Pedagogika specjalna - Surdopedagogika.

Przyczyny głuchoty, klasyfikacje jednostek z wadą słuchu
Surdopedagogika – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.
Głuchota – całkowite zniesienie czynności narządu słuchu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy pomocy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.
Niedosłuch – uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem.


Klasyfikacja BIAP (Międzynarodowe Biuro Audiofonologii)
Ubytek słuchu w decybelach Uszkodzenie słuchu w stopniu
pow. 20 dB do 40 dB lekkim
pow. 40 dB do 70 dB umiarkowanym
pow. 70 dB do 90 dB znacznym
pow. 90 dB głębokim

Klasyfikacja:
ze względu na przyczyny:
a) dziedziczne – (przekazanie w genach). Gdy w rodzinie są przypadki głuchoty, można mówić o dziedziczeniu
b) wrodzone – spowodowane w życiu płodowym (różyczka, kiła, zażywanie leków ototoksycznych, niedożywienie matki, grypa o ciężkim przebiegu), powstaje w życiu płodowym dziecka
c) okołoporodowe – nabyte w życiu osobniczym (długi poród, zamartwica, niedotlenienie, pobyt w inkubatorze, choroby: zapalenie opon mózgowych, choroby wieku dziecięcego, przedawkowanie antybiotyków, zapalenie ucha środkowego).
ze względu na miejsce uszkodzenia słuchu:
a) głuchota przewodzeniowa – niedosłuch – uszkodzenie ucha zewnętrznego, środkowego, nie wykształcenie małżowiny usznej, uszkodzenie błony, zrośnięte kosteczki – typ lżejszej głuchoty.
Kiedy przewodnictwo kostne jest w normie – słyszą swój własny głos przez kości czaszki, korzystają z aparatów, ich głos nie zmienia natężenia, jest miły.
Niedosłuch może dotyczyć – wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości. Stanowi cenną wskazówkę – ułatwia lokalizację uszkodzenia.

głuchota odbiorcza – uszkodzenie zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.

głuchota nabyta – działanie czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.
b) percepcyjne – uszkodzenie w uchu wewnętrznym, przewodnictwo kostne słabe, słyszy tylko niskie dźwięki, głos jest niemiły, mowa niezrozumiała, zmiana natężenia głosu.
c) centralna – zniszczenie centralnego ośrodka słuchu – głęboka głuchota – uszkodzenie narządu odbiorczego, uszkodzenie szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.
d) mieszane – zniszczenie centralnego ośrodka wewnętrznego środkowego, uszkodzenie aparatu przewodzącego, odbierającego dźwięki.

Słuch – zdolność odbierania, kodowania, przesyłania, integracji informacji słuchowej
Ucho ludzkie – dźwięk o częstotliwości 16 Hz – 20 000 Hz od 0,016 do 20 dB, najlepiej odbierane częstotliwości 1000 – 3000 Hz od 1- 3 dB.

ze względu na czas utraty słuchu:
- od urodzenia lub pierwsze miesiące życia – brak rozwoju mowy
- pierwsze lata życia – zaniknięcie mowy – do 5 r.ż.
- ogłuchli – po 5 r.ż.
Grzegorzewska, Benni, Geppert, Kirejczyk, Baran, Góralówna, Krakowiak
Zaburzenia słuchu powstają jako:
1. Upośledzenie ostrości – średni stopień (do ok. 60 dB), utrudnione przewodzenie dźwięku spowodowane – niedrożność przewodu słuchowego, uszkodzenie błony bębenkowej, ciągłości lub ruchomości łańcucha  kosteczek słuchowych (ucho zewnętrzne i środkowe).
Upośledzenie ostrości znacznego stopnia aż do całkowitej głuchoty – uszkodzenie narządu odbiorczego – ucho wewnętrzne.
Niedosłuch może dotyczyć wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości – cenna wskazówka ułatwiająca lokalizację uszkodzenia słuchu.
Głuchota psychiczna – choroby lub wady ośrodkowego układu nerwowego: niemożność interpretacji wrażeń słuchowych, powiązania ich ze świadomością w prawidłowy sposób.
2. Szumy uszne – szmery i wrażenia dźwiękowe odczuwalne w uchu bez uchwytnego źródła dźwięku; czasem źródła dźwięku znajdują się w organizmie ludzkim. Mogą być objawem chorób uszu, układu krążenia, układu nerwowego, chorobach z gorączką. Sz.u. przykro odczuwalne, przeszkadzają w pracy i odpoczynku.
Leczenie: przyczynowe, objawowe, operacyjne, także psychoterapia.
3. Zboczenia słuchowe – zjawiska paradoksalne w dziedzinie słuchu:
otoskleroza – rozmowa łatwiejsza w jadącym autobusie, wśród hałasu ulicznego
podwójne słyszenie – (choroby aparatu przewodzącego) dwukrotne słyszenie tych samych dźwięków w pewnym odstępie czasu.
utrata zdolności określenia miejsca skąd słyszany dźwięk pochodzi.
4. Nadmierna ostrość – nadwrażliwość na dźwięki (początki zapalenia ucha środkowego, usunięcie czopów woskowinowych, u osób, które dłuższy czas przebywały w zupełnej ciszy.
DECYBEL dB – jednostka natężenia dźwięku: ilość energii akustycznej, która w jednostce przepływa przez jednostkę powierzchni prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali. dB jest jednostką względną w stosunku do poziomu odniesienia, jakim jest dźwięk o natężeniu odpowiadającym dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz.

Pojęcie dziecka głuchego – konsekwencje psychologiczno – pedagogiczne braku słuchu
Głuchy – pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, wskutek tego w pracy poznawczej, w przygotowaniu do życia społecznego jest w gorszej sytuacji. Uszkodzenie słuchu powoduje, że rozumienie mowy ludzkiej jest tą drogą niemożliwe. W konsekwencji poznanie rzeczywistości jest ograniczone. Wrażenia, doświadczenia, wiadomości zdobywane są w oparciu o: słuch, dotyk, smak.
Mniejsza ilość bodźców docierających do kory mózgowej powoduje powolniejsze jej działanie. Dziecko głuche odbierając inne bodźce, nie łączy ich z nazwą, nie rozumie ich znaczenia i związku. Brak słuchu upośledza myślenie, klasyfikowanie i uogólnianie. Poznanie i myślenie jest konkretno-obrazowe, a nie logiczno-pojęciowe. Późne myślenie logiczne z powodu braku pojęć. Trudności i zaburzenia uczuć wyższych od urodzenia, myślenie prymitywne, niewyrażanie i nierozpoznawanie uczuć, pojęcia abstrakcyjne – niezrozumiałe. Wyostrza się wzrok, smak, dotyk, zmysł wibracji, pamięć motoryczna, pamięć ruchu. Słowo zrasta się z pierwszym znaczeniem, problem ze zrozumieniem przysłów, idiomów, brak realizmu myślenia, kierowania popędami, uczuciami, są bardzo ruchliwi.
Synkretyzm – wybiórcze traktowanie treści, asymilowanie bezkrytyczne.
Egocentryzm dziecięcy – własny obraz świata.
Ubogie słownictwo, artykulacja, niewyraźna mowa, słabe odpieranie bodźców.
Głusi – najbardziej tajemnicza, nieprzenikniona osoba.
Zmysł wibracyjny pozwala na zrozumienie pewnych elementów muzyki. Dotyk pozwala wyczuć kroki, samochody. U ludzi głuchych ważna jest sprawność pozostałych zmysłów i procesy kompensacji: od nich zależy adekwatność wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, na podstawie których dziecko myśli, wydaje sądy, przyjmuje wartości i zasady postępowania. Głusi są bezkrytyczni wobec własnego postępowania. Rozwój moralny ludzi bazuje na pojęciach dobra i zła, ale te wartości są mało komunikatywne dla głuchych. Są wrażliwi na przykrości, lekceważenie, na niezaspokajanie potrzeb. Głuchota powoduje niestałość uczuć, złe przystosowanie, wybuchy złego nastroju.
Najdotkliwszą konsekwencją głuchoty jest izolacja społeczeństwa, osamotnienie w potrzebach współżycia – niemożność komunikowania się blokuje te potrzeby.
W rewalidacji głuchych – nauczenie mowy, wprowadzenie w środowisko słyszących; nauczenie czytania, pisania, odczytywania mowy z układu ust mówiącego.
Geppert, Kirejczyk, Baran
Rewalidacja głuchoniewidomych, sposoby komunikowania się, wybitne jednostki
Brak wrażeń słuchowych i wzrokowych.
Pierwszy układ sygnałowy nie zapewnia kontaktu z rzeczywistością, nie stwarza warunków do funkcjonowania drugiego układu (podkora, kora mózgowa)
Wobec ograniczenia bodźców zewnętrznych, rozszerza się zakres recepcji bodźców pochodzących z wewnątrz – stany silnego pobudzenia w podkorze. Naturalną konsekwencją są zmiany charakterologiczne (podniecenie, wybuchowość, niepohamowanie, niecierpliwość, agresywność). Jednocześnie kora jest stale pobudzona – stały odruch poznawczy; nie dochodzi jednak do usystematyzowania w postaci włączania się w utrwalone zespoły poznawcze.
Ich stan upośledzenia jest jedynie wynikiem wielkiego ograniczenia do wrażeń zmysłowych. Maja oni jednak warunki rozwojowe, które pozwalają im pokonać te trudności.
Rehabilitacja idzie w 2 kierunkach:
- podstawowym: komunikowanie się z otoczeniem, orientację przestrzenną, poruszanie się, samoobsługą
- zawodowym: przygotowanie do pracy
Metody komunikowania się:
- uniwersalne
• doręczny alfabet dla głuchoniemych (pisanie dużych liter na dłoni)
• tabliczka z wypukłym alfabetem
• rękawiczki z alfabetem
• deseczka z brajlowskim alfabetem (mają być to
• dotykowe czytanie z ust lub krtani
• maszyna do pisania
- specjalne
• alfabet palcowy dla głuchych
• alfabet
• dotykanie lub pociąganie (litery i znaki na dłoni)
• E. Jezierska – rz, cz – jako jeden znak, alfabet morsa
Dla głuchoniewidomych utworzono ośrodek w Bydgoszczy: zajęcia indywidualne, kontakt fizyczny z nauczycielem, rehabilitacja tak, jak niewidomych.
Wybitne jednostki:
W Polsce – Krysia Hryszkiewicz – rehabilitowana przez siostrę
Emanuelę Jezierską
w Rosji –Olga Skorochodowa – napisała książkę pt. „Jak postrzegam
świat”
Maria i Marta Heurlin
Laura Bridgemen
Oliver Caswell
Ameryka – Helen Keller (1880-1968) amerykańska pisarka, pedagog, i działaczka społeczna; pozbawiona wzroku, słuchu i częściowo mowy zajmowała się działalnością naukową i społeczną wśród nieuleczalnie chorych – „Historia mego życia”
Metody i środki porozumiewania się ludzi głuchych
Podstawowym zadaniem szkół jest nauczenie mowy. Dziecko głuche opanowuje mowę nie za pomocą percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej, dzięki tzw. zdolności odczytywania mowy z ust i korzystaniu z możliwości odbioru wrażeń dotykowych, kinestetycznych. Zdolność odczytywania mowy z ust nie ma charakteru wrodzonego. Jest rezultatem długotrwałej i żmudnej realizacji specjalnie zaprogramowanego zestawu ćwiczeń w zakresie uwagi i postrzegania wzrokowego.
Postrzeganie wzrokowe – ogromne znaczenie w obcowaniu z otoczeniem, nauce mowy, rozwoju wyobrażeń, praktycznej działalności. Powinno przebiegać równocześnie z postrzeganiem o znaczeniu kompensacyjnym.
Optyczną wyrazistość posiada tylko część ruchów narządów mowy, przy percepcji fonetycznej – wrażliwość wibracyjna może zastąpić słuch.
Wychowanie słuchowe – wrażliwość słuchowa na dźwięki muzyczne. Brak tej wrażliwości powoduje monotonię głosu, brak ekspresji w mowie, niezdolność odróżnienia formy pytającej od twierdzącej.
Kształtowanie mowy ustnej
Opanowanie bądź na drodze słuchowo-wzrokowej, wzrokowo-słuchowej, tylko wzrokowej. Warunkiem rozwoju mowy czynnej u dziecka jest opanowanie w pewnym stopniu mowy biernej. Zanim dziecko zacznie wymawiać – musi rozumieć mowę innych. W początkowym okresie nauki – ważniejsza jest spontaniczność niż poprawność. Trzeba podjąć jak najwcześniejszą rehabilitację: specjalne ćwiczenia głosowe i oddechowe, ćwiczenia doprowadzające do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego przez prawidłowe oddychanie: ćwiczenia foniatryczne.
Dziecko musi chcieć, mieć do kogo i o czym mówić.
Etapy rozwoju są takie same jak u dzieci słyszących:
- rozwój mowy biernej poprzedza rozwój mowy czynnej
- mowa mimiczno-gestykulacyjna – konieczny warunek rozwoju wyższych form mowy – ustnej i pisemnej.
Język dźwiękowy – ważny czynnik integrujący.
Mowa ustna
Dzieci uczą się jej w sposób sztuczny. Obejmuje specjalne ćwiczenia oddechowe, usprawniające narządy mowy (język, wargi, szczęka dolna, podniebienie miękkie) – ćwiczenia głosowe i artykulacyjne; ćwiczenia poświęcone nauce wyraźnej wymowy.
Rola pedagoga polega na kontrolowaniu i korygowaniu wyrazistości by doprowadzić do automatyzacji ruchów narządów mowy.
- wczesna praca rehabilitacyjna
- wczesne zaopatrzenie w aparat słuchowy
Góralówna, K. Krakowiak, Geppert, Kirejczyk, Stawowy-Wojanrowska, Baran, Pietrzak
Wychowanie słuchowe
Wprowadzenie aparatu – co ma ogromne znaczenie w procesie komunikacji:
- przy nadaniu informacji przez głuchego
- przy odbiorze informacji – wzrokowo-słuchowy, słuchowo-wzrokowy.
Wychowanie słuchowe ma na celu także eliminowanie głośnych zachowań.
Język migowy
Znaki gestykulacyjne określające całe słowa.
Głusi posługujący się tylko mową migową nie dochodzą w rozwoju myślenia do fazy abstrakcyjnej, myślenie jest wtedy uzależnione tylko od spostrzeżeń (L. Geppertowa).
Mowa migowa utrudnia opanowanie języka dźwiękowego i rozumienie sensu zdań wypowiadanych werbalnie. Mowę słowną ujmują globalnie – tłumaczą sens zdania na podstawie niektórych znanych im słów lub domysłu. Dlatego często rozumienie zdań mowy dźwiękowej jest przez nich często fałszywe, nieadekwatne do treści. Posługujący się mową migową próbują sens zdania, mowy dźwiękowej tłumaczyć strukturą języka migowego, która jest zupełnie różna.
Język migowy :
- ubogi w znaki (określenia stosunków i zależności)
- nie zróżnicowanie wyobrażenia
- powierzchowność wyobrażeń pośrednich
powodują osłabienie pewnych rodzajów pamięci (słownej), częściowy lub całkowity brak zdolności do abstrakcji, nieudolność myślenia, rozumowania i wnioskowania, tworzenia pojęć ogólnych.
Daktylografia – alfabet palcowy (wg S.A. Zykowa)
może być czynnikiem przyśpieszającym rozwój mowy u dz. głuchego. Wg Zykowa – szczególna wartość w początkowym okresie zapoznawania dziecka głuchego z językiem. Przyśpiesza opanowanie fonetycznej struktury języka, utrwalenie obrazów słów w pamięci, wzbogacenie zasobów słownictwa, szybsze przechodzenie do analizy i syntezy. Pomaga w dokładnej i wyraźnej artykulacji oraz opanowaniu poprawnego pisma. Im bardziej rozwija się mowa dźwiękowa – rola daktylografii maleje. (Związek Radziecki, NRD, Jugosławia).
Polska: nie zabrania się stosowania daktylografii, ale też jej nie zaleca. System znaków oparty na ruchach palców i układach.
Fonogesty (opracowała Kazimiera Krakowiak dla polskich potrzeb) są to umowne ruchy dowolnej ręki zharmonizowane z głośnym i wyraźnym mówieniem. Fonogesty nie zastępują mowy, bo bez mówienia nic nie znaczą. Liczba układów palców wynosi 9 przy 5 miejscach blisko twarzy.