Gospodarka i gospodarowanie

RYNEK I JEGO FUNKCJONOWANIE (POJĘCIE I ELEMENTY RYNKU, CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT I PODAŻ, PRAWO POPYTU I PODAŻY, CENA RÓWNOWAGI, FUNKCJONOWANIE MECHANIZMU RYNKOWEGO)

RYNEK – to całokształt stosunków między sprzedającymi czynniki wytwórcze oraz wytworzone dobra i usłu-gi a kupującymi je.

ELEMENTY RYNKU – popyt, podaż i cena

POPYT – reprezentują go na rynku kupujący (konsumenci) – jest to zapotrzebowanie na dobra i usługi, które ma pokrycie w posiadanych zasobach pieniężnych. Popyt to nie tylko chęć, ale możność nabycia dobra lub usługi po określonej cenie.

PODAŻ – ilość dóbr i usług zaoferowanych do sprzedaży. Podaż na rynku reprezentują producenci.

CENA – cokolwiek, z czego musimy zrezygnować dokonując zakupu jednostkowego określonego dobra lub usługi

Podstawą decyzji zarówno konsumentów, jak i producentów jest nie cena absolutna (czyli kwota pieniędzy, którą musimy wydać na zakup np. butów, telewizora. 1 kg jabłek itp.), ale cena relatywna, a więc ilość dóbr i usług, którą poświęcamy w momencie zakupu jednostki określonego dobra lub usługi (np. co mogę kupić za paczkę papierosów ...)

PODSTAWY KSZTAŁOWTANIA CEN
1. koszt wytworzenia i sprzedaży – nakłady pracy ludzkiej, zasobów naturalnych, niektóre podatki i opłaty
2. wielkość popytu
3. konkurencja

RODZAJE CEN
1. ze względu na sposób ustalenia
· cena wolnorynkowa (zasadnicza) – jest samodzielnie ustalana przez przedsiębiorców i sprzedaw-ców
· cena monopolowa narzucane przez przedsiębiorstwo, które nie ma konkurencji
· cena urzędowa ustalana przez państwo, przy czym może mieć charakter ceny minimalnej (np. prąd), maksymalnej (np. papierosy) oraz sztywnej, co oznacza że ściśle określonej (np. czasopisma)
2. ze względu na szczebel obrotu
· cena skupu – dot. produktów leśnych, rybołówstwa, surowców wtórnych (odpadów użytkowych)
· cena zbytu – ustalane przez producenta
· cena hurtowa – cena zbytu powiększona o marżę, która ma pokryć koszty i zysk hurtownika
· cena detaliczna – cena hurtowa powiększona o marżę detalisty
IM WIĘCEJ POSREDNIKÓW MIĘDZY PRODUCENTEM A KONSUMENTEM, TYM WIĘKSZA CENA
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT – czyli popyt rynkowy
1. cena
2. dochody konsumenta
3. dochody wpływają także na strukturę popytu.
Tylko dlatego, że więcej zarabiam, nie kupię przecież więcej chleba, soli, pasty do zębów, czy koszul (itp., itd.), ale skieruję swoje zainteresowania na lepsze gatunki np. wędlin, kosmetyków, zacznę oszczędzać na sprzęt RTV, pomyślę o wyjeździe na wczasy itp.
4. liczba i struktura demograficzna ludności (kobiety, mężczyźni, ludzie starsi, dzieci, młodzież, ludzie pra-cujący, bezrobotni, renciści, emeryci – jesteśmy krajem o największym poziomie rencistów, którym pań-stwo musi wypłacać świadczenia)
5. jeżeli spada liczba urodzeń to najpierw spada popyt na odzież dla dzieci, kosmetyki dziecięce, wózki dziecięce, w dalszej kolejności na przybory szkolne, podręczniki itd.
6. ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych.
Dobra substytucyjne zastępują się w zaspakajaniu określonej potrzeby. Dobro substytucyjne może być bliższe lub dalsze np. wołowina jest bliższym substytutem wieprzowiny niż np. ryby, choć wszystkie za-spakajają potrzebę głodu. Jeżeli cena jakiegoś dobra wzrasta (np. wołowiny), to rośnie popyt na dobra substytucyjne, które stają się relatywnie tańsze, choć ich cena nie zmieniła się.
Dobra komplementarne – uzupełniają się w zaspokojeniu określonej potrzeby. Jeżeli cena mieszkań spadnie, czyli wzrośnie popyt na np. meble, dywany, sprzęt AGD, glazurę, terakotę, panele, itd.
Klasyczne dobro komplementarne – drożeją samochody – spada popyt na benzynę.
7. indywidualne gusty i upodobania
8. efekt naśladownictwa i demonstracji.
Są konsumenci, którzy chcą zademonstrować przynależność do danej grupy społecznej lub zawodowej (np. biznesmeni, którzy mają swój styl, młodzież ...)
9. konsumenci zwani snobami chcą wyróżnić się spośród większości konsumentów, stąd też ich popyt kształtuje się w odwrotnym kierunku niż większości. Jeżeli cena danego dobra spadnie do poziomu do-stępnego dla mniejszości, oni wycofują się z rynku (przykład – telefony komórkowe ...)
10. moda
11. reklama
12. pozostałe czynniki – nikt nie kształtuje ich, ponieważ nie wiadomo co może przynieść życie (np. wzrost przestępczości, epidemie, warunki klimatyczne, odkrycia naukowe, rekomendacje znajomych itp.)

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE PODAŻ – czyli podaż rynkowa
1. cena
2. koszty produkcji – wzrost cen, energii elektrycznej, surowców, materiałów, spowoduje obniżenie produk-cji – spodziewany zysk będzie niższy. Kiedy wzrośnie cło zmniejszy się podaż np. na banany, pomarań-cze, kakao itp. Podobnie oddziaływają podatki i cła.
3. technologie produkcji – nowoczesne technologie wymagające zaangażowanie mniejszego kapitału ludz-kiego, podnoszą jakość produktu i obniżają koszty, a więc zwiększają podaż.
4. potencjał produkcyjny (wielkość produkcji)
5. pozostałe czynniki (warunki atmosferyczne, płody rolne, ryby, możliwości przewidywania cen i wiele innych)

PRAWO POPYTU – wyraża zależność pomiędzy ceną a popytem, która jest odwrotnie proporcjonalna. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, a w miarę spadku ceny popyt wzrasta.
Graficzną prezentacją prawa popytu jest krzywa popytu.

Z uwagi na odwrotną proporcjonalność zależność między ceną a popytem, krzywa popytu ma nachylenie negatywne (albo ujemne). Każda zmiana ceny powoduje przesuwanie się popytu wyłącznie wzdłuż krzywej popytu.

Niecenowe czynniki kształtujące popyt powodują:
1. przesuwanie się krzywej popytu w górę (czyli w prawo) – są to korzystne czynniki np. wzrost dochodu, moda
2. przesuwanie się krzywej popytu w dół (czyli w lewo) – są to czynniki mniej korzystne

PRAWO PODAŻY – wyraża zależność pomiędzy ceną a podażą, która jest wprost proporcjonalna. Wzrost ceny powoduje wzrost podaży, natomiast spadek ceny – spadek podaży.
Graficzną prezentacją prawa podaży jest krzywa podaży.

Podobnie, jak w przypadku prawa popytu, każda zmiana ceny powoduje zmianę (przesuniecie) ceny podaży wyłącznie wzdłuż krzywej podaży.

Wszystkie niecenowe czynniki oddziaływujące na podaż powodują przesuwanie się krzywej podaży w:
1. górę – czynniki niekorzystne
2. dół – czynniki korzystne

CENA RÓWNOWAGI (równowaga rynkowa) – popyt i podaż reprezentują dwie strony uczestników wymia-ny: popytu – kupujący oraz podaży - sprzedający. Na rynku następuje spotkanie nabywców i sprzedawców i określenie relacji między wielkością popytu i podaży przy różnych cenach.
Na rynku działa mechanizm doprowadzający do tzw. punktu równowagi rynkowej.

FUNKCJONOWANIE MECHANIZMU RYNKOWEGO (???)
Relacje konsumentów i producentów zmieniają się w odwrotnych kierunkach w przypadku zmiany ceny. Wysoka cena jest korzystna dla producentów, gdyż zwiększają rentowność produkcji (przynosi większy zysk), ale niekorzystna dla konsumentów, gdyż zmniejszają siłę nabywczą pieniądza tzn. za tę samą kwotę można kupić coraz mniej dóbr i usług
Na rynku funkcjonuje mechanizm, który doprowadza do stanu równowagi
1. równowaga rynkowa
2. popyt = podaż to cena constans ↓↑ (stoi w miejscu)

Do zachwiania stanu równowagi dochodzi na skutek jednej z dwóch sytuacji


Popyt > podaż
↓
cena rynkowa wzrasta
↓

Popyt < podaż
↓
cena rynkowa wzrasta
↓









Ceny kształtuje rynek, a nie producenci. Miarą wrażliwości na zmianę cen jest elastyczność podaży i po-pytu. Popyt jest elastyczny, gdy procentowa zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany cen np. ceny spadają o 10% a popyt wzrasta o 30%. Popyt jest elastyczny w przypadku rynku meblowego, odzie-żowego, obuwniczego i nieelastyczny w przypadku używek, niektórych leków i artykułów żywnościowych.



POJĘCIE PRODUKTU KRAJOWEGO I PRODUKTU NARODOWEGO

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) – to wartość wytworzonych w danym okresie dóbr finalnych (ofero-wanych ostatecznym nabywcom) wytworzonych w granicach danego kraju, zarówno przez krajowe jak i za-graniczne czynniki wytwórcze, a więc przez polskie, jak i zagraniczne przedsiębiorstwa, które mają swoją siedzibę w Polsce .

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) – to wartość wytworzonych dóbr finalnych przez krajowych przed-siębiorców zarówno w kraju, jak i zagranicą, a więc przez polskich przedsiębiorców zarówno w kraju jak i zagranicą.

PKB
+ eksport
– import
= PNB

W celu uniknięcia pułapki wielokrotnego liczenia tych samych dóbr (np. sumowanie produkcji stali z produk-cją samochodów, gdzie ta stal została wykorzystana), PKB uwzględnia tylko wartość dodatnią przez każde przedsiębiorstwo
przykład:
1) kopalnia wydobywa rudę żelaza i sprzedaje hucie za 100
2) huta produkuje blachę i sprzedaje producentowi samochodów za 300
3) producent samochodów produkuje samochód i sprzedaje za 500
Produkt globalny = 900
PKB = 100 + (300 – 100) + (500 – 300) = 500

Stopa wzrostu PKB jest podstawowym miernikiem kondycji gospodarczej kraju. W celu ustalenia stopy wzrostu gospodarczego (PKB) należy rozróżnić PKB nominalny (czyli liczony wg cen okresu bieżącego – np. cen z 2003 r.) i PKB realny (czyli liczony wg cen okresu bazowego – np. wg cen 2002 r.). Miernikiem wzrostu cen w danym okresie jest deflator PKB

Stopa wzrostu gospodarczego pozwala porównywać gospodarki poszczególnych krajów. Bardziej do-kładnym miernikiem wzrostu poziomu życia w poszczególnych krajach po sprowadzeniu do wspólnej waluty (np. dolarów) jest PKB per capita – na głowę mieszkańca.

PKB można ustalić trzema sposobami:
1. produktywną – suma wartości dodanych wszystkich przedsiębiorstw
2. wydatków (wydatkową) – wydatki gospodarstw domowych, państwa, przedsiębiorstw na nabycie dóbr i usług finalnych
3. dochodową – dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw ze sprzedaży dóbr i usług finalnych
Nie uwzględnia się w liczeniu PKB
· podatków
· dotacji
· rent, emerytur i zasiłków – nie towarzyszy im w zamian przepływ dóbr i usług



PRZYCZYNY, RODZAJE I SKUTKI BEZROBOCIA

BEZROBOCIE – to stan, w którym osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia nie mogą znaleźć zatrud-nienia (podaż > popyt)

RODZAJE BEZTOBOCIA
1. frykcyjne (naturalne) – występuje w każdej gospodarce. Jest związane ze zdobyciem kwalifikacji (absol-wenci szkół ponadgimnazjalnych wkraczających na rynek pracy), a także zmiana kwalifikacji, zawodu i miejsca zamieszkania, poszukiwaniem lepszej, wyżej płatnej pracy
2. koniunkturalne (cykliczne) – pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej
3. strukturalne – powstaje na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pra-cy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu (np. kowal, cieśla).
Dot. określonych gałęzi, zawodów w wyniku zanikania popytu na wyroby tych gałęzi. W Polsce dot. to gł. górnictwa, wcześniej poupadały zakłady włókiennicze.
4. klasyczne – ludzie nie akceptują stawek wynagrodzenia, zwłaszcza gdy są one niewiele wyższe od za-siłku dla bezrobotnych
5. technologiczne – wynika z postępu technicznego. Postęp techniki ma charakter praco-oszczędny, dąży do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.
6. ukryte – przerost zatrudnienia, obecnie gł. w rolnictwie, dlatego nazywane jest też agrarnym
7. chroniczne (stałe) – dot. gł. osób o niskim poziomie wykształcenia, niepełnosprawnych i w podeszłym wieku
8. sezonowe – gł. w rolnictwie i turystyce. W okresie zimy w turystyce i rolnictwie jest mniej pracy niż np. latem

SKUTKI BEZROBOCIA
1. marnotrawstwo czynników wytwórczych – 1% bezrobocia powoduje nie wytworzenie ok. 3% PKB
2. ubożenie społeczeństwa i spadek zagregowanego popytu
3. obciążenie budżetu państwa (wypłacanie zasiłków i innych świadczeń na rzecz bezrobotnych – inne formy ograniczania bezrobocia i przeciwdziałania jego skutkom)
4. dla bezrobotnych i ich rodzin to spadek stopy życiowej, poczucie odrzucenia, co prowadzi do frustracji i związanych z tym patologii społecznych (kradzieże, alkoholizm)
5. utrata uprawnień i kwalifikacji – dot. głównie absolwentów



POJĘCIE, RODZAJE I SKUTKI INFLACJI

INFLACJA – jest to wzrost poziomu wszystkich lub większości cen w gospodarce. Występuje wówczas, gdy na rynku jest nadmiar pieniądza w stosunku do oferowanych dóbr i usług.

RODZAJE INFLACJI (za względu na przyczyny wyróżnia się:)
1. inflacja kosztowa – wzrost cen energii elektrycznej, paliwa, niektórych podatków (AKCYZA – narzucana na niektóre towary sprowadzane z zagranicy np. paliwo oraz VAT), ceł, wynagrodzeń. Wynagrodzenia pracowników powodują wzrost cen.
2. inflacja popytowa jest spowodowana wzrostem zagregowanego popytu, który może być skutkiem:
· wzrost wynagrodzeń, któremu nie towarzyszy wzrost wydajności pracy. Do inflacji nie dochodzi, je-żeli więcej wytworzymy, tym samym więcej zarobimy.
· wzrost rent, emerytur, żądania płacowe związków zawodowych powoduje przesunięcie krzywej zagregowanego popytu.

Inflacja kosztowa jest gorszym złem dla gospodarki, gdyż powoduje spadek PKB i tym samym wzrost bez-robocia. Inflacja popytowa oprócz wzrostu cen powoduje wzrost PKB (a więc ograniczenia bezrobocia)

ZAGREGOWANY POPYT – popyt gospodarstw domowych, państwa i przedsiębiorstw w danym okresie w skali całego kraju na dobra i usługi.

ZAGRAGOWANA PODAŻ – dobra i usługi oferowane przez wszystkich przedsiębiorców i państwo w danym okresie w skali całego kraju.

SKUTKI INFLACJI
1. obniżenie stopy życiowej społeczeństwa w skutek utraty siły nabywczej pieniądza (opłaca się bardziej zaciągać kredyty, spłacamy go coraz gorszym pieniądzem (zły pieniądz), niż oszczędzać, ponieważ in-flacja „zjada” ich oprocentowanie)
2. bardziej opłacalny jest import (ponieważ taniej kupujemy, a drożej sprzedajemy na rynku) niż eksport (mniejsza konkurencyjność na rynkach zagranicznych)
3. wzrost podatków pośrednich liczonych od ceny (VAT, akcyza)
4. spekulacja
5. ucieczka od pieniądza tzw. „gorący pieniądz” (trzeba było się go szybko pozbyć, opłacało się kupować nawet rzeczy zbyteczne, ale za niższą cenę, które potem wymieniano na potrzebne, a więc kształtował się tzw. „czarny rynek”)
6. koszty związane z ciągłą zmianą cen (metki, wywieszki itp.)

RODZAJE INFLACJI ZE WZGLĘDU NA STOPĘ INFLACJI
1. pełzająca – jednocyfrowa, czyli maksymalnie – 9%
2. galopująca (super inflacja) – od 10 do 15%
3. megainflacja – 15 – 50%
4. hiperinflacja – powyżej 50% miesięcznie



MODELE KONKURENCJI (CECHY KONKURENCJI DOSKONAŁEJ, MONOPOLU, KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ, OLIGOPOLU)

MODEL KONKURENCJI – to powiązania między kupującymi a sprzedającymi, które wpływają na decyzje dotyczące kształtowania cen i wielkości produkcji. Elementami konkurencji są ceny (konkurencja cenowa) oraz czynniki niecenowe – jakość, marka, opakowanie, warunki gwarancji, kultura obsługi, finansowanie zakupów, dostawa do domu, promocja i reklama
1. konkurencja doskonała
2. monopol
3. konkurencja monopolistyczna
4. oligopol

KONKURENCJA DOSKONAŁA – czyli liczni producenci i konsumenci, identyczne produkty. Ponieważ kon-sumentom jest wszystko jedno od kogo kupują (najczęściej nie da się odróżnić producentów), a każdy z producentów ma niewielki udział (procent w ogólnej sprzedaży produktów), zarówno kupujący jak i sprzeda-jący są cenobiorcami. Muszą więc zaakceptować cenę, która ukształtowała się w wyniku popytu lub podaży. Producenci mogą jedynie ograniczyć produkcję w celu podwyższania ceny, natomiast nie mogą jej kształto-wać swoimi decyzjami. Dotyczy: płodów rolnych (wszelkiej maści), mąki, cukru, kawy.
Interwencja państwa może zakłócić ten model przez ustalanie cen minimalnych.

MONOPOL – jedyny producent (lub konkurencja jest nieznana), oferujący produkt nie posiadający bliskich substytutów. Może wynikać z ochrony patentowej (ochrona wynalazku), świadczenie usług publicznych czę-sto połączone z tzw. dyskryminacją cenową, czyli stosowaniem różnych cen, na różnych rynkach (chodzi o tzw. segmenty rynkowe).
Usługi publiczne – energia, ciepłownia, PKP, komunikacja miejska.
Monopolista ma duży wpływ (znaczący wpływ) na kształtowanie ceny, ale państwo ogranicza te praktyki poprzez zakazy, konkurencji kapitału (karanie grzywnami za praktyki ograniczające konkurencję, ustalanie taryf, opłat i zniżek) oraz dotowanie przedsiębiorców.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA – liczni producenci i konsumenci, towary (lub produkty) posiadają-ce bliskie substytuty, ale zróżnicowane pod względem jakości, marki, odmiany, wzoru, składu fizykoche-micznego – dotyczy: odzieży, obuwia, sprzętu AGD, RTV, kosmetyków, mebli.
Dominuje tu konkurencja niecenowa. Za markę trzeba płacić.

OLIGOPOL – wielka ilość producentów, które opanowały rynek danego produktu (telefony komórkowe – ERA, IDEA, PLUS). Jeżeli jest tylko kilku konkurentów, oni o sobie wszystko wiedzą i szybko mogą się prze-bijać.
Ponieważ decyzje rynkowe producenta są znane konkurentom, gdyż każdy z nich ma duży udział w rynku, dostosowują swoje oferty do działań konsumentów (np. telefony komórkowe, rynek samochodowy).
Występują tu konkurencje cenowe i niecenowe



FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA

BUDŻET PAŃSTWA – budżet jest podstawowym ogniwem systemu finansowego państwa i instrumentem gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na realizację zadań państwa. Jest:
1. planem finansowym uchwalanym przez parlament, na okres jednego roku w formie ustawy budżetowej
2. obejmuje swym zakresem organy władzy państwowej, administracji rządowej, kontroli, sądy i trybunały oraz finansowanie usług publicznych.
Budżet Państwa obejmuje także budżety wojewodów i jest oddzielony od budżetów terytorialnych, których struktura odpowiada podziałowi administracyjnemu państwa na gminy, powiaty i województwa.

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA
1. fiskalna – dostarczanie państwu dochodu
2. redystrybucyjna – przez system dochodów i wydatków budżetowych następuje przesuwanie dochodów (tym samym i popytu) między różnymi regionami kraju, między pracującymi i bezrobotnymi, miedzy pra-cującymi a rencistami i emerytami. Redystrybucja dokonuje się zawsze czyimś kosztem na czyjąś rzecz, ale ma prowadzić do bardziej sprawiedliwego podziału dochodu i bogactwa niż wynika to z funkcjono-wania rynku
3. alokacyjna – dostarczanie nieodpłatnie całemu społeczeństwu lub społecznościom lokalnym dóbr i usług publicznych. Takie usługi jak: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, ochrona środowiska, budo-wa i utrzymanie dróg, funkcjonowanie sądów i organów państwowych – nie mogą być realizowane na zasadach rynkowych (kupna – sprzedaży), z uwagi na swoją specyfikę. Usługi w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, wypoczynku, kultury mogłyby być realizowane przez system rynkowy, ale zróżnicowa-ny poziom bogactwa uniemożliwiłby lub ograniczał dostęp do tych dóbr wszystkim na równych prawach
4. stabilizacyjna (stymulacyjna) – przez system : skali podatkowej, ulg podatkowych, ceł, kredytów referen-cyjnych, państwo zachęca zarówno przedsiębiorców jak i osoby fizyczne (indywidualne) lub zniechęca do określonych działań.



POLITYKA MONETARNA I FISKALNA SĄ ELEMENTAMI POLITYKI GOSPODARCZEJ PAŃSTWA, KTÓREJ CELEM JEST:

1. zapewnienie wysokiego wzrostu gospodarczego (stopy wzrostu PKB), a tym samym podnoszenie po-ziomu życia społeczeństwa
2. pełne zatrudnienie
3. zrównoważony poziom cen
4. dodatni bilans płatniczy w obrotach z zagranicą. Kraj który więcej importuje niż eksportuje zadłuża się u reszty świata



CEL, INSTRUMENTY I RODZAJE POLITYKI MONETARNEJ BANKU CENTRALNEGO

POLITYKA MONETARNA jest prowadzona przez NBP, a jej celem jest kształtowanie podaży pieniądza bankowego, a tym samym i popytu poprzez oddziaływanie na banki komercyjne.

Do INSTRUMENTÓW POLITYKI MONETARNEJ należą:
1. ustalanie stopy rezerw obowiązkowych – określa ona jaka część oszczędności musi pozostać jako re-zerwa i nie może być przeznaczona na udzielanie kredytu. Podnosząc stopy procentowe NBP ogranicza podaż pieniądza, natomiast obniżając – zwiększa podaż pieniądza
2. ustalanie stopy redyskontowej – czyli oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym, pod-nosząc stopę ogranicza podaż pieniądza (pożyczony pieniądz staje się droższy) i odwrotnie
3. operacje otwartego rynku
· NBP sprzedając papiery wartościowe – obligacje i bony skarbowe – w imieniu Skarbu Państwa oraz emitowane przez siebie bony pieniężne NBP (są one zbliżone do bonów skarbowych – emitowane we własnym imieniu). Sprzedając – ściąga pieniądze z rynku, a więc ogranicza podaż pieniądza, odwrotnie – wykupując te papiery płaci za nie gotówką, a więc zwiększa podaż pieniądza
· NBP może prowadzić:
q ekspansywną politykę monetarną zmierzającą do zwiększenia podaży pieniądza poprzez obni-żanie stopy rezerw obowiązkowych i redyskontowych oraz zakupy na otwartym rynku
q restrykcyjną politykę monetarną, czyli zmierzającą do ograniczenia podaży pieniądza i poprzez podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych i redyskontowych oraz dokonując sprzedaży papie-rów wartościowych

RODZAJE POLITYKI MONETARNEJ NBP
1. ekspansywna polityka monetarna
2. restrykcyjna polityka monetarna



CEL, INSTRUMENTY I RODZAJE POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA

POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA – jest prowadzona przez państwo i ma na celu kształtowanie popytu poprzez:
1. system wydatków rządowych – podnosząc płacę sędziom, nauczycielom, policjantom, lekarzom publicz-nej służby zdrowia
2. udzielając dotacji przedsiębiorcom PAŃSTWO zwiększa podaż pieniądza, a więc i popyt w stopniu wyż-szym niż faktyczne wydatki (tzw. mnożnika wydatków budżetowych)
3. podatki – jeżeli rząd podnosi podatki to zmniejsza dochód do dyspozycji, a więc wpływa na zmniejszenie popytu i odwrotnie
4. transfery – wypłaty państwa, którym nie towarzyszy świadczenie żadnych dóbr i usług – działają tak jak wydatki rządowe (wyższe emerytury – wyższe podatki – wyższy popyt)
5. podobnie jak polityka monetarna, polityka fiskalna może mieć charakter:
· restrykcyjny – ograniczenie zasobów pieniężnych, a więc i popytu przez zmniejszenie wydatków rządowych i transferów oraz podnoszenie podatków
· ekspansywny – zwiększenie ilości pieniądza na rynku poprzez zwiększenie wydatków rządowych i transferów oraz obniżenie podatków

INSTRUMENTY POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA – ...........................................................................
...................................................................................................................................................................

RODZAJE POLITYKI FISKALNEJ PAŃSTWA – ....................................................................................
...................................................................................................................................................................



FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW (CECHY I ZASADY TWORZENIA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH, SPÓŁDZIELNI, POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW SPÓŁEK, ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNIKÓW W SPÓŁKACH OSOBOWYCH I KAPITAŁOWYCH)

PRZEDSIĘBIORCĄ jest osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która w sposób zawodowy (profesjonalny) i we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA jest to działalność wytwórca, budowlana, usługowa, handlowa, oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż (zasobów naturalnych) a także działalność zawodowa prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność gospodarcza ma przynosić zyski, a ryzyko z tym związane obciąża jedynie przedsiębiorcę.

PRZEDSIĘBIORSTWO to samodzielna pod względem:
1. organizacyjnym (ma swoją nazwę, siedzibę, strukturę organizacyjną – organy zarządzające)
2. ekonomicznym (zasoby majątkowe i niemajątkowe)
3. prawnym (stanowi odrębny podmiot stosunków zobowiązaniowych i własnościowych)
jednostka gospodarcza powołana do realizacji określonego celu.

FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW
1. indywidualne przedsiębiorstwa prywatne (jeden właściciel, który jest osobą fizyczną)
2. spółki
3. przedsiębiorstwa państwowe – stanowiące własność Skarbu Państwa
4. przedsiębiorstwa komunalne – stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego
5. spółdzielnie
6. przedsiębiorcy „non profit” – (profit = zysk) – stowarzyszenia i fundacje, które prowadzą działalność go-spodarczą, ale nie w celu bogacenia się ich członków lecz w celu społeczno-użytecznym

RODZAJE PRZEDSIĘBIORCÓW WG WŁASNOŚCI




sektor publiczny
· przedsiębiorstwa państwowe
· przedsiębiorstwa komunalne
· spółki w wyłącznym lub przewyższającym udziałem SP lub JST (ponad 50%)


sektor prywatny
· indywidualne przedsiębiorstwa prywatne
· spółdzielnie
· spółki w wyłącznym lub przewyższającym udziałem kapitału prywatnego (ponad 50%)



PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE

Przedsiębiorstwa państwowe jako organy założycielskie
· NACZELNE
· CENTLALNE
· TERENOWE
· oraz BANKI PAŃSTWOWE
określają nazwę, siedzibę, przedmiot działalności przedsiębiorstwa, wyposażają ją w składniki majątkowe i powołują I-go dyrektora.
Z chwilą rejestracji przedsiębiorstwo uzyskuje osobowość prawną i od tej chwili samodzielnie podejmuje decyzje gospodarcze na zasadach rynkowych. Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialność za jego zobo-wiązania, ani to przedsiębiorstwo za zobowiązania Skarbu Państwa.

Rodzaje przedsiębiorstw państwowych
1. funkcjonuje na zasadach ogólnych (3 „S”) – samodzielności, samofinansowania, samorządności
2. użytności publicznej – ich zadaniem jest nieprzerwane zaspakajanie potrzeb nabywców, a więc nie mo-gą zbankrutować, stąd mogą być dotowane lub dofinansowane z budżetu. Są to przedsiębiorstwa ko-munikacji publicznej (PKS, PKP, MPK), zaopatrzenie w energię wodną, elektryczną, cieplną, gazową, utrzymanie dróg, czystości i zieleni w miastach

Organy przedsiębiorstwa państwowego
1. dyrektor – kieruje bieżącą działalnością przedsiębiorstwa, reprezentuje go na zewnątrz wobec organów państwowych, banków, kontrahentów, zakładów ubezpieczeniowych i ponosi jednoosobową odpowie-dzialność za efekty przedsiębiorstwa
2. rada pracownicza – kontroluje i nadzoruje, a także powołuje i odwołuje dyrektora
3. ogólne zebranie pracowników (w większych przedsiębiorstwach – delegatów) – najwyższy organ przed-siębiorstwa, zwoływany co najmniej raz do roku, który podejmuje najistotniejsze decyzje dotyczące:
· podziału zysków
· zmiany profilu działalności
· zmiany planów rozwoju
· oceny pozostałych organów

SPÓŁDZIELNIE

Spółdzielnia jest samodzielnym, samorządnym zrzeszeniem nieograniczonej w liczbie członków o zmien-nym funduszu udziałowym. Pierwotny majątek spółdzielni (fundusz udziałowy), powstaje z udziałów wnoszo-nych przez członków, który zmienia się stosownie do zmian składu osobowego, gdyż każdy przystępujący członek musi wnieść co najmniej 1 udział, a występujący odbiera poniesione udziały.

Spółdzielnie może utworzyć co najmniej 10 osób lub 3 osoby prawne, a jeśli tworzą ją łącznie osoby fizycz-ne i osoby prawne – to 10 w dowolnej proporcji. Członkowie – założyciele muszą opracować w formie aktu notarialnego STATUT spółdzielni, który określa:
1. nazwę, siedzibę, przedmiot działalności
2. wysokość udziału i innych świadczeń (np. wpisowego lub wkładu budowlanego w spółdzielniach miesz-kaniowych)
3. prawa i obowiązki członków
4. zasady przyjmowania członków i wykluczania
5. organy i ich kompetencje

Organy spółdzielni
1. zarząd – jedno- lub wieloosobowy, który kieruje bieżącą działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz.
Czynności prawne w imieniu spółdzielni muszą dokonywać co najmniej dwie osoby (członkowie zarządu lub członek i pełnomocnik)
2. rada nadzorcza – kontroluje i nadzoruje w imieniu spółdzielców zarząd
3. walne zgromadzenia – najwyższy organ zwoływany co najmniej raz w roku, który dokonuje podziału nadwyżki bilansowej (zysku), ocenia pozostałe organy, podejmuje decyzje o likwidacji spółdzielni, przy-stąpieniu do innej spółdzielni lub spółki i inne ważne decyzje określone w statucie.
W dużych wręcz spółdzielniach (zwłaszcza mieszkaniowych) zwoływane są zebrania grup członkow-skich, które wybierają swoich delegatów na walne zgromadzenie. Na walnym zgromadzeniu, każdy spółdzielca ma jeden głos bez względu na ilość wniesionych udziałów.

SPÓŁKI

Spółka jest to trwałe zrzeszenie osób i kapitału w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej poprzez wniesienie wkładu.


Cechy spółek osobowych
1. są oparte na wzajemnym osobistym zaufaniu wspólników;
2. skład osobowy jest raczej stały, gdyż przystąpienie nowego wspólnika wymaga zgody pozostałych i spo-rządzenia nowej umowy spółki;
3. wspólników musi być co najmniej dwóch;
4. nie posiadają osobowości prawnej, mogą jednak we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwaną.
5. za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają majątkiem osobistym solidarnie tzn. że wierzyciel wg swego wyboru może ściągnąć cały dług od wszystkich, od niektórych lub tylko jednego wspólnika.

Spółka cywilna a spółki osobowe prawa handlowego
Osobowe spółki prawa handlowego posiadają podmiotowość prawną, a więc w stosunkach gospodar-czych pod własną firmą (nazwą) mogą nabywać prawa (np. własność) i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu. W spółce cywilnej przedsiębiorcami są wspólnicy – każdy z osobna, a nie spółka. W związku z tym:
1. spółki osobowe prawa handlowego nazywane są „ułomnymi osobami prawnymi”, gdyż mimo braku oso-bowości prawnej w obrocie gospodarczym są traktowane jak osoby prawne
2. wkłady wniesione przez wspólników w spółce prawa handlowego są własnością spółki, natomiast w spółce cywilnej są współwłasnością (jak w małżeństwie)
3. odpowiedzialność wspólników ma charakter SUBSYDIALNY tzn. osobisty majątek wspólników może być zajęty dopiero wtedy, gdy nie wystarczy majątku spółki, w spółce cywilnej od razu można zająć osobisty majątek wspólników.

SPÓŁKI OSOBOWE

Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką – bez względu na wartość wniesionych udziałów. Wspólnik przystępujący do spółki ponosi odpowiedzialność majątkową także za długi (zobowiązania) powstałe przed jego przystąpieniem.

Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Spółka jawna powstaje z chwilą wpisania do rejestru.

Spółką partnerską jest spółka osobowa utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wol-nego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Każdy z partnerów (wspólników) jest odpowiedzialny wobec klientów za usługi świadczone osobiście lub za zobowiązania powstałe z winy osób, które partner (wspólnik) bezpośrednio nadzoruje. Nie ponosi jednak odpowiedzialności za zobowiąza-nia spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce.

Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.

Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną fir-mą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograni-czenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusz) jest ogra-niczona.

Za zobowiązania spółki komandytowej spółka odpowiada swoim majątkiem. Komplementariusz za zobowią-zania spółki odpowiada bez ograniczeń, natomiast komandytariusz tylko do wysokości sumy komandytowej. Komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki.

Umowa spółki komandytowej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka komandytowa po-wstaje z chwilą wpisu do rejestru.

Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.

Spółka komandytowo-akcyjna posiada cechy zarówno spółki osobowej jak i kapitałowej:
1. występują dwojakiego rodzaju wspólnicy:
· komplementariusze (funkcje jak w spółce komandytowej)
· akcjonariusze – w zamian za wniesione wkłady otrzymują akcje i są zwolnieni z osobistej odpowie-dzialności majątkowej za długi spółki
2. akcja jest papierem wartościowym, który potwierdza współwłasność w majątku spółki, uprawnia do udziału w zyskach proporcjonalnie do wniesionych wkładów i daje prawo głosu
3. warunkiem utworzenia jest zgromadzenie kapitału zakładowego pierwotnego majątku spółki w formie finansowej lub rzeczowej (aportu) w wysokości co najmniej 50.000 zł
4. obowiązkowym organem spółki jest walne zgromadzenie akcjonariuszy, który podejmuje najistotniejsze decyzje, w tym podział zysku.

Statut spółki komandytowo-akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Osoby podpisu-jące statut założycielski są założycielami spółki. Statut powinien podpisać co najmniej wszyscy komplemen-tariusze. Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do rejestru.

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Spółki kapitałowe charakteryzują się następującymi cechami:
1. mogą być tworzone przez jedną osobę fizyczną;
2. skład osobowy jest zmienny, gdyż przystąpienie i wystąpienie ze spółki odbywa się przez nabywanie i zbywanie udziałów i akcji;
3. posiadają osobowość prawną, a więc są odrębnym od wspólników podmiotem prawa a wspólnicy nie ponoszą osobistej odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki;
4. warunkiem utworzenia jest zgromadzenie kapitału zakładowego;
5. wspólnicy uczestniczą w zyskach proporcjonalnie do wniesionego wkładu.

SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym. Nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spół-kę z o.o.

Z chwilą zawarcia umowy spółki z o.o., powstaje spółka z o.o. w organizacji, która może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwaną. Spółka z o.o. w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje spółką z o.o. i uzyskuje osobowość prawną.

Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego . W przypadku tworzenia spółki przez jedną osobę – akt założycielski – również w formie aktu notarialnego.

Za zobowiązania spółki:
1. spółka odpowiada całym swoim majątkiem;
2. członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za:
· zobowiązania spółki w przypadku, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna;
· zaległości podatkowe spółki całym swoim majątkiem;
3. wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

SPÓŁKA AKCYJNA – zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z o.o.

Z chwilą zawiązania spółki powstaje spółka akcyjna w organizacji, która może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być po-zwaną. Spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką akcyjną i uzyskuje osobo-wość prawną.

Statut spółki akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką akcyjną.

Za zobowiązania spółki akcyjnej:
1. spółka odpowiada całym swoim majątkiem;
2. członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zaległości podatkowe spółki całym swoim majątkiem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.
Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

ORGANY W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH
1. zarząd – jedno lub wieloosobowy, złożony ze wspólników lub osób spoza ich grona, prowadzi sprawy spółki (kieruje bieżącą działalnością) i reprezentuje ją na zewnątrz;
2. rada nadzorcza – kontroluje i nadzoruje zarząd. Rada nadzorcza jest obowiązkowa w spółkach akcyj-nych i w dużych spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością
3. walne zgromadzenie – najwyższy organ zwoływany co najmniej raz w roku, podejmuje najważniejsze decyzje, w tym podział zysku, ocena pozostałych organów, likwidacja bądź podział spółki, przystąpienie do innych spółek lub spółdzielni.



ISTOTA I FUNKCJE ZARZĄ DZANIA

ZARZĄDZANIE to dysponowanie i wykorzystywanie zasobów rzeczowych, finansowych, ludzkich i informa-cyjnych dla realizacji podstawowych celów. Zarządzanie odnosi się do wszystkich zasobów, natomiast kie-rowanie do zasobów ludzkich, ale w praktyce obydwa pojęcia traktowane są równoznacznie, zamiennie.

OBSZARY ZARZĄDZANIA – produkcja i / lub usługi, finanse, marketing i polityka personalna.

FUNKCJE ZARZĄDZANIA
1. planowanie – określanie celów oraz środków i sposobów ich realizacji
2. organizowanie – właściwy dobór i wiązanie zasobów
3. motywowanie, czyli zachęcanie i pobudzanie pracowników by postępowali zgodnie z celami i zamierze-niami kierownika.
Bodźce mogą mieć charakter
· materialny – premie, nagrody, podwyżka, awanse
· moralny – odznaczenia, pochwały, listy gratulacyjne, dyplomy uznania
· ale także charakter negatywny – kary porządkowe, zwolnienie z pracy
4. kontrolowanie – obserwowanie przebiegu wykonywania zadań, porównywanie efektów z zamierzeniami



POJĘCIE I KLASYFIKACJA MAJĄTKU TRWAŁEGO I OBROTOWEGO

MAJĄTEK TRWAŁY – zasoby, których okres użytkowania w tej samej postaci jest dłuższy niż 1 rok. Obej-muje:
1. środki trwałe – rzeczowe składniki majątkowe, kompletne i zdatne do użytku (czyli sprawne), używane na własne potrzeby – są to grunty, budynki, budowle, maszyny i urządzenia, środki transportu, zestawy komputerowe, a także inwentarz żywy
2. środki trwałe w budowie – czyli środki trwałe w trakcie remontów, modernizacji, adaptacji, budowy i przebudowy
3. wartości niematerialne i prawne
· wartość firmy (nazwa, a więc różnica między ceną nabycia przedsiębiorstwa a wartością jego mająt-ku, odzwierciedla rynkową pozycję przedsiębiorstwa i jego zaufanie wśród klientów)
· wartość ukończonych prac badawczo-rozwojowych, które nadają się do wprowadzenia nowych technologii bądź udoskonalenia
· posiadane koncesje, licencje, patenty
q koncesja – upoważnienie do wykonywania jakiejś działalności gospodarczej
Dziedziny podlegające koncesjonowaniu m.in.
- poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,
- wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją
- ochrona osób i mienia
- rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych
- przewozy lotnicze
q licencja – prawo do wykorzystania gospodarczego wynalazków innych twórców na podstawie umowy (umowa wymaga zgody dwóch stron – KC)
q patent – prawo wyłączności do gospodarczego wykorzystania wynalazku (wynalazek = nowe rozwiązanie o charakterze technicznym, które może być zastosowane w praktyce) przez jego twórców po zarejestrowaniu w Urzędzie Patentowym (Urząd Patentowy w Polsce jest tylko je-den)
PATENT - jest to dokument stwierdzający własność wynalazku i wyłączne prawo do korzystania z niego w sposób zarobkowy lub zawodowy. Uprawniony do patentu może udzielać innej oso-bie w formie umowy licencyjnej upoważnienie do korzystania z jego wynalazku
· programy komputerowe
4. należności długoterminowe – czyli kwoty należne (po upływie roku) od innych podmiotów np. z tytułu udzielonych pożyczek (kredyty wyłącznie bankowe)
5. inwestycje długoterminowe – nabyte akcje, obligacje, które stanowią lokatę kapitału na okres dłuższy niż 1 rok, a także nieruchomości, maszyny i urządzenia, środki transportu oddane innym podmiotom do użytkowania w celu osiągnięcia korzyści (korzyściami tymi będą: dywidenda, oprocentowanie obligacji, czynsze, otrzymane opłaty leasingowe).

Środki trwałe uczestniczą w wielu procesach gospodarczych i zużywają się stopniowo. Może to być zuży-cie fizyczne (mniejsza sprawność, większe zużycie energii, wyższa awaryjność, gorsza jakość) lub ekono-miczne (środek jest sprawny fizycznie, ale przestarzały pod względem technologicznym – dot. głównie kom-puterów, telefonów komórkowych).

Ze zużywaniem środków trwałych wiąże się:
1. umorzenie – zmniejszenie (sukcesywne) wartości początkowej środków trwałych. Wartość początkowa czyli wartość nabycia, powiększona o koszty nabycia (np. transportu, montażu, ubezpieczenia w dro-dze). Wartość początkowa (wartość początkowa brutto) pomniejszona o wartość umorzenia jest warto-ścią bieżącą (netto)
2. amortyzacja – koszt zużycia środka trwałego

Umorzenie i amortyzacja rachunkowo są sobie równe. Amortyzacji dokonuje się w równych ratach mie-sięcznych, począwszy od 1-go miesiąca po przyjęciu środka do eksploatacji, aż do czasu całkowitego umo-rzenia, a więc gdy wartość odpisów amortyzacyjnych (wartość amortyzacji) zrówna się z wartością począt-kową środka trwałego. Obowiązek amortyzacji ciąży na przedsiębiorcach, gdy wartość początkowa przekra-cza 3.500 zł. Poniżej tej kwoty zakup środka stanowi w całości jego koszt (amortyzuje się jednorazowo w miesiącu nabycia).
Na przedsiębiorcy ciąży obowiązek prowadzenia ewidencji środków trwałych (i wartości niematerialnych i prawnych, które są amortyzowane na analogicznych zasadach jak środki trwałe) w celu obliczania amorty-zacji. Roczne stawki amortyzacji określają przepisy prawne.

MAJĄTEK OBROTOWY – zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym lub zmienia swoją postać. Obejmuje:
1. zapasy:
· surowce i materiały podstawowe (stanowią część składową produktów)
· materiały pomocnicze (np. środki czystości, artykuły biurowe, segregatory, papier, długopisy)
· paliwo i części zamienne do maszyn i urządzeń
· opakowania wielokrotnego użytku (kontenery, transportery, skrzynki)
· produkcja w toku
· wyroby gotowe – efekty własnej pracy
· towary handlowe – zakupione w celu odsprzedaży z zyskiem
· odpadki użytkowe i braki
2. należności krótkoterminowe – kwoty należne od innych podmiotów w okresie krótszym niż rok, a z tytułu dostaw dóbr i usług bez względu na termin płatności
3. inwestycje krótkoterminowe – środki pieniężne, czyli gotówka w kasie i na rachunkach bankowych (w tym również waluta obca), akcje, obligacje zakupione w celu odsprzedaży (w okresie krótszym niż rok), czeki i weksle

Środki obrotowe znajdują się w ciągłym ruchu zmieniając swoją postać. Okres w którym przechodzą one kolejne fazy i wracają do pozycji wyjściowej nazywa się cyklem obrotowym.

Mierniki rotacji majątku obrotowego
1. wskaźnik rotacji w dniach – informuje ile dni trwa pełny cykl obrotowy tzn. na ile dni wystarczy przeciętny zapas
2. wskaźnik częstotliwości obrotów ( rotacja w razach) – wskazuje ile cykli obrotowych majątek obrotowy wykona w danym okresie (w miesiącu, kwartale, roku)



OBCE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA – KREDYT BANKOWY, LEASING, FRANCHISING

KREDYTY BANKOWE – jest źródłem pozyskania środków finansowych.
1. warunkiem uzyskania jest złożenie wniosku kredytowego, łącznie z biznes planem oraz wykazanie zdol-ności kredytowej, czyli możliwości spłaty kredytu w określonym terminie wraz z odsetkami.
2. zdolność kredytową bank ocenia na podstawie biznes plany, który zawiera informacje opisowe oraz ze-stawienia finansowe – obrotów, kosztów, wyniku finansowego, płynności finansowej (czyli przepływu go-tówki) w okresie spłaty
3. zawarcie umowy kredytowej, przez którą bank stawia do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę pie-niężną (jednorazowo lub transzach – np. w przypadku inwestycji, w miarę realizacji jej etapów, następu-je udzielanie kredytu w ratach)
4. koszt kredytu
· oprocentowanie – zwykle jest zmienne (odsetki mogą się zmieniać w trakcie spłaty stosownie do procesów inflacyjnych)
· prowizja – płatna jednorazowo, w koszt kredytu (otrzymuje się niższą kwotę niż wynosi spłata, zwy-kle 1-2 %)
5. rodzaje kredytów ze względu na cel – cel przeznaczenia musi być wyraźnie określony:
· obrotowy – na finansowanie np. zakupu surowców, materiałów, wynagrodzenia pracowników
· inwestycyjny – na odtworzenie lub przyrost majątku trwałego
6. rodzaje kredytów ze względu na okres spłaty:
· krótkoterminowe + spłacane do 1 roku
· średnioterminowe – spłata powyżej 1 roku (maksymalnie do 5 lat)
· długoterminowe – hipoteczne – nawet na kilkadziesiąt lat i wymagają zabezpieczenia na nierucho-mości – zwykle współfinansowanej z kredytu
7. formy zabezpieczenia kredytu
· poręczenie jednej osoby fizycznej lub prawnej, która przyjmuje solidarność z kredytobiorcą spłaty kredytu
· weksel inblanco – wystawiony przez kredytobiorcę, zawierający jedynie jego podpis (bank wymaga także poręczenia weksla awal)
· gwarancje bankowe – bank za stosowną prowizję przyjmuje współodpowiedzialność za spłatę kredytu w innym banku
· blokada środków na rachunku bankowym – kredytobiorca zobowiązuje się do czasu spłaty kredytu nie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na lokacie (terminowe, nie bieżące) bankowej
· cesja wierzytelności – kredytobiorca przelewa na bank należności np. z tytułu ubezpieczenia zasta-wionych rzeczy, zawartych kontraktów, umów najmu lub dzierżawy
· przewłaszczenie na zabezpieczenie – czyli kredytobiorca czasowo do spłacenia kredytu przenosi własność rzeczy na bank (w razie upadłości, rzecz ta nie wchodzi w skład masy upadłościowej)
· zastaw – dotyczy wyłącznie rzeczy ruchomych lub papierów wartościowych. przy czym zastawiona rzecz pozostaje w dyspozycji kredytobiorcy i jest wpisywana do Centralnego Rejestru Zastawów
· hipoteka – dotyczy wyłącznie nieruchomości, wymaga wpisu do księgi wieczystej (bank może zlicy-tować nieruchomość bez względu na to czyją jest własnością)
Banki żądają co najmniej dwóch form zabezpieczenia o wartości znacznie przewyższającej wysokość kredytu wraz z odsetkami.
8. pożyczki dla bezrobotnych – bezrobotny zarejestrowany w Urzędzie Pracy może ubiegać się o nisko-oprocentowaną pożyczkę z możliwością karencji (spłata może być odroczona nawet na dwa lata – dot. początku spłaty). Pożyczki z Urzędu Pracy na uruchomienie własnej działalności gospodarczej udzielane są do wysokości 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce.
Przedsiębiorcy mogą w tych samych granicach ubiegać się o pożyczkę na stworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych.

LEASING – jest źródłem pozyskania majątku rzeczowego – daje możliwość odpłatnego korzystania z ru-chomego majątku trwałego. Rodzaje leasingu:
1. leasing operacyjny – umowę zawiera się na z góry określony czas, bez możliwości nabycia środka na własność (leasigowanej rzeczy na własność)
2. leasing kapitałowy / finansowy – umowę zawiera się zwykle na czas obejmujący ekonomiczne użytko-wanie środka (umorzenia, pełnej amortyzacji), a po zakończeniu umowy , leasingobiorca może nabyć własność rzeczy za symboliczną opłatę, gdyż część opłat leasingowych zaliczana jest na poczet spłaty.
W obydwu w/w formach leasingu – rzecz (środek) pozostaje własnością leasingodawcy (przedsiębiorca trudniący się zawodowo leasingiem) przez cały czas trwania umowy
3. leasing bezpośredni – umowę zawiera się bezpośrednio z producentem rzeczy
4. leasing pośredni – leasingodawcą jest wyspecjalizowana firma leasingowa, która finansuje zakup środka i jest stroną umowy leasingu.

FRANCHISING – jest to związanie się ze znaną, prężną firmą. W zamian za określoną prowizję, przedsię-biorca wykorzystuje jej znak firmowy, technologię, reklamy, promocje. W zamian musi jednak spełniać wa-runki w zakresie:
1. lokalizacji
2. architektury
3. wyposażenia wnętrz
4. poziomu agrostandardu obsługi
5. jakości produktów lub usług (np. McDonald, Pizza Hut, sieci hotelowe „Novotel” „Park” itp.)



UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE, ZDROWOTNE I GOSPODARCZE

CEL UBEZPIECZENIA – celem ubezpieczenia jest gromadzenia funduszy w celu łagodzenia skutków zda-rzeń losowych. Fundusze te są gromadzone przez zakłady ubezpieczeń (ubezpieczycieli) w formie składek opłacanych przez ubezpieczonych lub ubezpieczających (nie muszą to być to te same podmioty)

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
1. mają charakter powszechny i obowiązkowy. Obowiązek ubezpieczania siebie, osób współpracujących i zatrudnionych pracowników ciąży na przedsiębiorcy
2. jedynym ubezpieczycielem jest tylko ZUS
3. przedmiotem ubezpieczenia jest życie, zdrowie, zdolność zarobkowania
4. płatnikiem składek są przedsiębiorcy, a ciężar składki zatrudnionych pracowników ponosi przedsiębiorca (emerytalna 9,76%, rentowa 6,5%, wypadkowa 0,4 – 8,12%) i pracownik (emerytalna 9,76%, rentowa 6,5%, chorobowa 2,45%)
5. podstawą ustalenia składki jest wynagrodzenie brutto pracownika, a dla przedsiębiorcy zadeklarowany dochód nie niższy niż 60% średniej krajowej
6. świadczenia z ubezpieczenia społecznego są wypłacane w przypadku: choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, starości i śmierci pracownika i są ściśle powiązane z podstawą i wysokością odprowadzanej składki
7. część składki emerytalnej odprowadzana jest na wybrany przez ubezpieczonego OFE, który ją pomnaża na rynku kapitałowym przez zakup akcji i obligacji. STANOWI to II filar finansowania emerytury. Ponadto zarówno pracownik, jak i pracodawca mogą dobrowolnie ubezpieczyć się w wybranym zakładzie ubez-pieczeniowym w ramach organizowanych przez pracodawców programach emerytalnych (tzw. III filar)
8. przedsiębiorca ponadto zobowiązany jest odprowadzać składkę – 2,45% wynagrodzeń pracowników na Fundusz Pracy, z którego finansowane są wydatki na zasiłki dla bezrobotnych i aktywne formy przeciw-działania bezrobociu oraz 0,15% na FGŚP, z którego wypłacane są wynagrodzenia pracownikom ban-krutujących przedsiębiorstw.


UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE
1. maja charakter powszechny i obowiązkowy
2. są oparte na zasadzie solidaryzmu społecznego, powszechnego dostępu do świadczeń z opieki lekar-skiej, swobodnego wyboru lekarza
3. NFZ na podstawie konkursu ofert zawiera umowy (kontrakty) z publicznymi i niepublicznymi zakładami opieki medycznej (lekarze pierwszego kontaktu, rodzinni, przychodnie, pogotowia itp.)
4. podstawą naliczenia składki zdrowotnej jest wynagrodzenie pracownika lub zadeklarowany dochód przedsiębiorcy (60% średniej krajowej), po potrąceniu składki na ubezpieczenie społeczne, a składka wynosi 8,5% (2005 r.), przy czym 7.75% odlicza się z należnego podatku dochodowego, natomiast 0,75% (2005 r.) płacimy z własnej kieszeni.

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE
1. wielość ubezpieczycieli
2. mają charakter dobrowolny lub obowiązkowy. Obowiązkowe są ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych, za szkody wyrządzone innym osobom (osobom trzecim) w związku z ruchem tych po-jazdów
3. rodzaje ubezpieczeń:
a) osobowe – dobrowolne – przedmiotem ubezpieczenia są życie, zdrowie, zdolności zarobkowania
b) majątkowe – przedmiotem ubezpieczenia są majątek i interesy majątkowe, zdarzenia losowe – które mogą powodować ubytek lub utratę majątku (pożar, huragan, powódź itp.), od kradzieży z włama-niem, niewypłacalności dłużników, awarie maszyn i urządzeń i związane z tym postoje, ryzyko go-spodarcze związane z wprowadzeniem nowych technologii i wadliwością wytwarzanych produktów.



POJĘCIE I KLASYFIKACJA KOSZTÓW (KOSZT A WYDATEK, KOSZTY W UKŁADZIE RODZAJOWYM, FUNKCJONALNYM I KALKULACYJNYM)

KOSZTY – są to wyrażone w pieniądzu nakłady na środki rzeczowe i pracę ludzką, poniesione w określo-nym czasie, które mogą przynieść w przyszłości efekty ekonomiczne.
Od kosztu należy odróżnić WYDATEK – czyli każdy odpływ pieniędzy z przedsiębiorstwa.
Wydatkiem jest zakup środka trwałego, kosztem natomiast tylko jego amortyzacja.
Podobnie zakupione surowce, materiały są wydatkiem, natomiast kosztem stają się w momencie zużycia do produkcji lub sprzedaży towarów handlowych (np. jeżeli w hurtowni zakupię 50 bluzek, a sprzedam w miesiącu tylko 20, to kosztem będzie jedynie 20 bluzek).
Nie jest kosztem spłata kredytu bankowego, a jedynie odsetki i prowizja (podobnie zaciągnięcie kredytu nie jest przychodem)
Ani kosztem, ani wydatkiem nie są tzw. straty nadzwyczajne, gdyż nie są związane z działalnością gospo-darczą i nie maja charakteru celowego.

UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW – grupuje jednorodne proste elementy kosztów:
1. amortyzacja środków trwałych
2. zużycie materiałów , surowców i energii
3. usługi obce (np. transport, pocztowe, telekomunikacyjne itd.)
4. wynagrodzenia pracowników (w tym także w ramach umów cywilno-prawnych: umowy zlecenia, umowy o dzieło)
5. narzuty na wynagrodzenia (świadczenia na rzecz pracowników) – składka na ubezpieczenie społeczne ponoszona przez pracodawców, składka na Fundusz Pracy – 2,45%, składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – 0,15%, – na wypłatę świadczeń pracownikom bankrutujących firm, składka na Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
6. niektóre podatki (od nieruchomości, od środków transportowych) i opłaty (notarialne, sądowe i admini-stracyjne)
7. pozostałe wydatki – na reklamę (prowadzona w sposób publiczny w środkach masowego przekazu, a w całości na inny sposób – 25% przychodu), podróże służbowe, ubezpieczenia majątkowe, odsetki od kre-dytów.

UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW – grupuje koszty wg miejsc powstawania. Pozwala to na ustalenie odpowiedzialności osób kierujących poszczególnymi komórkami organizacyjnymi i ocenę ich efektów.
UKŁAD KALKULACYJNY KOSZTÓW – pozwala na ustalenie kosztu jednostkowego, a tym samym ceny za jednostkę dobra lub usługi i porównania ich z cenami konkurencji. Opiera się na:
1. kosztach bezpośrednich, które można przypisać bezpośrednio jednostkom dobra lub usługi na pod-stawie dokumentów źródłowych (zużytych materiałów, surowców, robocizny i narzutów ... )
2. kosztach pośrednich, które uwzględniają koszty wydziałowe i koszty zarządu. Nie można ich przypisać bezpośrednio poszczególnym produktom.

METODY KALKULACJI
1. podziałowa – dotyczy produkcji jednorodnej i ustala koszt przeciętny
Jeżeli produkcja jest różnorodna, ale wytworzone dobra i usługi są pokrewne stosuje się kalkulację po-działową współczynnikową. Określone współczynniki określają stosunek kosztów wobec różnych pro-duktów.
2. doliczeniowa – stosowana jest przy produkcji seryjnej i jednostkowej wielu różnych asortymentów

UKŁAD KALKULACYJNY (???)
+ MATERIAŁY BEZPOŚREDNIE
+ KOSZT PRACY BEZPOŚREDNIEJ
= TECHNICZNY KOSZT WYTWORZENIA
+ KOSZTY WYDZIAŁOWE (AMORTYZACJA, ENERGIA ITP.)
= KOSZT CAŁKOWITY WYTWORZENIA
+ KOSZTY ZARZĄDU
+ KOSZTY SPRZEDAŻY
= CAŁKOWITY KOSZT WŁASNY

W ZALEŻNOŚCI OD ROZMIARÓW PRODUKCJI KOSZTY DZIELI SIĘ NA:
1. stałe – nie reagują w określonym czasie (dopóki stosuje się te same technologie i używa tego samego środka trwałego) na rozmiary produkcji np. amortyzacja, czynsze, wynagrodzenia wg systemu czasowe-go
2. zmienne – rosną lub spadają stosownie do wzrostu lub spadku produkcji np. zużycie surowców i materiałów, wynagrodzenia prowizyjne, akordowe

KOSZT KRAŃCOWY (marginalny) – zmiana kosztów całkowitych, spowodowana wzrostem produkcji o jed-ną jednostkę. Pozwala ustalić optymalną wielkość produkcji tzn. taką, przy której zysk jednostkowy jest naj-większy. Koszt jednostkowy (przeciętny) wraz ze wzrostem produkcji spada, gdyż koszty stałe rozkładają się na coraz większą liczbę jednostek. Przyrost kosztu (koszty marginalny) po przekroczeniu pewnej granicy produkcji jest coraz większy (np. wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, większa awaryjność maszyn).



PODATKI W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ (PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG, PODATEK AKCYZOWY, PODATEK DOCHODOWY, UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA DOCHODU)

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG jest podatkiem:
1. powszechnym – obciąża wszystkich przedsiębiorców , u których roczny obrót przekracza równowartość 1.000 EURO
2. wielofazowym – pobieranym w każdej fazie produkcji i obrotu, poczynając od surowców i materiałów, a kończąc na sprzedaży towarów finalnemu odbiorcy
3. pośrednim – cały ciężar podatku ponosi konsument, gdyż podatek jest przerzucany na kolejnych nabyw-ców
4. przedmiotem opodatkowania jest:
· sprzedaż, zamiana towarów i usług
· eksport i import towarów i usług
· czynności zrównane ze sprzedażą – nieodpłatne przekazanie towarów i usług jako darowizna na ce-le reklamy, na potrzeby właściciela (współwłaścicieli, ich rodzin i pracowników)
5. stawki podatku
· 22% - podstawowa
· 7% - prasa, art. dla dzieci, produkcja rolna
· 3% - nieprzetworzone płody rolne (ryby, jaja, żywiec, ziemniaki)
· 0% - eksport

PODATEK AKCYZOWY – jest podatkiem jednofazowym, płaconym przez producentów. Akcyza jest podat-kiem, który obciąża niektóre dobra konsumpcyjne np. alkohol, paliwo, samochody wysokiej klasy, jachty, zapałki, tytoń. Maksymalne stawki (kwotowe lub procentowe określa ustawa, a w tych granicach ustala je minister finansów. Akcyza jest podatkiem pośrednim, gdyż podobnie jak VAT jest naliczany i przerzucany na kolejnych nabywców.

PODATKI DOCHODOWE
Przedmiotem opodatkowania jest dochód stanowiący nadwyżkę przychodu nad kosztami ich uzyskania. Stawki podatku:
1. od osób prawnych – proporcjonalna, liniowa – podatek rośnie w takim samym tempie co podstawa opo-datkowania
2. od osób fizycznych – progresywna – podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania


Odliczenia od podatku dla OF:
· składka na ubezpieczenie zdrowotne (7,75% z 8,25 w 2004 r.)
· spłata odsetek od kredytu zaciągniętego na cele mieszkaniowe
Ponadto od przychodu
· składki na ubezpieczenie społeczne ponoszone przez podatnika
· wydatki na cele rehabilitacyjne przedsiębiorców będącymi inwalidami lub członków ich rodzin
· składki na organizacje do których przynależność jest obowiązkowa (wolne zawody np. radcy prawni, lekarze itp.)

UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA
1. ryczałt ewidencjonowany – mogą opłacać osoby fizyczne oraz spółki cywilne, jawne i partnerskie osób fizycznych, jeżeli przychód netto (netto tzn. bez VAT-u) w poprzednim roku lub przewidywany nie prze-kracza równowartości 250.000 EURO. Przedmiotem opodatkowania jest przychód (nie uwzględnia się zatem kosztów, a stawki podatku są zróżnicowane w zależności od rodzaju prowadzonej działalności i wynoszą:
· 3% - działalność handlowa, gastronomiczna z wyłączeniem sprzedaży alkoholu powyżej 1,5%
· 5,5% - działalność wytwórcza, usługi budowlane
· 8,5% - działalność usługowa, z wyjątkiem usług budowlanych oraz działalność handlowa i gastro-nomiczna – dotyczy sprzedaży alkoholu powyżej 1,5%
· 17% - usługi parkingowe i hotelarskie, prowadzenie centrali radiotaxi,
· 20% - usługi lekarskie, tłumaczenia, udzielanie korepetycji przez nauczycieli
Na podatniku ciąży obowiązek prowadzenia ewidencji przychodów odrębnie dla każdej stawki podatko-wej, jeżeli prowadzi różne rodzaje działalności
2. karta podatkowa – miesięczne stawki podatku są z góry określone w przepisach prawnych. Nie są one zależne ani od przychodu, ani od kosztów i dochodów, a są zróżnicowane jedynie w zależności od:
· wielkości miejscowości w której prowadzona jest działalność gospodarcza
· od rodzaju prowadzonej działalności
· od liczby zatrudnionych pracowników
Podatnik jest zwolniony od prowadzenia jakichkolwiek ewidencji, składania zeznań, rozliczeń.



USTALENIE WYNIKU FINANSOWEGO

WYNIK FINANSOWY – jest podstawowym miernikiem oceny działalności gospodarczej i stanowi różnicę między przychodami z działalności gospodarczej a kosztami ich uzyskania. Wynik dodatni to zysk (przedsię-biorstwo jest rentowne), wynik ujemny to strata.

PRZYCHODY Z DZIAŁALNOSCI OPERACYJNEJ
– KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ
= ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ
+ PRZYCHODY Z KAPITAŁÓW PIENIĘŻNYCH
– KOSZTY FINANSOWE
= ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
+ ZYSKI NADZWYCZAJNE
– STRATY NADZWYCZAJNE
= ZY