Związki psychotyczności z twórczością

PSYCHOTYCZNOŚĆ I OTWARTOŚĆ

Trójczynnikowa teoria osobowości Eysencka operuje trzema wymiarami: ekstrawersja-introwersja (E), heurotyczność-stabilność emocjonalna (N) i psychotyczność superego (P). Wszystkie próbowano korelować z twórczością, ale tylko psychotyczność wykazuje systematyczne, pozytywne związki ze zdolnościami twórczymi.

Eysenck i jego zwolennicy tłumaczą związki psychotyczności z twórczością na gruncie teorii cechy P (psychotyczność superego). Uważają oni, że odzwierciedla ona nonkonformistyczne tendencje osobowości, skłonność do łamania reguł i zachowań sprzeciwiających się przyjętym normom społecznym. Tendencja ta może przybrać trzy formy: patologiczną, antyspołeczną lub twórczą. W każdym przypadku mamy do czynienia z cechą źródłową, która może ujawnić się poprzez zachowanie zaburzone (głównie w postaci objawów typowych dla schizofrenii lub schizotypii), zachowanie antyspołeczne (np.przestępcze) albo zachowanie polegające na tworzeniu nowych, wartościowych dzieł. Autor tej teorii skłonny jest przyjąć, że o „wyborze” jednej z trzech form ekspresji cechy P decyduje układ wzmocnień ozytywnych i negatywnych jakie jednostka otrzymuje od innych ludzi za swe zachowania.

ZABURZENIA ZACHOWANIA
Związki „geniuszu z obłąkaniem” od dawna fascynowały psychologów i szerokie kręgi odbiorców sztuki. Przykłady wybitnych twórców dotkniętych chorobą psychiczną, np. Van Gogh stanowiły podłoże obiegowych sądów, że twórczość i zaburzenia zachowania zawsze idą w parze.

Stosunkowo dobrze zbadano związki twórczości z zaburzeniami afektywnymi, jedno- lub dwubiegunowymi. Osoby twórcze znacząco częściej niż nietwórcze cierpią na obniżenie nastroju, czasem na poziomie psychotycznym. Częściej też zapadają na psychozę maniakalno-depresyjną lub lżejsze formy dwubiegunowych wahań nastroju. Tendencję taką można obserwować również wśród członków rodzin osób twórczych.

Stany maniakalnego pobudzenia niewątpliwie pomagają generować pomysły, ale utrudniają ich realistyczną ocenę. Być może osoba twórcza „musi” najpierw wejść w nienaturalnie podwyższony nastrój, by móc swobodnie i bez ograniczeń generować pomysły. Potem jednak „musi” popaść w depresję, by poddać je surowej ocenie. Niewykluczone, że maniakalne pobudzenie jest niezbędne jako źródło energii, natomiast przygnębienie i obniżenie nastroju jest skutkiem wyczerpania sił witalnych organizmu, zaangażowanego w długotrwały proces tworzenia.