Hayek – „ Droga do zniewolenia”
Hayek – „ Droga do zniewolenia”
Rozdział I – Porzucona droga
Nie dopuszczamy do siebie myśli, że to z naszej winy powstał obecny kryzys
Odeszliśmy od XIX-wiecznych ideałów i zagroziło nam widmo totalitaryzmu
Idąc w stronę socjalizmu rezygnujemy nie tylko z liberalizmu, ale też z fundamentalnego indywidualizmu odziedziczonego już po Erazmie, Cyceronie
Wiele osób nie łączyło socjalizmu z kryzysem i totalitaryzmem
Dopiero, gdy można było próbować nowe pomysły ( „industrial freedom”) nauka poczyniła postępy, wcześniej jednostkowy innowator miał zagrodzoną drogę przez opinię większości
Sukces liberalizmu stał się przyczyna jego zmierzchu ( proponował jednostce niewiele ponad udział w ogólnym postępie)
To, co już osiągnięto, uważano za pewne i nie do utracania ( więc wyzbywano się liberalizmu)
W Niemczech dopracowywano idee socjalistyczne
Rozdział II – Wielka utopia
Socjalizm powstał jako reakcja przeciw liberalizmowi i rewolucji francuskiej
Socjalizm w swych początkach był jawnie autorytarny, a dopiero później zaczął łączyć się z „ siłami wolności”
Socjalizm ogranicza demokrację ( de Tocqueville), szuka wolności w skrępowaniu i niewolnictwie
Domaganie się nowej wolności to inny sposób ujęcia żądania równego podziału bogactw
Socjalizm uchodził za spadkobiercę liberalizmu, wiec nie pojęte było dla ludzi, że prowadzi do przeciwieństwa wolności
Socjalizm utrzymany za pomocą demokratycznych środków to utopia
Nazista i komunista mieli wspólnego wroga – liberała starego typu
W krajach demokratycznych ludzie wierzą, że socjalizm idzie w parze z wolnością ( inaczej wycofaliby się z niego)
Rozdział III – Indywidualizm i kolektywizm
Socjalizm jest wieloznaczny ( albo oznacza opis ideałów sprawiedliwości społecznej, albo metodę osiągnięcia tych celów – zniesienie prywatnej własności, istnienie „planowej gospodarki”)
Socjalizm jest odmiana kolektywizmu, więc to, co odnosi się do kolektywizmu, odnosi się również do socjalizmu
Liberalne pojęcie planowania uznajemy za dobre, racjonalne, ale socjaliści domagają się kierowania całą gospodarką według jednego planu
Punkt niezgody planistów i liberałów – czy władza powinna zapewnić warunki do inicjatywy jednostek do planowania czy narzucić jeden schemat
Liberalizm gospodarczy opowiada się za wolna konkurencją
Władza powinna w niektórych przypadkach zaakcentować zakaz przymusu w konkurencji
W działaniu korzystnej konkurencji potrzebna jest definicja prawa własności w odniesieniu do różnych przedmiotów
Państwo powinno działać bezpośrednia regulacją tam, gdzie niemożliwe jest funkcjonowanie konkurencji
Rozdział IV – „Nieuchronność” planowania
Większość planistów utrzymuje, że do planowania zmuszają ich okoliczności ( przemiany w technologii uniemożliwiają wolna konkurencje)
Jednak produkcja na wielką skalę ( dzięki technologii) nie prowadzi do zaniku konkurencji a monopolizacja często jest wynikiem porozumień
Drugą wersja „ nieuchronności socjalizmu” jest stwierdzenie, że trudności w uzyskaniu spójnego obrazu całego procesu gospodarczego powodują konieczność koordynacji elementów gospodarki przez centralny urząd
Jednak konieczna z powodu zbyt wielu czynników podlegających analizie konieczna jest decentralizacja ( np. system cen)
Zastosowanie planowania społecznego może jedynie ujawnić ukryty konflikt pomiędzy celami różnych „specjalistów”
Rozdział V – Planowanie i demokracja
Celem systemów kolektywistycznych jest organizowanie wysiłków społeczeństwa na rzecz realizacji określonego celu społecznego ( jednak nie ma takiego jednego celu, a społeczeństwem kierują kaprysy jednostek)
Odmiany kolektywizmu odmawiają uznania autonomicznych sfer, gdzie cel jednostek jest najważniejszy ( są wiec totalitarne)
Nikt nie jest w stanie objąć nieskończonej wielości potrzeb różnych ludzi i przypisać odpowiednia wagę każdej z nich, „dobro wspólne” nie jest równe z dobrem jednostek
W stanowisku indywidualistycznym jednostka jest ostatecznym sędzią owych celów
Rozdział VI – Planowanie a rządy prawa
W centralnym planowaniu czyjeś poglądy decydują o tym, których grup interesy są najważniejsze
Różnica między gospodarką planowaną a wolnorynkową jest jak narzucanie drogi a ustawienie drogowskazów
Państwo powinno ograniczyć się do ustalania reguł i pozostawić jednostkom wolność w tym , co zależy od okoliczności i czasu
Im więcej państwo planuje tym trudniej planować jednostce
Gdy istnieją rządy prawa, nie można przewidzieć rezultatów działań jednostek
Planowanie ustala stan zamożności poszczególnych ludzi, lecz aby różni ludzie mogli uzyskać ten sam rezultat należy ich traktować różnie
Ważne jest, czy jednostka może przewidzieć działania państwa i czy państwo będzie ją chronić, czy zniweczy jej wysiłki
Człowiek jest wolny kiedy podporządkuje się prawom, a nie osobie (Kant)
Rządy prawa to ograniczenie prawodawstwa do przepisów ogólnych, a nie dla konkretnych ludzi
Rządy prawa nie polegają na tym, że mająca legitymizację władza może robić co chce
Rozdział VII – Kontrola gospodarcza a totalitaryzm
W centralnym planowaniu kontrolę musi mieć jedna osoba ( nieograniczona demokracją)
Kontrola ekonomiczna to kontrola środków wszystkich naszych celów
Planowanie wyklucza wolność
Ludzie chcą się pozbyć konieczności trudnego wyboru, ale nie chcieliby żeby ktoś za nich decydował
Fałszywa nadzieja, że pozbyliśmy się problemu ekonomicznego wiedzie nas do planowania
Wolność gospodarcza nie może być wolnością od trosk ekonomicznych
Rozdział VIII – Kto, komu ?
Planowanie to system, gdzie wola kilku osób ( a nie zdolności i szczęście) przesądza o tym, kto i co ma otrzymywać
System prywatnej własności jest gwarancją naszej wolności
Nierówność łatwiejsza jest do zniesienia gdy wywołują ją czynniki bezosobowe
Socjaliści nie chcieli równości absolutnej, lecz „większej równości”
Określając ważność celów, planista ustala znaczenie różnych grup osób
Socjalizm dążył do powszechnej akceptacji wspólnego światopoglądu (indoktrynacja)
Faszyzm i narodowy socjalizm odniosły sukces, bo przedstawiły światopogląd, który wydawał się uzasadniać przywileje, jakie przyrzekali swym zwolennikom
Rozdział IX – Bezpieczeństwo i wolność
Bezpieczeństwo ekonomiczne jest warunkiem rzeczywistej wolności
Nie można zapewnić stałego dochodu każdemu, jeśli ma istnieć swoboda w wyborze zatrudnienia
Za bezpieczeństwo niektórzy mogą zapłacić ograniczeniem wolności
Należy stosować właściwy rodzaj zachęt do pracy ( związany ze społeczną użytecznością)
Ograniczenie konkurencji prowadzi do wyzysku słabszych producentów
Bezpieczeństwo musi mieć podstawy ponadrynkowe i nie wpływać hamująco na działanie systemu konkurencji
Rozdział X – Dlaczego najgorsi pną się w górę?
Cel totalitaryzmu zależy wyłącznie od dyktatorów, w totalitaryzmie ludzie bez skrupułów mają większe szanse na sukces
Grupa o jednakowych poglądach będzie się zawsze składała z najgorszych elementów
W kolektywizmie nie ma miejsca na pojęcie człowieczeństwa i internacjonalizm
Podział i decentralizacja są konieczne dla zmniejszenia absolutnej władzy
Zasada naczelna socjalizmu to „cel uświęca środki”
Socjaliści uznawali wyższość swojego systemu nad „egoistycznymi” celami jednostek
Aby człowiek przyjął pozorne usprawiedliwienie nikczemnych czynów musi być przygotowany do złamania każdej zasady moralnej
Ludzie stają się narzędziami w rekach wodza, nie mogą mieć więc własnych przekonań i ideałów
Rozdział XI – Koniec prawdy
Najlepiej nakłonić ludzi do jakiś celów, sprawiając aby w te cele uwierzyli
Propagandysta może dowolnie ukształtować umysły nawet inteligentnych osób
Używa się starych słów przy zmianie ich znaczenia (np. „wolność”)
Totalitarna kontrola opinii obejmuje różną problematykę
Tragedia myślenia kolektywistycznego polega na tym, że przekazuje się najwyższą władzę umysłowi jakiejś jednostki
Rozdział XII – Socjalistyczne korzenie nazizmu
Doktryny narodowego socjalizmu stanowią kulminację długiego procesu rewolucji myśli
W Niemczech socjalistów z prawego i lewego skrzydła łączyło sprzeciwianie się elementom liberalnym
Rozdział XIII – Totalitaryści są wśród nas
Warunki w krajach demokratycznych nie są podobne do współczesnych wtedy Niemiec, lecz do Niemiec z początku XX wieku
Anglicy nie przyjęliby socjalizmu w całości, ale zaleciliby stosowanie jego pojedynczych właściwości (np. E.H.Carr, C.D. Waddington )
Monopol prywatny nie ma pełnego charakteru a monopol państwowy zawsze chroniony jest przez państwo
Rozdział XIV – Warunki materialne a idealne cele
Ludzie bardziej ulegają obecnie wpływom ekonomicznym
Podporządkowanie się ludzi bezosobowym siłom rynku pozwoliło na rozwój cywilizacji w przeszłości
Po wojnie nie można mieć od razu wolnej gospodarki
Ruch obiecujący uwolnienie od odpowiedzialności jest zaprzeczeniem moralności
Cnoty, które dziś już są rzadsze, wcześniej były powodem do dumy Anglików (gardzą oni liberalizmem)
Aby Anglia była alternatywą dla drogi, którą krocza Niemcy, nie może czynić ustępstw na rzecz ich sposobu myślenia
Niemcy nie chcą już organizacji na ogromną skale, ale raczej budowy swego małego świata
Rozdział XV – Perspektywy ładu międzynarodowego
Planowanie w międzynarodowym systemie gospodarczym jest niezasadne i nieskuteczne
Demokracja jest jedyną metoda pokojowych zmian i jedyną droga do urzeczywistnienia ideału prawa międzynarodowego
Powinna istnieć silna władza ponadnarodowa (nie będąca tyranią)
Literatura pomocnicza:
Janina Godłów – Lęgiedź „ Doktryna społeczno ekonomiczna Friedricha von Hayeka”
Krzysztof Kostro „ Hayek kontra socjalizm”
Miłowit Kuniński „Wiedza etyka i polityka w myśli Hayeka”