Obligacje, weksel, poręczenia i gwarancje udzielane przez skarb państwa

Papiery wartościowe regulują przepisy kodeksu cywilnego art. 921 (6) „ Jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest zobowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty”. Przepis ten nie wprowadza ogólnej definicji papieru wartościowego. Wobec braku ustawowej definicji doktryna sama podjęła próbę zdefiniowania tejże definicji.
W szerokim tego słowa znaczeniu papierem wartościowym określa się więc te, co do których posiadanie dokumentu jest niezbędne dla realizacji ucieleśnionego w nim uprawnienia. Do tej grupy zaliczyć możemy:
- papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne na sumy oznaczone płatnie we wskazanych terminach – obligacje, listy zastawne, czeki, weksle.
- papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne uwarunkowane przez zajście zdarzeń losowych – losy loteryjne, polisy ubezpieczeniowe.
- dokumenty reprezentujące prawa udziałów w spółkach handlowych kapitałowych – sp. Z o.o., sp. akcyjnych (akcje).
- papiery reprezentujące uprawnienia do rozporządzenia towarami powierzonymi pieczy wystawcy dokumentu – dowody składowe, konosamenty, i dowody ładunkowe.
- zapisy długu na okaziciela, pod warunkiem, że przepisy nie stanowią inaczej.
Do papierów wartościowych w znaczeniu węższym należą zaś te, co do których z mocy szczególnych przepisów prawa istnienie możliwości ich zbywania z tym skutkiem, że nabywca w dobrej wierze papieru od osoby, na którą wskazuje dokument, nabędzie uprawnienie ucieleśnione w dokumencie, choćby zbywca nie był rzeczywiście uprawnionym. Ogólną regulację w tym zakresie wprowadzają przepisy KC od art. 921 (6) – 921 (16).
Podstawowa postać i forma papierów wartościowych:
- ma postać dokumentu, określonego przepisami prawa
- zawiera określone w nim prawa majątkowe
- jest dokumentem zbywalnym
- ma postać legitymizacji praw majątkowych
Cechy wspólne papierów wartościowych:
- papier wartościowy potwierdza i gwarantuje prawa majątkowe
- obrót papierami wartościowymi ma charakter masowy
- łatwa wzajemna wymienialność papierów wartościowych
- prosty sposób przenoszenia wartości np. gotówka – obligacje – akcje – gotówka – weksle
Podstawowy podział papierów wartościowych ze względu na sposób przenoszenia praw
- imienne
- na zlecenie
- na okaziciela
Przeniesienie praw na inną osobę w każdym powyższym przypadku jest inny, ale wiąże się zawsze z wydaniem jej odpowiedniego papieru wartościowego.
Grupy papierów wartościowych:
Papiery wartościowe towarowe, papiery wartościowe pieniężne, papiery wartościowe kapitałowe.
- kwity składowe – czeki, obligacje
- kwity załadowcze – weksle, akcje
- konosamenty – bony skarbowe
Skarbowe papiery wartościowe zgodnie z art. 87 ust.1 ustawy o finansach publicznych są papierami wartościowymi, w których „Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny”.
Skarbowe Papiery Wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitu zadłużenia, określonego w ustawie budżetowej. Opiewają na świadczenia pieniężne, mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:
- krótszym niż jeden rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe).
- nie krótszym niż jeden rok, do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe.
Ustawa o obligacjach (Dz. U. z 2001 r., Nr 120, poz. 1300) definiuje obligacje w następujący sposób:
„Obligacja – jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym eminent (spółka wypuszczająca akcje lub obligacje) stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji czyli obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełniena określonego świadczenia”. Są to papiery wartościowe masowego obrotu, występują wiec w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają ich posiadaczowi żadnych uprawnień względem eminenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach.
Obligacje możemy podzielić ze względu na:
- rodzaj eminenta – emitowane przez Skarb Państwa, korporacje bądź np. gminy lub miasta (obligacje komunalne).
- okres do wykupu – jest to liczba lat w których eminent zobowiązuje się do wywiązania z obowiązku jakie nakłada na niego obligacja czy wykup obligacji. Wyróżniamy tutaj następujące terminy: krótkoterminowe (do 1 roku – rynek pieniężny) , średnioterminowe(od 1 do 5 lat), długoterminowe (od 5 do 30 lat).
- wartość nominalna i oprocentowanie obligacji – w obligacjach emitowanych przez Skarb Państwa oprocentowanie uzależnione jest od stopy inflacji tutaj wyróżnić możemy stałe, zmienne, indeksowe, zerowe oprocentowanie.
- opcje dodatkowe – obligacje mogą być obarczone klauzulami np. prawo do przedterminowego wykupu obligacji przez eminenta.
- poziom ryzyka inwestycyjnego – mierzony jest jakością kredytowa.
Podstawowe treści obligacji:
- podstawy prawne emisji
- nazwa eminenta
- nazwa obligacji i cel emisji
- wartość nominalna – wartość określona przez eminenta, wymieniona w obligacji, stanowi kwotę wykupu eminenta, jest podstawą naliczania odsetek.
- numer serii i numer kolejny obligacji
- wysokość oprocentowania
- data od której nalicza się oprocentowanie
- termin i miejsce wpłaty oprocentowania
- warunki wykupu
- zakres i forma zabezpieczenia
- miejsce i data wystawienia
- podpis osób uprawnionych
Podstawowe funkcje obligacji:
- pożyczkowa – eminent uzyskuje kapitał, którym może dysponować.
- lokacyjna – inwestor ma możliwość ulokowania wolnych środków w stosunkowo bezpieczny, a wiec i atrakcyjny papier wartościowy.
- płatnicza – posiadacze obligacji mogą regulować nimi własne zobowiązania.
- promocyjna – finansowanie projektów inwestycyjnych za pomocą obligacji zwiększa zainteresowanie inwestorów gmin.
- prywatyzacyjna – nabywca obligacji zyskuje prawo do ich wymiany na akcje przedsiębiorstw komunalnych, bądź na inne składniki mienia komunalnego, np. mieszkania. Emisja obligacji może mieć charakter publiczny lub niepubliczny. W przypadku emisji publicznej zawarta jest ona w Ustawie o powszechnym obrocie papierami wartościowymi oraz w Ustawie o obligacjach. Głównymi wymogami tej formy pozyskiwania kapitału na realizację projektów inwestycyjnych są przede wszystkim: sporządzenie prospektu emisyjnego, uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, złożenie obligacji do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych i Giełd oraz zapewnienie szeregu obowiązków z zakresu upowszechniania informacji dotyczących eminentna.
Wybór emisji publicznej wydłuża okres sprzedaży obligacji komunalnych o dodatkowe kilka miesięcy także w Polsce przeważa emisja niepubliczna, gdyż jest szybsza, tańsza, i łatwiejsza organizacyjnie. Emisja niepubliczna może być skierowana do maksymalnie 300 adresatów więc wyklucza to reklamę w mediach. Proces przygotowania obejmuje kilka etapów:
- etap przygotowawczy – identyfikacja potrzeb i wypracowanie wstępnej koncepcji
- poinformowanie o zamierzonej emisji odpowiedniego organu
- wybór agenta z zastosowaniem procedur przetargowych określonych przez ustawę o zamówieniach publicznych
- przyjęcie uchwały przez odpowiedni organ
- przygotowanie przez agenta emisji, przy współudziale eminenta, propozycja nabycia obligacji
- skierowanie propozycji nabycia emitowanych obligacji do indywidualnych adresatów
Bon skarbowy – nazywane inaczej wekslami skarbowymi jest to dłużny papier wartościowy Skarbu Państwa. Służą one zaciąganiu przez Skarb Państwa krótkoterminowego kredytu na sfinansowanie deficytu budżetu państwa. Oprocentowanie bonów ma charakter stały, dyskontowy (dochodem jest różnica pomiędzy ceną zakupu, a wartością nominalną bonu).
Emisję bonów skarbowych reguluje rozporządzenie ministra finansów z dnia 26 czerwca 2006r. w sprawie emitowania bonów skarbowych.
Weksle skarbowe jak wcześniej zostało napisane są krótkoterminowe wiec emitowane, są na okresy:
- 4 tygodni
- 8 tygodni
- 13 tygodni
- 26 tygodni
- 39 tygodni
- 52 tygodni
Ustawa umożliwia emisję weksli skarbowych również w terminie wykupu 1 dzień, 2 dni, 14 dni z tą klauzulą że nabywcą może być tylko i wyłącznie Narodowy Bank Polski. Bony skarbowe oferowane są w trzech nominałach 10tyś. zł, 100tyś. zł, 1mln. zł. Agentem emisji sprzedaży bonów skarbowych jest Narodowy Bank Polski. Informacje o wynikach aukcji drukowana jest następnego dnia w „Rzeczpospolitej”. Natomiast dokonanie zapłaty i otrzymanie bonu następuje w drugim dniu po aukcji w oddziałach okręgowych NBP. Bon skarbowy wygasa jeżeli nie zostanie przedstawiony do wykupu w ciągu roku od daty wykupu. Jeden inwestor może maksymalnie złożyć 5 ofert na bon w danym terminie. Podstawową zaletą bonów skarbowych jest to, że należą do pewnych inwestycji, ponieważ nie ma niebezpieczeństwa niewypłacalności eminenta gdyż, zakłada się, że Skarb Państwa nie może zbankrutować – odpowiada całym swoim majątkiem.
Gwarancje i poręczenia są specyficzną formą pomocy publicznej, oprócz długofalowych korzyści i pewnych dochodów budżetowych mogą stać się istotnym obciążeniem państwa i spowodować wzrost długu publicznego.
Zasady udzielania poręczeń i gwarancji przez Skarb Państwa określa ustawa z 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne.
Skarb Państwa może poręczać:
- spłatę kredytów
- wykonanie zobowiązań z obligacji
- wypłaty odszkodowań za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty muzealne
oraz udzielać gwarancji spłaty kredytów lub naprawiania szkód. Przez to ostatnie pojęcie rozumie się zobowiązania do pokrycia przez Skarb Państwa strat, jakie inwestorzy krajowi lub zagraniczni na skutek niewykonania przez przedsiębiorstwa państwowe, spółki z dominującym kapitałem Skarbu Państwa, lub przez organy administracji publicznej postanowień czy umów związanych z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych oraz szkód powstałych w wyniku wprowadzenia zakazu transferu zysków lub zakazu wymiany waluty krajowej. Taki rodzaj gwarancji budzi szczególne zaufanie zagranicznych inwestorów, gdyż to Skarb Państwa bierze na siebie ryzyko związane z niewłaściwym działaniem podmiotów skarbowych czy zmianach w przepisach regulujących obrót kapitałowy czy dewizowy.
- poręczeń i gwarancji udziela w imieniu Skarbu Państwa Rada Ministrów na wniosek Ministra Finansów
- Minister Finansów może udzielić poręczeń i gwarancji pod warunkiem że, kwota ta nie przekracza 30 mln. euro oraz dotyczy to co najwyżej 60% kwoty kredytu wraz z odsetkami
- poręczenia i gwarancje udzielane są terminowo i z góry co do określonej kwoty
- Skarb Państwa może udzielać poręczeń i gwarancji wyłącznie na cele inwestycyjne związanych z rozwojem infrastruktury, rozwojowi eksportu, ochronie środowisk, restrukturyzacji prywatyzowanych przestiębiorstw państwowych, lub wdrażaniu nowych technologii a także finansowaniu zakupu materiałów do produkcji eksportowej charakteryzującej się długimi cyklami produkcyjnymi.
- Skarb Państwa pobiera opłatę prowizyjną w wysokości 0,2% do 2% kwoty kredytu objętej poręczeniem lub gwarancją oraz 1% kwoty poręczanych obligacji.
- Skarb Państwa może również udzielać regwarancji spłaty kredytu zaciągniętego przez podmiot uprawniony do ubiegania się o poręczenie lub gwarancję Skarbu Państwa. Opłata prowizyjna wynosi od 0,1% do 1% gwarantowanej kwoty.
- limit kwot, na poręczenia i gwarancje określa corocznie, z wyodrębnieniem kwoty gwarancji naprawienia szkód, ustawa budżetowa.
Niezależnie od poręczeń i gwarancji zawartych w ustawie mogą one być udzielanie także na podstawie ustaw szczególnych:
- o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym
- o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „PKP”
- o objęciu poręczeniami Skarbu Państwa spłaty niektórych kredytów mieszkaniowych
- o restrukturyzacji hutnictwa żelaza i stali.
Ustawa o finansach publicznych dopuszcza udzielanie poręczeń przez jednostki samorządu terytorialnego:
- w granicach kwot określonych w uchwale budżetowej
- do określonej kwoty
- z określonym terminem ważności
Szczególną formą poręczeń Skarbu Państwa są poręczenia udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych oraz ubezpieczenia kredytów eksportowych od ryzyk niehandlowych udzielane przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych.