Postanowienia WTO w zakresie obrotu artykułami żywnościowymi na przykładzie Rundy Urugwajskiej

1. WTO - Światowa Organizacja Handlu.
Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization - WTO) to międzynarodowa organizacja utworzona 1994 roku w Marrakeszu (Maroko) w myśl postanowienia dokumentu końcowego tzw. Rundy Urugwajskiej (1986 – 1994) Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), podpisanego przez 23 państwa ONZ. Powstała 1 stycznia 1995 r. na podstawie struktury organizacyjnej GATT. Jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich Światowej Organizacji Handlu. Stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995.
Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej.
Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Zobowiązania krajów do udzielania koncesji innym członkom WTO polegają na związaniu stawek taryf celnych i ich redukcji. Związanie stawek celnych oznacza, że dany kraj zobowiązuje się nie podwyższać ceł powyżej poziomu zadeklarowanego. Cła faktycznie stosowane w danym kraju nie mogą być niższe od związanych. Celem redukcji stawek celnych jest wyeliminowanie istniejących barier w handlu międzynarodowym.
Najwyższą instytucja WTO jest konferencja ministerialna wszystkich krajów członkowskich, która jest zwoływana raz na dwa lata.
W ramach GATT odbyło się 8 rund negocjacyjnych. W ramach WTO 5 konferencji ministerialnych:
 Cancn, 10-14 września 2003 r.
 Doha, 9-13 października 2001 r.
 Seattle, 30 października–3 grudnia 1999 r.
 Genewa, 18-20 maja 1998 r.
 Singapur, 9-13 grudnia 1996 r.
Spośród nich, najważniejsze postanowienia podjęto w: Doha i w Cancn. Kolejna runda negocjacyjna odbędzie się w Hongkongu 13-18 grudnia 2005 r.

Obecnie WTO składa się z 148 członków. Budżet na 2005 r. to 169 mln franków szwajcarskich. Dyrektorem Generalnym jest Supachai Panitchpakdi.
2. Postanowienia WTO w zakresie obrotu artykułami żywnościowymi podczas Rundy Urugwajskiej (1986 – 1994).
 Przyczyny włączenia handlu artykułami żywnościowymi do rokowań Rundy Urugwajskiej.
Historię rozwoju negocjacji rolnych w ramach wielostronnego Układu GATT/WTO można podzielić na trzy etapy: okres Rundy Urugwajskiej (1986 – 1994), realizacja porozumień Rundy (1995 – 2001) oraz rozpoczęty w 2000 r. nowy okres negocjacji nad kontynuacją reformy sektora rolnego.
Do czasu Rundy Urugwajskiej rolnictwo należało do dziedzin praktycznie wyłączonych z rokowań międzynarodowych. Jednakże temat ten budził wiele konfliktów głównie między USA i Unią Europejska. Rosnące subsydia eksportowe i wewnętrzne oraz spadek cen na rynkach światowych powodowały, że sytuacja stała się trudna dla wszystkich producentów i eksporterów rolnych. Runda Urugwajska, ze względu na swój szeroki zakres tematyczny i możliwość szukania równowagi dla ewentualnych ustępstw w sektorze rolnym, była szansą na przełom. Okazja ta została wykorzystana przez USA i inne kraje.
Zagadnienia dotyczące rolnictwa były jednymi z najbardziej spornych w Rundzie Urugwajskiej. Kilkakrotnie były przyczyną impasu w rokowaniach, a także przedłużenia całej Rundy.
Wg Deklaracji z Punta del Este z września 1986 r., określającej cele i główne zasady rokowań przyszłej Rundy zadaniem negocjacji było „...wprowadzenie większej dyscypliny i przewidywalności do światowego handlu rolnego przez korygowanie i zapobieganie restrykcjom i zniekształceniom, także związanym ze strukturalnymi nadwyżkami, w celu zmniejszenia niepewności, nierównowagi oraz niestabilności na światowych rynkach rolnych”.
Sformułowany w ten sposób mandat negocjacyjny pozostawiał negocjatorom dużą swobodę interpretacji i prawdopodobnie była to jedna z przyczyn przedłużających się później negocjacji. Deklaracja była wynikiem trudnego kompromisu pomiędzy państwami realizującymi różne modele polityki rolnej.
Konieczność kompromisu złagodziła jednak wyjściowe stanowiska partnerów.
 Główne postanowienia w sprawie rolnictwa.
1. Porozumienie w sprawie rolnictwa.
Porozumienie w sprawie rolnictwa dotyczy środków polityki handlowej (taryfy celne, kontyngenty, administracyjne ograniczenia importu i subsydia eksportowe) i środków wsparcia krajowych producentów.
Zawiera następujące postanowienia o:
 Dostępie do rynku, które obejmuje:
• taryfikację – zastąpienie środków pozataryfowych ekwiwalentem celnym bez prawa ponownego wprowadzania ograniczeń pozataryfowych z wyjątkiem środków wprowadzanych na podstawie konkretnych zapisów Porozumienia WTO (m.in. środki mające na celu ochronę bilansu płatniczego, ogólnie stosowane środki wprowadzane na podstawie innych klauzul ochronnych)
• związanie wszystkich ceł na produkty rolne oraz pewną, rozłożoną w czasie ich redukcję
 Redukcji wielkości subsydiów eksportowych
 Obniżeniu wydatków na wsparcie wewnętrzne rolnictwa.
Wyżej wymienione postanowienia znalazły odzwierciedlenie w listach zobowiązań poszczególnych członków WTO i dały początek zmianom w wielostronnym systemie regulacji handlu artykułami rolno-spożywczymi.
Inne istotne postanowienia tego porozumienia to:
 Artykuł 13 („klauzula pokoju”), nakazujący powstrzymywanie się przed wszczynaniem postępowań na forum WTO przeciwko skutkom subsydiów dozwolonych na mocy Porozumienia w sprawie rolnictwa.
 Artykuł 20, który gwarantował kontynuację procesu zmian regulacji handlu rolnego w drodze rozpoczęcia nowych negocjacji przed 2000 r.
 Artykuł 15, potwierdzający zasadę specjalnego traktowania w negocjacjach krajów rozwijających się. Kraje te otrzymały możliwość udzielenia mniejszych koncesji i wydłużenia okresu ich wdrożenia.

 Dostęp do rynku:
• taryfikacja i redukcja stawek celnych – okres wdrażania zobowiązań rolnych Rundy Urugwajskiej rozpoczął się w 1995 r. Dla krajów rozwiniętych (w tym dla Polski) zakończył się w 2000 r. Dla krajów rozwijających się - w 2004 r. Stawki celne w tym czasie zostały obniżone przeciętnie o 36% w krajach rozwiniętych i o 24%w krajach rozwijających się. Minimalna obniżka stawki celnej w każdej pozycji taryfowej wynosiła w krajach rozwiniętych 15% i osiągnie 10% w krajach rozwijających się. Stopień redukcji ceł artykułów rolnych był nie wiele niższy od redukcji poziomu ceł na wyroby przemysłowe. Jednakże obniżki ceł na artykuły rolne, w przeciwieństwie do tych na wyroby przemysłowe, dokonywane były z bardzo wysokiego poziomu. Obniżki ceł na artykuły rolne obliczono jako średnią arytmetyczną, a nie ważoną jak w przypadku wyrobów przemysłowych. Średnie obniżki ceł mogą być więc mylące, dlatego szukając odpowiedzi dotyczącej tej kwestii należy poznać szczegółowo listy zobowiązań poszczególnych krajów. Wszystkie cła na artykuły rolne zostały w wyniku Rundy Urugwajskiej związane.
Ważny jest również fakt, iż porozumienie przewiduje możliwość zastosowania specjalnej klauzuli ochronnej (SSG – Special Safe Guard), która pozwala na nałożenie dodatkowych opłat celnych na importowane towary w specyficznych okolicznościach. Klauzula ta obowiązuje przez cały okres reformy sektora rolnego. Unia europejska i wiele państw skorzystało z tej możliwości: USA, Japonia, Republika Korei, Szwajcaria, Norwegia, Węgry, Czechy, Polska, która zastrzegła sobie możliwość zastosowania tej formy ochrony przed importem dla największej liczby towarów. W Polsce stosowano klauzulę cenową i ilościową. Jest wprowadzana na podstawie corocznych jednorazowych decyzji. Objęto nią w Polsce następujące produkty: kwiaty cięte (róże, chryzantemy), cukier i przecier pomidorowy, zboża, mięso wieprzowe.
• Kwoty minimalnego dostępu do rynku – kraje uczestniczące w rokowaniach musiały określić kontyngenty bieżącego i minimalnego dostępu do rynku na wszystkie towary objęte taryfikacją. Utworzono je dla towarów, które poprzednio były objęte szczególni wysokimi ograniczeniami pozataryfowymi, w celu złagodzenia ujemnych skutków dla handlu wynikających z taryfikacji. Import w ramach tych kontyngentów jest obciążony znacznie niższym cłem niż stawki celne wynikające z taryfikacji.
 Redukcja wielkości subsydiów eksportowych:
Porozumienie w sprawie rolnictwa przewiduje redukcję subsydiów eksportowych istniejących w okresie podstawowym, czyli w latach 1986 – 1990. Dodatkowo kraje zadeklarowały się nie wprowadzać subsydiów eksportowych na towary, które nie były nimi objęte w okresie podstawowym (1986 – 1990). W przeciwieństwie do wyrobów przemysłowych, w których przypadku podobne subsydia są zakazane, w handlu artykułami rolnymi nadal występują subsydia eksportowe, jakkolwiek ich poziom uległ obniżeniu. Obniżka ta wyniosła 36% wielkości subsydiów eksportowych (w stosunku do okresu podstawowego) i 21% wolumenu subsydiowanego eksportu rolnego dla krajów rozwiniętych oraz odpowiednio - 24% 2001) i 14% dla krajów rozwijających się. W przypadku krajów rozwiniętych postanowienia te zostały całkowicie zrealizowane w przeciągu sześciu lat, począwszy od 1995 r.
 Obniżenie wydatków na wsparcie wewnętrzne rolnictwa.
Wprowadzono nowy sposób obliczania dotacji do produkcji przez użycie zagregowanego wskaźnika wsparcia (AMS – Aggregate Measurement of Suport). Punktem odniesienia dla wyliczeń był średni poziom wsparcia w latach 1986 – 1990. Zagregowany wskaźnik wsparcia obejm uje jedynie środki bezpośredniego oddziaływania na produkcję, np. ustalanie cen skupu, dopłaty do nawozów itp., natomiast wyłączone są z niego środki podtrzymywania dochodów.
2. Porozumienie w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych.
Powyższe porozumienie reguluje stosowanie środków ochrony sanitarnej i fitosanitarnej, które mają wpływ na handel.

3. Udział Polski w rokowaniach rolnych i polska lista zobowiązań rolnych.

Rozmowy na temat dostępu do polskiego rynku dotyczyły:
 wielkości kontyngentów, w ramach których Polska zobowiązała się do utrzymania warunków nie gorszych niż obowiązujące 15 grudnia 1993 r.
 wysokości stawek celnych, jakie będą mogły być stosowane powyżej wielkości importu objętego kontyngentami.

Polska lista koncesji rolnych składała się z następujących elementów:
 Zobowiązania taryfowego:
– taryfikacja tych pozycji taryfy celnej, ważnych dla polskiego rolnictwa, co do których powołała się na fakt istnienia w okresie bazowym ograniczeń pozataryfowych wynikających z państwowego monopolu i innych kontrolnych funkcji państwa w handlu rolnym
– związanie stawek na wszystkie artykuły rolne
– redukcja tych stawek średnio o 37% do 2000r.
 Zobowiązania dostępu do rynku w postaci kontyngentu minimalnego i bieżącego dostępu (kontyngentów celnych)
Generalną zasada, jaką Polska kierowała się przy określaniu ich wielkości, było ustalenie ich na poziomie 3% konsumpcji krajowej i wzrost konsumpcji do 5% do 2000 r.
 Zobowiązania do redukcji rządowego wsparcia sektora rolnego
Za okres bazowy do wyliczenia podstawy subsydiów przyjęto to lata 1986 – 1998. Zobowiązanie polegało na redukcji wielkości subsydiów bazowych o 20% do 2000 r.
 Zobowiązania do redukcji subsydiów eksportowych i subsydiowanego eksportu
Polega na określeniu maksymalnych dozwolonych wielkości i wartości dotowanego eksportu. W tym przypadku okresem bazowym były lata 1986 – 1990, a stopień redukcji wynosił 36% w odniesieniu do wielkości wydatków na subsydia i 21% w przypadku wolumenu dotowanego eksportu. Polska zagwarantowała sobie dotowanie wielu produktów, w tym mięsa i przetworów, owoców i warzyw, cukru, wyrobów spirytusowych. Subsydia tego mogą, lecz nie muszą być stosowane. Ich wpisanie na listę zobowiązań było wynikiem dążenia strony polskiej do zagwarantowania jak najszerszego manewru w okresie przeobrażeń polskiej gospodarki i integracji z Unią Europejską
Generalnie, w czasie przygotowywania i negocjowania listy koncesji zwrócono uwagę na to, aby maksymalnie zabezpieczyć się przed sytuacją, w której zobowiązania w ramach GATT byłyby przeszkodą w procesie integracji Polski z Unią Europejską. Sytuacja taka mogłaby mieć miejsce, gdyby w momencie rozpoczęcia rokowań w sprawie członkostwa w UE polskie zobowiązania, wynikające z Rundy Urugwajskiej, byłyby większe niż zobowiązania Unii (np. dotyczące dostępu do rynku).
4. Przygotowanie do kolejnych negocjacji rolnych.
Runda urugwajska rozpoczęła proces reformy sektora rolnego. Jego dalszy przebieg miał być uzgodniony dopiero w toku przyszłych negocjacji. Artykuł 20, stanowiący podstawę rozpoczęcia tych negocjacji podaje następujące kwestie, które należałoby uwzględnić przy negocjacjach:
 doświadczenia wynikające z wcielenia w życie obecnych zobowiązań rolnych
 wpływ obecnych zobowiązań na światowy handel rolny
 względy pozahandlowe, specjalne i zróżnicowane traktowanie rozwijających się, perspektywiczny cel procesu reform oraz inne cele i względy.
Pierwsze decyzje dotyczące nowych negocjacji rolnych zapadły już w 1996 r. w czasie konferencji ministerialnej w Singapurze.
Kolejna konferencja ministerialna w Genewie w 1998 r. ujawniła wiele rozbieżności wokół rozwiązania problemów wdrożeniowych istniejących porozumień i brak jednolitego stanowiska w sprawie nowej rundy. Nie udało się ich wyeliminować do następnej Konferencji Ministerialnej w Seattle w 1999r. i nowe negocjacje nie zostały rozpoczęte.
Negocjacje rozpoczęły się w ramach Sesji Specjalnej Komitetu Rolnego w marcu 2000 r. Wówczas określono etapy przyszłych rozmów. W momencie ich rozpoczęcia uważano, że jedyną szansą na włączenie rolnictwa w szeroką rundę będzie Konferencja Ministerialna zaplanowana na koniec 2001 r. Była to jednocześnie szansa na ich przeprowadzenie. Została ona wykorzystana dopiero w Doha. Ogłoszono tam początek Nowej Rundy negocjacji. Rolnictwo stało się częścią globalnych negocjacji, których zakończenie ustalono na 1 stycznia 2005 r. Ustalono również cele negocjacji. Były to:
 istotna poprawa dostępu do rynków rolnych
 redukcja, z perspektywą eliminacji, wszystkich form subsydiów eksportowych
 znaczna redukcja zakłócających handel form wsparcia wewnętrznego.


Bibliografia:
1. Polska w WTO, red. nauk. Janusz Kaczurba, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002
2. http://www.infoport.pl.