Sztuka innych kultur

Sztuka Japonii
Najstarszymi, zachowanymi do dziś dziełami sztuki japońskiej są gliniane posążki z epoki kamiennej oraz pochodzące z nieco późniejszego okresu figurki z nieogładzonego kamienia. Jeszcze późniejszy okres reprezentują gliniane figurki grobowe o nazwie haniwa, które wydobyto ze starożytnych grobowców. Świadczą one o pewnym postępie techniki i są obecnie cennymi okazami sztuki prymitywnej.
Wpływy buddyzmu
Wprowadzenie buddyzmu w 538 roku n.e. zapoczątkowało bujny rozwój sztuki, który osiągnął swe apogeum w okresie Asuka (538-645), dzięki mecenatowi cesarskiemu. Wzniesiono wówczas wiele świątyń buddyjskich, a wśród nich słynną świątynię Horyuji w pobliżu Nara, uważaną za najstarszą drewnianą budowlę na świecie. Wpływ buddyzmu zaznaczył się przede wszystkim w rzeźbie, dla której był to okres rozkwitu. Artyści kładli nacisk na uroczysty i wysublimowany charakter dzieła, idealizując jego ujęcie.
Następnym po okresie Asuka okres Hakuho, albo tak zwany wczesny okres Nara (645-710) charakteryzował się silnymi wpływami chińskimi i hinduskimi. Typowe dla okresu Asuka płaskie formy i surowość ekspresji ustąpiły na rzecz wdzięku i dynamiki wyrazu. Okres Tempyo, albo tak zwany późny okres Nara (710-794) był złotym wiekiem buddyzmu i rzeźby buddyjskiej w Japonii. Niektóre z wielkich dzieł tego okresu można dziś oglądać w Nara i jej okolicach. Odzwierciedlają one głęboki realizm przesycony wyjątkową pogodą ducha.
Styl wyidealizowanej ekspresji powrócił w następnym okresie - Konin-Jogan (784-899). Rzeźba pozostawała wtedy pod wpływem mistycznej nauki głoszonej przez ezoteryczną sektę buddyjską shingon. Posągi z tego okresu odznaczają się potężnymi rozmiarami i mistyką wyrazu. Okres Konin-Jogan obejmuje pierwsze stulecia epoki Heian, która trwała do 1192 roku. Rządy sprawował wówczas ród Fujiwara, a rzeźbę tego okresu charakteryzuje elegancja i piękno, osiągane niekiedy kosztem siły wyrazu.
Kontakty z Chinami zostały zerwane, a wcześniejsze wpływy owe uległy asymilacji, dając w efekcie nowy rodzaj sztuki japońskiej. Nowy styl wykształcony w owych czasach cechowała delikatność i doskonałość formy, widoczna również w unikalnej architekturze tego okresu. Bodaj po raz pierwszy doszło również do głosu malarstwo. Rozwinął się wówczas typowo japoński styl malarstwa zwany yamatoe oraz sztuka emakimono (ilustrowanych zwojów).
Wpływy zen
Surowość, jaką narzucały rządy klasy rycerskiej oraz buddyjska sekta zen, znalazły wyraz w sztuce następnego okresu - Kamakura (1192-1338). W rzeźbie zaczął dominować styl wybitnie realistyczny, któremu towarzyszyła dynamika ekspresji. Architektura nabrała pod wpływem buddyzmu zen cech skromności i prostoty. Ślady tradycji okresu Kamakura można odnaleźć nawet we współczesnej architekturze japońskiej. W okresie tym cieszyły się również powodzeniem ilustrowane zwoje i malarstwo portretowe.
Sumie, styl subtelnego malarstwa przy pomocy pędzelka i czarnego tuszu, rozwinął się w okresie Muromachi (1338-1573). Zapoczątkowali go wyznawcy buddyjskiej sekty zen, zaznajomieni z chińską sztuką z okresu dynastii Sung.
Następny okres, Azuchi-Momoyama (1573-1603), był epoką przejściową, a zarazem okresem sztuki niezwykle wyrafinowanej. Artyści poszukiwali środków wyrazu w żywości barw i bogactwie motywów. Wprowadzono wówczas bogato zdobione, składane parawany, a zamki i świątynie dekorowano misternymi drewnianymi rzeźbami. Aktorzy występujący w sztukach no zaczęli nosić maski wykonane z wyrafinowanym artyzmem.
Być może najsłynniejszą formą artystyczną, jaka rozwinęła się w sztuce okresu Edo (1603-1868), była grafika rodzajowa ukiyoe, ciesząca się ogromną popularnością wśród szerokiego ogółu. Wpływ ukiyoe na sztukę europejską drugiej połowy XIX wieku jest dobrze znany. W okresie Edo sztuka rzeźbiarska podupadła. Nastąpił natomiast znaczny postęp w dziedzinie rzemiosła artystycznego.
Wpływy zachodnie
W drugiej połowie XIX wieku w sztuce japońskiej zaznaczyły się wpływy zachodnie. Dzisiaj formy zachodnie i tradycyjne style japońskie istnieją obok siebie i niekiedy przenikają się wzajemnie w nowym procesie wzajemnej asymilacji i inspiracji twórczej. Japończycy okazują głębokie zainteresowanie rozwojem sztuki, zarówno z pozycji odbiorców, jak i twórców. Malarstwo i rysunek to niezwykle popularne formy spędzania czasu wolnego od pracy. Liczne wystawy artystyczne, odbywające się przez cały rok w głównych miastach Japonii, cieszą się ogromną frekwencją. Najstarszą i robiącą największe wrażenie doroczną wystawą sztuki jest Nitten Art Exhibition, impreza o wszechstronnym charakterze. Prawo brania w niej udziału jest jednym z najwyższych wyróżnień artystycznych.
Po wojnie nastąpił okres ożywionej wymiany artystycznej. Wiele japońskich obrazów i innych dzieł sztuki uczestniczy w zagranicznych wystawach. W Japonii natomiast odbywają się liczne wystawy prezentujące sztukę obcą. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie Japończyków sztuką nowoczesną spoza krajów zachodnich, w związku z czym Japonia jest coraz częściej gospodarzem wystaw artystów z takich krajów, jak Chiny, Wietnam czy Brazylia.
Japońska sztuka orgiami
Origami to sztuka składania papieru, znana w Japonii od najdawniejszych czasów, dziś bardzo rozpowszechniona i ogromnie popularna. Nieomal każdy Japończyk potrafi z kawałka papieru wyczarować fantastyczny świat zwierząt i innych postaci czy przedmiotów; pod zręcznymi palcami ożywają, przybierając realne kształty. To, co można wydobyć z kawałka papieru, zależy właściwie od fantazji i znajomości reguł składania. Główną zasadą origami jest zaginanie papieru wzdłuż prostych linii we wszystkich kierunkach - powstałe w ten sposób płaszczyzny są tylko nakładane na siebie symetrycznie. Jeżeli chcemy zrozumieć, w jaki sposób narodziło się origami, musimy wrócić do VII wieku, kiedy to Japonia była odizolowana od reszty świata, zaś panującą religią była narodowa religia shinto. I kiedy Japończycy zaczęli kontaktować się z Chinami, to oprócz różnych towarów sprowadzali papier. Technika wyrabiania papieru ręcznie czerpanego znana była jedynie Chińczykom, sprowadzany do Japonii papier był więc towarem bardzo drogim. W Japonii papier kojarzony był z bogiem. Po japońsku KAMI to bóg. KAMI to również papier. W obu przypadkach dźwięk jest ten sam: papier i bóg to jedność. Japończycy przyozdabiali swoich bogów w papierowe symbole boskości. Od tej pory zaczęła się sztuka origami - traktowana jako czysta sztuka o znaczeniu magicznym. I ta właśnie tradycja przetrwała do dzisiaj. Japończycy składają bogom w ofierze papierowe wota, prosząc o zdrowie i szczęście dla siebie i swoich najbliższych.
Historia mówi nam, że już w IX wieku tworzone były przeróżne formy i kształty z papieru, zaś dziewczynki bawiły się wtedy papierową żabką. Pojawił się więc element zabawy. Na przełomie XVII i XVIII wieku Japończycy opracowali własną technikę wyrobu papieru nazywanego "washi" i zaczęli go produkować w dużych ilościach. Stał się, co naturalne, towarem tańszym, a przez to szerzej dostępnym. Właśnie od tej chwili rozpoczyna się pełny rozkwit origami sztuki ofiarowanej Bogu, i origami - sztuki o charakterze świeckim, użytkowej, związanej z czystą przyjemnością, zabawą. W 1797 roku wydano w Japonii pierwszy podręcznik origami. W książce pokazano czterdzieści dziewięć sposobów składania żurawia, który w Japonii jest symbolem życia i szczęścia. Japończycy uważają, że jeden żuraw, to sto lat życia, składają więc tysiąc żurawi (kompozycję "tysiąc żurawi"), aby żyć długo w zdrowiu i szczęściu. W końcu XIX wieku Japonia otwiera się na wpływ Europy i chłonie jej kulturę. W życiu codziennym Japonii pojawiają się nowe przedmioty, inne niż rodzime. Japończycy zaczęli je poznawać, aby między innymi dowiedzieć się, w jaki sposób zostały zrobione. Ażeby wykonać te przedmioty z papieru, nie gubiąc po drodze rzeczywistego ich kształtu, musieli oni szukać nowych sposobów składania. W tradycyjnym origami najistotniejszy był kształt-symbol. Kompozycja danej rzeczy, będącej fragmentem natury, była sprowadzona do znaku. Znaku, który w lapidarny sposób ją charakteryzował. Natomiast współczesne origami pragnie możliwie najwierniej oddać otaczający świat - chce, aby składający, w oparciu o obserwację z natury, stworzył realistyczny jej obraz. Te dwie formy - pierwsza tradycyjna, zawierająca filozoficzno-symboliczny obraz świata, i druga, która chce w naturze odnaleźć całą gamę jej barw, piękno i wielość skomplikowanych form i kształtów - są w dzisiejszej Japonii bardzo powszechne i popularne. Obie pozwalają na rozbudzenie w dziecku ciekawości otaczającego je świata, na rozbudzenie w nim inwencji i fantazji.
Współczesne origami dąży do pokazania całego bogactwa i możliwości składania papieru, dlatego japoński papier jest tak różnorodny w swej grubości, fakturze i kolorystyce. Arkusz papieru bywa kolorowy tylko z jednej strony, z drugiej jest biały. Spotyka się także papier drukowany w różne wzory. Czyni się to wszystko po to, aby jak najlepiej pokazać złożony i zarazem barwny świat japońskiej tradycji. Bywa często, że łączy się ze sobą kilka kawałków papieru (trzy, cztery), aby zbudować tylko jedną większą formę. Zdarza się też, że z jednego kwadratu poprzez nacinanie, układa się cały łańcuch żurawi połączonych ze sobą. Żurawie mogą być tej samej wielkości lub zróżnicowane - jedne mniejsze, inne większe - lecz wszystkie w jednym zwartym łańcuchu. Bardzo często nacinanie arkusika daje o wiele szersze możliwości twórcze. Dzisiaj, gdy tempo życia jest o wiele szybsze niż przed wiekami, o wiele szybciej i częściej przybywają nowe formy i kształty. I są one obok nas, w naszym codziennym życiu - origami musi więc także poszukiwać coraz to innych sposobów składania, aby w papierze ukazać nowe kształty, oddać ich istotę.
Origami to świat czarów i głębokiej mądrości filozoficznej, świat przekazywany przez pokolenia pokoleniom. I dzisiaj, kiedy Japonia postawiła na szybki rozwój ekonomiczny i gospodarczy, nic nie wskazuje na to, aby Japończycy zamierzali zarzucić sztukę składania papieru. Ostatnio, ażeby zdać egzamin do wyższych szkół artystycznych, trzeba wykazać się umiejętnością sztuki origami. Podobnej wiedzy i umiejętności wymaga się od dziewcząt, które ubiegają się o pracę stewardessy. Wróćmy jednak do historii. W 1922 roku amerykański podróżnik zachwycony sztuką składania napisał książkę "Origami" i wydał ją w Stanach Zjednoczonych. Pisał w niej o małej dziewczynce, która z niebywałą zręcznością i dokładnością składała przy nim kilkadziesiąt papierowych zwierzątek i innych przedmiotów. Zdolności manualne dziecka, jego wrażliwość na otaczający świat, naturalna chęć przygody i poznania, wszystko to wykorzystano w nauce origami w przedszkolu. Origami stało się w Japonii jednym z niezbędnych elementów wychowania dziecka, rozwijania jego fantazji i pokazywania mu świata poprzez umożliwienie samodzielnego tworzenia. Jest to więc obok zabawy, która dostarcza dziecku radości, działanie kształtujące osobowość małego człowieka, zmierzające do poznania własnej wartości. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że jest to bardzo ważny element szczęścia w dorosłym życiu. Origami wymaga od dziecka precyzji składania, wymaga wielkiej koncentracji - poszczególne czynności muszą być bowiem wykonane ściśle w określonej kolejności. Jest tu więc miejsce także na naukę logicznego myślenia. Pamiętajmy, origami nie potrzebuje specjalnych narzędzi, wystarczą tylko dwie ręce. Ręce, które z czasem stają się coraz bardziej wrażliwe i sprawne.
W Japonii wszelkie przejawy życia znajdują odzwierciedlenie w jedynych, właściwych im formach. Już sam sposób, w jaki Japończyk siada, układając odpowiednio ręce i nogi, sposób, w jaki prowadzi rozmowę z gośćmi, świadczą o zachowaniu dobrych tradycji oraz o przestrzeganiu ustalonych kiedyś norm. Japończycy dużą uwagę przywiązują do układania, składania i pakowania. Codziennie składają kimono, także według pewnej określonej kolejności. Codziennie składają kołdrę w sposób właściwy dla tych właśnie przedmiotów. Tak było od wieków. Przez wszystkie lata Japończycy opracowali najwygodniejsze i najpiękniejsze sposoby składania, tak więc nie tylko papier był w tej dziedzinie wyłącznym przedmiotem ich zainteresowań. Życie codzienne starano się tak zorganizować, żeby ułatwiło pracę i kontakty międzyludzkie.
W sztuce origami jest tak jak w życiu - im głębiej się w nią wnika, tym większą ma ona wartość. W Japonii sztuka origami jest bardzo popularna wśród dzieci przedszkolnych i szkolnych. Sztukę tę coraz częściej wykorzystuje się w zajęciach z dziećmi chorymi, upośledzonymi fizycznie i umysłowo. Origami to również doskonała gimnastyka pamięci dla ludzi starszych, dotkniętych sklerozą.
Rozwój nowoczesnej architektury
Wraz z Restauracją Meiji w 1868 roku Japonia weszła w okres modernizacji i westernizacji, w wyniku czego zaczęto stosować techniki budowlane wykorzystujące kamień i cegłę. Nowy styl rozpowszechnił się w całym kraju i był stosowany przy wznoszeniu wielu państwowych fabryk i urzędów. Budynki biurowe i rezydencje budowane z uwzględnieniem zachodnich wzorów stawały się coraz bardziej popularne. Niestety, budowle z kamienia i cegły wznoszone konwencjonalnymi metodami nie wytrzymały wielkiego trzęsienia ziemi w 1923 roku, które zamieniło Tokio w rumowisko gruzów. W wyniku poczynionych w następstwie tej tragedii postępów w badaniach nad technikami budowlanymi zapewniającymi odporność na trzęsienia ziemi, mniej więcej w tym samym czasie , co w Europie Zachodniej, rozpowszechniła się w Japonii architektura żelbetonowa.
Dźwignąwszy się po ciężkich doświadczeniach II wojny światowej, Japonia weszła w okres szybkiego wzrostu gospodarczego, w którym technika budowlana oparta na stali i betonie osiągnęła jeden z najwyższych poziomów na świecie. Zaprojektowano szereg budynków, które w istotny sposób wzbogaciły architekturę światową. Ostatnio pojawiła się tendencja zmierzająca do wyrażania tradycyjnych, japońskich form przy pomocy nowoczesnej techniki materiałów.
Stadion Państwowy Yoyogi wybudowany na Igrzyska Olimpijskie w Tokio w 1964 roku, a także różne typy architektury zaprezentowane na Światowej Wystawie w Osace w 1970 roku, to jeden z efektów powojennego wzrostu gospodarczego, z których Japonia może być dumna. Ostatnio uwagę zwracają oryginalne formy architektoniczne i trendy postmodernistyczne kreowane przez młodych architektów działających zarówno za granicą, jak i w samej Japonii.
Celem zaspokojenia popytu na budownictwo mieszkaniowe, spowodowanego wzrostem zaludnienia kraju, podjęto szereg przedsięwzięć na dużą skalę, których przykładem jest Nowe Miasto Senri w Osace. By zaspokoić ogromny popyt na pomieszczenia biurowe, w dużych miastach, gdzie trudno o ziemię, poczyniono wyraźne postępy w technice budowy superwieżowców. Zespół drapaczy chmur, w którego skład wchodzą budynki Tokijskiego Urzędu Miasta, w Shinjuku w zachodniej części centrum Tokio, zwany "drugim centrum" stolicy, jest symbolem statusu gospodarczego Japonii.
Najnowszym, spektakularnym trendem jest przebudowa urbanistyczna centrum Tokio, kładąca nacisk na eleganckie obiekty w rodzaju Ark Hills czy Yebisu Garden Place, mająca na celu zaspokojenie potrzeb zinternacjonalizowanego miasta o ogromnym przepływie informacji. Eleganckie budynki, podłączone do najbardziej zaawansowanych sieci telekomunikacyjnych świata, są administrowane automatycznie.

Sztuka Chin
Jedna z najstarszych na świecie, wyróżniająca się trwałością form, ciągłością rozwoju i zdolnością asymilacji obcych wpływów, z których najważniejsze były kolejno wpływy: sztuki Azji Środk. (gł. Scytów) kultury ind. i buddyzmu (ok. IV –VI w.) sztuki hellenistycznej, a od XVII w. narastające oddziaływanie sztuki europejskiej. Generalnie sztukę Chin charakteryzuje złożona symbolika, dekoracyjna stylizacja, swoisty konserwatyzm i wysoki poziom umiejętności technicznych. Zapoczątkowana została w III tysiącleciu p. n. e. i związana jest z dwiema późnoneolitycznymi kulturami ceramicznymi: ceramiki malowanej ( zdobionej odciskami grzebienia, maty i geometrycznym ornamentem wstęgowym) oraz ceramiki czarnej. Podział i datowanie sz. ch. odpowiada kolejno panującym dynastią. W czasach dynastii Shang (XVIII-XII w. p. n. e.), Zhou (XII-III w. p. n. e.), Han (III w. p. n. e.) najwyższy poziom -zarówno pod względem artystycznym, jak i technicznym- osiągnęły użytkowe brązy. Zdobiona je motywami zoomorficznymi i abstrakcyjnymi, w późniejszym okresie inkrustowano złotem srebrem i kamieniami. Rozwijała się także rzeźba w nefrycie i produkcja wyrobów z laki. Z III w. p. n. e. zachowały się pierwsze znane przykłady malarstwa na jedwabiu. W czasach dynastii Han powstała wypalana i glazurowana ceramika przedstawieniami z życia codziennego. Zachowały się także gliniane figurki ludzi, koni i modele domów. Pozostałość figuralnego malarstwa na ścianach grobowców cechuje linearyzm i próby oddania perspektywy. Od ok. III w. p. n. e. budowano (początkowo gł. w budowlach sepulkralnych, później obronnych) sklepienia kolebkowe, łuki i kopuły. Istniejącym od II w. p. n. e. szlakiem jedwabnym docierały do Europy m. in. jedwabne tkaniny. Kontynuowano budowę Chińskiego Wielkiego Muru. Po upadku dynastii Han w okresie rozbicia Chin (III –VI w.) rozwinęła się chińska kaligrafia- gałąź sztuki traktowana na równi z malarstwem. Jej głównym przedstawicielem był Wang Xizhi. W związku z rozwojem sztuki buddyjskiej w V w. pojawiły się pierwsze pagody w kształcie wieży. Za panowania dynastii Suej (581-618) i Tang(618-907) malarstwo i rzeźba odchodziły od stylizacji do realistycznego przedstawiania i próbowały oddać ruch. Rozwijało się malarstwo pejzażowe, rodzajowe i portretowe z hieratycznie ujmowaną postacią. Głównymi malarzami w czasach dynastii Tag byli: Han Gan, Yan Liben, Zhang Xuan i Wu Daozi. Następuje rozwój urbanistyki (stolica Czang-an). Budowano pagody na planie kwadratu (Wielka Pagoda Dzikich Gęci w Czang-an, pocz. VIII w.) W pocz. dynastii Tang Wyprodukowano także chińską porcelanę. Za dynastii Song (960-1279) wykształciły się dwie szkoły malarstwa krajobrazowego. Szkołę pn. charakteryzuje żywa kolorystyka i silny kontur, a gł. Malarzami byli: Guo Xi, Li Longmian, Mi Fei, Su Dangpo, Wen Tong. W szkole pd. powstawały monochromatyczne malowidła wykonane miękką kreską w czarnym tuszu( Li Di, Liang Kai, Ma Yuan, Su Chanchen i Xia Gui). W rzemiośle artystycznym szczytowy rozwój osiągnęła ceramika (m. in. tzw. seladony- pokryte szarozieloną lub szaroniebieską glazurą naczynia o grubym czerepie i z podszkliwną dekoracją reliefową. Powstawały nowe typy pagód (np. schodkowa, butelkowa), a obok planu kwadratowego budowano pagody na planie heksagonalnym i oktogonalnym. Wprowadzano także nowe materiały (Żelazna Pagoda Tangyang X-XI w., Porcelanowa Pagoda w Nankinie, XV w., zniszczona) W czasach dynastii Jan (1279-1368) i Ming (1368-1644) rozwijało się malarstwo (Dai Jin, Huang Gongwang, Ni Zan, Wang Meng, Wu Zhen, Zhao Mengfu). W XVI w. upowszechniła się technika drzeworytu (później także barwnego), stosowanego m. in. do reprodukcji dzieł malarzy. Powstała monumentalna rzeźba sepulkralna i drobna rzeźba dekoracyjna wykonywana z różnych materiałów (drewno, laka, kość słoniowa, kamienie półszlachetne, glina) W architekturze świeckiej i sakralnej wykształcił się zapoczątkowany już wcześniej, a kontynuowany później typ budynku z halowym wnętrzem i systemem podpór dźwigających belkowanie i dach podgiętych ku górze narożach. Intensywnie rozwijała się produkcja malowanej podszkliwnie biało-błękitnej porcelany, eksportowanej na większą skalę do Europy od poł. XVI w. Ośr. Produkcji porcelany było Kin-te-Czen. Wykształcił się charakterystyczny typ chiń. Ogrodu krajobrazowego ( cesarskie ogrody w Pekinie z czasów dynastii Ming). Za dynastii (1644-1911) narastały w sz. ch. tendencje eklektyczne. Wykonywano nadal monumentalne rzeźby sepulkralne i drobne rzeźby dekoracyjne. Doskonała technicznie ceramika (m. in. kryta glazurą), eksportowana do Europy przyczyniła się do mody chinoiserie. W XIX w. masowa produkcja na eksport przyczyniła się do obniżenia poziomu chińskiego rzemiosła. Jednocześnie pod wpływem sztuki europejskiej nastąpiło załamanie tradycyjnego nurtu sz. ch. Upowszechniły się także nowe techniki (np. malarstwo olejne). Równolegle do artystów łączących elementy rodzime z nowymi prądami istniał nadal nurt sztuki tradycyjnej(Xu Beihong, Fu Baoshi). Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej początkowo nawiązywano do tradycyjnych form sz. ch. W czasach „rewolucji kulturalnej” nastąpiło upolitycznienie sztuki, które doprowadziło do silnego obniżenia jej poziomu. Powstawały wówczas realistyczne dzieła propagujące komunistyczną ideologię. W ostatnich latach w związku z pewną liberalizacją, artyści uzyskują swobodę wypowiedzi i posługują się bądź to formami tradycyjnej sz. ch., bądź nawiązującą do kosmopolitycznych form sztuki najnowszej.


Sztuka Indii
Ukształtowała się w długotrwałym procesie rozwojowym, którego początki sięgają III tysiącl. p.n.e., a nieprzerwany ciąg hist. trwa od III w. p.n.e.; rozwijając się na wielkim obszarze, zamieszkanym przez ludność rozmaitego pochodzenia etnicznego, odznacza się wielką różnorodnością. Sztuka ind. podlegała wpływom kultur: mezopotamskiej, pers., hellenistycznej, partyjskiej, chiń., muzułm. oraz eur. — asymilując je, przetwarzając i kreując niekiedy odrębne osiągnięcia artyst., które utrwalał właściwy kulturze ind. tradycjonalizm. Oddziaływanie sztuki ind. obejmowało: Cejlon, Nepal, Tybet, regiony środkowoazjat., Birmę, Płw. Indochiński, Indonezję, także Chiny, Koreę i Japonię. Prahistoryczne znaleziska, oprócz narzędzi kam. i ceramiki, zawierają skalne malowidła i ryty o motywach figuralnych oraz symbol. (zespoły: Kajmur, Singhanpur, Mahadeo). W stanowiskach kultur megalitycznych południowych Indii spotyka się gliniane sarkofagi o kształtach zwierzęcych. Ważnym ogniwem rozwoju są dzieła kultury Indusu (ok. 2500–1500 p.n.e.), w których uwagę zwraca planowa urbanistyka wielkich m.: Harappa i Mohendżo Daro. Plastykę reprezentuje rzeźba kam. i z brązu, gliptyka (najbardziej charakterystycznymi wytworami są steatytowe pieczęcie — amulety ze znakami pisma i scenami kultowymi).
W XV w. p.n.e. obszary Indii zajęły plemiona Arjów; wczesne fazy ich kultury są znane z przekazów lit. i nielicznych znalezisk. Z ok. VI w. p.n.e. pochodzą fragmenty obwarowań m.: Radźgir, Wajśali i Ahićhattra. Starożytna sztuka ind., gł. buddyjska, stworzyła kilka typów budowli sakralnych, z których najważniejszym była stupa. Najdawniejsze stupy były przebudowywane, niekiedy zostały z nich tylko kam. fragmenty (np. Bharhut, Amarawati), obecnie w muzeach. Odbudowano słynny zespół świątyń w Sańći. Od III w. p.n.e. rozwijało się budownictwo skalne, które przejęło wcześniejsze doświadczenia i wytworzyło 2 gł. typy pomieszczeń: klasztorne — wihary, i świątynne — ćajtje; najwybitniejsze przykłady znajdują się: w Adżancie (na wzgórzu Barabar), Bhadźy, Karli, Kanheri, na Elefancie i in. Odrębne formy przybrały wolno stojące świątynie skalne w Mahabalipuram i Kajlasanathy w Elurze. Początki rzeźby kam. sięgają III w. p.n.e. (tzw. kolumny Aśoki z figuralnymi głowicami); do najwybitniejszych dzieł staroż. zalicza się dekor. rzeźby z Sańći; w II w. pojawiły się pierwsze figuralne wyobrażenia Buddy (w sztuce Gandhary i Mathury). Poza Adżantą przykłady staroż. malarstwa ściennego znajdują się w Bagh, Elurze, Sittannawasal. Za klas. okres staroż. sztuki ind. uważa się czasy dyn. Guptów (IV–VI w.)
W średniowieczu nastąpiło w sztuce ind. znaczne zróżnicowanie form artyst.; powstały 2 gł. style arch.: pn. — nagara, i pd. — drawida. Wybitnymi przykładami stylu pn. są m.in. zespół świątyń Khadźuraho, bogato zdobionych rzeźbą, świątynie Orisy (Lingaradźy w Bhubaneśwarze, Surji w Konarak). Odrębny typ stanowią świątynie dźinijskie z regionów Gudźaratu, Saurasztry i Radźasthanu. Architekturę stylu pd. cechuje łączenie świątyń w duże kompleksy, zawarte w prostokątnych dziedzińcach, do których prowadzą bramy — gopury (Kumbakonam, Tańdźawur i in.). Wyodrębnia się też „styl Hojsalów” o bogatej ornamentacji (Belur, Halebid, Somnathpur). Na południu Indii bujnie rozwinęła się rzeźba w brązie, gł. za czasów dyn. Ćolów. Od schyłku XII w., pod wpływem kultury islamu, w sztuce ind. nastąpiły przeobrażenia; wznoszono meczety (w Adźmerze, Delhi i in.) wraz z gigantycznymi minaretami (Kutb Minar w Delhi), liczne grobowce i mauzolea. Rozwinęła się architektura obronna (Tughlakabad, Golkonda, Lal Kila w Delhi i in.) i rezydencjonalna. Z czasem wyodrębniły się lokalne szkoły sztuki muzułm.; nastąpił rozkwit malarstwa miniaturowego.
Za czasów muzułm. niektóre prowincje Indyjskie kontynuowały rodzime tradycje artyst.; m.in. na pd. w XVI w. ożywiona działalność artyst. królestwa Widźajanagara; jeszcze w XVII i XVIII w. wznoszono b. rozbud. kompleksy świątynne, np. w Maduraju; w Bengalu wyodrębnił się nawet specyficzny typ architektury ceglanej. Wpływ sztuki eur. zaznaczył się od XVI w. na terenach zajętych przez obce państwa; Portugalczycy wznosili budowle sakralne i świeckie w Goa i okolicach Bombaju; Anglicy rozpowszechnili architekturę w stylu klasycystycznym. W XIX w. przejawiły się w sztuce ind. tendencje eklekt.; wpływy eur. są widoczne także w malarstwie — Ravi Varma. Od schyłku XIX w., w związku z ruchem narodowowyzwoleńczym, powstały tendencje odradzania sztuki rodzimej, zwł. w Kalkucie (tzw. renesans bengalski) i Bombaju; czołowym ich reprezentantem był A. Tagore. Do najwybitniejszych artystów Indyjskich XX w. należą: R. Tagore (malarz, słynny poeta), D.P. Roy Chowdhury (rzeźbiarz), J. Roy i A. Sher-Gil (malarze) i in. Realizacja planu urb. i budynków publ. Czandigarhu przez Le Corbusiera, a także inne jego dzieła (np. w Ahmadabadzie), wywarły znaczny wpływ na nowocz. architekturę Indii.
Malarstwo Indii
Najlepszymi przykładami dawnego malarstwa Indii są tzw. freski Adżanty wewnątrz trzydziestu wykutych w skale pieczar stanowiących ćajtje i wihary. Malarstwo to realizowano na ścianach wyrównanych gliną z nawozem krowim i omłotami ryżowymi. Pochodzi ono z szerokiego przedziału czasu (II w. p.n.e.-VIII w.) i stanowi ilustrację buddyjskiej literatury. Formalne cechy to różnicowanie wysokości postaci oraz kolorystyki ciała, linearyzm operujący sylwetką, ciągłość kompozycyjna - pochody figur wokół ścian. Styl fresków z Adżanty stanowił podstawy tradycji malarskiej w Indiach, której przykłady znajdują się również w Bagh, Elurze, Sittanawasal. Klasyczny okres starożytnej sztuki Indii przypada na czasy dynastii Guptów (IV-VI w.). Królowie ci nie będąc buddystami przyczynili się do rozwoju ośrodków buddyjskich w dolinie Gangesu takich jak: Sarnath, Bodh Gaja, Nalanda. W "złotym wieku" Guptów ustalił się typ ikonograficzny Buddy w dwóch pozach głównych:
• postać stojąca w luźnej szacie;
• Budda siedzący ze skrzyżowanymi nogami i nagim torsem.
Typy te mają odmienną symbolikę związaną z układem rąk. Wykształciły się wówczas pozostałe cechy przedstawień Buddy, takie jak wzgórek na czaszce pokryty lokami, kępka włosów na czole i wydłużone konchy uszu. Arcydziełem "złotego wieku" jest wykonana z piaskowca figura siedzącego Buddy odkopana w Sarnath. Ponadto dobre przykłady stanowią Tors z Sańci, Budda z Sultangaruńdżu, Budda z Mathuro.