Historia andragogiki

Andragogika

W wyniku głębokich przemian w stosunkach społecznych i w sposobie produkcji dóbr materialnych, które zostały zapoczątkowane w Anglii w drugiej połowie XVIII wieku, a które znane są pod nazwą rewolucji przemysłowej.
Zachodzące w tym czasie ogromne przemiany społeczno-gospodarcze takie jak:
szybkie tempo wzrostu liczby osób zatrudnionych w przemyśle
wielkie migracje ludności ze wsi do gwałtownie rozwijających się miast i ośrodków przemysłowych w poszukiwaniu pracy
spowodowały powstanie nowych potrzeb oświatowych. Zapotrzebowanie na coraz bardziej kwalifikowaną siłę roboczą wymusiło powstanie i rozwój instytucji służących edukacji dorosłych. Najwcześniej wystąpiło to w Anglii, gdzie pod koniec XVIII wieku zaczęto organizować dla robotników odczyty, pogadanki na tematy zawodowe i społeczno-polityczne, powstawały różne kluby dyskusyjne, stowarzyszenia oświatowe oraz szkółki niedzielne i wędrowne. Zapoczątkowany został ruch samokształcenia.
W Nottingham w 1798 roku otworzono pierwszą szkołę dla dorosłych, będącą wzorem dla licznych tego typu szkół w początkach XIX wieku.
W latach 30-tych XIX wieku, kształcący się do tej pory w placówkach organizowanych i nadzorowanych przez przedstawicieli warstw wyższych i średnich, robotnicy angielscy zaczęli podejmować samodzielną działalność w celu zaspokojenia swoich potrzeb oświatowych, czego wyrazem był ruch czartystów. W jego ramach powstały i rozwijały się różnorodne formy i instytucje kulturalno-oświatowe: sale odczytowe, kluby dyskusyjne, czytelnie, biblioteki, stowarzyszenia samokształceniowe, szkoły dla dorosłych itp.
Działalność czartystów była dowodem, że robotnicza oświata dorosłych przestała być czystą ideą i stała się realnym faktem, pozostawiając trwały ślad w rozwoju myśli wychowawczej, torując drogę dalszemu rozwojowi robotniczej edukacji nie tylko w Anglii, ale także w innych krajach.

Robert Owen.
Na terenie Anglii najwybitniejszym przedstawicielem socjalizmu utopijnego był Robert Owen. Pochodził z rodziny chłopskiej, a kiedy został właścicielem manufaktury, starał się wcielać w życie swe pomysły. Początkowo przez skrócenie czasu pracy i poprawę warunków bytowych robotników chciał polepszyć ich położenie przynajmniej w swoim zakładzie. Potem stał się rzecznikiem zniesienia własności prywatnej i tworzenia zawodowych organizacji robotniczych. Wyjechał nawet do Stanów Zjednoczonych, gdzie założył kolonię * Nowa Harmonia *, która miała stać się wzorową gminą komunistyczną. Nie przetrwała ona jednak długo w warunkach gospodarki kapitalistycznej.
Robert Owen (1771-1858) ?reprezentował ideologię socjalizmu utopijnego w Anglii. Jako udziałowiec zespołu fabryk włókienniczych w New Lanark dokonał szeregu eksperymentów, zmierzających do poprawy warunków pracy robotników i podniesienia poziomu ich kultury. Zabiegał o rozszerzenie ustawodawstwa fabrycznego, mającego chronić interesy robotników. Swoje ideały próbował wcielić w Stanach Zjednoczonych i Francji, gdzie wzbudził nienawiść konserwatywnej burżuazji.
Jako filozof Owen nawiązywał do francuskich materialistów XVIII stulecia. Wpływ poglądów Helwecjusza i Holbacha widoczny był w jego teorii człowieka w koncepcji historiozoficznej. Podobnie jak tamci głosił, że człowiek jest wytworem środowiska, że można go zmienić zmieniając jednocześnie otoczenie. A zatem dowodził, że jeżeli ludzie są źli, jeżeli popełniają przestępstwo to winien jest temu ustrój społeczny, w którym żyją i działają. Przestępstwa ludzi ?są przestępstwami samego społeczeństwa, a nie tej czy owej jednostki, którą w sposób rażąco niesprawiedliwy karze się za ignorancję i błędy środowiska społecznego?. Trzeba zmienić warunki życia społecznego, trzeba poprawić ustrój a wówczas zmieni się człowiek i poprawie ulegną jego obyczaje.
Z zasady tej wysuwał swoistą koncepcję szczęścia ludzkiego, opartej na zasadzie utylitaryzmu Benthama, z której wyprowadzał jednak odmienne wnioski. Twierdził mianowicie, że środowisko społeczne sprawia, że walka o szczęście w istniejących warunkach prowadzi do zapewnienia pomyślności kosztem innych ludzi i wobec tego należy tak przebudować środowisko, wychowanie i życie ludzi, aby wpoić w nich przeświadczenie, że szczęście każdego może być zapewnione tylko w takim stopniu, w jakim wzrasta szczęście u innych.
Tak pojęty utylitaryzm pozwolił Owenowi ostro wystąpić przeciwko burżuazyjnym ekonomistom, udowadniając, że ustrój kapitalistyczny jest zgodny z naturą i rozumem. Owen przekonywał, iż społeczeństwo kapitalistyczne jest równie niedoskonałe jak ustrój stanowy i podobnie jak feudalizm jest tylko przejściowym etapem rozwoju ludzkości. Należy dążyć do zniesienia podziałów klasowych, natomiast ustanowić społeczną równość pomiędzy ludźmi. Z wielką pasją demaskował Owen kapitalistyczny wyzysk: poddawał głębokiej krytyce wszystkie jego słabości- własność prywatną, strukturę klasową, podział pracy, panowanie konkurencji, rosnące ubożenie robotników.
Owen opowiadał się za stworzeniem ustroju komunistycznego. Twierdził, że społeczne władanie środkami produkcji zapewni najlepszą organizację społeczeństwa ? w którym zapanuje wolność i sprawiedliwość. Pragnął scentralizować ogólne zarządzanie produkcją, podziałem i zatrudnieniem. Podstawową formą społeczną miały być organizacje handlowo- bankowe; przypadałoby im w udziale kontynuowanie działalności robotniczych spółdzielni w sferze produkcji.
Owen uważał, że proces przeobrażania stosunków społecznych w kierunku komunistycznym nie może być dokonywany drogą rewolucji. Środkiem do celu miała być siła przekonywania i dobry przykład. Owen ślepo wierzył w dobrodziejstwo eksperymentu ? tylko udany eksperyment gospodarczy może sprawić, że droga do komunizmu stanie się drogą całego społeczeństwa. Pokładał nadzieję głównie w inicjatywie klas posiadających i oświeconych. Nie rezygnował przy tym i z innych form mecenatu. Ze swoimi projektami zwracał się do cara Mikołaja I, do francuskiego króla Ludwika Filipa i innych mężów stanu. Tkwiły w tej taktyce elementy ewidentnego kapitulanctwa wobec burżuazji.

Ruch Czartystowski
Nowe ożywienie w ruchu robotniczym nastąpiło w czasie kryzysu w 1836 roku. Najbardziej aktywne było Londyńskie Stowarzyszenie Robotników, na którego czele stanął stolarz William Lovett. Stowarzyszenie to uznało, że tylko uznanie władzy przez robotników pozwoli na gruntowne reformy. Swoje postulaty Stowarzyszenie Robotników zebrało w postaci sześciopunktowego programu, który głosił: uzyskanie powszechnego prawa wyborczego, parlamentu wybieranego co rok w drodze tajnego głosowania, zniesienia cenzusu majątkowego dla posłów, a przyznanie im pensji, równych okręgów wyborczych. Postulaty te, ujęte w petycji zwanej * kartą ludu * ( karta - po angielsku charter, stąd nazwa ruch czartystów ), przedstawiono w innych środowiskach robotniczych.
Wśród czartystów istniało jednak wewnętrzne rozbicie. Część z nich, zgrupowana wokół Lovetta, tak zwana partia siły moralnej, uważała, że społeczeństwo można pozyskać dla swych koncepcji drogą perswazji. Mniejszość natomiast, kierowana przez Irlandczyka Feargusa O Connora ( Fergus Okoner ), zwana partią siły fizycznej, stała się rzecznikiem stosowania środków radykalnych, z otwartym powstaniem włącznie. Wewnętrzne rozbicie osłabiło pozycję czartystów. W 1838 roku petycja przedstawiona Izbie Gmin została przez nią odrzucona. Rząd aresztował strajkujących robotników, a próbę powstania w Walii utopiono we krwi.
Dalsze petycje.
Nowa próba sił nastąpiła w 1842 roku. O Connor kierujący wtedy świeżo utworzonym Ogólnokrajowym Stowarzyszeniem Czartystów, doprowadził do przygotowania nowej petycji, obejmującej także postulaty ekonomiczne, między innymi podwyższenia płacy robotników rolnych i zmiany prawa o ubogich i domach pracy. Nowy wielki strajk ogarnął Anglię, jednak parlament nawet nie rozpatrzył petycji, a rząd aresztował przywódców pozbawiając ruch kierownictwa.
Po raz trzeci próbowali czartyści przedstawić parlamentowi petycję w latach 1847 - 1848. Jednak i tym razem próba była bezskuteczna. W dniu 10 kwietna 1848 roku miała się odbyć wielka manifestacja dla poparcia petycji. Rząd zgromadził jednak wielkie siły wojskowe, na skutek czego manifestacja została odwołana. Nastąpiły nowe aresztowania, które na dłuższy czas zahamowały działalność organizacji robotniczych.


Skutki walki czartystów.
Mimo tych niepowodzeń walka czartystów nie była daremna. Pod wpływem wrzenia wśród proletariatu parlament angielski uchwalił korzystne dla robotników ustawy. Zakazano pracy dzieci w niektórych gałęziach przemysłu ( 1844 ), przyjęto, że maksymalny dzień pracy dzieci i młodzieży i kobiet będzie trwał nie dłużej niż 10 i pół godziny. Rozwinął się także ruch spółdzielczy. Ruch robotniczy stał się w Anglii realną siłą polityczną i społeczną, z którą każdy rząd musiał się liczyć.

Dania
Mikołaj Gruntdvig
Dotyczy kształcenia osób dorosłych, ma na celu propagowanie kształcenia ustawicznego. Działania tego programu mają na celu:
promowanie innowacyjnych metod w kształceniu dorosłych;
rozszerzanie współpracy między instytucjami kształcącymi dorosłych w całej Europie;
podnoszenie jakości kształcenia nauczycieli i osób dorosłych;
promowanie idei uczenia się przez całe życie.
W ramach programu Grundtvig wyróżniamy cztery akcje:
Grundtvig I (akcja scentralizowana)
MIĘDZYNARODOWE PROJEKTY WSPÓŁPRACY I PROJEKTY DOTYCZĄCE OPRACOWANIA KURSÓW SZKOLENIOWYCH
Grundtvig II (akcja zdecentralizowana)
PROJEKTY PARTNERSKIE DOTYCZĄCE KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
Grundtvig III (akcja zdecentralizowana)
ZAGRANICZNE WYJAZDY SZKOLENIOWE DLA KADRY PLACÓWEK KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
Grundtvig IV (akcja scentralizowana)
SIECI GRUNDTVIGA I SEMINARIA TEMATYCZNE

Mikołaj Fryderyk Seweryn Grundtvig (duń. Nikolai Frederik Severin Grundtvig, 8 września 1783 - 2 września 1872) - pisarz i poeta duński, ksiądz teolog, historyk, pamiętany głównie jako autor duńskich psalmów.
Obok Adama Oehlenschlgera główny przedstawiciel duńskiego romantyzmu, autor pierwszego przekładu Beowulfa na język nowożytny. Autor historii Danii i prac o mitologii nordyckiej, miał duży wpływ na rozwinięcie się duńskiego poczucia tożsamości narodowej.
Grundtvig założył uniwersytet ludowy, mający na celu edukację młodzieży chłopskiej; wkrótce podobne placówki zaczęły powstawać na całym świecie, również w Polsce. Pisarz postulował też reformę słynnej Akademii w Sor, która miała kształcić nie tylko uczonych, ale również zwykłych studentów, którzy swoją wiedzą przyczynialiby się do rozwoju społeczeństwa.
Uniwersytety ludowe - zainicjowane przez Mikołaja Fryderyka Seweryna Grundtviga w Danii uniwersytety ludowe podnosiły poziom wiedzy i świadomości młodzieży chłopskiej.
Uniwersytety ludowe połączone były z internatami, kursy trwały najwyżej kilka miesięcy. Nauczano przede wszystkim przedmiotów humanistycznych (głównie historia i język ojczysty) oraz zagadnień związanych z życiem i pracą na wsi. Przyczyniły się do powstania nurtu w literaturze duńskiej zwanego realizmem jutlandzkim.
Idea podobnych placówek przyjęła się wkrótce na całym świecie; w Polsce pierwszym grundtvigowskim uniwersytetem ludowym była Ferma Pszczelarsko-Ogrodnicza "Pszczelin" założona w 1900 koło Warszawy.

Dania ? ojczyzna uniwersytetów ludowych
Pierwszy uniwersytet ludowy powstał w 1844 r. w Rodding z inspiracji Grundtviga, duńskiego pisarza, pedagoga i teologa. W XIX w Dania ponosiła ogromne straty terytorialne, w 1830 r. straciła Norwegię, a następnie w 1864 r. Szlezwig i Holstein.

Jednocześnie wraz z utratą zdobytych wcześniej posiadłości terytorialnych coraz bardziej uświadamiany przez elity stawał się problem niskiego wykształcenia Duńczyków ( 80 % społeczeństwa to analfabeci). Idea ?przebudzenia? głoszona przez Grundtviga oparta była o hasło: ?to, co utracono na zewnątrz, należy uzyskać wewnątrz?; oznaczało to podjęcie pracy organicznej, aby podnieść i rozwinąć cywilizacyjnie naród duński. Miały służyć do tego celu uniwersytety ludowe, które były placówkami oświatowymi, prowadzącymi kilkutygodniowe lub kilkumiesięczne kursy. W programie przeważały treści humanistyczne, w tym język ojczysty i historia, a także problemy kultury ogólnej i zagadnienia społeczne. Przewodnią myślą uniwersytetu było rozbudzenie duchowe, intelektualne i moralne jednostki, przygotowujące do służby i budowania wspólnoty.
To właśnie Grundtvig wniósł istotny wkład do historii światowej pedagogiki poprzez przybliżenie idei kształcenia dorosłych (nie tylko wywodzących się z grup dysfunkcyjnych). Celem takiego kształcenia było nie tylko przyswajanie wiedzy, ale rozwijanie natury i ducha człowieka. W Polsce słowo ?szkoła? kojarzy się z programem szkoły podstawowej, średniej i wyższej. Grundtvig rozszerzył pojęcie szkoły o takie dziedziny jak poezja, sztuka, religia, nauki, które pozwalają rzucić światło na zjawisko życia człowieka i jego rozwój.
Idee pedagogiczne Grundtviga tworzone były w opozycji do szkoły nieżyciowej, martwej, egzaminującej. W uniwersytetach ludowych, które rozwijały się w oparciu o idee Grundtviga koncentrowano się na sposobie i duchu przekazu wiedzy, dochodzeniu do wspólnych wniosków w dyskusji. Istotne było osobiste świadectwo, konfrontacja z rzeczywistością, aktywność, wiedza praktyczna, budowanie więzi pomiędzy uczestnikami, troska o ich sytuację socjalną oraz szeroko rozumiana integracja.
Prawdziwy rozkwit uniwersytetów ludowych nastąpił po śmierci Grundtviga. Miały one charakter internatowy. Nauka trwała w nich od 3 ? 5 miesięcy. Podnosiły poziom moralny i intelektualny warstw najniższych (chłopów i robotników), nadawały szczególną rangę ?ludowości?, która wiązała się z duchem narodowym i była przeciwstawieniem indywidualizmu. Absolwenci uniwersytetów ludowych nabywali zdolności do skutecznego i praktycznego działania, organizowania się oraz podejmowania inicjatyw.
Druga połowa XIX w. to okres, w którym można zaobserwować różnego typu inicjatywy podejmowane przez absolwentów uniwersytetów ludowych. W okresie tym nastąpiła modernizacja zacofanego rolnictwa duńskiego i pierwsze inicjatywy na rzecz organizowania się chłopów, zagospodarowywania nieużytków, osuszania zalewisk, budowania ruchu spółdzielczego. W tamtym czasie chłopi zakładają i wspólnie prowadzą mleczarnie, rzeźnie, młyny. W małych miasteczkach budowane są domy ludowe (dzisiejsze domy kultury), przedsiębiorstwa handlowe, szkoły rolnicze. Spółdzielczość handlowa, która powstała w tamtym czasie jest dzisiaj największą organizacją handlu detalicznego w Danii.
Myśl Grundtviga inspirowała kolejne pokolenia do rozszerzania jego idei na coraz liczniejsze grupy społeczne. W 1952 roku powstał w Kopenhadze tzw. Miejski Uniwersytet Ludowy z inspiracji H. Ch. Kofoeda, który wychowywany był w tradycji myśli Grundtviga. H. Ch.
Kofoed sam był nauczycielem na uniwersytecie ludowym w Jutlandii. Miał też w swoim życiu doświadczenie bezrobocia. Te doświadczenia pomogły mu zrozumieć jak funkcjonują mechanizmy wykluczania i stopniowej degradacji całych grup społecznych. Zarówno uczestniczenie w kształceniu w uniwersytetach ludowych jak i spędzanie czasu w towarzystwie bezrobotnych poszukujących pracy złożyły się na determinację i zobowiązanie Kofoeda w stworzeniu miejsca edukacji dla osób bezrobotnych, niezaradnych i nieuprzywilejowanych. Przewodnią myślą Szkoły Kofoeda jest ?pomoc dla samopomocy?, a więc umożliwienie odbudowy życia, poczucia wartości, wiary w siebie i zdobycia nowych umiejętności najsłabszym jednostkom społeczeństwa duńskiego tak, aby mogli uzyskać możliwość samodzielnego funkcjonowania zgodnie z wartościami i normami społecznymi. Szkoła jest swoistą wspólnotą, gdzie student ma możliwość wyboru programu i kierunków swojego rozwoju. Dzisiaj Szkoła Kofoeda to kompleks budynków, w których prowadzona jest zarówno edukacja ogólna i moralna, jak i przyuczenie zawodowe w konkretnych warsztatach dla 750 osób dziennie. 75?letnie doświadczenia Szkoły Kofoeda podjęte zostały w Polsce, Estonii, Czechach i na Litwie, gdzie funkcjonują podobne programy pracy z osobami wykluczonymi lub zagrożonymi wykluczeniem społecznym.
Zarówno myśl Grundtviga jak i jego następców inspirowała inne narody do poszukiwania ożywiających metod pracy edukacyjnej nie tylko w stosunku do osób o niskim wykształceniu, chłopów i robotników, czy osób niezaradnych i bezrobotnych, ale również całych społeczeństw.
Doświadczenia duńskie podjęte zostały nie tylko w Europie, ale również na kontynencie amerykańskim, gdzie John Dewey ? filozof i pedagog amerykański założył szkołę, która była eksperymentem pedagogicznym, bazowała na badaniach i spostrzeżeniach uczniów. Te doświadczenia pozwoliły mu sformułować tezę, że ?uczyć należy się czyniąc?.
Dewey uważał, że prawdziwa wiedza jest czymś, co zawdzięczamy doświadczeniu, że nie może istnieć podział i różnica pomiędzy tym, czego uczymy się w systemie edukacji szkolnej, a tym, czego uczymy się poza nią. Uczenie się i życie powinno stanowić jedność. Pragnął wydobyć kształcenie akademickie z izolacji. Zajęcia teoretyczne muszą mieć odzwierciedlenie w praktycznych ćwiczeniach, aby dać uczniowi wyobrażenie o prawdziwym życiu, a edukacja w tradycyjnym kształcie może dać jedynie mgliste pojęcie na ten temat.
Dewey uważał, że w procesie uczenia potrzebna jest bliskość nauczyciela i uczestników, współpraca nad osiągnięciem wspólnego celu, wspólne uczestnictwo w dyskusji oraz tworzenie i wykonywanie konkretnych zadań.