Powtórka z epok – Młoda Polska (wersja poprawiona)

Niżej załączam to w dokumencie Word (lepsza jest ta w wordzie bo w niektórych pyt. są tabelki, a strona internetowa likwiduje te tabelki)

1. Wymień i wyjaśnij różne terminy nazywające okres w literaturze na przełomie XIX i XX wieku.
młoda polska – termin powstał na wzór pojęć jakie stały się wyrazem przemian ideowych i artystycznych we wszystkich niemal krajach: Młode Niemcy, młoda Skandynawia itp. Określenie „młoda” oznacza odrębną formację młodych twórców, którzy w opozycji do „starych” przyjęli nowe założenia i postulowali nowe programy artystyczne. Termin młoda polska został po raz pierwszy użyty przez Artura Górskiego, który takim tytułem opatrzył cykl swoich programowych artykułów opublikowanych w krakowskim „Życiu” w 1898 roku.
• Modernizm – termin został wprowadzony przez krytyków; nazwa pochodzi od francuskiego słowa moderne (nowoczesny, współczesny). Pojęcie to pojawiło się pod koniec XIX wieku w krytyce francuskiej. W Polsce tego terminu używano przede wszystkim w odniesieniu do nowych prądów w literaturze niemieckiej. Jako modernistyczne określano nowatorskie cechy ówczesnego zespołu postaw moralno-psychologicznych i kierunków literackich.
• Neoromantyzm – pojęcie to ma związek z powinowactwem epoki Młodej Polski i romantyzmu (neo – nowy). Zwolennicy tej nazwy doszukiwali się wspólnych cech obu epok: liryzm, indywidualizm. Swoboda formalna i artystyczna. Fascynowano się twórczością wielkich romantyków: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida. Po raz pierwszy termin został użyty w 1902 roku przez Edwarda Porębowicza w artykule „Poezja polska nowego stulecia”. Pojęcie to jednak było używane również w niemieckim i francuskim piśmiennictwie krytycznoliterackim.
• Fin-de-Siecle – ten francuski termin oznacza koniec wieku i znamionuje charakterystyczne dla tej epoki kulturowej poczucie schyłkowości, końca cywilizacji i kultury. Pojęcie to jest związane z dekadentyzmem.
• Dekadentyzm – tego terminu używa się na określenie pesymistycznego charakteru ówczesnej sztuki i filozofii. Pojęcie wywodzi się z francuskiego dcadence i oznacza chylenie się ku upadkowi. W krytyce polskiej termin ten używany był w znaczeniu pejoratywnym (negatywnym).
• Symbolizm – termin używany był głównie w odniesieniu do twórczości francuskiego poety Stefana Mallarm. Po raz pierwszy został użyty przez Jeana Moreasa w odniesieniu do twórczości Ryszarda Wagnera. Symbolizm jest związany z tajemniczością, wieloznacznością poezji.
• Impresjonizm – termin pochodzi z języka francuskiego (l’impression) i oznacza wrażenie. Pojęcie było używane w odniesieniu do sztuki o charakterze nastrojowym, opartej na ulotnych wrażeniach. W polskich pismach krytycznych impresjonizm stanowi synonim poezji nastrojowej.

2. Nowe tendencje w sztuce na przełomie XIX i XX wieku.
DEKADENTYZM
• Kierunek w literaturze francuskiej rozwijający się w latach 80 XIX wieku, przygotowujący grunt pod symbolizm
• Bunt przeciwko mieszczańskiemu światu
• Kreowanie nowego modelu twórcy wyobcowanego ze świata i przekonany o własnej niemocy (taki wzorzec osobowy stworzył w swojej powieści „Na wspak” Karl Huysmans)
• Przeświadczenie o bankructwie idei pozytywizmu
• Zgłębianie tajemnic psychiki i duszy
• Odrzucanie materializmu
• Antyspołeczność i antynaturalność
• Przekonanie o kryzysie prawdy i moralności
• Nihilizm moralny
• Absolutyzowanie sztuki, uznawanie jej za cel sam w sobie, wzbogacającym jednostkę
• Oryginalne bogate śmiałe słownictwo
• Ekspresyjność
• Kreacja bohatera – dekadent, artysta
• Posługiwanie się liryką maski
• Smutek, melancholia, pesymizm
• O. Wilde, Kazimierz Przerwa Tetmajer
SYMBOLIZM
• Nazwa pochodzi od francuskiego słowa symbolisme. Ukształtował się we Francji i Belgii pod konie XIX wieku. Termin pochodzi od tytułu manifestu J. Moreasa „Le Symbolisme”, ogłoszony w 1886 w „Le Figaro”
• Posługiwanie się symbolami, czyli obrazami mającymi znaczenia dosłowne i przenośne, związek pomiędzy tymi płaszczyznami nie jest dokładnie ustalony. Możliwość wieloznaczność w interpretacji symbolu odzwierciedlała tajemniczość i złożoność świata
• Uznanie za cel poezji wyrażanie tego co niewyrażalne
• Przekonanie, że celem poezji jest dotarcie do obszarów niedostępnych racjonalnemu poznaniu
• Wyraźne przeciwstawienie prozy językowi poetyckiemu, którego wyróżnikiem stał się symbol
• Założenie, iż poezja ma oddziaływać na czytelnika nie przez racjonalny wywód, ale przez atmosferę, obrazowość, melodyjność
• Szukanie inspiracji w baśniach, kulturach egzotycznych i prymitywnych
• Posługiwanie się wierszem wolnym
• Zaakcentowanie muzycznych i brzmieniowych walorów tekstu poetyckiego
• Odejście od rygorów gatunkowych
• Wysoki stopień zmetaforyzowania, częste posługiwanie się synestezją, czyli takimi środkami stylistycznymi, w których wrażenia jednego zmysłu przypisuje się innym
• Charles Baudelaire, Artur Rimbaud, Paul Verlaine, Emile Verhaeren, S. Wyspiański, L. Staff, B. Leśmian
IMPRESJONIZM
• Nazwa pochodzi od francuskiego słowa impression – odciśnięcie wrażenie. Kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Nazwa kierunku pochodzi od tytułu obrazu Claude’a Moneta „Impresja – wschód słońca”. Później terminem tym zaczęto określać poezję o charakterze nastrojowym
• Ukazywanie świata zewnętrznego przez pryzmat wrażliwości jednostki
• Subiektywizm opisu
• Budowanie nastroju i muzyczności dzieła
• Operowanie barwą światłem i cieniem
• Dążenie do utrwalenia w poezji ulotnych wrażeń i wzruszeń
• Liryczność
• Podporządkowanie świata przedstawionego podmiotowi lirycznemu
• Rozluźnienie rygorów kompozycyjnych
• Posługiwanie się onomatopeją
• Stosowanie instrumentacji zgłoskowej
• Nagromadzenie epitetów
• Używanie form bezosobowych
• Tetmajer, Żeromski, Reymont
EKSPRESJONIZM
• Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa expressio – wyraz, wyrażenie. Kierunek stworzony w Niemczech, jego rozkwit przypada na lata 1910 – 1925. Tendencje ekspresjonistyczne pojawiają się wcześniej w epoce średniowiecza, baroku, romantyzmu, ekspresjonizmu. Ekspresjonizm był reakcją na kryzys duchowy XX wieku, próba odnowienia mistycyzmu i powrotu do tego co prymitywne i pierwotne
• Idea powrotu do duchowych źródeł kultury jako reakcja na kryzys polityczno społeczny
• Wiara, że jedynym bytem jest byt duchowy
• Sztuka jako sposób dotarcia do absolutu
• Odrzucenie naturalizmu i realizmu „Nie sztuka naśladuje życie, lecz życie sztukę!”
• Nadrzędność prawdy w stosunku do estetyki i wynikające stąd operowanie brzydotą, deformacją, groteską, zniekształceniem, kontrastem, grozą, niesamowitością
• Fascynacja podświadomością, alogicznością, improwizacją, niejasnością, hermetycznością
• Przypisywanie poecie roli wizjonera, proroka
• Sztuka jako wyraz wewnętrznych przeżyć artysty
• Zaangażowanie polityczne, dążenie do odnowienia i zreformowania życia
• Chaos
• Wykrzykniki
• Poetyka krzyku
• Barbaryzacja języka
• Odnowienia form monumentalnych
• Wizyjność
• Dynamizacja struktury dzieła
• Skrót, symbol, alegoria
• Jan Kasprowicz, Wacława Berne, Juliusz Kaden-Bandorowski
NATURALIZM
• Kierunek ukształtowany w literaturze francuskiej w drugiej połowie XIX wieku, za jego twórcę uznaje się Emila Zole, który w „Powieść eksperymentalnej” wyłożył główne idee kierunku
• Scjentyzm (zaufanie do nauki), podporządkowanie procesu tworzenia powieści zasadom badania naukowego
• Determinizm – przekonanie iż człowiek jest zdominowany przez warunki biologiczne: instynkt głodu, popęd seksualny i instynkt samozachowawczy
• Przeniesienie darwinowskiej teorii walki o byt w świecie zwierząt do świata ludzi
• Przekonanie, że celem pisarza jest wierne odtworzenie rzeczywistości, postulat ograniczenia fikcji literackiej
• Podkreślenie biologizmu w motywacji działań bohaterów
• Wyeliminowanie pierwiastków moralizatorskich
• Ograniczenie kompetencji narratora
• Stosowanie mowy pozornie zależnej
• Wprowadzenie do literatury języka potocznego
• Indywidualizacja języka wypowiedzi
• Kasprowicz, Żeromski, Zapolska
SECESJA
• Kierunek w sztukach plastycznych ukształtowany na przełomie XIX i XX wieku w Wiedniu
• Zerwanie z historyzmem
• Nawiązanie do tradycji malarstwa prerafaelitów oraz sztuki japońskiej
• Idea estetyzacji życia codziennego, zainteresowanie się różnymi dziedzinami sztuki: malarstwem, architekturą, biżuterią, grafiką, sztuką użytkową
• Faliste linie
• Motywy roślinne
• Chwiejne kontury
• Zdobnictwo i ornamentyka
• Asymetryczne kształty
• Częstym motywem jest postać kobiety
• Klimt, Munch, Wyspiański

3. Tendencje młodopolskie w liryce Kazimierza Przerwy Tetmajera.
• Przekonanie o kryzysie dotychczasowych wartości
• Sceptycyzm
• Dekadentyzm
• Ucieczka w świat przyrody i sztuki
• Jeden z nielicznych poetów uznanych za życia
• Nie wierzę w nic – podmiot liryczny jest nim sam poeta, wyraża swoje uczucia, wypowiada się w 1 osobie liczby pojedynczej. Liryka bezpośredniego wyznania. Utwór jest wyrazem uczuć dekadenta, którego ogarnia poczucie bezsensu, niewiara i apatia. Podmiot liryczny nie jest zdolny do żadnych czynów, porzuca swoje marzenia ponieważ żadne z nich się nie spełniło. Dominuje rozczarowanie, gorycz i znudzenie życiem. Wysiłek włożony w kształtowanie światopoglądu i wyznaczanie celów życiowych poszedł na marne. Dotychczasowe życie określa jako „trud daremny”. Budzi to przekonanie, że „Konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym”. Człowiek podporządkowany jest prawom na które nie ma wpływu i których nie rozumie. Działania nie mają sensu gdyż nie wpływają na zmianę losu i polepszenie kondycji świata. Rzeczywistość łudzi człowieka, a jego pragnienia pozostają nienasycone. Pesymistyczne tendencje charakterystyczne dl Schopenhauera. Ucieczki od okrucieństw świata poeta szuka w bez istnieniu – nirwanie stanie uwolnienia od potrzeb i pokus
• Eviva l’arte – podmiot zbiorowy. Wypowiedź w imieniu wszystkich twórców. Manifest epoki. Uznanie sztuki za absolut i najwyższą wartość duchową. Artysta stoi ponad światem. Tytuł oznacza po włosku niech żyje sztuka. Apoteoza sztuki, traktowanej jako najwyższa wartość, równa Bogu. Poeci są najważniejszymi z artystów, są natchnieni przez Boga. Dla artysty najwyższymi wartościami są sława i duma. Artysta jest łącznikiem między absolutem i ludźmi, przekazuje najwyższe wartości. Ukazany jest konflikt między artystami i filistrami (pogardliwe określenie mieszczan w okresie Młodej Polski). Artyści wytwarzają dobra duchowe i przymierają głodem. Mieszczanie nie mają wyobraźni, gromadzą dobra materialne. Sztuka staje się towarem co odbiera jej rangę absolutu. Artyści jako kapłani sztuki wyrzekają się dóbr materialnych i przez to cierpią nędzę, ale są wywyższeni ponad tłum. Najwyższą wartością pozostaje sztuka, poeta podkreśla to powtarzając okrzyk „Eviva l’arte”. Wieczności sztuki przeciwstawiona zostaje znikomość życia

4. Modernistyczna twórczość Jana Kasprowicza.
• Afirmacja życia
• We wczesnych wierszach echa romantyzmu
• Odejście od form stroficznych
• Dies irae znaczy po łacinie „dzień gniewu”, czyli dzień sądu ostatecznego. Dzień ten jest zapowiadany przez dźwięk trąby:
„Trąba dziwny dźwięk rozsieje,
Ogień skrzepnie, blask sciemnieje.”
Spełni się przepowiednia zawarta w ostatniej księdze Nowego Testamentu. Nastrój grozy jest potęgowany przez ukazane obrazy Chrystusa w cierniowej koronie, Ewy wygnanej z raju oraz przeświadczenie o grzeszności ludzkości. W wierszu pojawiają się słowa klucze: grzech, ciemność, płacz, ból, wina, cierniowa korona, właśnie one służą budowaniu nastroju grozy, przerażenia przed naciągającym, nieuchronnym kataklizmem. Świat czuje lęk przed karą, zapada ciemność, łamią się drzewa, giną zwierzęta. Umarli powstają, rzeki i morza wypełniają się krwią, niebo się otwiera, a z pod ziemi wypełzają potwory i oplatają krzyże mogił. Ludzie zmierzający na sąd ostateczny zostają odrzuceni sprzed bram nieba i skazani na wieczne potępienie. Prorocy, którzy chcieli ogłosić koniec świata giną w morzu spadających gwiazd. Góry płoną, rzeki występują ze swoich koryt, cały świat drży w posadach, gwiazd wypadają ze swoich orbit, a z nieba biją pioruny. Święty Michał pokonuje smoka, który symbolizuje szatana i następuje koniec świata. Podmiotem lirycznym wiersza jest biblijny pierwszy człowiek Adam, wypowiada się w imieniu całej ludzkości, bierze na siebie całą winę za grzech pierworodny. Ewę podmiot liryczny określa jako pramatkę grzechu, sprawczynię cierpień. W wierszu eksponowana jest małość człowieka wobec potężnego Boga. Bezbronność człowieka zostaje skontrastowana z okrucieństwem Boga. Zguba i śmierć człowieka jest dla poety jednoznaczna z końcem świata. Człowiek jest w hymnie Kasprowicza przedstawiony jako ofiara nieczułego Boga i potężnego szatana. Cierpienie ludzkie jest niczym nie usprawiedliwione poeta stawia pytanie czy człowiek musi odpowiadać za zło stworzone przez Boga i będące częścią jego planu.
• Sonet XXIX W sonecie tym można znaleźć elementy autobiograficzne. Poeta opisuje los małego wiejskiego chłopca, który pragnie wyrwać się z biedy panującej na wsi, żeby stało się to możliwe uczęszcza do odległej szkoły, a wieczorami uczy się w zimnej izbie, wykorzystuje każdą wolną chwilę na naukę, uczy się nawet gdy pasie krowy. Po ukończeniu szkoły chłopiec wyjeżdża do miasta gdzie zdobywa dalsze wykształcenie. Chłopiec informuje rodziców, że mimo biedy pilnie się uczy, oni czekają kiedy powróci do domu by przejąć gospodarstwo. Jednak nie zobaczą już nigdy syna gdyż umarł on na gruźlicę, taki los spotkał wiele osób opuszczających wieś w pogoni za wiedzą, Kasprowicz zdawał sobie z tego sprawę mimo iż jemu udało się zdobyć wykształcenie i wysoką pozycję społeczną.

5. Cechy młodopolskie poezji Leopolda Staffa (uwzględnić poetykę wierszy).
• Nietzscheanizm – kult nadczłowieka
• Wzywanie do samodoskonalenia
• Uwielbienie ideałów klasycznych
• Odrzucenie nastrojów bierności
• Aktywność życiowa
• Doskonale budowała nastrój
• Środki stylistyczne
• Afirmacja życia
• Przywiązywał wagę do przeżyć z okresu dzieciństwa
• Pogodzenie się z życiem
• Neoklasycyzm
• Leopold Staff bywa nazywany poetą trzech pokoleń, gdyż tworzył
w okresie młodej polski, dwudziestolecia międzywojennego, w latach wojny i okupacji, a także w pierwszym dziesięcioleciu powojennym.
• Przez cały czas twórczość udało mu się zachować specyficzny styl swojej twórczości.
• Poeta należał do młodszej generacji twórców Młodej Polski nie uległ więc modernistyczno dekadenckiej atmosferze początku epoki
• KOWAL – Podmiotem lirycznym w wierszu jest człowiek, który zgodnie z zaleceniami filozofii Nitzschego, pracuje nad swoją osobowością, swój wysiłek porównuje do tego jaki wkłada w pracę kowal. Tytułowy kowal jest metaforą, pozwala ona na ukazanie ogromu pracy jaką człowiek musi włożyć w kształtowanie swojego charakteru. Tytuł utworu można również odczytywać jako nawiązanie do powiedzenia „Każdy jest kowalem swojego losu”. Staff traktuje człowieka jak materiał, z którego dopiero wielkim nakładem pracy może stworzyć własny charakter i osobowość. Dzięki tej pracy można ujawnić wiele dobrych cech jakie zawiera ta „bezkształtna masa kruszców drogocennych”. Podmiot liryczny wykuwa swój charakter jest to praca ciężka wymagająca wielu poświęceń i hartu ducha. Podmiot liryczny wierny filozofii Nitzschego ceni siłę i odporność i takie właśnie pragnie mieć serce „hartowane, mężne, serce dumne, silne”. Poeta za największe ułomności uważa słabość i apatie, poeta gardzi nimi. Jeżeli serce, które wykuwa okaże się zbyt mało wytrzymałe sam je zniszczy,

6. Pierwowzory postaci „Wesela”, a bohaterowie dramatu Stanisława Wyspiańskiego.
• Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer (1861 – 1923) malarz i poeta, ożeniony z Anną Mikołajczykówną, rzecznik interesów chłopskich, wielbiciel ludowej kultury
• Gospodyni – Anna Mikolajczykówna (1874 – 1954) siostra Panny Młodej
• Pan Młody – Lucjan Rydel (1870 – 1918) krakowski poeta i dramaturg, zwolennik klasycznych reguł sztuki, tłumaczył Homera, autor utworów „Zaczarowane koło”, „Betlejem polski”, przyjaciel Wyspiańskiego
• Panna Młoda – Jadwiga Mikołajczykówna (1883 – 1936)
• Marysia – Maria Mikołajczykówna (1877 – 1925)
• Poeta – Kazimierz Przerwa Tetmajer (1865 – 1940) przyrodni brat Włodzimierza, jeden z czołowych liryków Młodej Polski, autor utworów dekadenckich
• Dziennikarz – Rudolf Starzewski (1870 – 1920) redaktor naczelny krakowskiego, konserwatywnego dziennika Czas
• Nos – postać łączy w sobie cechy 2 postaci, symboli przybyszewszczyzny, malarza Tadeusza Noskowskiego i Stanisława Czajkowskiego
• Maryna i Zosia – Maria i Zofia Pareńskie. Ich matka Eliza prowadziła w Krakowie salon literacki. Wyspiański bywał tam, był zaprzyjaźniony z gospodynią. Zofia to przyszła żona Tadeusza Boya-Żeleńskiego
• Radczyni – Antonina Domańska (1835 – 1917) ciotka Lucjana Rydla, autorka książek dla dzieci i młodzieży (Historia żółtej ciżemki)

7. Osoby dramatu i ich wpływ na kształt ideowo artystyczny „Wesela”.
• Pojawiają się w akcie 2 i interpretowane bywają w różny sposób: jako personifikacja konfliktów rozgrywających się w duszach bohaterów ich kompleksy, marzenia. Och pojawienie się zapowiada Chochoł
• Widmo (Ludwik de Laveaux) – narzeczony Marysi, zmarł na gruźlicę, malarz. Scena spotkania stylizowana na spotkanie romantycznych kochanków z „Romantyczności” i „Dziady II”. Widmo przypomina Marysi o tym co ich łączyło
• Stańczyk – błazen trzech ostatnich Jagiellonów (Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta) uwieczniony na portrecie Matejki. Na obrazie siedzi z pochyloną głowa, zamyślony nad losami Polski. W tradycji uchodzi za błazna mądrego i przewidującego. Ukazuje się dziennikarzowi, jak na portrecie Matejki siedzi w fotelu
• Hetman (Franciszek Ksawery Branicki) – hetman wielki koronny, jeden z przywódców konfederacji targowickiej, zawiązanej przeciw konstytucji 3 maja, symbol zdrajcy i sprzedawczyka. W czasie powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na śmierć. Ukazuje się Panu Młodemu. Stylizowany na postać Złego Pana z „Dziady II” lub zjawy Doktora i Bajkowa z „Dziady III”. Hetman zjawia się Panu Młodemu, gdyż w baśni dramatycznej L. Rydla „Zaczarowane koło” występuje wojewoda, który za władzę zaprzedaje duszę diabłu.
• Rycerz Czarny (Zawisza Czarny z Grabowa herbu Sulima) – walczył między innymi pod Grunwaldem. Pojawia się Poecie i przywołuje dawną sławę Polski. Żąda poezji prawdziwej, zaangażowanej. Kazimierz Przerwa Tetmajer był autorem dramatu „Zawisza Czarny”
• Upiór (Jakub Szela) – chłop ze wsi Smarzowa, przywódca chłopskiej Rabacji w Galicji w 1846 roku. Chłopi podburzeni przez administrację Austriacką krwawo rozprawili się ze szlachtą. W tradycji Szela postrzegany jest jako mściciel krzywdy ludu. Ukazuje się Dziadowi
• Wernychora – na poły legendarny Kozak, dziad-lirnik, wieszcz ukraiński z połowy XVIII wieku, głoszący przepowiednie o przyszłości Polski i Ukrainy (wyzwolenie Polski). Proroctwa Wernychory, które okazały się mistyfikacją literacką, inspirowało wielu twórców romantyzmu (Słowacki „Sen srebrny Salomei”). Ukazuje się Gospodarzowi i nawołuje do zorganizowania powstania.

8. „Wesele” – jako rozrachunek Stanisława Wyspiańskiego ze społeczeństwem nie tylko współczesnym sobie.
MITY NARODOWE
• Młodopolskie wyobrażenia polskiej wsi i chłopów w znacznej mierze oparte są na mitach uformowanych w poprzednich epokach. Takie odczytanie Wesela przynosi studium F. Ziejki pt. W kręgli mitów polskich.
• ARKADYJSKI OBRAZ WSI:
W literaturze polskiej od czasów renesansu obecny jest obraz wsi jako Arkadii, mitycznej krainy szczęśliwości. Takie przedstawienie wsi widoczne jest m.in. u J. Kochanowskiego, A. Mickiewicza, E. Orzeszkowej. Dziennikarz chce widzieć wieś jako oazę spokoju, sielskości, radości i beztroski. Dla inteligentów wieś to obszar wiecznego święta, a jego mieszkańcy to ludzie w barwnych strojach, radośni.
• Zafascynowanie folklorem w okresie Młodej Polski przynosi nawrót do arkadyjskiego modelu wsi. Wyspiański dowodzi, iż mit ten jest fałszywy i nie ma nic wspólnego z realnym życiem chłopów.
• MIT CHŁOPA-ORACZA: Mit ten wprowadził do literatury polskiej Gali w swojej kronice, a utrwalił J. U. Niemcewicz w Śpiewach historycznych. W tym ujęciu chłop to człowiek pracowały i sprawiedliwy, gościnny, żyjący w zgodzie z naturą, potomek Piasta.
• MIT CHŁOPA-KOSYNIERA: Mit ten narodził się po bitwie pod Racławicami (4 kwietnia 1794 r.), w której chłopi, uzbrojeni w kosy na sztorc, pod dowództwem Bartosza Głowackiego zdobyli szaniec z 12 działami i przyczynili się do zwycięstwa Polaków. Scenę tę utrwalił Matejko na obrazie Bitwa pod Racławicami. Klęska powstania kościuszkowskiego umocniła ten mit. Współtwórcami mitu stali się żołnierze legioniści, którzy docenili udział chłopów w walce narodowowyzwoleńczej. Przeobrażenie mitu dokonuje się w dramacie Ludwika Anczyca Kościuszko pod Racławicami, gdzie chłopskie kosy stają się symbolem jedności narodowej: chłopów i szlachty. Chłopi z dramatu Wyspiańskiego przygotowani są do walki. Chłopi nie mają jednak przywódcy, który poprowadziłby ich do walki. Szlachta jest zbyt słaba, aby działać, a w tej sytuacji kosy mogą zwrócić się przeciwko panom.
• MIT RABACJI 1846 ROKU: W lutym i marcu 1846 roku Jakub Szela ze wsi Smarzowa stanął na czele powstania chłopskiego w okręgach: tarnowskim, bocheńskim i jasielskim, szczególnie okrutnie mszcząc się na rodzinie swoich dziedziców. Powitanie sprowokowane było przez władze austriackie. Szela nie wywarł dużego wpływu na całe powitanie, ale stał się mitem. Początkowo postrzegany był jako chłop mściwy, ale niepozbawiony uczciwości. W micie staje się już jedynie krwawym mścicielem krzywdy ludu, tak też jawi się w Weselu. W dramacie zjawia się Dziadowi jako krwawe Widmo Echa rabacji przewijają się przez cały dramat. Szlachta pamięta o krwawych zajściach i wie, że historia może się powtórzyć: „To, co było, może przyjść". Inteligenci mają świadomość ironii losu; jeszcze niedawno obie grupy były wrogami, dzisiaj bawią się razem na weselu. Kolorowa zabawa weselna to tylko szopka pozorów.
• MIT WSPÓŁDZIAŁANIA PANÓW I CHŁOPÓW: W latach niewoli narodowej powstał mit o zjednoczeniu chłopów i panów w walce narodowowyzwoleńczej. Według tej legendy niemożność współdziałania miała wynikać z niedojrzałości ludu. Uwiązano, że potrzebuje on przywódcy ideowego - szlachty, która poprowadziłaby naród do walki. Ta idea łączy się także z tradycją kościuszkowską i bitwą pod Racławicami. Wyspiański rozprawia się z tym mitem, ukazując, że porozumienie jest niemożliwe. Inteligenci ukazani w dramacie są niezdolni do działania, chłopów rozpiera energia, lecz może ona zagrozić także panom. W Weselu autor przedstawia klęskę obu stron: panowie nie stanęli na czele powitania, Gospodarz zapomniał o swojej misji, traktował ją zresztą jedynie jako grę. Chłopi chwycili za kosy i stanęli do powstania, ale ich przedstawiciel, Jasiek, nie sprostał zadaniu i zgubił złoty róg. Wzniosłą ideę podporządkował własnym potrzebom. Tę prawdę uświadamia Jaśkowi Chochoł.
• IDEA ZJEDNOCZENIA NARODOWEGO I POWSTANIA: Mit odrodzenia Polski wprowadza do dramatu postać Wernyhory. Wieszcz przybywa na wesele. aby zorganizować powstanie. Przekazuje misję Gospodarzowi. Gospodarz wysyła ze złotym rogiem Jaśka, który jednak gubi go po drodze. W weselnej chacie dominuje nastrój oczekiwania. Wszyscy nasłuchują tętentu koni. W7 końcu gospodarz zapomina o swojej misji, w jej realność nie wierzy także Pan Młody. Weselnicy gromadzą się w izbie, wydaje im się, że ktoś nadjeżdża, w końcu zaczynają chocholi taniec. Wernyhora nie pojawia się. Wernyhora jest symbolem odrodzenia Polski w-jej granicach z 1772 roku. Mit ten spopularyzowany został głównie w okresie romantyzmu. Postać Wernyhory interesowała także Wyspiańskiego (zachował się fragment rapsodu pt. Wernyhora). Wieszcz niesie ze sobą ideę przymierza między narodami polskim i ukraińskim („Pomówimy o Przymierzu"). Wernyhora jawi się Gospodarzowi jako wzór narodowego posłannictwa. Zapowiada swoje przybycie z Archaniołem, który był patronem Ukrainy. Nie przybywa jednak powtórnie do bronowickiej chaty, jego proroctwo okazało się tylko ułudą, pozbawioną realnych podstaw politycznych.

9. „Wesele” – jako dramat narodowo-symboliczny (uwzględnij także kompozycję i wymowę ideową dramatu).
SYMBOLICZNE POSTACIE:
• Widmo – symbol romantycznej miłości, trwającej nawet po śmierci, romantyczny kochanek
• Stańczyk – symbol rozwagi politycznej, mądrości
• Rycerz – symbol potęgi, siły, odwagi, świetności historii Polski
• Hetman – symbol zdrady narodowej, zaprzedania się, kosmopolityzmu, jego postać przypomina tragiczne wydarzeni historii Polski
• Upiór – symbol krwawej rabacji galicyjskiej, mściciel ludu, ostrzeżenie przed możliwością powtórzenia się historii, bratobójcza walka
• Wernyhora - symbol idei narodowowyzwoleńczych, zjednoczenia narodowego, unii polsko-ukraińskiej
• Chochoł – najbardziej wieloznaczny symbol w „Weselu”, jest jednocześnie okryciem krzewu, ale także samym krzewem róży, może symbolizować martwicę, uśpienie narodu, symbol idei żywej, która zrealizuje się dopiero w przyszłości, albo symbolem idei odłożonej do realizacji w przyszłości. Ma ambiwalentne znaczenia, jest jednocześnie symbolem śmierci, marazmu, bierności, ale także zapowiedzią odrodzenia i zmartwychwstania.
SYMBOLICZNE PRZEDMIOTY
• Złoty róg – idea wolności, niepodległości, zapowiedź pobudki do boju. Zgubienie rogu przez Jaśka oznacza utratę szans na powstanie
• Czapka krakowska z pawim piórem – symbol wartości materialnych, przyziemnych, dla których rezygnuje się z idei, symbol prywaty, egoizmu, próżności
• Złota podkowa – symbol szczęścia jednostki (chowa ją potajemnie Gospodyni)
• Dzwon Zygmunta – symbol wielkości i chwały Polski
• Chata bronowicka – polska scena narodowa
SYMBOLICZNE SCENY
• Chocholi taniec – symbol bierności narodu, apatii, niezdolności do czynu, uśpienie narodu, brak aktywności, letarg. Motyw tańca pojawił się wcześniej w obrazach Jacka Malczewskiego „Melancholia”, „Błędne koło”
• Wesele – bratanie się stanów
• Współistnienie dwóch planów: realistycznego i fantastycznego (I akt realistyczny, II symboliczno-fantastyczny, III obyczajowo-satyryczno-symboliczny)
• Nawiązanie do formy jasełek lub szopki krakowskiej – sceny następują szybko po sobie, postaci pojawiają się w izbie jak kukiełki i po skończonej rozmowie znikają.
• Wieloplanowość utworu – symboliczność, realizm, plan satyryczny, obyczajowy, narodowy
NARODOWY
• Podejmowanie tematyki narodowej
• Szukanie przyczyn niepowodzeń i klęsk Polski
• Ocena przydatności społeczeństwa do walki
• Nawiązywanie do tradycji narodowej
• Demaskuje pozorne bratanie się stanów
• Krytyczna ocena poetów i poezji
• Ukazanie typowych postaw tego okresu
• Ostrzeżeni przed bratobójczą walką

10. Przedstaw koncepcję „teatru ogromnego” Stanisława Wyspiańskiego (synteza sztuki w teatrze).
• Podjęcie tematyki narodowej
• Traktowanie teatru zgodnie z ideą R.Wagnera, jako syntezy sztuk: słowa, malarstwa, ruchu, światła, muzyki
• Osadzenie dramatu w kontekście tradycji kulturowych, motywy antyczne, nawiązanie do tradycji malarstwa (obrazy Matejki, Malczewski)
• Mity narodowe
• Częste zmiany nastroju
• Aforystyczność języka (wiele wyrażeń z „Wesela” weszło do języka potocznego: „Chłop potęgą jest i basta”, „Co tam panie w polityce?”)
• Indywidualizacja języka wypowiedzi
• Wprowadzanie gwary
• Synteza konwencji artystycznych: symbolizmu, impresjonizmu (scenografia, rola kolorów i światła)
• Połączenie różnych konwencji teatralnych: teatr antyczny – jedność czasu, miejsca i akcji; teatr szekspirowski – łączenie różnych nastrojów, sceny zbiorowe; symbolicznego – wizyjność, sceny symboliczne; romantycznego – problematyka narodowa
• Muzyka występuje, ze zmiennym natężeniem, przez cały czas trwania spektaklu, pomaga w budowaniu nastroju

11. Wieś w „Chłopach” Reymonta – jako odrębna formacja kulturowa.
• SPOŁECZNOŚĆ LIPIECKA: Zbiorowym bohaterem powieści są chłopi mieszkający we wsi Lipce. Ich życie toczy się między dwoma biegunami: solidarnością z gromadą i potrzebą wyrażania indywidualności. Gromada jednoczy się, aby bronić własnych interesów, ale wielokrotnie poszczególni jej członkowie wyodrębniają się ze społeczności. Tę istotę bytowania chłopów określa Jagustynka: „Człowiek jeno z bied da czasem folgę ozorowi, ale w sercu co inszego siedzi, że czy chce, czy nie chce, a z drugim radować się musi albo i smucić... Nie porodzi żyć z osobna, nie... ". W powieści jest wiele scen zbiorowych; msze w kościele, wesele Boryny, wypędzanie Jagny ze wsi, wiejskie zabawy. Postaci ze zbiorowości Lipiec nie są do siebie podobne, każda ma indywidualny charakter. W utworze pojawia się około 90 postaci, największy udział w akcji ma około 20 bohaterów.
• Ziemia jest dla chłopów najwyższą wartością, stan posiadania i umiejętność zarządzania dobytkiem decyduje o pozycji gospodarza w gromadzie. Stanowi zabezpieczeni moralne.
• Do sporów o ziemię dochodzi nawet między krewnymi (spór Macieja z synem)
• Przy wyborze męża lub żony stan posiadania ma duże znaczenie
• Ziemia jest dla chłopów także źródłem utrzymania, a także wyrazem potęgi natury
• Uprawa roli to nie tylko praca, ale również powołanie, ziemia jest sferą sacrum
• Wieś od lat rządzi się własnymi obyczajami i kultywuje od lat te same obrzędy, w zasadzie każda czynność wykonywana przez chłopów odbywa się zgodnie z wielopokoleniową tradycją, zgodnie z określonym wzorce,
• Praca na roli – chłopi przygotowują się do niej modląc się, a sama praca staje się prawie obrzędem religijnym
• Wspólne posiłki – poprzedza je modlitwa, zwyczaj nakazuje zaproszenie każdego przybyłego gościa do stołu
• Wesele – odbywają się oczepiny panny młodej, tańczone są ludowe tańce, matka panny młodej błogosławi nowożeńców, świeżo poślubiona żegna się ze swoim stanem panieńskim
• Wspólne prace gospodarskie – gospodynie zbierają się i przędą len lub konopie, pomagają sobie w kwaszeniu kapusty, słuchają opowieści, śpiewają
• Uroczysta kolacja wigilijna – poprzedzona modlitwą i dzieleniem się opłatkiem
• Inne zwyczaje – zaręczyny, swatanie narzeczonych, przyjmowanie gości, przyjmowanie księdza chodzącego po kolędzie, kolędowanie
• Życie wsi toczy się zgodnie z kalendarzem liturgicznym, centralnym punktem wsi jest kościół spotykają się nim wszyscy na nabożeństwach, obowiązuje tam hierarchia przy zajmowaniu miejsc (bogatsi bliżej ołtarza).
• Życie wsi podporządkowane jest cykliczności pór roku, cykl rozpoczyna się jesienią, gdy siane są zboża, a kończy latem, gdy nadchodzi czas zbiorów. Prze 3 pory roku chłopi pracują, a zimą odpoczywają

12. „Chłopi” – jako epopeja wsi polskiej o zabarwieniu modernistycznym.
• Epopeja – najstarszy gatunek epicki, ukształtowany przez Homera w starożytnej Grecji (IX/VII wiek przed naszą erą). Utwór najczęściej wierszowany, prezentuje dzieje jakiejś grupy społecznej lub całego narodu na tle przełomowych wydarzeń politycznych lub kulturowych. Epopeję cechuje podniosły styl i język, obecność wszechwiedzącego narratora, bogactwo opisów, różnorodność środków artystycznych (epitety, porównania) realizm. Z eposu narodziła się powieść.
• Wszechstronne ukazanie życia polskiej wsi na przełomie XIX i XX wieku
• Tematyka narodowa (nawiązania do powstania styczniowego, walki Polaków o odzyskanie niepodległości, budzenie się świadomości narodowej chłopów)
• Studium socjologiczne życia chłopów
• Ukazanie obyczajów i kultury ludzi wsi
• Obiektywność i rzeczowość w prezentowaniu problematyki
• Opisy przyrody pełnią często funkcje opóźniania rozwoju akcji i budowania napięcia
• Dbałość o szczegóły
• Mitologizacja życia chłopów i wpisywanie ich egzystencji w odwieczny rytm natury
• Stylizacja na batalistyczne sceny homeryckie – bójka o las
• Synteza wiedzy o wsi polskiej, a także wsi w ogóle - uniwersalizm
MODERNISTYCZNE ZABARWIENIE – różne tendencje artystyczne typowe dla tego okresu
• Naturalizm – powieść podzielona na 4 części odpowiadające 4 porom roku, pokazuje to uzależnienie ludzi od natury
• Kult ziemi – ziemia matka, żywicielka, gwarantuje pozycję
• Zachowania ludzkie warunkuje biologizm (instynkt płciowy)
• Instynkt gromady – rządzą się własnymi prawami, kult siły
• Prawo dziedziczenia
• Porównywanie ludzi do zwierząt

13. Tendencje modernistyczne we wczesnych opowiadaniach Stefana Żeromskiego.
NARUTALIZM
• Człowiek jako część przyrody, podlega prawom natury (opis pracy Gigałów)
• Opis trupa Szymona Winrycha i trupa jego konia, oraz ptaków żerujących na ich ciałach
• Opis pracy robotników w opowiadaniu Doktor Piotr
• Ukazywanie człowieka jako istoty podobnej do zwierzęcia, opis Obali i jego konia
REALIZM
• Szczegółowy życiorys Bijakowskiego w Doktorze Piotrze
• Prezentacja losu zdegradowanej szlachty – Doktor Piotr
• Analiza psychologiczna bohaterów – wewnętrzna przemiana Obareckiego w Siłaczce
SYMBOLIZM
• Scena przedstawiająca chłopa okradającego ciało Winrycha (Rozdziobią nas kruki i wrony) to symbol stosunku chłopów do powstania zorganizowanego przez szlachtę
• Obraz wrony cierpiącej z powodu utraty piskląt (Zapomnienie) to symbol przyrody zapominającej o cierpieniu. Taką samą łatwość zapominania ma biedny chłop. Bezsilność wrony symbolizuje bezsilność Obali wobec dziedzica
IMPRESJONIZM
• Opisy przyrody w Zmierzchu. W opisach dużą rolę odgrywa gra świateł i cieni, oraz kolorystyka. Obraz natury współtworzy nastrój opowiadania
• Malarskie, impresjonistyczne opisy przyrody w Zapomnieniu
• Przyroda i pogoda współgra z tragiczną sytuacją powstańca w Rozdziobią nas kruki i wrony.

15. Bohaterowie – społecznicy w twórczości Stefana Żeromskiego i mój stosunek do nich.
• Stanisława Bozowska – nonkonformistka, idealistka. Jako wiejska nauczycielka wciela w życie hasło pracy u podstaw i pracy organicznej. Rezygnuje z życia osobistego i własnych ambicji na rzecz upowszechniania wiedzy wśród biedoty wiejskiej. Poświęca się służbie społecznej, żyje w skrajnej nędzy, cały czas przeznacza na naukę wiejskich dzieci i prace nad stworzeniem podręcznika „Fizyka dla ludu”. Ponosi klęskę na płaszczyźnie realnej umiera w biedzie i samotności, odnosi zwycięstwo moralne. Jest kobietą silną psychicznie i duchowo, nie poddaje się przeciwnością losu, bezkompromisowa, wierna ideałom. Żeromski docenia jej postawę, ale jednocześnie ukazuje nieskuteczność haseł pozytywistycznych, jej działania tak naprawdę nie przynosi wymiernych korzyści
• Tomasz Judym - pochodził z rodziny szewca, dzieciństwo spędził na warszawskiej ulicy Ciepłej. Przygarnięty na wychowanie przez ciotkę był wykorzystywany do posług i pracy w kuchni, znosił wiele upokorzeń, żył w ciągłym strachu. Co prawda to dzięki zamożności ciotki skończył szkołę, ale drogę na uniwersytet przebył sam, bez niczyjej pomocy.
Gdy rozpoczyna się akcja powieści, poznajemy młodego lekarza, który zwiedza paryskie muzea i noclegownie dla bezdomnych, który jest już świadomy swych celów i dążeń. Zdaje on sobie sprawę z tego, że nędza i brud sprzyjają chorobom i dlatego nie chce leczyć skutków, ale likwidować przyczyny. Jego zamiary są oczywiście słuszne, więc przedstawia je warszawskim lekarzom, lecz jego referat spotyka się ze śmiechem, pogardą, a nawet oburzeniem słuchaczy. Jego propozycje zostają potraktowane jako nierealne mrzonki. Zostaje sam. Otwiera własną praktykę, co kończy się niepowodzeniem. Jednak nie załamuje się i wyjeżdża do uzdrowiska Cisy, gdzie pracuje jako lekarz dla rozkapryszonych pań, ale to nie przeszkadza leczyć mu także chłopów, co robi z własnej inicjatywy. Zakłada nawet mały szpital. Nikt nie czyni mu przeszkód w jego działalności, ale ostatecznie dochodzi do konfliktu, gdy Judym żąda zlikwidowania stawów rybnych, które zamulają potok - jedyne źródło wody pitnej dla mieszkańców wsi. Z tego powodu traci pracę w Cisach. Jednak bardziej martwi go to, że będzie musiał rozstać się z panną Joanną Podborską, w której się zakochał.
Rozpoczyna się kolejny etap jego życia – praca lekarza zakładowego przy kopalni „Sykstus” w Sosnowcu, gdzie poznaje niezwykle trudne warunki pracy górników. Postanawia z tym walczyć. Z tego powodu rozstaje się z Joasią, mimo tego, iż darzy ją głębokim uczuciem. Chce jednak wszystkie swoje siły poświęcić potrzebującym.
Żeromski tak konstruuje postać bohatera, że jednoznaczna ocena jego postępowania nie jest możliwa. Przedstawia go w działaniu, prezentuje jego myśli, jego rozterki i wahania. Pisarz doskonale ukazuje nam złożoność psychiki bohatera, którego postawa budzi wiele wątpliwości.
Zauważmy, że Judym jest postacią, która łączy w sobie cechy romantycznego buntownika i pozytywistycznego społecznika.

16. Doktor Judym i jego program społecznego działania.
• Tomasz Judym – lekarz, syn alkoholika warszawskiego szewca. Dzięki pomocy ciotki, u której pracował udało mu się zdobyć wykształcenie. Do Paryża wyjechał na praktykę lekarską. Po powrocie do kraju otworzył gabinet lekarski, ale nie miał żadnych pacjentów. Jest wrażliwy na krzywdę ludzką, chce pomóc ubogim, tak rozumie powinność lekarza. Nie znajduje jednak zrozumienia w środowisku lekarzy warszawskich. Swoje idee próbuje realizować w Cisach, również bezskutecznie. W imię ideałów poświęci życie rodzinne i miłość do Joasi i postanawia leczyć ubogich w Zagłębiu.
Życie Judyma można podzielić na 5 etapów:
• Wczesne dzieciństwo i młodość – życie jego było w tym okresie trudne, był uzależniony od ciotki, a warunki w jakich żył (libacje alkoholowe) nie sprzyjały duchowemu i moralnemu rozwojowi. Judym wykazał upór i ambicję by wydostać się z tego środowiska
• Pobyt w Paryżu – interesuje się warunkami życia ubogich warstw, interesuje się sztuką w Luwrze poznaje Joannę Poborską
• Próby podjęcia pracy w Warszawie – zostaje asystentem w klinice chirurgicznej, zakłada prywatną praktykę, mimo że nikt tam nie przychodzi dyżuruje w określonych godzinach. Ciągle szuka drogi życiowej. Pragnie leczyć i zapobiegać chorobom, podnieść problem higieny, chce spłacić dług wobec grupy społecznej z której wyszedł. W wygłoszonym referacie, żąda by pracodawcy dbali o zdrowie pracowników, wywołuje to sprzeciw obecnych, kpią z referatu i postrzegania zawodu lekarza jako nakazu moralnego wobec wszystkich ludzi. Tomasz pragnie poświęcić się pracy, chce uzdrowić społeczeństwo polskie.
• Praca w Cisach – Chmielecki składa mu propozycję pracy, Judym wyjeżdża z Warszawy. Rozpoczyna działalność filantropijną. Do konfliktu dochodzi, gdy żąda likwidacji stawów będących przyczyną chorób miejscowej ludności. Choć komisja potwierdza ich szkodliwość Krzywosąd (administrator) i Węglichowski (lekarz, dyrektor zakładu) odmawiają likwidacji stawów. W czasie kłótni Judym wrzuca administratora do stawu. Zamiast działań opartych na kompromisach, filantropii i powolnym realizowani celów, Judym wybiera postawę nonkonformistyczną i radykalną, nie godzi się z istniejącym stanem rzeczy, chce z tym walczyć. Ponosi klęskę. Pozostaje wierny ideałom. Opuszcza Cisy nie mając żadnego planu na życie. W Cisach odnowił znajomość z Joanną, łączy ich duchowa więź, tym trudniej mu opuścić Cisy, myśli nad ułożeniem sobie życia z Joanną
• Pobyt w Zagłębiu – Judym jedzie do Zagłębia największego po Warszawie ośrodka przemysłowego. Podczas pobytu w Sosnowcu poznaje warunki życia robotników. Postanawia tam zostać i działać na rzecz poprawienia ich sytuacji, rezygnuje ze szczęścia z Joanną. Uważa, że musi walczyć sam. Boi się, że założywszy rodzinę poświęci się pomnażaniu majątku, a nie swojej idei. Nie umie pogodzić szczęścia osobistego i idei poświęcenia się dla polepszenia warunków życia najbiedniejszych.
System wartości bohatera
• Niezgoda na krzywdę społeczną
• Bezkompromisowa wierność raz podjętemu zadaniu
• Traktowanie zawodu lekarza jako nakazu moralnego
• Podporządkowanie szczęścia osobistego idei
• Odpowiedzialność za innych ludzi, poczucie konieczności poświęcania się dla ich szczęścia
• Ocena postawy – postaw Judyma nie podlega jednoznacznej ocenie. Można w jego działaniu i motywacjach odnaleźć elementy zasługujące na pochwałę, ale też takie, które budzą wątpliwości:
OCENA POZYTYWNA
• Wierność ideałom i raz podjętemu zadaniu
• Nonkonformizm, nieuleganie naciskom zewnętrznym
• Dążenie do zmiany rzeczywistości
• Idealistyczne traktowaniu zawodu lekarza
• Podjęcie walki ze złem i niesprawiedliwością społeczną
• Poświęcenie życia dla realizacji idei
OCENA NEGATYWNA
• Nadmierny emocjonalizm w działaniu
• Brak konkretnego planu działania
• Odrzucenie uczucia Joasi
• Nieumiejętność pozyskiwania sojuszników do realizacji swoich idei.

17. „Ludzie bezdomni” jako powieść modernistyczna.
SYMBOLIZM
• Symboliczne znaczeni tytułu. Tytuł można rozumieć dosłownie i metaforycznie. Dosłownie bezdomni są najbiedniejsi mieszkańcy Warszawy i Paryża. Metaforycznie ujęta bezdomność oznacza niemożliwość znalezienia sobie miejsca w życiu, bezdomność w sensie filozoficznym i psychologicznym, w tym rozumieniu bezdomni są wszyscy główni bohaterowie – Judym, Joasia Poborska, Korzecki, Les-Leszczyński
• Symboliczne sceny np. ukazanie rozdartej sosny, która symbolizuje rozdarcie duszy Judyma, konflikt odmiennych postaw moralnych, ból i cierpienie zadane samemu sobie
• Judym – symbol nonkonformizmu
• Korzecki – symbol dekadentyzmu
• Dzieła sztuki i przedmioty – Wenus z Milo symbol doskonałości, piękna, harmonii, miłości, boskości, obraz Rybak symbol krzywdy, cierpienia, nędzy, kwiat tuberozy symbol bezużytecznego piękna (tak określa Judym adoratora Natalii), krzyk pawia symbol śmierci (Judym słyszy go wyjeżdżając do umierającej kobiety)
NATURALIZM
• Opis brzydoty ludzi ubogich, ich zewnętrznego wyglądu
• Opis mieszkań i warunków życia
• Traktowanie człowieka jako części przyrody i natury
• Wpływ środowiska na człowieka – odpowiedzialność Judyma za środowisko z którego się wywodził
IMPRESJONIZM
• Zmienność przyrody i krajobrazu w zależności od światła, kolorów i cieni
• Odtwarzanie stanów uczuciowych bohaterów
NOWY TYP POWIEŚCI
• Ludzi bezdomnych można nazwać powieścią nastrojową, albo powieścią młodopolską
• Przełamanie zasad fabularności – wprowadzenie w obręb gatunku partii nastrojowych, symbolicznych, lirycznych
• Rozluźnienie kompozycji – przeskoki czasowe, inwersja, rozluźnienie związków przyczynowo-skutkowych (charakter albumowy)
• Synkretyzm – symbolizm, naturalizm, realizm, impresjonizm
• Wprowadzeni różnych typów narratora – narracja odautorska obiektywna, narracja pamiętnikarska w rozdziale zwierzenia narratorem jest Joasia, narracja z punktu widzenia Judyma jego poglądy są wielokrotnie przedstawiane, narracja z punktu widzenia żony Wiktora Judyma
• Indywidualizacja języka wypowiedzi
• Różnorodność stylistyczna
• Otwarte zakończenia – czytelnik nie wie, jakie będą dalsze losy bohatera

18. Obraz Warszawy i życia jej mieszkańców w „Lalce”, „Ludziach bezdomnych” i „Przedwiośniu”.
LALKA
ARYSTOKRACJA
• Tomasz Łęcki, jego córka Izabela, Baron Krzeszowski, prezesowa Zasławska, Baron Dalski, pani Wąsowska, Starski
• Zubożenie maskowane pożyczkami (Łęcki)
• Degeneracja moralna i społeczne (Krzeszowski wydaje pieniądze na kobiety i wyścigi)
• Traktowanie życia jak gry (Izabela)
• Pogardliwy stosunek do ludzi niższego pochodzenia (stosunek arystokracji do Wokulskiego)
• Brak zainteresowania sprawami kraju
• Brak przedsiębiorczości
• Niechęć do pracy
• Wewnętrzna pustka kobiet
• Ten krytyczny obraz jest wyrazem przekonania pisarz, że rola tej grupy społecznej skończyła się. Są to postacie wręcz karykaturalne, mężczyźni są niezdolni do działania, a kobiety sprzedajne i pozbawione moralności. Jedyną pozytywną postacią jest Zasławska, która doskonale prowadzi swoje gospodarstwo
MIESZCZAŃSTWO
Polacy
• Deklewski (fabrykant powozów, radca Węgrowicz (członek Towarzystwa Dobroczynności) Szprot (ajent handlowy), Rzecki
• Ludzie o niskim statusie materialnym
• Ciężko pracują na swoje utrzymanie, ale nie mają szans na dorobienie się większego majątku
• Pozbawieni przedsiębiorczości i inicjatywy
• Ich życie ogranicza się do pracy i towarzyskich dyskusji
• Rozmawiają o karierze, kłopotach Wokulskiego, polityce
• Negatywnie nastawieni do Żydów, obawiają się ich nadmiernej ekspansji ekonomicznej kraju
• Bierni niezdolni do czynu, atakują wszystkich, którzy potrafią skutecznie pomnażać swój majątek np. Wokulski
Niemcy
• Jan Mincel i jego synowcy Jan i Franc
• Jan – właściciel sklepu na Podwalu, u niego zaczynał karierę Rzecki
• Sumienny i zasadniczy
• Twardą ręką trzyma pracowników, za wszelkie przewinienia wymierza karę
• Oszczędny, solidny
• Wzorzec rodziny kupieckiej
• Czuje się związany ze społeczeństwem Polskim
Żydzi
• Henryk Szlangbaum, Dr. Szuman
• Pełnią znaczną rolę w życiu społeczeństwa Polskiego
• Solidarni, trzymają się razem, zamieszkują teren: Nalewek i ul. Święojerskiej
• Wielu odrzuciło ortodoksyjną wiarę i zasymilowało się ze społeczeństwem polskim
• Społeczeństwo polskie jest im niechętne
Inteligencja, studenci, naukowcy
• Maleski, Patkiewicz, pani Stawska, Geist, Ochocki
• Swoim wykształceniem i umiejętnościami usiłują zarobić na życie
LUDZIE BEZDOMNI
• Żeromski prezentuje życie najbiedniejszych mieszkańców Warszawy, mieszkających przy ulicy Ciepłej.
• Stamtąd wywodzą się bracia Judymowie
• Stojące tam domy są zrujnowane
• Ludzie biedni i obdarci, głodni, nie zachowują zasad higieny
• Życie sprowadzone do poziomu biologicznej wegetacji
• Pisarz eksponuje bród, nędze, smród, głupotę (stara chora psychicznie kobieta, stanowi cień człowieka, przywiązano ją do haka wbitego w ziemię)
• Aby przeżyć mieszkańcy ciepłej podejmują najpodlejsze prace, często ponad swoje siły.
• Ukazujące nieludzkie warunki pracy pisarz stara się eksponować także pewien rodzaj piękna np. opis pracy kowala
• Skutkiem tego stanu rzeczy są: choroby, wyniszczenie organizmu, przedwczesna śmierć
PRZEDWIOŚNIE
MNIEJSZOŚĆ ŻYDOWSKA
• Sytuacja tej grupy jest tragiczna
• Bieda
• Choroby
• Brudne, schorowane mizerne dzieci
• Żyją w okolicy Nalewki i Świętojarskiej
ROBOTNICY
• Ich los ukazany jest z punktu widzenia komunistów
• Nędza klasy robotniczej
• Wyzysk przez burżuazję
• Prześladowanie przez rząd, więzienie, tortury
• Brak oświaty
• Szerzenie się chorób
• Ostatnia scena pokazuje manifestację robotników, którzy stracili pracę i wszelkie perspektywy na życie, Żeromski określa ich jako „zbiedzony tłum”
KOMUNIŚCI
• Ukazani są w sposób pozbawiony sympatii (Antoni Lulek – zaniedbany, kaszlący)
• Posługują się demagogią i metodami agitacji
• Swoją ideologię uznają za jedyną słuszną, nie dostrzegają żadnych pozytywnych aspektów w odrodzonym państwie polskim
• Nienawidzą państwa polskiego i wszelkich przejawów państwowości
• Liczą na ogólnoświatową rewolucję robotników po której nastąpią rządy robotników

19. Tendencje naturalistyczne i ich rola w prozie Stefana Żeromskiego i Władysława Reymonta.
Opowiadania Żeromskiego
• Człowiek jako część przyrody, podlega prawom natury (opis pracy Gigałów)
• Opis trupa Szymona Winrycha i trupa jego konia, oraz ptaków żerujących na ich ciałach
• Opis pracy robotników w opowiadaniu Doktor Piotr
• Ukazywanie człowieka jako istoty podobnej do zwierzęcia, opis Obali i jego konia
Ludzie Bezdomni
• Opis brzydoty ludzi ubogich, ich zewnętrznego wyglądu
• Opis mieszkań i warunków życia
• Traktowanie człowieka jako części przyrody i natury
• Wpływ środowiska na człowieka – odpowiedzialność Judyma za środowisko z którego się wywodził
Chłopi
• Reymont korzysta z tradycji powieści naturalistycznej:
• Eksponuje związek człowieka z naturą
• Biologizm motywacji życiowej
• Rola pierwotnych instynktów w życiu jednostki
• Naturalistyczne opisy np. Kuba obcinający sobie nogę
• Eksponowanie brzydoty, biedy i nieszczęścia

20. Stefan Żeromski wobec tradycji romantycznej i pozytywistycznej.
Twórczość Stefana Żeromskiego, powstająca w głównej mierze w czasach Młodej Polski, niewiele miała wspólnego z modernistyczną koncepcją sztuki. Żeromski konsekwentnie sięgał po ówczesne techniki artystyczne (symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm), ale daleki był od akceptacji formuły "sztuka dla sztuki". Jego utwory z uporem poszukiwały rozwiązania najbardziej palących spraw narodowych i sięgały do przeszłości, aby uczyć na błędach historii. Podobnie jak twórcy romantyzmu i pozytywizmu, obarczał Żeromski literaturę odpowiedzialnością za naród, nakazując jej poszukiwanie rozwiązań, tworzenie wzorców i wytykanie błędów. W dziele podporządkowania twórczości sprawie narodowej pisarz miał za sobą dwie wielkie, przeciwstawne sobie propozycje: romantyczną i pozytywistyczną. Nie akceptował w pełni żadnej z nich. W "Popiołach" konsekwentnie demaskował romantyczne mity, a w wielu opowiadaniach ("Doktor Piotr", "Siłaczka") pokazał degradację ideałów pozytywistycznych wobec trudnych realiów rzeczywistości.
Żeromski rozpoczynał więc twórczość w momencie, w którym było wiadomo, że zarówno romantyzm, jak i pozytywizm nie sprawdziły się w praktyce. Nie liczące się z realiami romantyczne "mierzenie sił na zamiary" przyniosło więcej szkód niż korzyści. Rozsądny, ale na ogół ograniczony program pozytywistów prowadził do lojalizmu i wtapiał bohaterów w kapitalistyczną pogoń za pieniądzem. Skoro nie sprawdziły się dwie przeciwstawne koncepcje, to można by wzorem dekadentów uznać, że trzeciej po prostu nie ma i starać się uciekać od ponurej rzeczywistości w świat wartości artystycznych i tajemnic duszy. Żeromski jednak postawy takiej nie akceptował. Podjął więc jeszcze jedną próbę stworzenia programu narodowego, polegającą na prostym pomyśle połączenia dodatnich wartości dwu wielkich propozycji. Romantyzm przegrał, bo nie umiał liczyć się z rzeczywistością; pozytywizm, bo minimalizował rolę czynnika psychologicznego. Skoro tak, Żeromski zaproponował, aby pozytywistyczne koncepcje realizować z romantycznym oddaniem i poświęceniem. Jego program łączył więc działalność gospodarczą i oświatową z formułą osobowości, gotowej do najwyższych poświęceń w imię obranej sprawy. Działania podejmowane przez jego bohaterów przypominały wzorce z literatury tendencyjnej. Stanisława Bozowska, bohaterka "Siłaczki" (1891), ucząca dzieci w zapadłej wsi i pisząca podręcznik dla ludu, realizowała przecież dokładnie program "pracy u podstaw". Doktor Judym (bohater "Ludzi bezdomnych") i tytułowy bohater opowiadania "Doktor Piotr" (1894) - przekonani o obowiązku spłacenia długu środowisku, z którego się wywodzili bądź kosztem którego uzyskali wykształcenie, dążący do zapewnienia najbiedniejszym opieki lekarskiej i poprawy warunków sanitarnych - też realizowali pozytywistyczne idee. Żeromski pozostał zatem przy racjonalnej, odziedziczonej po poprzednim pokoleniu ocenie realiów i społecznych potrzeb. Proponował jednak zupełnie inny sposób ich realizacji. W tych samych utworach, które nawiązywały do programów pozytywistów, przedstawiał bowiem konformizm jego pierwszych realizatorów. Doktor Obarecki (bohater "Siłaczki"), który zaczynał od szczytnych ideałów, szybko dostosował się do warunków życia na prowincji i zajął skutecznym pomnażaniem majątku. Wykształcony inżynier Bijałkowski - modelowy niemal bohater wczesnej literatury pozytywistycznej - okazał się w opowiadaniu "Doktor Piotr" bezwzględnym i cynicznym dorobkiewiczem.
Zdaniem Żeromskiego, pozytywistyczne liczenie się z realiami zupełnie zawiodło. Stąd też swoim bohaterom nakazywał on romantyczne poświęcenie w realizacji społecznych działań. Konsekwencja Stanisławy Bozowskiej w realizowaniu "pracy u podstaw" kosztowała ją życie, doktor Piotr zostawił ojca, doktor Judym (bohater "Ludzi bezdomnych") skazał się na samotność, odrzucając uczucie kobiety, którą kochał, gdyż bał się, że potrzeba ustabilizowania rodziny przeszkodzi mu w działaniu na rzecz najbiedniejszych. Samotni, zbuntowani, konsekwentni, odrzucający szansę stworzenia własnego domu i poświęcający wszystkie wartości, z życiem włącznie, sprawie, którą uznawali za słuszną, bohaterowie Żeromskiego romantyczną formułę działania wprzęgali do realizacji pozytywistycznego programu społecznego. Połączenie dwu najbardziej wartościowych elementów kulturowej tradycji powinno zatem dać rezultaty. Tymczasem sam Żeromski zauważał, że jego bohaterowie są bezsilni w konflikcie z resztą społeczeństwa. Innego rozwiązania jednak nie widział. Konsekwentny moralista proponował więc szczytne wzory, zdając sobie sprawę, że mają niewielką szansę na realizację. Konieczność wyjścia poza krąg tradycji romantyczno-pozytywistycznej w tworzeniu programów społecznych zasugerował jednak dopiero w "Przedwiośniu" (1924).

21. Wskaż na przykładach związki Młodej Polski z literaturą romantyczną.
22. Styl utworów literackich okresu Młodej Polski.
23. Wyjaśnij tytuł i podtytuł komedii Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”.

24. Wyjaśnij pojęcie dulszczyzny i oceń to zjawisko.
dulszczyzna to postawa charakteryzująca się:
sposobem zachowania (na pokaz), myślenia (sądy jej są zawsze słuszne), sknerstwem, rezolutnością, władczą postawą, posiadaniem własnej, wypaczonej moralności; nieczułością; skąpstwem; surowością;
trzymaniem innych pod pantoflem;
W sztuce „Moralność pani Dulskiej” Gabriela Zapolska dokonuje rozprawy z drobnomieszczańską kołtunerią, której symbolem jest bohaterka tytułowa – pani Dulska. Od jej nazwiska utworzono pojęcie, będące nazwą określonej postawy, synonimem wszystkich negatywnych cech filistra i kołtuna. Dulszczyzna jest zespołem cech i postaw charakteryzującym się przede wszystkim podwójną moralnością – inną dla siebie i najbliższych, inną dla pozostałych ludzi oraz dbałością o pozory. Dulska myśli tylko o tym, co o niej powiedzą inni ludzie. „Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział” – mówi Dulska.
Dulszczyzna – określony typ człowieka – skąpego kosztem swoim i rodziny, prymitywnego; charakteryzuje go ciasnota horyzontów myślowych (wynika to z braku szacunku do kultury), hipokryzja, obłuda religijna, materializm, instrumentalne traktowanie drugiego człowieka (co ja od niego mogę mieć).

25. Różnorodność postaw i kierunków artystycznych w poezji młodopolskiej.

26. Uzasadnij przyznanie literackiej nagrody Nobla Władysławowi Reymontowi.
Twórczość Reymonta jest zróżnicowana pod względem tematyki, formy literackiej oraz nierówna pod względem swej wartości. W swych powieściach obyczajowych zawarł elementy krytyki społecznej. Władysław Reymont jest laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1924. Otrzymał ją za powieść "Chłopi". Kontrkandydatem Reymonta do tej nagrody był Stefan Żeromski, uznawany za wybitniejszego pisarza, jednak jego osoba została odrzucona przez Komitet Noblowski, uzasadniając to jego antygermanizmem.

27. Określ rodzaj stylizacji językowej występujące w „Chłopach”, podaj definicję oraz określ funkcje, jakie pełni ona w powieści.

14.Obraz niedoli polskiej w opowiadaniach Stefana Żeromskiego.
Echa walki narodowo-wyzwoleńczej w utworach Stefana Żeromskiego.
Stefan Żeromski pisarz narodowych oczekiwań (problematyka patriotyczna, etyczna i społeczna).
Tytuł Problematyka Plan wydarzeń
Doktor Piotr
Ukazane są różne postawy wobec życia i nowej rzeczywistości. Utwór nie zawiera jednoznacznych ocen. Pisarz stawi swoich bohaterów przed trudnymi wyborami. Dominik Cedzyna – (zdeklasowany szlachcic) w imię miłości do syna przekracza granice moralne. Oszukuje pracowników, a uzyskane pieniądze przeznacza na edukację Piotra. Pragnie powrotu syna, bez niego czuje się samotny. Nie widzi w swoim postępowaniu nic złego, kieruje się miłością, jednak jego czyny są niemoralne. Nie zostaje on jednoznacznie oceniony. Gdy prawda wychodzi na jaw traci syna, gdyż wyjeżdża on by odrobić dług, jego poświęceni idzie na marne. Zostaje z poczuciem winy, chcąc odzyskać syna traci go. Zubożały szlachcic, traci majątek na skutek represji po powstaniu, traci też pozycję społeczną, musi pracować, zachowuje poczucie własnej godności, nie umie odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Piotr Cedzyna – (inteligencja) bezkompromisowy. Kocha ojca, chce z nim zostać, ale gdy dowiaduje się, że ojciec finansował jego edukację okradając innych, postanawia spłacić dług. Nie chce ofiary ojca, gdyż wiąże się ona z krzywdą innych ludzi. Jest młody i wykształcony, stoi u progu kariery naukowej, doceniany tylko za granicą Teodor Bijakowski – (kapitalista) skoncentrowany na pomnażaniu majątku. Przyjmuje twarde prawa kapitalistyczne, odrzuca sentymenty. Pochodzi z ubogiej rodziny. Robotnicy i chłopi – nic nie zyskali na przemianach, pracują w ciężkich warunkach za minimalną płacę. Nie mają możliwości obrony własnych interesów Piotr pisze do ojca o propozycji pracy w charakterze asystenta znanego chemika Historia Piotra: wyjazd za granicę, studia, poszukiwania pracy w kraju Historia Dominika: zubożenie jego rodu i ogólna degeneracja szlachty, praca u Bijakowskiego, odkładanie pieniędzy na studia, tęsknota z synem. Historia Teodora Bijakowskiego: dzieciństwo w rodzinie szymkarza, pomoc bogatej damy, studia, gromadzenie majątku Powrót Piotra, odkrywa on że ojciec wypłacał robotnikom mniej niż powinien by zaoszczędzić na jego studia. Rozpacz Dominika z powodu wyjazdu syna
Zmierzch Gibałowie reprezentują los najbiedniejszych. Zmuszeni są pracować ponad własne siły przy wywozie torfu, z czasem zatracają cechy ludzkie. Praca pozwala im jedynie na skromną egzystencję, pozbawia ich możliwości godnego życia. Macierzyński instynkt Gibałowej musi zejść na dalszy plan wobec konieczności zarabiania na życie Ciężka praca Gibałów Przeszłość: względni dobre położenie ubogich chłopów, nowy dziedzic i jego działalność gospodarcza Niepokój Gibałowej o dziecko pozostawione bez opieki. Opis zmierzchu
Zapomnienie Bohater utworu Wincenty Obala, pozostaje zależny od dziedzica – Alfreda. Nieurodzajny kawałek ziemi, który posiada nie jest w stanie go wyżywić, nie stać go nawet na trumnę dla syna. Kradzież drewna to konieczność. Sytuacja ekonomiczna i społeczna zmusza chłopa do czynów nagannych z moralnego punktu widzenia. Pisarz w utworze tym kreśli ponury obraz rzeczywistości wsi polskiej końca XIX wieku, w której chłopi żyją w strasznej nędzy, nie mają możliwości obrony swoich interesów. Gajowy Lalewicz prowadzi dziedzica i narratora na polowanie. Spotkanie z Obalą, który kradnie deski. Naturalistyczny opis chłopa. Obala wyjaśnia, że kradnie drewno na trumnę dla syna. Motyw wronich piskląt wyrzuconych z gniazda - symbol zapomnienia`
Rozdziobią nas kruki i wrony Autor podejmuje problematykę powstania styczniowego, zastanawia się nad przyczynami jego upadku. Głównej przyczyny dopatruje się w niechęci części społeczeństwa wobec powstania, a przede wszystkim braku solidarności między chłopami i szlachtą. Na zasadzie kontrastu ukazane są postaci: Szymona Winrycha (szlachcic, powstaniec) i chłopa, który okrada trupa tego pierwszego. Autor określa jego czyn jako zemstę za wieloletnie niewolnictwo i szerzenia ciemnoty, hańbę i cierpienie ludu. Brak świadomości narodowej wśród chłopów Powstańcza działalność Szymona Winrycha. Okoliczności spotkania z rosyjskim oddziałem. Rewizja wozu i ubrania powstańca. Brutalne zamordowanie Winrycha. Martwe ciało człowieka i konia żerowiskiem kruków i wron. Ograbienie ciała powstańca przez chłopa z pobliskiej wsi.