Demokracja Szlachecka

Przywileje szlacheckie
1388 - przywilej piotrkowski
Władysław Jagiełło - król musiał wykupić szlachcica do niewoli, jeśli ten dostał się do niej poza granicami krraju; wypłata żołdu w wysokości 3 grzywny od kopii podczas wyprawy zagranicznej; niepowierzanie zamków osobom obcej narodowości
1422 - przywilej czerwiński
Władysław Jagiełło - zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku; nietykalność majątkowa bez wyroku sądowego; sądy miały sądzić według prawa pisanego; król musiał uzyskać zgodę rady królewskiej na bicie monety
1423 - statut warcki
Władysław Jagiełło - szlachta mogła wykupić majątki sołtysów "krnąbnych i nieużytecznych" i sama wyceniała wartość sołectw; ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi; taksy wojewodzińskie - wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach
1430, 1433 - przywilej jedlneńsko-krakowski
Władysław Jagiełło - nietykalność osobista i majątkowa szlachty (Neminem captivabimus nisi iure victum - "nikogo nie będziemy więzić bez wyroku sądowgo"); tylko szlachcic mógł zostać dostojnikiem kościelnym
1454 - przywileje cerekwicko-nieszawskie
Kazimierz Jagiellończyk - potwierdzenie dotychczasowych praw dla szlachty; król nie mógł wydać nowych praw, nakładać nowego podatku i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich; przywilej stał się podstawą polskiego parlamentaryzmu
1456 - przywilej korczyński
Kazimierz Jagiellończyk - gwarantował, że w sprawach dotyczących losów danej ziemi zawsze o zdanie będą pytani jej dygnitarze
1496 - statuty piotrkowskie
Jan Olbracht - ograniczenie wychodźstwa chłopów ze wsi (tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś, tylko jeden przedstawiciel rodziny chłopskiej mógł zmienić zawód i iść do miasta; jeśli był to jedynak, nie mógł opuścić wsi); zwolnienie szlachty z opłat celnych na towary własne i sól; zakaz kupowania ziemi przez mieszczan; wprowadzenie taks wojewodzińskich na towary miejskie
1505 - konstytucja "Nihil novi"
anulowanie przywilejów Senatu z 1501; nowe prawa i podatki mogą być stanowione tylko za zgodą Sejmu i Senatu
1520 - sejm w Toruniu i Bydgoszczy
ustalono wymiar obowiązkowej pańszczyzny w wysokości minimum jednego dnia z łanu w tygodniu; swoboda żeglugi po Wiśle dla szlachty; ograniczenie praw sądów miejskich w razie, gdy sprawcą przestępstwa popełnionego w mieście był szlachcic
1573 - artykuły henrykowskie
Henryk Walezy - w 21 artykułach zagwarantowanao "złotą wolność" szlachecką i tolerancję religijną; wolna elekcja; władza ustawodawcza sprowadzona do dwuizbowego sejmu zwoływanego co 2 lata na 6 tygodni (sprawy podatków, cła, pospolitego ruszenia); kontrola senatu nad polityką zagraniczną; 16 senatorów rezydentów miało kontrolować działalność króla; prawo szlachty do rokoszu jeżeli król złamie prawo
1578
oddanie szlachcie sądownictwa apelacyjnego w ręce Trybunałów Koronnego i Litewskiego (1581) przez Stefana Batorego zakończyło proces kształtowania się przywilejów szlacheckich

Oto Przywileje szlacheckie które pozyskiwane były dzięki dwóm wydarzeniom. Po śmierci Kazimierza Wielkiego Tron polski przestał być dziedziczony. O tym kto będzie zasiadał na tronie decydować miała polska szlachta. Dla szlachetnie urodzonych w ówczesnej europie była to nie lada gratka zasiąść na polskim tronie, no bo jak by nie patrzeć polska była wtedy dużym krajem o ogromnych możliwościach gospodarczych i dość dziwnie mocna militarnie.
Drugim faktem które przyczyniło się do rozwoju szlacheckiej demokracji był fakt ze w europie powoli i nieuchronnie zbliżał się kres panowania monarchistycznego więc i światopogląd ludzi zmieniał się niezauważalnie.
Ktokolwiek chciał zasiąść na polskim tronie musiał zaskarbić sobie przychylność polskiej szlachty. Najprostszym sposobem na zaskarbienie sobie przychylności szlachty było obiecanie im przywilejów. w dzisiejszych czasach nazywamy to obietnicami przedwyborczymi ale w tamtych czasach szlachta polska nie była tak naiwna i dobrze wiedziała ze ?obiecanego dużo się zmieści? i wszystkiego żądała na piśmie.
Tamtejsza polska była ewenementem w skali europejskiej bo szlachta w Polsce stanowiła 10% społeczeństwa co kosztowało wszystkich kolejnych królów polskich wiele przywilejów które w następstwie przyczyniło się do kresu panowania w Polsce monarchii i w konsekwencji utratę suwerenności i rozbiory polski. Demokracji szlacheckiej nie sposób ocenić w sposób jednoznaczny bo co by nie mówić to przeciętny Francuz czuł się przede wszystkim obywatelem swojej prowincji a wszelkie spory rozstrzygał za pomocą wojen domowych a w Polsce szlachcic polski miał wysoką świadomość narodową a wszelkie spory rozstrzygał w czasie dyskusji sejmowych.
Choć możemy pochwalić się pierwszą demokracją w europie to trzeba przyznać że niestety popełniliśmy wiele błędów z których wnioski wyciągnęli niestety inni . Aby demokracja szlachecka funkcjonowała prawidłowo posłowie i senatorowie powinni mieć wysokie kwalifikacje. Na początku tak było istotnie i prym w obradach wiedli ludzie wysoce wykształceni i inteligentni a przykładem niech będzie Jan Ostroróg (1436-1501) .
Ogół szlachty niestety nie cenił sobie zbyt wysoce wykształcenia a o pozycji stanu decydowało urodzenie (im starszy ród tym bardziej był szlachetny). Posiadanie tytułu szlacheckiego dawało wiele korzyści majątkowych bo szlachta polska miała w posiadaniu olbrzymie majątki , gospodarstwa rolne i przemysł który dostarczał nie lada dochody . Dzięki przywilejom zabezpieczyła sobie nietykalność, swobodę i lokalną władzę absolutną. To właśnie wtedy narodziła się pańszczyzna, wyzysk chłopstwa (czyli darmowa siła robocza ) i polityka grabienia w swoją stronę. Ktokolwiek raz zasmakował takiej demokracji nie był skłonny oddać jej choćby na chwilę i bronił jej za wszelką cenę. Jednym ze sposobów obrony swoich interesów było pozyskiwanie sobie przychylności duchowieństwa bo bogobojność narodu to w odpowiednich rękach broń nie do pokonania. Przekonał się o tym nie jeden najeźdźca który licząc siłę polskiej armii nie wziął pod uwagę siły czegoś nie zrozumiałego po wsze czasy jakim było Pospolite Ruszenie. Tak wielkie i waleczne zrywy przywarły do nas na wiele stuleci bo można mnożyć przykłady heroicznej walki polskiego narodu nie koniecznie w swojej sprawie. Zdolność do poderwania narodu tak wyzyskiwanego była kartą przetargową w uzyskiwaniu kolejnych przywilejów.
Szlachta polska widziała też zagrożenie przywilejów śród mieszczaństwa bo przywilejów raz przywilejów rozrostem swoich interesów rozwijało się mieszczaństwo przywilejów niepostrzeżenie bogaciło się. Demokracja szlachecka nad wyraz solidarna przywilejów obronie swoich przywilejów znalazła przywilejów na to sposób przywilejów ustanowiła kolejne przywileje znacząco osłabiające pozycje mieszczaństwa.
Rozrost przywilejów szlacheckich doprowadził do znacznego osłabienia władzy królewskiej i w konsekwencji do upadku władzy królewskiej Zaślepieni chęciom pozyskiwania coraz większej władzy i bogactwa nie widzieli że ich bogactwo kole w oczy sąsiednie mocarstwa i powoli zbliżało Polskę do upadku. Wystarczyło obiecać polskiej szlachcie nienaruszalność swoich interesów a bez zbytniego oporu rozebrano Polskę na kawałki jak smaczny tort.
Jesteśmy i powinniśmy być dumni z naszej demokracji, bo to właśnie dzięki niej narody europejskie zauważyły potęgę władzy opartej na wspólnej obronie swoich interesów i że można rozwiązywać spory nie tylko za pomocą wojen domowych. Wstydzić się powinniśmy tylko z tego że nie potrafiliśmy w porę się opamiętać i skutecznie bronić dobra całego kraju. Widać tak nam było pisane być krótkowzrocznymi i pozostaje mieć nadzieje że zaczniemy potrzeć dalej niż swoje podwórko a iskierką nadzieji niech będzie nasza obecność w zjednoczonej europie czyli Unii Europejskiej

Opracował Leszek Wąsowicz