie uaktualniły potrzebę stworzenia trwalszych powiązań międzynarodowych o charakterze politycznym i gospodarczym.
Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych było więc odpowiedzią na potrzebę stworzenia powszechnej organizacji o charakterze politycznym, chociaż ma ona też swe agendy społeczno-gospodarcze. Wyłonienie się w 1994r. WTO (Światowej Organizacji Handlu) jest wyrazem stopniowej realizacji idei uformowania powszechnych reguł wymiany gospodarczej.
Pojawiły się także struktury bardziej elitarne, takie jak Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego ( OECD), G-7, a obecnie G-8, których istnienie uwarunkowane było potrzebą skupienia światowych liderów ustalających trwałe lub aktualne reguły powiązań i działań politycznych i gospodarczych. Odpowiednikiem tych organizacji po stronie państw rozwijających się jest aktualnie G-77.
Pojawia się także inny nurt powiązań międzynarodowych, wynikający z coraz bardziej uświadamianej „regionalizacji” świata. Wspólne tradycje kulturalno-społeczne, uwarunkowania polityczne oraz więzi gospodarcze okazały się zachętą do szukania powiązań. Przykłady Organizacji Państw Amerykańskich czy Organizacji Jedności Afrykańskiej dobrze ilustrują tę tendencję w sferze powiązań politycznych. W sferze gospodarczej takimi przykładami mogą być NAFTA(Północno-Amerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), czy ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej).
Po II wojnie światowej Europa najmocniej dostrzegała potrzebę integracji zarówno w sferze politycznej, jak i gospodarczej. Już w 1949 r. Powstał Rada Europy – organizacja, której statutowe działania polegały na dążeniu do realizacji haseł demokracji, praworządności i poszanowania praw człowieka. Dziedzina praw człowieka uzyskała najpoważniejszy wymiar normatywny-konwencja z 1950r., a następnie Europejska Karta Socjalna z 1061r. oraz instytucjonalny- w postaci rozpoczęcia działania Komisji w 1955 r. i Trybunału w 1958 r.
Wkrótce po zakończeniu wojny rozpoczęły się w Europie także procesy integracji gospodarczej. Już w 1947r. zawarte zostało porozumienie w sprawie unii celnej pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem, a w 1948 r. m.in. w celu realizacji Planu Marshalla powstaje Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OECC), która później w 1960r. przekształci się w Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD).
Podstawowym impulsem politycznym integracji była tzw. Deklaracja Roberta Shumanna, francuskiego ministra spraw zagranicznych(1950r), której ideą było przekazanie międzynarodowej kontroli nad strategicznymi gałęziami przemysłu Francji i RFN, a która dała początek pierwszej Wspólnocie-Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali-Traktat paryski z 1951r.,którego obowiązywanie obliczono na 50 lat.
Państwa członkowskie EWWiS- Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, RFN i Włochy, na konferencji w Messynie w 1955r. zadecydowały o ściślejszych formach integracji gospodarczej. W 1957r. podpisały w Rzymie dwa traktaty- z których jeden tworzył Europejską Wspólnotę Energii Atomowej(Euratom), oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą-EWG. Oba traktaty zawarte zostały już na czas nieograniczony.
Traktat fuzyjny o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, nie likwidujący jednak żadnej z tamtych Wspólnot , podpisany został w 1965r.- utworzył jedną Radę i jedną Komisję dla wszystkich Wspólnot.
Nie wszystkie jednak państwa Europy Zachodniej od początku akceptowały uczestnictwo we Wspólnotach.
Wielka Brytania doprowadziła w 1960r. do utworzenia konkurencyjnego Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) z Austrią, Danią, Norwegią, Portugalią, Szwajcarią i Islandią jako członkami. Wariant „kontynentalny” zyskał jednak przewagę, wkrótce po utworzeniu EFTA sama Wielka Brytania oraz Dania i Irlandia rozpoczęły rokowania w sprawie członkostwa we Wspólnotach.
W 1973r. państwa te oraz Norwegia zostały zaakceptowane jako członkowie Wspólnot, ale Norwegia, z powodu negatywnego wyniku referendum nie ratyfikowała wówczas umowy o członkostwo. W 1981r. doszła Grecja, w 1986- Hiszpania i Portugalia, tworząc system europejskiej „dwunastki”.
W 1986r. podpisany został w Luksemburgu JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI, który obok pogłębiania integracji gospodarczej zwraca uwagę na integrację polityczną. Ta strona powiązań europejskich odgrywać będzie coraz większą rolę, co uwidoczniło się szczególnie w Traktacie z Maastricht, podpisanym w czerwcu 1992r. i obowiązującym od 1993r., którego nazwa brzmi TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ, oraz podpisanym w 1997r. Traktacie amsterdamskim.
Trzy traktaty założycielskie z lat 1951,1957 oraz Jednolity Akt Europejski i Traktat z Maastricht, a także Traktat amsterdamski stanowią prawo pierwotne Wspólnot.
Dalsze lata to umowy z 1994r. o członkostwo z Austrią, Finlandią, Szwecją i Norwegią- w wyniku czego trzy pierwsze państwa stały się członkami od 1995r., a Norwegowie po raz drugi odrzucili członkostwo w referendum.
W wyniku tych aktów jedynie kilka państw Europy Zachodniej znajduje się obecnie poza Unią- Norwegia, Szwajcaria, Islandia, a Malta, Cypr i Turcja są państwami stowarzyszonymi ze Wspólnotami.
Zmiany polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej włączyły również państwa tego regionu w orbitę współpracy z Unią.
Niektóre z tych państw zawiązały regionalne stowarzyszenia gospodarcze -np. Inicjatywa Środkowo-Europejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego, z których najważniejsze znaczenie ma powstała w 1992r. Środkowo-Europejska Umowa o Wolnym Handlu- CEFTA, założona przez Polskę, Czechosłowację i Węgry, a następnie rozszerzona przez inne państwa regionu.
Państwa założycielskie podpisały układy stowarzyszeniowe ze Wspólnotami i ich państwami członkowskimi w grudniu 1991r., inne państwa w latach następnych. Najpierw 5 z nich( Polska, Czechy, Węgry, Słowenia i Estonia) wspólnie z Cyprem zostały zaproszone do negocjacji w sprawie przyszłego członkostwa, które rozpoczęły się w marcu 1998r. W 2000 roku rozpoczęły się negocjacje z następną szóstką państw, wśród których obok Malty znajduje się Słowacja, Litwa, Łotwa, Bułgaria i Rumunia.
Podsumowanie działań zmierzających do przeprowadzenia reform instytucjonalnych oraz określenie szczegółowych warunków integracji nowych członków zostało dokonane na konferencji Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000r. Traktat nicejski został podpisany w lutym 2001r., jego ratyfikacja zakończyła się w 2002r. Pod koniec 2002r nastąpiło podpisanie traktatu akcesyjnego, przewidującego wlączenie do Unii 10 państw europejskich, w tym Polski.