Ruch husycki w Czechach

Ruch husycki w Czechach

Spis treści:
I. Wstęp
II. Sytuacja społeczna w Królestwie Czeskim na przełomie XIV i XV wieku
III. Jan Hus i jego działalność
IV. Ruch husycki
V. Upadek husytyzmu
VI. Zakończenie

I. Wstęp
Na przełomie XIV i XV wieku Królestwo Czeskie, rządzone przez Wacława IV Luksemburskiego i wchodzące w skład Rzeszy niemieckiej, ogarnął kryzys społeczny, na który nałożyły się również konflikty narodowościowe. Możnowładztwo i duchowieństwo składało się w przeważającej części z Niemców bądź zniemczonych Czechów, podczas gdy rdzenni Czesi pozbawieni byli dostępu do ważniejszych stanowisk i biedniejsi. W tym samym czasie nastąpił jednak nagły wzrost poziomu kultury i świadomości narodowej Czechów. Na tym tle szybko znalazły posłuch hasła reformy Kościoła w duchu ubóstwa i zniwelowania różnic społecznych. Właśnie na ziemiach czeskich w końcu średniowiecza narodził się husytyzm, zjawisko, które swą skalą i rozmiarami nie znajduje analogii w całej Europie. Husytyzm był wielkim przełomem w wielu dziedzinach, zarówno w polityce, jak i w gospodarce, a także w życiu społecznym i religijnym. Przeorał świadomość ludzką i doprowadził do zakwestionowania tradycyjnego systemu wartości . Ruch religijny (a także polityczny) uczniów i zwolenników czeskiego reformatora religijnego Jana Husa przygotował grunt pod XVI wieczne wydarzenia, które wstrząsnęły Europą – Reformację zapoczątkowaną przez Marcina Lutra w 1517 roku.

II. Sytuacja społeczna w Królestwie Czeskim na przełomie XIV i XV wieku
Wiek XIV to wzrost znaczenia politycznego i potęgi Czech, który był między innymi wynikiem bezprecedensowego rozwoju gospodarczego tych ziem trwającego już od początku XIII wieku. Jednak rozwój ten szedł w parze z doniosłymi zmianami w składzie narodowościowym kraju, co miało wielkie znaczenie dla powstania husytyzmu. Zmiany te związane były z tzw. kolonizacją niemiecką, zarówno miejską jak i wiejską. W Czechach, które niemal od początków swojego istnienia leżały w niemieckiej sferze wpływów, mogła się ona rozwinąć silniej niż gdzie indziej. Powstało wiele miast na prawie niemieckim oraz wiele klasztorów zapełnionych prawie w całości niemieckimi zakonnikami. Sprowadzono również wielu osadników z Rzeszy, którzy zakładali wsie (przynosiły panom feudalnym więcej dochodów niż wsie czeskie). Przybyli osadnicy ściągali swoich rodaków, co potęgowało cały proces. Wprawdzie rozwój gospodarczy uczynił Czechy jednym z najbogatszych obszarów Europy w XIV wieku, ale oczywiście bogactwa te były skupione w rękach klas uprzywilejowanych. Szersze masy wytwórców, głównie chłopów, nie miały w nim żadnego udziału. W rezultacie bogacenie się Czech pociągnęło za sobą pogłębienie różnic majątkowych i zaostrzenie istniejących w ramach ustroju feudalnego antagonizmów społecznych. Największe korzyści z rozwoju gospodarczego Czech odnosili wielcy feudałowie z królem czeskim na czele oraz duchowieństwo . Równolegle postępowało ubożenie drobnej szlachty, tzw. włodyków, stojącej pod względem materialnym niewiele wyżej niż chłopi. Ta warstwa społeczna, przedtem bardzo liczna, w wieku XIV znajdowała się w stanie rozkładu. W tych warunkach wśród włodyków panowało bardzo silne niezadowolenie z istniejących stosunków, co miało swoje przełożenie na ich znaczny udział w ruchu husyckim. Również w miastach największe dochody skupiali w swoich rękach członkowie patrycjatu miejskiego. Plebs i pospólstwo mogło ledwo utrzymać się z pracy własnych rąk, więc także i wśród ludności miast istniały silne napięcia.
Te przeciwieństwa wyrosłe na tle różnic majątkowych uległy w Królestwie Czeskim jeszcze silniejszemu zaostrzeniu przez to, że dołączyły do nich antagonizmy narodowościowe będące skutkiem wcześniej wspomnianej niemieckiej kolonizacji. W XIV wieku wewnętrzne stosunki w Czechach były tego rodzaju, że wśród klas posiadających przeważał żywioł niemiecki, podczas gdy warstwy niżej sytuowane były złożone w większości z Czechów. Niemcy posiadali stanowczą przewagę w życiu gospodarczym, politycznym i kulturalnym, odgrywali też dużą rolę w Kościele i na dworze królewskim. Także praski uniwersytet był zdominowany przez Niemców, a warto podkreślić, że w tamtych czasach uniwersytety posiadały ogromne znaczenie i wypowiadały się nie tylko w sprawach naukowych, ale religijnych i politycznych, a poza tym były potężną podporą znaczenia i wpływów Kościoła . Stąd też Uniwersytet Praski stał się stałym miejscem tarć pomiędzy Czechami a Niemcami. Najsłabiej wpływy niemieckie docierały do szlachty – wprawdzie wyższe warstwy szlachty ulegały już od końca XIII wieku germanizacji, ale w połowie XIV wieku zaczął powstawać wśród szlachty silny opór przeciwko niemieckim wpływom w Czechach. Również w miastach w wyniku napływu ludności czeskiej z prowincji narastał opór wobec żywiołu niemieckiego. Nie należy jednak zapominać, że cały ówczesny ustrój był usankcjonowany autorytetem mającej boskie pochodzenie władzy monarszej i powagą Kościoła, dlatego nie zawsze posiadano odwagę występować przeciwko panującym stosunkom. Ponadto Kościół obawiając się antykościelnych ideologii, w wyniku których mógłby zatracić swoją znaczącą pozycję i wpływy, każdą nową doktrynę ogłaszał natychmiast herezją i tępił niemiłosiernie jej zwolenników. Warto pamiętać, że w owym czasie wszelkie negatywne zjawiska związane z Kościołem takie jak nepotyzm, symonia, hipokryzja, handel relikwiami i odpustami, chciwość i wiele innych pogłębiła jeszcze wielka schizma w obrębie samego Kościoła. Wprowadziła ona jeszcze większe zamieszanie, wzmagając wyzysk i nadużycia oraz potęgując upadek moralny duchowieństwa. Nic więc dziwnego, że pogłębiającemu się kryzysowi od początku towarzyszyły próby reform .
W samych Czechach ruchy reformatorskie pojawiły się już w wieku XIV. Wpływy mieli tu na przykład waldensi (ugrupowanie chrześcijańskie, zawiązane w południowej Francji ok. roku 1170 jako tzw. "ubodzy z Lyonu" ) i begardzi (laickie stowarzyszenie religijne mężczyzn powstałe w XII wieku na zachodzie Europy ). Praga znała już w XIV wieku procesy i egzekucje - w 1315 roku spalono tam 14 osób, najprawdopodobniej waldensów, a w roku 1335 został powołany stały inkwizytor dla Czech. Druga połowa XIV wieku obfitowała w lokalne wystąpienia przeciwko Kościołowi. Przeciwko negatywnym zjawiskom w Kościele zaczęli występować różni kaznodzieje jak Morawianin Milicz z Kromieryża czy później Maciej z Janowa, których krytyka jednakże nie naruszała zasadniczych dogmatów religijnych. Główne żądania ruchów działających w Czechach dotyczyły nie tyle doktryn, co odnowy moralnej Kościoła. Tego samego chcieli również niektórzy członkowie duchowieństwa. I chociaż ci ostatni nie występowali przeciwko Kościołowi jako takiemu, ale przeciwko grzechowi w nim panującemu, ich postawa często podrywała autorytet hierarchii i pośrednio przygotowywała grunt do wystąpienia Jana Husa.


III. Jan Hus i jego działalność
„Był on niby Janem Chrzcicielem, poprzedzającym reformację. Płomienie stosu jego zapaliły wśród kościoła łunę, przed której blaskiem dziwnie pierzchała ciemność, i której światło nie tak prędko ugasnąć miało.”

Jan Hus był twórcą ruchu religijnego nazwanego od jego nazwiska husytyzmem. Urodził się w 1372 roku w rodzinie chłopskiej w południowych Czechach i swe życie nierozerwalnie złączył ze stanem duchownym. W młodości zetknął się z problemem antagonizmów niemiecko – czeskich, co ukształtowało w nim silną tożsamość narodową. Studiował w Pradze i w latach 1402-1403 był pierwszym czeskim rektorem tamtejszego uniwersytetu. W tych czasach zapoznał się z pismami Jana Wiklefa, angielskiego filozofa, teologa i reformatora religijnego. Pod wpływem jego poglądów ukształtowało się wiele ruchów heretyckich i także Jan Hus inspirował się głoszonymi przez niego tezami. Szczególnie przemawiał do niego postulat Wiklefa o ograniczeniu bogactwa duchowieństwa, ponieważ ten problem był szczególnie widoczny w Czechach, gdzie aż jedna trzecia całej ziemi należała do Kościoła . Mimo to Hus nie atakował żadnych dogmatów Kościoła, krytykował przede wszystkim złe kościelne praktyki wskazując ich źródła oraz niewłaściwość takich postaw jak hipokryzja, chciwość czy niemoralność. Ponadto posiadał umiejętność głoszenia swoich poglądów zrozumiale dla każdego, niezależnie od wykształcenia. Spójność głoszonych poglądów i czynów, radykalne podejście do spraw moralnych oraz umiejętność dotarcia do każdego sprawiły, że Jan Hus zyskał sobie wielu zwolenników zarówno pośród prostego ludu jak i uczonych z praskiego uniwersytetu, a także wśród rycerstwa, szlachetnie urodzonych i duchowieństwa. Uniwersytet Praski w tym czasie podzielił się na dwie wrogie frakcje: niemieckich zwolenników nominalizmu, wiernych Kościołowi katolickiemu i czeskich patriotów-zwolenników filozofii realistycznej, domagających się reform w Kościele, po których stronie opowiadał się również Hus.
Jan Hus stworzył własny program reformy Kościoła i obrony interesów narodowych. Jego postulaty zyskały ogromną popularność wśród niższych warstw szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa. Przychylni mu również byli niektórzy wielcy feudałowie i część niższego duchowieństwa. Ośrodkiem działalności Husa od 1402 stała się Kaplica Betlejemska w Pradze (w której uczniowie wcześniej wspomnianego Milicza propagowali czeskie, a nie łacińskie nabożeństwa) . W debacie nad tezami Wiklifa, który potępiał nauki kościelne, Hus opowiedział się po stronie jego zwolenników. Jego wizja prawdziwego kościoła nosiła wyraźne znamiona wpływu angielskiego myśliciela, aczkolwiek nie był on bezkrytyczny wobec jego poglądów. Przejął po nim koncepcję Kościóła „niewidzialnego” (wspólnota wybrańców, ludzie wybrani uprzednio przez Boga), która będzie przewijać się później w niektórych doktrynach protestanckich. Należy podkreślić, że kościół niewidzialny to nie struktury czy urzędy, lecz ludzie. Jego głową jest wyłącznie Chrystus, nie papież. Wprawdzie jego doktryna nie była spójna, lecz chodziło mu przede wszystkim o podważenie konieczności posłuszeństwa urzędnikom kościelnym. Konieczność zerwania podległości wobec papieża była tym bardziej uzasadniona, iż w latach 1409-1417 Kościołem zarządzało aż trzech papieży skłóconych ze sobą. Hus postulował gruntowną reformę Kościoła, powrót do treści wynikających z Pisma Świętego i tradycji pierwszych wieków chrześcijaństwa. Domagał się między innymi udostępnienia wiernym Pisma Świętego i odprawiania mszy w ojczystym języku. Twierdził, że sakramenty udzielane przez duchownych w stanie grzechu są nieważne. Zwalczał nadużycia, w szczególności bogacenie się kleru i handel odpustami. Znakiem charakterystycznym wszystkich husytów (którzy podzielili się po śmierci Husa na wiele rozłamów) była komunia pod dwiema postaciami – zaczął ją wprowadzać jeden ze zwolenników czeskiego reformatora, Jakubek ze Strzibra. Hus przebywał wtedy uwięziony na soborze w Konstancj, jednak z więzienia zaaprobował krok swojego zwolennika . Husa nie tyle zajmowała krytyka dogmatyczna, co potępienie zepsutych obyczajów duchowieństwa i jego bogactwo. Opowiadał się za sekularyzacją dóbr kościelnych, w czym właśnie zyskał najwięcej poparcia wśród arystokracji czeskiej, bezpośrednio tym zainteresowanej, oraz wielki niepokój kościelnych wielmożów .
Działalność Husa i jego zwolenników stawała się coraz głośniejsza w Europie. Hierarchia kościelna i feudałowie całej Europy zaczęli uważać Czechy za kraj objęty herezją. W 1414 roku zebrał się sobór w Konstancji (ten sam, na który ściągnięto ponad siedemset prostytutek, bynajmniej nie po to aby się modlić ) dla rozstrzygnięcia wielu spornych, a zarazem ważnych spraw dotyczących organizacji Kościoła. Poruszona została sprawa Jana Husa, którego w 1415 roku wezwano do Konstancji. Hus chętnie udał się na sobór uważając, że jest to doskonała okazja przekonania kościelnych dostojników o słuszności swoich poglądów. Ponadto cesarz Zygmunt Luksemburski wydał mu glejt bezpieczeństwa. Mimo to po przybyciu Hus został natychmiast uwięziony, oskarżony o herezję i spalony na stosie. Swój wpływ na uwięzienie i oskarżenie czeskiego reformatora miał sam cesarz Zygmunt Luksemburski, który będąc następcą tronu królewskiego w Czechach widział w poglądach i działalności Husa zagrożenie dla swojej świeckiej władzy – w końcu wystąpił przeciw hierarchii kościelnej sankcjonującej przywileje klasy feudałów. Jego śmierć była zaczątkiem jednego z największych średniowiecznych ruchów społeczno – religijnych i narodowo – wyzwoleńczych, mimo że sam Hus nie występował z radykalnymi hasłami społecznymi. Jego działalność skierowana przeciwko feudalnej hierarchii kościelnej i wpływom cudzoziemców w ojczyźnie utorowała czeskiemu ludowi drogę do otwartego powstania w obronie wolności społecznej i narodowej .

IV. Ruch husycki
Husytyzm zawarł w sobie idee religijne i społeczne dawnych teorii herezji ubogich, które pod koniec średniowiecza ożywiły swoją działalność. Różnił się jednak od nich jasno sformułowaną doktryną Kościoła, opartą na poglądach Wiklefa i Husa, niezwykle szerokim zasięgiem społecznym i charakterem narodowym o wyraźnym ostrzu antyniemieckim. W husytyzmie skupiały się wszystkie drogi późnośredniowiecznej reformy Kościoła. Grunt teoretyczny i społeczny dla jego rozwoju przygotowały reformatorskie dzieła i kazania praskich uczonych, cały wewnętrzny nurt reformy Kościoła, a także oddolne jej próby. Związanie tych czynników z rozbudzonymi aspiracjami narodowymi Czechów, które nie znajdowały możliwości realizacji we własnym państwie narodowym zadecydowało o zasięgu i znaczeniu tego ruchu w dziejach Czech i Europy .
Wszystkie wspomniane wcześniej konflikty społeczne, napięcia religijne i narodowe przybrały na sile na przełomie XIV i XV wieku, właśnie za życia Jana Husa. Pokrzywdzona ekonomicznie, a uświadomiona narodowo ludność coraz liczniejsza w miastach i na uniwersytecie zaczęła gwałtowniej domagać dostępu do majątków i władzy. Zaostrzyła się też sytuacja w Kościele czeskim. Wzrosła liczba kleru oraz pogłębiły się różnice ekonomiczne wewnątrz tej grupy. Biedne, zbuntowane duchowieństwo odcięte od godności stało się awangardą ruchu husyckiego, a dołączyli do nich ludzie wykształceni na uniwersytecie, dla których nie było odpowiednich stanowisk. Rozkwit gospodarczy, wzrost żywiołu czeskiego w miastach i na uniwersytecie, nadmiar duchowieństwa i ludzi wykształconych oraz rozwój kultury czeskiej idący w parze z rozwojem gospodarczym, to były podstawy dla rozwoju wielkiego ruchu społecznego i narodowego. Wystarczył tylko jeden człowiek – Jan Hus (oczywiście poprzedzony wystąpieniami różnorodnych pomniejszych czeskich kaznodziei), który w swojej działalności wyraził wszystkie nabrzmiałe problemy swej ojczyzny i Kościoła, aby porwać tłumy. Hus nie opuszczał Pragi, był Czechem, był „swój”. Robił tak jak mówił, był wierny swoim poglądom do końca i zginął spalony na stosie – to było aż nadto, żeby stać się uosobieniem wszystkich aspiracji Czechów . Husytyzm był w swej istocie ruchem o charakterze społecznym. Zwalczał zdemoralizowane duchowieństwo i całą hierarchię kościoła katolickiego oraz tych wszystkich, którzy stali po jego stronie, a jego radykalne odłamy wysuwały daleko idące hasła społeczne. Z drugiej strony husytyzm był też ruchem narodowym występującym przeciwko posiadającym ogromne wpływy i znaczenie w Królestwie Czeskim Niemcom.
Męczeńska śmierć Jana Husa, potępionego na soborze w Konstancji jako heretyka, głęboko poruszyła świadome warstwy społeczeństwa czeskiego. Spalenie na stosie tego reformatora niewątpliwie przyspieszył wielki ferment ideowy, który miał miejsce w Czechach od dłuższego czasu. Stracenie kaznodziei wywołało oburzenie i falę protestów w kraju o wcześnie dojrzałej i wyostrzonej świadomości narodowej . Poglądy głoszone przez Husa znajdowały coraz chętniejsze przyjęcie wśród biedoty miejskiej oraz wśród mas ludu wiejskiego. Zwolenników Husa było wówczas już bardzo wielu, zaczęli oni wypędzać z Pragi tych duchownych, którzy byli znani jako przeciwnicy umęczonego mistrza. Z parafii wiejskich zaczęto również wypędzać proboszczów przeciwnych husytyzmowi, a w ich miejsce osadzać zwolenników nowej nauki. Odbył się również zjazd proreformatorsko nastawionej szlachty, na którym uchwalono protest skierowany do soboru konstanckiego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że symbolem religijnym identyfikującym i spajającym coraz wyraźniej dzielącą się w następnych latach społeczność husycką był Kielich – symbol udzielania komunii pod dwiema postaciami. Pod jego znakiem husyci walczyli z siłami obozu katolickiego i za jego sprawę umierali. Uniwersytet Praski w 1415 uniewinnił Husa, a dwa lata później ogłosił deklarację uznającą Kielich, co mimo wszystko jeszcze nie zapewniało jednolitości wyznaniowej jego członków .
Początkowo wobec wzrastającej fali oburzenia i opozycji przeciw Kościołowi obojętnie przyglądał się czeski król Wacław, a jego małżonka Zofia nawet wspierała husytów (wcześniej często uczęszczała na msze odprawiane przez Husa w Kaplicy Betlejemskiej ). Jego stanowisko wynikało z niechęci do bogatego i uprzywilejowanego duchowieństwa, które krępowało jego władzę. Jednak szybko uległo to zmianie, pod naciskiem soboru i cesarza Wacław w obawie przed interwencją zaczął przywracać na stanowiska wygnanych duchownych i usuwać husytów z urzędów państwowych. Zmiana królewskiego stanowiska wywołała w Czechach jeszcze większe wzburzenie. W dniu 30 lipca 1419 roku doszło w Pradze do poważnych rozruchów. Doszło wtedy do zdarzenia określanego mianem I defenestracji praskiej, kiedy to podczas sporu w ratuszu zwolennicy husytów wyrzucili siedmiu rajców przez okno. Wacław ponoć tak przejął się tym wypadkiem, że wkrótce potem zmarł na apopleksję . Od tej chwili zaczęło się właściwe powstanie husyckie, a jego społeczny charakter ujawniał się coraz silniej.
Śmierć Wacława i następujący okres bezkrólewia ułatwił husytom dalsze wystąpienia przeciw znienawidzonemu duchowieństwu. Na wielką skalę rozpoczęły się napady na klasztory i kościoły, rozpoczęło się zajmowanie dóbr kościelnych. Wzmagała się walka pomiędzy rosnącym coraz bardziej w siłę ruchem husyckim, a ciągle malejącym obozem katolików, wśród których przeważali Niemcy. Po stronie katolików stanęła tylko garstka najbogatszej, zniemczonej szlachty i miasta, w których przewagę zachował żywioł niemiecki. Wielkich feudałów przerażał ruch rewolucyjny szczerzący się wśród ich poddanych. Z kolei bogaty patrycjat złożony z Niemców widział swego głównego przeciwnika w czeskiej biedocie miejskiej, która starała się obalić jego potęgę majątkową i wydrzeć mu władzę polityczną w miastach, a która aktywizowała się coraz bardziej pod wpływem haseł husytyzmu . W wyniku rozruchów w Pradze przejmowane były majątki duchowieństwa i Niemców, powstała nowa klasa patrycjuszy skupiająca w swoich rękach znaczne bogactwa, sprzyjająca ruchowi husyckiemu. W związku z tymi przemianami ustrój stolicy państwa uległ pewnemu zdemokratyzowaniu. Jednak same położenie biedoty miejskiej nie uległo znaczącej poprawie. Najsilniej husytyzm szerzył się wśród szerokich mas ludu wiejskiego i mieszkańców mniejszych miast, pośród których działali liczni kaznodzieje głoszący coraz radykalniejsze hasła nie tylko natury religijnej, ale i społecznej.
Następcą Wacława IV miał zostać Zygmunt Luksemburski, nieprzejednany wróg husytyzmu, poza tym ściśle związany z niemieckim światem feudalnym i papiestwem. Lud czeski nie chciał uznać takiego władcy i dlatego podjął przeciw niemu zaciętą walkę. Był to początek trwających przeszło 15 lat wojen husyckich o wyzwolenie Czech od domu luksemburskiego.
W miarę wzmagania się ruchu husyckiego postępowała w Czechach likwidacja organizacja kościoła katolickiego oraz zamożniejszego mieszczaństwa niemieckiego. Ich majątki przechodziły w ręce możnych panów częściowo szlachty, która poprawiała w ten sposób swoje położenie gospodarcze i znaczenie polityczne. Majątek patrycjatu niemieckiego był przejmowany przez nowotworzący się patrycjat czeski. Dla obu tych klas – wyższej szlachty i nowego patrycjatu – potrzebne było utrzymanie husytyzmu jako antykościelnego ruchu religijnego, który zapewniłby im zachowanie zagrabionych majątków oraz wzmocnienie ich wpływów i znaczenia w państwie. Wzbogaciwszy się dzięki religijnemu ruchowi husytów nie myśleli o dalszych zmianach społecznych. Tymczasem wśród mas ludowych rósł ferment za sprawą lokalnych kaznodziei, którzy rozwijali ideologie husytyzmu, wysuwając coraz częściej i coraz śmielej wyraźne żądania zmiany dotychczasowego układu stosunków gospodarczych i społecznych. Oczywiście hasła te znalazły wśród mas ludowych ogromną popularność. Z chłopami i biedotą miejską solidaryzowała się warstwa zubożałego rycerstwa czyli włodycy. W ten sposób już w najbliższych latach po śmierci Husa zarysował się dość wyraźnie w obozie husytów rozdział oparty na różnicach majątkowych i przeciwieństwach społecznych .
Jeden z dwóch głównych odłamów był zwany utrakwistami (od łacińskiego określenia sub utraque specie, pod obydwiema postaciami – jeden głównych wysuwanych postulatów w kwestiach religijnych ). W skład tego obozu wchodziła bogata szlachta oraz zamożne mieszczaństwo Pragi i większych miast, również mistrzowie praskiego uniwersytetu. Utrakwiści szukali kompromisu cesarzem Zygmuntem i obozem katolickim. Chodziło im głównie o utrzymanie dotychczasowych swoich zdobyczy uzyskanych dzięki ruchowi husyckiemu i o niedopuszczenie do restytucji dawnych stosunków religijno – kościelnych. Z kolei szerokie masy ludności chłopskiej i biedoty miejskiej, a także zubożałe rycerstwo stanowiły drugi główny odłam husytyzmu, o wiele radykalniejszy od utrakwistów, zwany taborytami od obozu warownego założonego koło Usti Sezamowo, który nazywano Tabor (później powstało tam miasto) . Taboryci byli bardziej radykalni niż sam Hus w hasłach religijnych (na przykład za zbędne uznawali hierarchię kościelną, kościoły, szaty liturgiczne, obrazy, kult świętych odpusty ), a ponadto formułowali radykalny program reform społecznych – zniesienie poddaństwa chłopów i uspołecznienie własności ziemskiej . Przy formułowaniu programu taborytów nie brakło pewnych różnic zdań. Zarysowały się dwa kierunki – umiarkowany i radykalny. Spory tłumił Jan Żiżka, przywódca i strateg taborytów, któremu zależało na zaktywizowaniu wszystkich sił Czech do walki z Zygmuntem i niemieckimi feudałami, dlatego nie sprzyjał w całej pełni radykalizmowi religijnemu i społecznemu. Dopiero po jego śmierci w 1424 roku rozpadli się oni na dwie grupy, jedną bardzo radykalną właściwych taborytów, drugą bardziej umiarkowaną nazwaną „sierotkami”.
Generalny program ruchu husyckiego, eksponowany zwłaszcza na zewnątrz, wtedy gdy niezbędne było akcentowanie ideowej jedności, zawarty był w tak zwanych Czterech Artykułach Praskich, sformułowanych w praskim manifeście z wiosny 1420 roku. Artykuł pierwszy postulował prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego. Drugi artykuł potwierdzał prawo do uczestnictwa w komunii pod dwiema postaciami osób świeckich. Trzeci Artykuł postulował sekularyzację dóbr kościelnych. Wreszcie czwarty artykuł głosił jednakowe karanie za grzechy ciężkie wszystkie stany społeczne .

V. Upadek husytyzmu
Przez cały okres trwania wojen husyckich, kiedy Czesi walczyli z cesarzem Zygmuntem i niemieckimi feudałami, oba obozy ruchu husyckiego łączyło silne poczucie wspólnoty narodowej. Do 1434 roku w szczególnych momentach zagrożenia zewnętrznego, oba odłamy odwoływały się do solidaryzmu narodowego. Mimo to przeciwnicy husytyzmu (papiestwo, cesarz, niemiecka szlachta) dysponowali ogromnymi siłami wojskowymi i środkami finansowymi. Husyci, mimo sukcesów militarnych (odparli pięć krucjat niemieckiego rycerstwa), stali na przegranej pozycji. Ponadto po kilkunastu latach wojen kraj był wyniszczony i podupadł gospodarczo. W tych warunkach beznadziejność dalszej walki stawała się dla husytów coraz oczywistsza. Coraz chętniej kompromisu szukali utrakwiści, pragnący zachować zdobycze husytyzmu i swoją uprzywilejowaną pozycję. Po kolejnych nieudanych krucjatach niemieckiego rycerstwa w 1432 roku rozpoczęły się pertraktacje husytów z przedstawicielami soboru w Bazylei. Przeciwko jakiemukolwiek porozumieniu sprzeciwiali się taboryci i „sierotki”, ale szlachta czeska była zdecydowana nawet używając siły doprowadzić do ugody. W tym celu zawarła porozumienie z katolickim stronnictwem czeskim, wspólnie wystawiono armię, która rozbiła taborytów w bitwie pod Lipanami w 1434 roku. Droga do ugody stała otworem . W ten sposób czeskie powstanie chłopów i biedoty miejskiej, którzy byli głównym motorem i siłą ruchu husyckiego, zostało zlikwidowane rękami czeskiej arystokracji i patrycjatu, którzy ostatecznie okazali się jedynymi beneficjentami husytyzmu.
W wyniku rozmów toczących się w Pradze zawarto porozumienie z soborem, tak zwane kompaktaty praskie. Zadowoliły one głównie czeską arystokrację i bogate mieszczaństwo. Wprawdzie sobór poszedł na niewielkie ustępstwa na rzecz husytyzmu, to jednak wystarczyły one utrakwistom, którzy zawierając ugodę z Kościołem i Zygmuntem uzyskali potwierdzenie swojej społecznej i polityczne przewagi w Czechach. Z praskich kompaktatów dozwolono im komunię pod dwiema postaciami, liturgię w języku czeskim, a ponadto sejm czeski miał prawo wybierać arcybiskupa praskiego. Mogli też zatrzymać to, co skonfiskowali Kościołowi (warto dodać, że skonfiskowali prawie wszystko). Kompaktaty stały się podstawą Kościoła utrakwistycznego (pokonanego dopiero w 1623 w czasie wojny trzydziestoletniej). Odróżniał się on od kościoła katolickiego praktyką używania kielicha dla świeckich, komunią dzieci i kultem Husa, zamiast papieża. Kościół ten był zarazem pierwszą oficjalną alternatywą dla kościoła katolickiego .

VI. Zakończenie
W drugiej połowie XV wieku idea solidarności narodowej w Czechach w obronie własnego Kościoła nawet wśród najbogatszych warstw należała do przeszłości. Interesy klasowe brały górę nad narodowymi. Szlachta utrakwistyczna i katolicka zjednoczyły się i wspólne występowały przeciw mieszczaństwu. Nastąpił wtedy koniec husytyzmu jako ruchu społecznego i narodowego. Przetrwały natomiast jego podstawy religijne, które w sumie wywarły przemożny wpływ na dzieje narodu czeskiego.
Husytyzm jako ruch społeczny poniósł klęskę. Biedota miejska i ludność chłopska, właściwy czynnik ruchu powstańczego, zupełnie nic nie zyskali. Mało tego, ich sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej w wyniku wyniszczenia kraju i upadku ekonomicznego Królestwa Czeskiego. W kolejnych latach zwycięska szlachta czeska zdobyła przywileje, które całkowicie podporządkowywały jej chłopów. Podobnie najniższe warstwy w miastach musiały nadal ciężko pracować na swoje utrzymanie i ich los nie był lepszy, ogromne majątki natomiast skupiał w swoich rękach czeski patrycjat.
Lepiej powiodło się husytom z punktu widzenia interesów narodowych. Powstanie husyckie wymiotło prawie zupełnie niemiecką szlachtę i patrycjat z Czech. Wszystkie godności i urzędy, tak świeckie jak i kościelne, obejmowali odtąd wyłącznie Czesi. Ruch husycki stworzył pomyślne warunki dalszego rozwoju narodowości czeskiej, aczkolwiek nie mógł zapobiec ponownemu napływowi Niemców do kraju w kolejnych latach, nie mógł również oczywiście zapobiec germanizacji jaka nastąpiła po klęsce Czechów w bitwie pod Białą Górą w 1620.
W związku z klęską husytyzmu jako ruchu społecznego również radykalne reformy religijne, mające oparcie właśnie w szerokich masach społecznych, stopniowo przekształcały się i zamierały tracąc swój radykalny charakter. Wprawdzie w wyniku ugody z kościołem katolickim powstał czeski kościół utrakwistyczny, jednak różnił się od katolicyzmu jedynie pod względem obrzędowo – organizacyjnym. Jedynie najbardziej radykalne grupy taborytów, ocalałe od pogromu pod Lipanami, nadal trwały opornie przy swojej nauce. Szybko jednak utrakwistyczny sejm czeski potępił naukę taborytów (1444), po czym król Jerzy z Podiebradu zdobył w 1452 roku Tabor i rozgromił taborytów. Później w miejsce Taboru powstała nowa radykalna grupa wyznaniowa, tak zwani Bracia Czescy.

Bibliografia:
1. S. Zajączkowski, Ruch Husycki w Czechach, Warszawa 1952
2. J. Krzyżaniakowa, Koncyliaryści, heretycy, schizmatycy w państwie pierwszych Jagiellonów, Kraków 1989
3. A. Panner, Jan Hus, Kraków 2002
4. S. Bylina, Na skraju lewicy husyckiej, Warszawa 2005
5. W. Iwańczak, Ludzie miecza, ludzie modlitwy i ludzie pracy: trójpodział społeczeństwa w średniowiecznej myśli czeskiej, Kielce 1995
6. M. David Knowles, Dimitri Obolensky; przeł. Ryszard Turzyński, Historia Kościoła T. 2 (600 – 1500), Warszawa 1988