II Wojna na ściągę

Wojna niemiecko- radziecka 1941-1944
1.Polityka wewnętrzna Stalina i sytuacja w Rosji przed II wojną światową:
- polityka Stalina w sprawach gospodarki 1929- 41
- terror polityczny po 1934r. (środowisko wojskowe, usu-nięcie z armii oficerów do obozów koncentracyjnych lub zamordowanie ich z powodu niby spisków);
- podporządkowanie gospodarki państwa- rozwój przemysłu ciężkiego (Ural), wykorzystywanie więźniów, uprzemysłowienie, manstrualizacja (nakłady pieniężne na przemysł ciężki kosztem ludności i poziomu ich życia), planowanie gospodarki;
- kanał białoborski (kopalnie basenu kuźnieckiego, Ural)
- zlikwidowano posiadaczy ziemskich – kułaków (prześladowanie, głód, przesiedlenia), zginęło 10 mln chłopów – brak żywności, tania siła robocza;
2. Sytuacja polityczno- militarna:
Przygotowania operacyjne do ataku na ZSRR Niemcy rozpoczęli 31 lipca 1940 roku, z chwilą podpisania przez Hitlera dyrektywy nr 21. Nakazał w niej Brauchitschowi i Halderowi opracowanie podstaw uderzenia na wschód. W sierpniu gen. Marcks zaprezentował pierwszą wersję planu. Przewidywała ona rozstrzygnięcie kampanii w ciągu 10-17 tygodni przy zaangażowaniu 110 dywizji piechoty, 24 dywizji pancernych i 10 zmotoryzowanych. Plan zakładał utworzenie dwóch Grup Armii operujących na dwóch kierunkach: moskiewskim i ukraińskim. Po przeprowadzeniu wnikliwej dyskusji połączonej z grami wojennymi plan przekonstruowano, dzieląc wojska na trzy grupy. Hitler wymógł na sztabowcach uczynienie z Moskwy głównego kierunku natarcia, chciał bowiem pobić Napoleona w swoich militarnych podbojach. Południowa Grupa Armii miała uderzyć przez Ukrainę w kierunku na Kaukaz, północna natomiast przeciąć linie komunikacyjne i okrążyć Leningrad. 3 lutego 1941 roku Hitler zatwierdził poprawiony przez OKH plan agresji. Spotkanie zakończył słowami "Kiedy zacznie się "Barbarossa" świat wstrzyma oddech z podziwu i nic nie powie.". Zamierzano użyć 116 dywizji (14 zmotoryzowanych), 19 pancernych i odpowiedniej liczby wojsk pomocniczych, których naczelnym zadaniem było zabezpieczenie linii komunikacyjnych. Dowództwo Grupy Armii "Północ" powierzono feldmarszałkowi von Leebowi. W jej skład weszły 16. i 18. Armia (18 dywizji piechoty) i 1. Grupa Pancerna gen. Hpnera. Feldmarszałek von Bock objął Grupę Armii "Środek" składającą się z 4. i 9. Armii oraz 2. i 3. Grupy Pancernej (Guderiana i Hotha). Grupa Armii "Południe" generała von Rundstedta utworzona została utworzona z 6. i 17. Armii, wspieranych przez 3. i 4. Armię Rumuńską i 4. Grupę Pancerną generała Kleista. Uderzenie na ZSRR wstrzymywano jednak ze względu na kampanię bałkańską. Dopiero 17 czerwca 1941 roku podpisano ostateczny rozkaz ataku.
Natarcie rozpoczęto 22 czerwca 1941 roku o godzinie 3:30. 4 600 000 żołnierzy niemieckich wspieranych przez 900 000 sojuszników oraz 47 200 dział, 4000 czołgów, 5000 samolotów i 190 okrętów wojennych. Pierwsze dni natarcia zdawały się potwierdzać słowa Hitlera. Świat zamarł, patrząc jak niemieckie dywizje pancerne rozcinały sowieckie linie obrony. Doskonale zaplanowane uderzenia przeprowadzane były z najwyższą precyzją. Zdezorientowana Armia Czerwona stawiała bezładny opór. Nie miał kto nią pokierować, gdyż najwyższe sowieckie dowództwo, ze Stalinem na czele było kompletnie zaskoczone niemiecką agresją. Stalin do końca wierzył w zapewnienia Hitlera o przyjaźni i lekceważył sygnały o nadciągającym niebezpieczeństwie. Do ostatniej chwili radzieckie pociągi wiozły do Niemiec żywność, amunicje i inne surowce. Informacje wywiadu o przerzucaniu mas wojska z Europy Zachodniej traktowano jako propagandę mającą na celu popsucie przyjaźni niemiecko-radzieckiej. Czystka przeprowadzona przez Stalina wśród kadry oficerskiej w latach trzydziestych sprawiła, że masy żołnierskie pozbawione były kompetentnego dowództwa. Pierwsze porażki zdemoralizowały je tak dalece, że czerwonoarmiści tysiącami szli do niemieckiej niewoli. Wielu historyków twierdzi, że gdyby Hitler inaczej potraktował ludność podbitych terenów i jeńców wojna mogłaby się potoczyć zupełnie inaczej. Jednak brutalne traktowanie spowodowało, że ludzie poderwali się do walki, wybierając śmierć w walce niż poniewieranie w obozach.
Uderzenie niemieckie poprowadzone było mistrzowsko. W pierwszych godzinach walk przestało istnieć radzieckie lotnictwo: 2000 samolotów zniszczono jeszcze na ziemi. Grupa Armii "Środek" nacierała wzdłuż drogi Mińsk-Smoleńsk. Armia północ z Prus zająć miała Leninigrag i iść w stronę Moskwy. Armia „Południe” miałą zaatakować tereny roponośne nad Morzem Kaspijskim. Grupa Guderiana przekroczyła północny Niemen, a czołgi Hotha na południu Bug. Niemcy okrążyli wielkie masy bezładnie stłoczonych oddziałów sowieckich. Pod Białymstokiem i Wołkowyskiem poszło do niewoli 400 000 żołnierzy. Podobne "kotły" powstały później pod Mohylewem, Smoleńskiem i Witebskiem.
Siła niemieckiego uderzenia słabła w konfrontacji z niezmierzonymi połaciami Rosji. Rwała się łączność, pojawiły się trudności z zaopatrzeniem. Narzucona przez Hitlera koncepcja zdobycia Moskwy zaważyła na przebiegu działań na innych, nie mniej ważnych strategicznie frontach.
Obrona Leningradu (1942/43) trwała około 800 dni. Warunki ludności w tym czasie były straszne, panował głód, brakowało środków do zaprowadzenia porządku w mieście. „Drogą życia” stało się zamarznięte jezioro Ładoga, przez którą miasto otrzymywało wsparcie m.in. z USA. Był to przełom walki na wschodzie.
Na przełomie listopada i grudnia 1941 roku, na froncie wschodnim, doszło do bitwy o Moskwę. W jej wyniku odepchnięto Niemców na ok. 90 km od Moskwy. W tym też czasie odbywały się rozmowy między Sikorskim a Stalinem. W 1942 roku na froncie północnym i środkowym Niemcy zaczęli odnosić sukcesy, dotarli m.in. do rzeki Wołgi. Na przełomie lipca i sierpnia 1943 roku miała miejsce bitwa pod Kurskiem, była to największa bitwa pancerna II W.Ś. Niemcy odnieśli tam klęskę co pozwoliło od tej pory dyktować warunki Rosjanom.
2 maja 1945 dowódca obrony Berlina, generał H. Weidling, zdecydował o poddaniu miasta Armii Czerwonej, tego samego dnia poddały się resztki armii niemieckiej w północnych Włoszech. 4 maja skapitulowały wojska niemieckie w północno-wschodnich Niemczech, 5 maja w południowych Niemczech, Tyrolu i zachodniej Austrii. 7 maja 1945 w kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych generała D.D. Eisenhowera w Reims generał A. Jodl podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej. Postanowienia aktu weszły oficjalnie w życie 8 maja 1945, o godzinie 23.01. Mimo obecności w Reims przedstawiciela wojskowego ZSRR, akt kapitulacyjny powtórzono 8 maja 1945 w Berlinie, w kwaterze dowództwa radzieckiego w Karlshorst, gdzie ze strony niemieckiej podpisał go feldmarszałek W. Keitel, alianckiej: marszałek G.K. Żukow (ZSRR), marszałek A. Tedder (USA), generał C. Spaatz (Wielka Brytania) i generał J. de Lattre de Tassigny (Francja


Koalicja antyfaszystowska.
1. Geneza Koalicji antyfaszystowskiej.
- koordynacja wysiłków państw sojuszniczych sojuszniczych celu pokonania państw Osi, umiejętne współdziałanie armii, utworzenie drugiego frontu;
- pomoc materialna (w sprzęcie wojskowym) dla ZSRR za ponoszenie głównego ciężaru wojny;
- potrzeba aprobaty pozostałych mocarstw z punktu widzenia ZSRR dla jego planów rewindykacji terytorialnych i rozszerzania strefy wpływów;
- wypracowanie koncepcji zapewnienia pokoju w wojennym świecie.
2. Kształtowanie się układów dwu i wielostronnych do 42 r.
- Uchwalenie Lend Lease Act ustawy kongresu USA z 11 marca 1941 roku o pomocy militarnej (wypożyczanie lub wydzierżawianie sprzętu wojskowego) wszystkim państwom, których obrona jest konieczna z punktu widzenia USA. Początkowo pomoc otrzymywała tylko Wlk. Brytania, która otrzymała 31 mld dolarów, z 50,6 mld, które przeznaczono na ten cel.
- Po agresji Niemiec na ZSRR doszło do zawarcia 12.VII. 1941 roku brytyjsko- radzieckiego układu o wspólnym prowadzeniu wojny z III Rzeszą, inaczej nazywany traktatem o przyjaźni i współpracy.
- 14.VIII.1941 r. podpisano deklarację nazywaną Kartą Atlantycką; podpisy złożyli Roosevelt i Churchill na pancerniku Prince of Wales. Regulacja ta określała zasady polityki obu państw po zakończeniu wojny, wyrzeczenie się agresji w stosunkach międzynarodowych, wszystki narody mają prawo do suwerenności i wybrania sobie formy ustrojowej, wszystkie państwa mają prawo do korzystania z surowców i bogactw naturalnych na równych prawach.
- we wrześniu 1941 roku w Londynie: Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Luksemburg Holandia, Jugosławia, Norwegia, Polska, Komitet Wolnej Francji oraz ZSRR podpisały analogiczne deklaracje do Karty Atlantyckiej (ZSRR miało zastrzeżenia co do granic radzieckich, chcieli mieć takie jak przed czerwcem 1941 roku)
- w październiku 1941 roku ZSRR, Wlk. Brytania i USA zawarły porozumienie poszerzające Lend-Lease-Act o ZSRR. Zakładało ono dostarczenie ok. 400 samolotów samolotów 500 czołgów co miesiąc do czerwca 1942 roku (wartość otrzymanego sprzętu wynosiła 11 mld dolarów);
- 1.I.1942 roku w Waszyngtonie podpisano deklarację Narodów Zjednoczonych (USA, Wlk.Brytania, ZSRR, i wszystkie państwa, które prowadziły wojnę z Niemcami)
3. Działalność Wielkiej Trójki:
- w styczniu 1942 roku w Waszyngtonie odbyła się konferencja „Arkadia” z udziałem USA i Wlk. Brytanii; celem było opracowanie wspólnej strategii wojennej, strony zadeklarowały, że nie zawrą separatystycznego pokoju z Niemcami; USA uznao pierwszeństwo wojny Niemcami; powołano Połączony komitet Szefów Sztabów (kierowali wspólnie operacjami wojennymi); przejęto strategię działań peryferyjnych peryferyjnych Europie (okrążenie twierdzy europejskiej- pierwszym etapem zajęcia Afryki PN w 1942)
- 14-24.V.1943r –Konferencja na Casablance (brytyjsko- amerykańska), podjęto decyzję o desancie na Sycylię w 1943 roku; II front utworzony został dopiero 1944 ;postanowiono, że zostanie uznana tylko bezwarunkowa kapitulacja Niemiec);
- w VIII.1943 r. odbyła się konferencja w Quebeku z udziałem polityków USA i Wlk. Brytanii; postanowiono, że II front utworzony zostanie latem 1944r. we Francji;
- w XXI 1943 r. w Moskwie odbyła się konferencja ministrów spraw zagranicznych ZSRR, Wlk. Brytanii, USA, która była przygotowaniem stron do konferencji techerańskiej, podjęto decyzję o odbudowie państwa austriackiego (Austria miała poneść także konsekwencje walki u boku Hitlera – zapowiedź ukarania zbrodniarzy wojennych); postanowienie podjęcia prac na organizacją międzynarodową, której celem będzie utrzymanie pokoju po wojnie;
- 22.IX.1943 i 4-6.XII 1943 r. w Kairze odbyła się brytyjsko-amerykańska konferencja „Sextant” dotycząca Dalekiego Wschodu, postanowiono, że Korea uzyska niepodległość a Mandżuria zostanie oddana Chinom;

Okupacja radziecka
Podział ziem Rzeczpospolitej Ziemie polskie miały być podzielone wg. Paktu Ribbentrop-Mołotow skorygowanego 28.09.39. Granica ta przebiegać miała wzdłuż Pisy, Narwi, Bugu i Sanu Polska została podzielona: 51% - okupacja radziecka, 48% - okupacja niemiecka, 1% Wileńszczyzna (przekazana Litwie). Okupanci podpisali deklaracje o zwalczaniu ruchu oporu. Terytoria włączone do Rosji nazwano Zachodnią Ukrainą i Zachodnią Białorusią aby zatrzeć jakiekolwiek ślady polskości. Władzę sprawowało najpierw wojsko, potem wyłoniono zarządy tymczasowe. Przeprowadzono wybory (farsa wyborcza w celu wcielenia terenów do ZSRR ), agresywną kampanię wyborczą. Wybory przebiegały w atmosferze terroru. Wybrano Zgromadzenia Narodowe. To władza praktycznie wybierała delegatów. I oni założyli pismo o włączenie tych państw do Ukraińskiej Republiki Radzieckiej i Białoruskiej. Mieszkańcy tych terenów stali się obywatelami radzieckimi. Rozpoczeła się akcja paszportyzacji. Niektórzy odmawiali przyjęcia paszportów – byli za to ścigani, ale potem wychodziło im to na dobre, bo mogli się wcielać do polskiej armii.
Cele i charakter polityki radzieckiej: Rosjanie zaczęli swoją politykę polegającą na walce klas. Rosjanie głosili wyższość proletariatu nad warstwami wyższymi. Dewastowano majątki, masowo wykupywano towary, doprowadzano Polskę do nędzy, zacierano ślady polskości. Palono biblioteki, muzea, oficjalnym językiem stał się ukraiński. Traktowanie jeńców wojennych: na terenach radzieckich wszyscy polscy żołnierze (230.000) poszli do niewoli. Traktowano ich strasznie. Byli więźniami NKWD, traktowano ich jako wrogów państwa radzieckiego. Rosjanie nie przestrzegali zasad konwencji Genewskiej. Wszyscy byli zewidencjonowani i kierowani do obozów pracy (150.000), a oficerów trzymano w obozach odosobnienia w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (ok.15.000). Przeprowadzono wśród nich klasyfikację. Wyłoniono kilku „dających nadzieję na reedukację”, którzy mieli być przekabacani na stronę Rosji. Reszta oficerów była zabijana (np. w Katyniu, Charkowie). Polityka władz wobec ludności polskiej na ziemiach wcielonych do ZSRR Zlikwidowano tez wiele ludzi władzy, urzędników, tzw elitę, która mogłaby stanowić potencjalne zagrożenie. Zwykli ludzi również byli aresztowani i wywożeni (np. w lutym’40 – 250.00 Polaków, w kwietniu’40 – 300.000 ludzi do Kazachstanu, albo w czerwcu’40 – 250.000 ludzi na Kaukaz i Syberię). Razem wywieziono z Polski ok. 1.700.000 Polaków. Wielu zmuszano do ciężkiej pracy w kopalniach na Kamczatce itd. Ludzie umierali z głodu , z pracy , z zimna. Panował terror, reżim, dyscyplina, a rządzili tam kryminaliści. Do końca 45 roku z 2 mln wysiedlonych ludzi zginęło 2/3. Również Białorusini, Ukraińcy byli wywożeni (jeżeli tylko mieli coś wspólnego z władzami Polskimi). Deportacje miały charakter narodowościowy, nie klasowy. Kultura polska: pozwolenie na rozwój kultury miało wprowadzić atmosferę normalności podczas aresztowań i terroru. Polskiej młodzieży pozwalano na naukę na Uniw. Lwowskim i Politechnice Stalin zezwolił Polakom na posiadanie czasopisma, we Lwowie powstał polski uniw. – ostoja kultury polskiej. Rusyfikacja administracji i szkolnictwa: Nastąpiła Ukrainizacja i Białorusinizacja na terenach tych państw (potem rusyfikacja). Nowa administracja powstała (nie było żadnego Polaka, chyba, że komuniści). Szkolono ich aby w przyszłości mogli Rosji pomagać, posłużyć jej pomocą. Gimnazja polskie przekształcono na 10-latki o bardzo niskim poziomie.


Okupacja niemiecka:
Ziemie polskie pod administracje niemiecką: terytorium podzielono na 2 części. Większość wcielono bezpośrednio do Rzeszy. Z reszty utworzono Generalne Gubernatorstwo podzielone na 4 dystrykty. Na jego czele stanął Hanz Frank urzędujący na Wawelu. Tereny włączone do Rzeszy miały być germanizowane, Polacy usuwani i zastępowani kolonistami niemieckimi, w GG widziano tanią siłę roboczą. 2 miliony Polaków wpisano na volkslistę, która miała na celu wykształcenia czystego rasowo społeczeństwa (korzenie niemieckie). Reszta miała być wywożona i wysiedlana.
Cele i charakter okupacji hitlerowskiej: Gł. celem Niemców była likwidacja warstwy kierowniczej. Wywieziono najpierw wszystkich z GG nie kwalifikujących się do volsklisty. Szczególne represje stosowano wobec Ślązaków i Pomorzan. SS stworzyło listy osób znanych z działalności politycznej, kulturalnej itd.. Likwidowano ich , aby tępić wszystkie przejawy polskości. Terror jako metoda rządu okupanta: faktycznie likwidowano elitę. Polaków zastraszano np. zabijając niewinnych ludzi publicznie. Prowadzono pojedyncze aresztowania lub masowe łapanki, egzekucje. Niemieckie sądy były wypaczone. Przeprowadzono np. akcje, które były skierowane przeciwko polskiej elicie. Zgromadzono profesorów uczelni na „wykład”, aresztowano ich i wywieziono do obozów koncentracyjnych. Były to bardzo znane postaci. Świat zaprotestował, nawet Mussolini, ale Hitler nie reagował. Przeprowadzono też akcje AB, podczas której zginęło 3, 5 tyś ludzi w Palmirach. Terror opierał się na formacjach SS i policji niemieckiej.
Wysiedlenia Polaków: ponieważ w czasie wojny w Niemczech brakowało ludzi do pracy (siła robocza) Polaków wywożono do Niemiec bez względu na wiek, zdrowie, czy wykształcenie. Cała reszta była sukcesywnie przenoszona do GG. Akcje przesiedleńcze przeprowadzane były na Zamojszczyźnie, gdzie spotkały się z dużym oporem, radomiu, Kielcach, Warszawie. Do obozów w Pruszkowie trafiło ćwierć miliona warszawiaków.
Obozy koncentracyjne(Oświęcim, Majdanek, Gross-Rosen, Stutthof) i obozy zagłady((Bełżec, Chełm, Solibór, Treblinka): Obozy te były miejscami ludobójstwa. Trafiali tam ludzi różnych wyznań, pochodzenia itd.
Zagłada żydów i Cyganów: Ludność Żydowska i Cygańska była przeznaczona do zagłady. Koncentrowano ich w GG w Gettach (Piotrków Trybunalski, Łódź, wawa, Białystok) – pół miliona ludzi. Tam ludzi głodzono, i tak umierali. Panowały choroby. Za opuszczenie getta groziła śmierć. W Brzezince zabito 2,5 mln ludzi. 60% to byli Żydzi. W Oświęcimiu zabito ok. 3 mln ludzi. Używano gazów spalinowych w łaźniach, środków chemicznych (cyklon B) w komorach gazowych. Zwłoki palono w olbrzymich piecach krematoryjnych, lub palono w rowach. Wykorzystywano wszelkie wartościowe przedmioty. (popiół, skórę ludzką – galanteria, mydła z tłuszczu ludzkiego, włosy na materace. Kilkadziesiąt ton złota odzyskano ze złotych zębów. Szacuje się ok. 3 mln zabitych Żydów
Eksploatacja gospodarcza kraju: ziemie polskie były eksploatowane, wycinano lasy, na chłopów nałożono kontyngenty. Istniał przymus pracy
Niszczenie kultury polskiej: Polskie nazwy miast zmieniano na niemieckie np. Toruń na Thorn. Zamknięto wszystkie szkoły, niszczono podręczniki, rozwiązano wszelkie organizacje, Polaków miała kształtować prasa polskojęzyczna wydawana przez Niemców. Zmieniano nazwy ulic, miast na niemieckie aby ukryć wszystkie przejawy polskości. Burzono pomniki (Mickiewicza, Szopena). Zamykano, rabowano muzea, biblioteki, archiwa. Kina, teatry przejmowała ludność niemiecka. Zabraniano czytać Mickiewicza, Konopnicką, słowackiego, Tuwima. Lansowano tezę ze Chopin i Kopernik byli Niemcami. Cokolwiek przedstawiało jakąś wartość materialną – wywożono.


Polskie Państwo Podziemne
Na obczyźnie, najpierw we Francji, a po jej kapitulacji w czerwcu 1940 roku, w Anglii utworzono Rząd Polski. W Kraju powstało Polskie Państwo Podziemne.
Polskie Państwo Podziemne było fenomenem na skalę światową czasów drugiej wojny światowej. Mimo bezwzględnego terroru funkcjonowały wszystkie jego organa, zarówno cywilne, jak i wojskowe. Była to szczególna walka o zachowanie ciągłości Państwa i życia Narodu.
Najwyższą władzę w Państwie Podziemnym sprawował Delegat Rządu na Kraj (od maja 1944 roku w randze wicepremiera), kierując zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej - Delegaturą Rządu: na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach, niezależnie od sztucznych granic, jakimi okupanci podzielili ziemie II Rzeczypospolitej. Delegatami Rządu na Kraj byli: Cyryl Ratajski, Jan Piekałkiewicz, Jan St. Jankowski, Stefan Karboński.
Polityczny Komitet Porozumiewawczy (II 1940r.-VIII.1943r.) utworzony na bazie SN, SP, SZ, PPS- WRŃ, orhan doradczy ZWZ; Krajowa Reprezentacja Polityczna (VIII 1943r. - II 1944r.) – organ doradczy Delegatury przygotowujący polityczne warunki do odbudowy państwa polskiego; Rada Jedności Narodowej (III 1944r. - VI 1945r.), o składzie rozszerzonym o przedstawicieli: Zjednoczenia Demokratycznego, Chłopskiej Organizacji "Wolność-Racławice", organizacji "Ojczyzna", Kościoła Katolickiego oraz Ruchu Spółdzielczego. RJN była przedstawicielstwem centro-prawicowych ugrupowań stojących na gruncie programu umiarkowanych reform. Był to parlament państwa polskiego, jego przewodniczącym był K. Pużak (PPS). RJN powstała w odpowiedzi na utworzenie z 1943/44 KRN
Organizacją i wykonawstwem wymiaru sprawiedliwości zajmowało się Kierownictwo Walki Cywilnej (będące wydzielonym organem Delegatury) wraz z Cywilnymi Sądami Specjalnymi i Państwowym Korpusem Bezpieczeństwa (podziemna policja). Sądzono kolaborujących z okupantami i wymierzano sankcje (od bojkotu, chłosty, nałożenia kontrybucji aż po wyroki śmierci). Sądzono także i wydawano wyroki za przestępstwa pospolite. Zajmowało się też tajnym nauczaniem (TON) i działalnością propagandową (AKCJA N). Na czele organizacji stał Stefan Karboński
W ramach władzy wojskowej działała Służba Zwycięstwa Polskiego (27.IX.1939- komendant: M.Karaszewicz-Tokarzewski); Związek Walki Zbrojnej (13.XI.1939; komendant: S.Grot-Rowecki od 30.VI.1940); Armia Krajowa (od 14.II.1942 kom.gł. S. Grot-Rowecki – do 30.VI.1943; T.Komorowski od 2.X.1944; gen. J.Okulicki do 19.I.1945r.)

Plan Burza

Plan Burza i jego realizacja: „Burza” był to kryptonim działań wojskowych podjętych przez państwo podziemne w obliczu zbliżającego się do Polski frontu wschodniego, który miał ją wyzwolić. Miał on zorganizować powstanie zbrojne na tyłach Niemców (ale nie przeciwko Rosjanom), zniszczenie wycofujących się Niemców, nieutrudnianie walk partyzantom sowieckim i występowanie w roli gospodarza wobec wkraczającej Rosji. Podjęto otwarta walkę z Niemcami i współpracę z Armia Czerwoną. Rosjanie zażądali włączenia oddziałów AK do Wojska Polskiego. Po odmowie, aresztowano ich. W połowie kwietnia, ponieśli jednak oni duże straty (zginął dow. Jan Kiwerski) rozbroiło ich NKWD. W lipcu Jednostki AK wraz z Sowietami opanowały Wilno w ciągu kilku dni, potem sztab polski został rozbrojony i aresztowany przez NKWD (Krzyżanowski był torturowany). W okręgu warszawskim, radomsko-kieleckim i łódzkim, rzeszowskim i krakowskim „Burza” również miała miejsce. Oddziały te nie pomogły Powstaniu Warszawskiemu. Po wkroczeniu Rosjan i ujawnieniu się jednostek AK przedstawiono im do wyboru: wcielenie do Wojska Polskiego lub wywózka do ZSRR. NKWD przystąpiło do aresztowań członków AK.
Przyczyny wybuchu powstania: w akcji Burza nie przewidywano powstania w W-wie. Jednak szybki pochód armii Czerwonej w kierunku Wisły i paniczne wycofywanie się Niemców miały na to wpływ. (Również sytuacja polityczna była nieciekawa. PKWN – bez poparcia społecznego ale wspierany przez Sowietów, oraz rząd londyński). Bano się, że Niemcy odejdą bezkarnie, że powstanie mogą wywołać komuniści. Komorowski „Bór” włączył Wawę do akcji Burza. Miała ona trwać maksymalnie przez 7 dni. 31.08.44 zaplanowano atak na następny dzień. Rosjanie byli już na rogatkach miasta. Niemcy odpierali ich ataki. Siły powstańcze: AK miała 35 tyś słabo uzbrojonych żołnierzy, którzy nierzadko bron zdobywali dopiero od wroga. Niemcy mieli natomiast żołnierzy 25 tyś. Lecz bardzo dobrze uzbrojonych, oraz moździerze, artylerię, czołgi, ciężki sprzęt i lotnictwo
Etapy działań bojowych: 1.08.44 o g.17.00 powstańcy uderzyli na najważniejsze punkty miasta w celu utrzymania ich aż do wkroczenia Rosjan. Jednak zdobyto część Śródmieścia, Powiśla, Starego Miasta, Mokotowa, Żoliborza i Ochoty. Nie zdobyto cytadeli, lotniska i Dworca Gdańskiego. Niemcy panowali ciągle nad mostami i liniami kolejowymi. Dowódcą gł. Był Monter – A. Chruściel. Powstanie podzieliło się. Już 5.08. Niemcy uderzyli na Ochotę i Wolę i odzyskali kontrole nad Wisłą. Oddziały z Woli wycofały się do Śródmieścia kanałami, komendę AK przeniesiono do Starego Miasta. Niemcy rozpoczęli natarcie na Stare Miasto. Straty były olbrzymie. Ginęło mnóstwo ludzi. Oblężonym zaczęło brakować amunicji, żywności i wody. Nie było prądy, telefonów, leków. Przybywało grobów na skwerkach i trawnikach. Próby odsieczy Starówki nie powiodły się. Nie udało się również dostać do Warszawy zgrupowaniu „Kampinos”. Jednak działała poczta, służba sanitarno-medyczna, pomoc społeczna, urządzano spotkania literackie, koncerty, powstała Radiostacja Błyskawica, ciągle wydawano Biuletyn. Anglicy przyjęli postawę wyczekiwania, Stalin udawał, że o powstaniu nic nie wie. Pierwsze zrzuty broni i żywności nastąpiły co prawda w sierpniu ale były bardzo niewielkie. Dopiero 30.08 Anglia i Stany stwierdziły, że dalej tak być nie może. Stalin nie zgodził się jednak na lądowanie ich samolotów na jego lotniskach. Ograniczyło to zakres pomocy, której część i tak dostawała się w ręce wroga. Stalin odwołał później rozkaz, ale było już za późno. . Z pomocą powstaniu próbowała przyjść 1 Armia wojska polskiego wyłamując się spod presji radzieckiej, ale nie udało jej się sforsować Wisły. Upadek powstania, zagłada stolicy: pod koniec września powstanie dogorywało. 26.09 padł Mokotów, 30.09 Żoliborz. 2.10 podpisano akt kapitulacji Żołnierze AK mieli być traktowani jak jeńcy wojenni, ludność cywilna miała być wysiedlona. W październiku na rozkaz Hitlera Warszawa miała być zamieniona w jezioro. Straty: ok. 17 tyś podziemia, 150tys cywilów. Stalin zrezygnował z utworzenia Polskiej Republiki Radzieckiej


Powstanie i działalność Rządu Polskiego na emigracji.
Utworzenie rządu polskiego we Francji - 30.09.39: Gdy 17.09.39 armia radziecka zaatakowała ziemie polskie Rząd Polski udał się do Rumunii, by stamtąd dowodzić. Prezydent, premier i inne ważne osobistości były internowane z ziem Rumunii. Prezydent korzystając z prawa jakie dawała mu konstytucja kwietniowa, mógł wyznaczyć swego zastępcę wyznaczył generała Wieniawę. Nowy rząd utworzony został we Francji. Francja nie wyraziła zgody na ustanowienie Wieniawy zastępcą prezydenta, bo był on przedtem związany z sanacją. Nowym zastępcą został Raczkiewicz. Francja zmusiła go do powierzenia funkcji premiera Sikorskiemu (30.09.39). Powołano również Radę Narodową, będącą organem doradczym. Głównym celem rządu polskiego na emigracji było udzielenie pomocy narodowi polskiemu. Wyznaczono zadania: aktywna walka u boku Francji i Anglii, współpraca z aliantami, sprawa granic Rzeczpospolitej: zachowanie nienaruszalności. ogłoszono program kreślący wizje nowej Polski: państwo demokratyczne i chrześcijańskie, ogólne prawo do pracy, mniejszości narodowe, pomagające Polakom podczas wojny, miały być traktowane sprawiedliwie i mieć opiekę prawną. Podpisano umowy wojskowe: polsko-angielską (polskie okręty i lotnictwo miały działać pod armia brytyjską), polsko-francuską (we Francji miała być stworzona 100 tyś armia polska). Gdy Francja przestała istnieć armia polska rozsypała się. Od końca czerwca’40 Rząd Polski zaczął działać w Anglii (Anglia była schronieniem dla wielu okupantów)
Nowy rząd postawił sobie na celu: walka z Niemcami, rozbudowa polskich sił zbrojnych, zapewnienie bezpieczeństwa Polaków. W Wielkiej Brytanii miały być organizowane polskie siły zbrojne, które podlegałyby GB. Fundusze dla formujących się wojsk polskich miały pochodzić z kredytów od WB (a spłacone miały być po wojnie). Powstał I Korpus (dow. Gen. Mikiel), rozbudowano marynarkę i jednostki wojskowe, które odnosiły wielkie sukcesy (np. w bitwie o Anglię)
Normalizacja stosunków polsko–radzieckich: Gdy w 41 Niemcy uderzają na ZSRR polska polityka zmieniła się, Churchil naciskał aby znormalizować stosunki z ZSRR.
Związek Radziecki twierdził, że pragnie odbudowy państwa polskiego oraz, że chce zawrzeć układ sojuszniczy z rządem RP. 30.07.41 powstał układ Sikorski – Majski: traktaty radziecko-niemieckie z 39 roku dotyczące rozbioru Polski straciły moc, ponowiono stosunki dyplomatyczne, miano udzielać sobie pomocy w walce z Niemcami, zgoda na utworzenie w ZSRR armii polskiej pod dowództwem mianowanym przez Polskę, dołączono protokół traktujący o amnestii jeńców wojennych (dający Polakom nadzieję na możliwość opuszczenie więzień)
Utworzenie armii polskiej w ZSRR: 14.08.41 podpisano polsko-radziecką umowę wojskową w sprawie organizowania armii polskiej pod dow. Gen. Andersa: żołnierze podlegali Rosji tylko pod względem operacyjnym i mieli składać przysięgę wierności Rzeczpospolitej. Brakowało też środków do tworzenia wojsk. Normalizacja stosunków polsko-radzieckich wywołała następny kryzys rządowy (ministrowie podali się do dymisji, rozwiązano parlament). W czasie wizyty Sikorskiego w ZSRR postanowiono, że: armia miała być formowana na południu, w okolicach Kazachstanu, armia miała zostać rozbudowana do 96 tyś żołnierzy Kryzys w stosunkach polsko-radzieckich: Gdy Rosjanie odnieśli zwycięstwo nad Wermahtem i przeszli do kontrofensywy zaczęli narzucać Polakom obywatelstwo rosyjskie. Kiedy gen. Anders odmówił, ZSRR zaczęło działać na niekorzyść Polski: Prawa dane Polaków w układzie Sikorski-Majski zostały najpierw mocno ograniczone, a później cofnięte. Sprawa Katynia: Stosunki polsko-radzieckie przybrały dramatyczny obrót, gdy w 13.06.43 Niemcy donieśli o odkryciu grobów oficerów polskich w lasku katyńskim i oskarżyli NKWD o zbrodnie wojenne. ZSRR zaprzeczyło oskarżając o to Niemców. Było wręcz jasne, że była to wina ZSRR, ale RP chciała uniknąć wyjaśniania sprawy aby nie wywołać konfliktu. Poproszono więc o to Międzynarodowy Czerwony Krzyż w Genewie. Kreml przystąpił do kontrakcji, nazwał postępowanie rządu RP „niemoralnym” i „naruszającym zasady państw sojuszniczych”. Stalin zerwał stosunki z rządem RP.
Katastrofa w Gibraltarze: 4.07.43. Sikorski wracając z Bliskiego Wschodu z podróży w celu spacyfikowania nastrojów zginął w katastrofie koło Gibraltaru. Sytuacja polska po jego śmierci pogorszyła się, bo był bardzo wpływową osobą;


Sprawa Polska na Konferencjach Wielkiej Trójki
Podczas spotkania w Teheranie poruszono wiele istotnych spraw traktujących o przebiegu dalszych działań wojennych i zaczęto powoli ogólnie rysować kształt powojennej Europy. Znamienne jest to, iż Wilka Brytania i USA próbowały doprowadzić do wcześniejszego zebrania Wielkiej Trójki, jednakże Stalin wymigiwał się od tego, czekając na znaczące zwycięstwa Armii Czerwonej.
Jeśli chodzi o sprawę polską, doszło w Teheranie do wstępnego ustalenia granic kraju. I tak zachodnia granica ma opierać się na linii Odry, z włączeniem Opolszczyzny, Gdańska, Warmii i Mazur. Niemcy zostaną wysiedleni poza tę granicę. Pogranicze wschodnie natomiast stanowić ma linia Curzona (od Sokala do Karpat), jednakże Lwów pozostanie po stronie polskiej.
W roku 1944 klęska Niemiec stawała się coraz bliższa, tak więc potrzeba ukształtowania przyszłej Europy wydawała się być aktualniejsza. Właśnie ten aspekt, obok, między innymi, bratobójczych walk na Bałkanach był powodem kolejnego spotkania Wielkiej Trójki, który odbył się w Jałcie w lutym 1945 roku.
Głównym problemem poruszanym w sprawie Polski było dalsze formowanie się zarówno granic państwa jak i jego oblicza politycznego. W związku z tym ustalono, że granica zachodnia przebiegać będzie na Odrze, a na północy Polska otrzyma szeroki dostęp do morza oraz południową część Prus Wschodnich. Pogranicze wschodnie oprze się z kolei na linii Curzona z odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Zapadła także decyzja o utworzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (z Rządu Tymczasowego poszerzonego o demokratycznych polityków z kraju i z zagranicy) oraz o przeprowadzeniu w jak najkrótszym czasie wolnych i suwerennych wyborów.
Spotkanie na Krymie potwierdziło, między innymi, treść niezobowiązujących rozmów Churchilla ze Stalinem w Moskwie w październiku 44, z których jasno można było wyczytać, że Związek Radziecki dąży do uzyskania kontroli nad państwami Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również, niestety, w Polsce.
Ostatnie spotkanie Wielkiej Trójki odbyło się w Poczdamie już po kapitulacji Niemiec. Uczestnikami konferencji byli tym razem nowy prezydent Stanów Zjednoczonych – Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii – Winston Churchill, a po wyborach Clement Attlee oraz radziecki przywódca – Józef Stalin.
Tym razem ponownie zajęto się kwestią Polski. Jej granica miała przebiegać na linii Odry i Nysy Łużyckiej z pozostawieniem po stronie polskiej Szczecina i Świnoujścia. W obrębie państwa znalazł się Gdańsk z okręgiem i południowa część byłych Prus Wschodnich (Warmia, Mazury). Potwierdzono także granicę wschodnią na linii Curzona. Oprócz tego Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone oraz zdecydowano o przymusowej repatriacji ludności niemieckiej z ziem polskich i zagwarantowano Polsce spłatę reparacji wojennych z radzieckiej strefy okupacyjnej.
Mogłoby się wydawać, że powstanie Wielkiej Koalicji i spotkania Wielkiej Trójki są dowodem na to, że racja stanu jest ważniejsza niż sprzeczności ideologii czy systemów. Mogłoby się wydawać, iż Wielka Trójka to symbol jedności i potwierdzenie, że ludzkie życie i pokój na świecie są wartościami najważniejszymi, wyniesionymi ponad wszelkie podziały. Niestety, owa jedność okazała się chwilowa, a nawet złudna. Podczas gdy wielcy trzej odbudowywali Europę, każdy z nich kierował się swoimi interesami: Churchill chciał zatrzymać kolonie brytyjskie, Roosevelt pragnął ich autonomizacji, a Stalin tylko czekał, aby jak największą liczbę państw zarazić bakcylem komunizmu.
Wielka Koalicja z Wielką Trójką na czele spełniła swoją rolę – doprowadziła do bezwarunkowej kapitulacji państw osi. Szkoda tylko, że ideały Karty Atlantyckiej zostały jedynie na papierze, czego dowodem może być niezwykle nietrwała koalicyjność władz w wyzwolonych Europie czy też zimna wojna…