Trzy rozbiory

Rzeczpospolita osłabiona w wyniku wojen toczonych w XVII w.

Stronnictwo Czartoryskich, zwane Familią, po śmierci Augusta III wybór króla postanowiło oprzeć na porozumieniu z Rosją. Ich kandydatem został Stanisław Poniatowski, który zyskał poparcie Rosji i Prus.

1764 - sejm konwokacyjny w Warszawie, któremu przewodniczył Adam Czartoryski, dzięki
zawiązaniu się w konfederację w ciągu dwóch miesięcy uchwalił sto kilkadziesiąt ustaw:
wprowadzono głosowanie większością , likwidując w ten sposób „Liberum Veto” w sprawach skarbowych
zniesiono cła prywatne wprowadzając jedno cło na wszystkich granicach państwa tzw. „cło generalne”, obejmujące także szlachtę i duchowieństwo
regulamin sejmu zakazujący przysięgi na instrukcje sejmikowe
stworzono „Szkołę rycerską” , która miała kształcić polską kadrę oficerską
ujednolicono system miar i wag
utworzono jeszcze odrębne dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego, centralne kolegialne urzędy ograniczające samowolę hetmanów i podskarbich tj. Komisję Skarbową Koronną, Komisję Skarbową Wielkiego Księstwa Litewskiego i Komisję Wojskową

1764 - sejm elekcyjny, na którym jednogłośnie na tron RP został wybrany Stanisław Poniatowski, który po objęciu tronu przyjął imiona Stanisław August.

Reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego:
konferencję króla z ministrami – u boku króla znaczną rolę odgrywała rada pełniąca funkcję zbliżoną do rządu
wzmocnienie waluty polskiej oraz otwarcie mennicy państwowej
wprowadzono tzw. Komisję dobrego porządku.

Reformy te mogły znacząco wzmocnić Polskę to też nie spodobało to się państwom ościennym.
W 1766 r. rozpoczęły się obrady sejmu zwanego repninowskim. Rosja i Prusy wystąpiły przeciwko projektowi dalszych reform, szczególnie w sprawie zniesienia liberum veto. Czartoryscy nie chcieli zgodzić się z kolei na równouprawnienie różnowierców tzw dysydentów. Ostatecznie sejm przyznał różnowiercom swobodę kultu, ale wypowiedział się przeciw prawom politycznym.
Również na sejmie repninowskim narzucono Rzeczypospolitej prawa kardynalne, czyli zasady ustroju demokracji szlacheckiej uznane za wieczyste i nienaruszalne gwarantujące:
wolną elekcję
utrzymanie liberum veto na sejmach,
prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą
przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem

*dysydenci – szlachta różnowiercza (protestanci i prawosławni) – nazwa określająca osoby o odmiennych poglądach niż powszechnie przyjęte i panujące w danym państwie lub społeczeństwie.

29 lutego 1768 - pod przewodnictwem Józefa Pułaskiego oraz Michała Krasińskiego doszło do zawiązania w miasteczku Bar na Podolu konfederacji, do której przyłączyła się większość szlachty, a także część mieszczan i chłopów. Konfederacja, której głównymi hasłami były: obrona wiary i wolności Rzeczpospolitej skierowana była przeciwko Rosji, królowi, różnowiercom i reformom Czartoryskich. Ponadto występowano w obronie niezależności politycznej kraju. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie dysydentom. Konfederaci barscy liczyli na pomoc Francji, Austrii i Turcji. W 1768 Turcja wypowiedziała Rosji wojnę. Liczono na wycofanie przynajmniej części wojsk rosyjskich z terenów Rzeczpospolitej. Gdy wojska rosyjskie zaczęły odnosić zwycięstwa nad armią turecką, Francja udzieliła wsparcia konfederatom. Działania wojenne najpierw objęły tereny Ukrainy, następnie przeniosły się do Małopolski i Wielkopolski. Ostatni zryw wystąpił na Litwie, gdzie dowodził Michał Kazimierz Ogiński. Konfederacja barska trwała 4 lata. Zakończyła się klęską w roku 1772. Około 5 tys jeńców zostało zesłanych na Sybir, znaczną liczbę konfederatów wcielono do armii carskiej. Trwające kilka lat walki wykazały, że narzucenie Rzeczypospolitej trwałego protektoratu Rosji nie będzie łatwe.

I rozbiór Rzeczypospolitej:
5 sierpnia 1772 r. w Petersburgu doszło do podpisania traktatu rozbiorowego przez Rosję (Katarzyna II), Prusy (Fryderyk II) i Austrię (Maria Teresa). Ziemie jaki przypadły zaborcom:
Rosja: tzw. Inflanty Polskie oraz część Białorusi po Dźwinę i Dniepr: obszar 92 tys. km², ludność 1300 000
Prusy: Warmię, Pomorze bez Gdańska i Torunia, część Wielkopolski i Kujaw: obszar 36 tys. km², ludność 580 000
Austria: południowa część województwa krakowskiego po Wisłę, część Śląska, Ruś Czerwona i część Podola po rzekę Zbrucz : obszar 83 tys. km², ludność 2600 000

Sejm rozbiorowy – zebrany w Warszawie w latach 1773-1775. Reformy:
zatwierdzono I rozbiór RP
powołana została Rada Nieustająca, składająca się z wybieranych przez sejm 18 senatorów i 18 posłów, działając pod przewodnictwem króla miała ograniczyć jego władzę
powiększono wojsko do 30000 żołnierzy
przywrócono cło generalne
powołano pierwszą w Europie państwową władzę oświaty- Komisję Edukacji Narodowej, która miała zająć się kształceniem młodzieży w duchu patriotycznym i rozumieniu obowiązków obywatelskich. Ujednoliciła ona system oświaty.
Powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajmowało się opracowaniem programów nauczania i podręczników

Przemiany w gospodarce: (ożywienie gospodarcze):
zwiększenie produkcji rolnej (wzrost zapotrzebowania na zboże)
nowy typ osadnictwa na prawie olęderskim, w którym chłopi nie odrabiali pańszczyzny, lecz płacili czynsz
unowocześnienie narzędzi pracy
wprowadzenie nowych upraw: ziemniaka i rzepaku
rozwój manufaktur: manufaktury mieszczańskie – wykorzystywały pracę najemnych robotników, ich głównym celem był zysk; manufaktury magnackie - produkowały na ogół wyroby na potrzeby magnackiego dworu, wykorzystywały pracę chłopów w ramach narzuconej pańszczyzny
mennicza działalność króla
zniesienie ceł wewnętrznych
ustalenie urzędowych miar i wag
poprawa stanu dróg lądowych
budowa nowych połączeń wodnych

Przemiany w nauce i kulturze:
Stanisław August Poniatowski założył szkołę rycerską (której komendantem był Adam Kazimierz Czartoryski), wspierał aktywność KEN
„obiady czwartkowe”, w których uczestniczyli najwybitniejsi ludzie epoki, miały niewątpliwy wpływ na kształtowanie świadomości i postaw obywatelskich
z inicjatywy króla powstał Teatr Narodowy, którego założycielem i dyrektorem był Wojciech Bogusławski oraz pierwsze w Polsce czasopismo społeczno-polityczne „Monitor”, którego redaktorem był Ignacy Krasicki
stosowano zasadę „uczyć i bawić”
rozwijała się publicystyka społeczna, której przedstawicielami byli m.in. Hugon Kołłątaj i Stanisław Staszic
rozwój astronomii – Jan Śniadecki i Marcin Poczobutt-Odlanicki
pierwsze laboratorium chemiczne założone przez Józefa Osińskiego
Jan Krzysztof Kluk opisał roślinność ziem polskich
Adam Naruszewicz napisał nowoczesną historię Polski

Sytuacja RP:
Austria związała się sojuszem z Rosją
nowy król Prus Fryderyk Wilhelm II zawarł związek z przeciwnikami Rosji i Austrii: Anglią, Holandią, Szwecją i Turcją

Sejm Wielki, zwany również Czteroletnim – zwołany w 1788 pod przewodnictwem marszałka koronnego Stanisława Małachowskiego i litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy. Przyczyną zwołania sejmu było podjęcie decyzji o sojuszu z Rosją i wejściu Rzeczypospolitej do wojny przeciw Turcji. W pierwszym okresie działalności zarysował się w sejmie wyraźny podział na trzy stronnictwa: patriotyczne (stronnictwo to głosiło konieczność przeprowadzenia reform państwa i uniezależnienia się od Rosji- Adam Czartoryski, Hugon Kołłątaj), królewskie (podstawowy kierunek reform upatrywało ono we wzmocnieniu władzy królewskiej, zaś w kwestii polityki zagranicznej chciało utrzymać związki z Rosją- Michał Poniatowski, Jacek Małachowski) oraz hetmańskie (dążące do utrzymania dotychczasowego systemu władzy- Seweryn Rzewuski, Ksawery Branicki, Szczęsny Potocki i Kazimierz Nestor Sapieha).W 1790 roku przeprowadzono kolejne wybory do sejmu, co przedłużyło jego kadencję o 2 lata.
Reformy:
armię powiększono do stu tysięcy żołnierzy
wprowadzono przeznaczony na utrzymanie armii 10% podatku od szlachty i 20% podatku od duchowieństwa
została zlikwidowana Rada Nieustająca
wykluczono gołotę od udziału w sejmikach
przyjęto „prawo o miastach królewskich”, które zmieniało status tych miast, a przede wszystkim mieszczan, gdyż zapewniało im nietykalność osobistą i majątkową oraz prawo nabywania dóbr ziemskich
umożliwiono mieszczanom dostęp do urzędów cywilnych i stopni oficerskich w wojsku, a także nadano prawo do uzyskania szlachectwa- nobilitacji
mieszczanie uzyskali prawo do wybierania swoich przedstawicieli do sejmu, którzy mieli w czasie obrad głos doradczy
uchwalono ustawę zasadniczą- konstytucję określająca prawa
Czarna procesja miała miejsce w 1789 w Warszawie, dokąd przybyli przedstawiciele 141 miast królewskich, aby upomnieć się o prawa dla stanu mieszczańskiego. Ubrani na czarno delegaci pod przewodem prezydenta Warszawy Jana Dekerta przeszli ulicami stolicy pod Zamek Królewski, miejsce obrad Sejmu Czteroletniego, gdzie złożyli na ręce króla Stanisława Augusta Poniatowskiego petycję, domagającą się przyznania praw publicznych dla mieszczan.

Konstytucja 3 Maja – uchwalona 3 maja 1791- pierwsza w Europie nowoczesna konstytucja”
zniesiono liberum veto (w zamian głosowanie większością) oraz wolną elekcję (w zamian dziedziczność tronu)
przyjęto chłopów pod opiekę Prawa i Rządu Krajowego
wprowadzono trójpodział władzy: władza: ustawodawcza– dwuizbowy sejm, wykonawcza- król i Straż Praw, sądownicza- sądy odrębne dla poszczególnych stanów
zniesiono podział na Litwę i Koronę
Polska monarchią konstytucyjną
potwierdzono wcześniej ustalone prawa mieszczan

Konfederacja targowicka- związek utworzony w Petersburgu przez grupę magnatów przeciwnych reformom (Potocki, Branicki, Kossakowski, Rzewuski), pod patronatem. Katarzyny II, ogłoszony w Targowicy (Ukraina); była pretekstem do interwencji wojsk ros., doprowadziła do wojny polsko-rosyjskiej (1792), zniesienia reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja oraz do II rozbioru Polski 1793; rozwiązana w 1793.

Bitwa pod Zieleńcami – bitwa stoczona 18 czerwca 1792 w czasie wojny polsko-rosyjskiej pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki, a wojskami rosyjskimi. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem Polaków. Za namową księcia Józefa Poniatowskiego król Stanisław August Poniatowski ustanowił w dniu bitwy odznaczenie wojskowe Virtuti Militari.

II rozbiór RP:
Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska. 23 I 1793 Prusy i Rosja podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793). Austria zaangażowana w wojnę z rewolucyjną Francją nie zdołała uzyskać udziału w podziale ziem RP.
Prusy: Gdańsk, Toruń, Wielkopolska Zachodnia, część Mazowsza z Płockiem- obszar 58000 km2, ludność 580000
Rosja: Białoruś, Ukraina, Podole do granicy Druja-Pińsk- obszar 250000 km2, ludność 3000000

Insurekcja, czyli powstanie kościuszkowskie - to powstanie narodowe przeciw Rosji, a następnie także przeciw Prusom, trwające od 24 III do 16 XI 1794. Antoni Madaliński nie podporządkował się decyzji władz rosyjskich o redukcji armii RP, co było sygnałem do wybuchu powstania. 24 marca Tadeusz Kościuszko ogłosił Akt Powstania, którego hasło brzmiało Wolność, Całość, Niepodległość i przejął władzę jako Najwyższy Naczelnik Sił Zbrojnych. Na przełomie kwietnia i maja powstanie objęło obszar całej RP wyznaczonej II rozbiorem. Powstanie rozpoczęte bitwą pod Racławicami (4 kwietnia) stało się ruchem narodowym. W maju 1794 powołany został rząd– Rada Najwyższa Narodowa składająca się z 8 wydziałów. Zmierzający do Warszawy Kościuszko poniósł klęskę w bitwie pod Szczekocinami (6 czerwca). Prusy włączyły się do walki z powstaniem zajmując Kraków. Armie rosyjska i pruska kierowały się na Warszawę. Generał Jan Henryk Dąbrowski stanął na czele wyprawy do Wielkopolski. Bitwa pod Maciejowicami (10 październik)- klęska Kościuszki. 4 listopada została zdobyta Praga, co przyczyniło się do kapitulacji Warszawy. Zdarzenia te przyczyniły się do klęski powstania, co doprowadziło do III rozbioru RP.
Przyczyny powstania:
decyzja władz rosyjskich dotycząca zmniejszenia armii RP
Antoni Józef Madaliński odmówił przeprowadzenia redukcji swojego oddziału kawalerii, opuścił Ostrołękę i rozpoczął marsz w kierunku Krakowa na czele 1200 ludzi
Aleksander Tormasow opuścił Kraków po to by wyjść naprzeciw Madalińskiemu
1794 – Kościuszko ogłosił akt powstania
tragedia gospodarcza po II rozbiorze
wzywano do obrony ustawy majowej
rewolucja francuska – liczono na sukces powstania, ponieważ rewolucja skupiła całą uwagę

III rozbiór RP:
Dnia 24 października 1795 Rosja, Prusy i Austria dokonały podziału reszty ziem RP. Miesiąc później abdykował król Stanisław August Poniatowski. Rzeczpospolita przestała istnieć.
Austria: Małopolska z Krakowem, Sandomierzem, Radomiem i Lublinem- obszar 47000 km2, ludność 1500000
Prusy: reszta Mazowsza z Warszawą, ziemie między Prusami Książęcymi a Niemnem i Bugiem- obszar 48000 km2, ludność 1000000
Rosja: Kurlandia, ziemie litewskie z Wilnem i ruskie z Łuckiem- obszar 120000, ludność 1200000.