Handel wewnętrzny UE

Spis treści


1. Wstęp
2. Etapy integracji ekonomicznej
3. Strefa wolnego handlu
4. Unia Celna
5. Cztery swobody rynku UE
5.1. Swobodny przepływ towarów
5.2. Swobodny przepływ usług
5.3. Swobodny przepływ kapitału
5.4. Swobodny przepływ osób
6. Unia Gospodarcza i Walutowa
7. Efekty integracji handlu wewnętrznego w UE.
7.1. Handel wewnętrzny towarami
7.2. Handel wewnętrzny usługami
7.3. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie
8. Bibliografia




1. Wstęp

Handel wewnątrz Unii Europejskiej odbywa się na rynku, który obejmuje cały obszar Unii bez granic wewnętrznych. Rynek wewnętrzny będący jednocześnie jednolitym rynkiem jest zdefiniowany w art. 7a Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (wg jednolitego tekstu z 1992r) jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału. Jego celem jest zrównoważony i trwały rozwój ekonomiczny uwzględniający spójność gospodarczą i społeczną UE, wysoki poziom zatrudnienia, godziwą ochronę socjalną obywateli, wzrost standardów ich życia oraz potrzeby środowiska naturalnego. Odpowiednio funkcjonujący rynek wewnętrzny ma wpływać na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich dzięki oddziaływaniu na rzecz lepszej alokacji czynników produkcji, umożliwieniu zwiększenia skali produkcji i osiągnięciu płynących z tego korzyści, zapewnieniu swobody konkurencji i stwarzaniu zachęt do inwestowania. Konsumenci dokonujący zakupów na rynku wewnętrznym są lepiej poinformowani oraz lepiej chronieni przed ewentualnymi niebezpieczeństwami wynikającymi z zakupu danego towaru czy usługi. System kontroli przestrzegania istniejących przepisów został pomyślany tak, aby mógł skutecznie działać wewnątrz jednolitego rynku, a nie w momencie przekraczania granic narodowych przez towar. Idea jednolitego rynku opiera się na wysokim poziomie wzajemnego zaufania oraz na równoważności systemów regulacyjnych.


2. Etapy integracji ekonomicznej

Rozróżnia się dwa etapy powstawania rynku wewnętrznego - są to:

I etap
· w latach 1951-1968 - faza wstępna; utworzenie strefy wolnego handlu oraz unii celnej: rozwój procesów integracyjnych na płaszczyźnie instytucjonalnej EWG,

II etap
· w latach 1982-1993 - sprecyzowano i zrealizowano koncepcję jednolitego rynku wewnętrznego: rozpoczęto dyskusje nad wspólnym rynkiem, prace nad Jednolitym Aktem Europejskim oraz wdrażano cztery podstawowe swobody, charakterystyczne dla jednolitego rynku, na obszarze całej Wspólnoty,
· postanowienia ustanawiające rynek wewnętrzny, zawarte w Jednolitym Akcie Europejskim (1986 r.), zostały potwierdzone Traktatem z Maastricht (1992 r.) i Traktatem Amsterdamskim (1997 r.),
· proces tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego został formalnie zakończony 1 stycznia 1993 r., co oznacza, że na poziomie wspólnotowym uchwalono wszystkie akty prawne warunkujące funkcjonowanie wspólnego rynku,
· Unia Gospodarcza i Walutowa (1 stycznia 1999 r.) jest kolejnym etapem integracji ekonomicznej Wspólnot Europejskich. Oznacza prowadzenie wspólnej polityki monetarnej w państwach członkowskich oraz ścisłą koordynację polityk gospodarczych. Droga do UGW przebiegała w trzech etapach i zakończyła się 1 stycznia 2002 r. wprowadzeniem w 12 krajach członkowskich wspólnej waluty (EURO). Poza systemem pozostały: Wielka Brytania, Dania i Szwecja.



3. Strefa wolnego handlu
Strefa wolnego handlu to podstawowy etap integracji ekonomicznej. Polega ona na likwidowaniu wszelkich barier (przede wszystkim ceł i opłat o podobnym skutku) w przepływie towarów pomiędzy państwami tworzącymi tę strefę. W jej ramach wszystkie towary są sprzedawane bez ceł, podczas gdy kraje należące do strefy wolnego handlu mogą posiadać zróżnicowane stawki celne w stosunku do krajów trzecich - państwa członkowskie strefy wolnego handlu nadal same decydują o wysokości opłat celnych na towary napływające z państw trzecich, nienależących do tej strefy. Utworzenie strefy wolnego handlu powoduje dlatego konieczność rozróżniania towarów na te, które pochodzą z innego państwa należącego do tej strefy oraz na te, które pochodzą z państwa spoza strefy.
W odniesieniu do integracji europejskiej, zasady obowiązujące strefę wolnego handlu pomiędzy państwami członkowskimi (wówczas sześcioma) zaczęły obowiązywać
w momencie wejścia w życie Traktatu o Utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958 r.).

Swobodny handel przyczynia się do wzrostu ogólnej produkcji i wytwarza więcej bogactwa do dystrybucji. Choć swobodna wymiana handlowa nie koniecznie przynosi jednakowe korzyści wszystkim partnerom. Niektórzy mogą zyskać, podczas gdy inni mogą stracić, w zależności od warunków.
Z tego powodu porozumieniom o wolnym handlu towarzyszą często protokoły finansowe zawierające przepisy dotyczące transferu bogactwa od bogatszego do uboższego partnera.


4. Unia Celna

Unia celna powstała na bazie czterech systemów celnych obowiązujących w sześciu państwach, które były pierwszymi członkami Wspólnot, tj. systemu Beneluksu (Belgia, Holandia i Luksemburg w momencie wejścia w życie Traktatu Rzymskiego, tj. 1 stycznia 1958 r., już tworzyły unię celną) oraz Francji, Niemiec i Włoch.
Zgodnie z Traktatem obejmuje całą wymianę towarową oraz zakaz nakładania między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych, jak również wszelkich opłat o skutkach równoważnych. Ponadto eliminuje ona inne bariery w obrotach handlowych pomiędzy członkami unii (np. ograniczenia ilościowe w handlu towarami lub też środki podobne do ograniczeń ilościowych). Na podstawie zapisków Traktatu Rzymskiego 1 lipca 1968 r. kraje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej ustaliły również wspólną taryfę celną wobec krajów nie należących do Wspólnoty, czyli krajów trzecich.
Po upływie okresu przejściowego, czyli 1 stycznia 1970 r. państwa członkowskie rozpoczęły realizację wspólnej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych. Wspólna polityka handlowa obejmuje: ustalenie wspólnej taryfy celnej, zawieranie umów celnych i handlowych, ujednolicenie narzędzi polityki eksportowej i środków ochronnych. Wspólną politykę handlową z upoważnienia Rady UE realizuje Komisja Europejska.
Unia Europejska, jako unia celna, ma wspólne taryfy celne jako skutek jej wspólnej polityki handlowej. Każde państwo stara się bronić swojego rynku i krajowej produkcji przed towarami z innych państw, stosując różnego rodzaju formalności i opłaty celne, które powodują, że towar pochodzący z zagranicy nie jest już tak konkurencyjny względem towaru krajowego.
Istnieje wiele rodzajów ceł:
· cła protekcyjne - mają one na celu ogólną ochronę rynku krajowego przed napływem towarów z zagranicy,
· cła prohibicyjne - mają one na celu powstrzymywanie przed nadmiernym napływem określonych rodzajów towarów z zagranicy,
· cła reglamentacyjne - mają one na celu regulowanie rozmiarów obrotów zagranicznych poprzez dopuszczanie jednych, a hamowanie przywozu innych rodzajów towarów.

Sprzyja ona rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi. Można tu mówić o preferencyjnym i dyskryminacyjnym działaniu cła w unii celnej, tzn. preferowaniu importu z krajów unii i dyskryminowaniu importu z krajów trzecich. w wyniku przyjętych ustaleń cła na wyroby rzemieślnicze we Wspólnotach Europejskich zniesione zostały od 1.07.1968 roku, a na produkty rolne od 1.01.1970 roku.


5. Cztery swobody rynku UE

Handel na rynku wewnętrznym opiera się na czterech podstawowych wolnościach. Wypływają one bezpośrednio z postanowień Traktatu Ustawiającego Wspólnotę Europejską (Art. c,14,18,23 i 24; tytuł III, IV, art.94 i 95).


5.1. Swobodny przepływ towarów

W brzmieniu art. 23 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską podstawą Wspólnoty jest unia celna, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi. Swobodny przepływ towarów jest pierwszą z tzw. czterech wolności stanowiących podstawę rynku wewnętrznego UE. Wszystkie towary podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami. Swobodny przepływ towarów wymagał od państw Unii harmonizacji podatków, opłat celnych i zastosowania jednolitych standardów. Osiągniecie tak daleko posuniętej liberalizacji obrotów towarami pomiędzy państwami członkowskimi wymagało zniesienia wszelkich barier taryfowych oraz pozataryfowych - np. fiskalnych, jakościowych czy ilościowych. Zasada swobodnego przepływu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych.

Warunkiem nieskrępowanej wymiany towarowej między państwami członkowskimi było zniesienie ceł oraz wszystkich podobnych opłat między państwami Unii. Konieczne było również utworzenie wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami spoza Unii.
Zlikwidowanie ceł wewnętrznych polegało na wprowadzeniu unii celnej między państwami Unii; początkowo zniesiono cła eksportowe, stopniowo je obniżano a następnie zniesiono cła importowe. Likwidowano też inne opłaty nakładane przez państwa UE na towary przekraczające granice celne. Niezbędna była również likwidacja kontyngentów oraz barier technicznych związanych z przekraczaniem granicy (m.in. przepisów dotyczących jakości towarów, formalności celnych, kontroli toksyczności odpadów, bezpieczeństwa, kontroli sanitarnych). Zastosowanie tak zwanej klauzuli „standstill” umożliwiło zakaz jakichkolwiek ograniczeń taryfowych od momentu utworzenia unii celnej. Zewnętrznym przejawem unii celnej jest wspólna taryfa celna, która pozwoliła wprowadzić identyczne cła na towary przywożone z państw trzecich do Unii. Kompetencje w zakresie zmian w taryfie celnej mają tylko odpowiednie władze UE, żadne państwo nie może ich dokonywać samodzielnie.

Od 1-go stycznia 1994 r. Wspólnotowy Kodeks Celny zniósł formalności celne obowiązujące przy przewozie towarów przez wewnętrzne granice między państwami członkowskimi. Zasada swobodnego przepływu towarów dotyczy wyłącznie produktów pochodzących z państw UE oraz takich, które zostały w sposób legalny wprowadzone na obszar Unii.

Towar wyprodukowany w UE, to taki, który powstał w całości na terytorium jednego lub kilku państw członkowskich lub został wytworzony na terytorium UE, z wykorzystaniem legalnie importowanych części lub składników. Towarem również dopuszczonym do swobodnego obrotu jest taki, który pochodzi spoza UE i został wprowadzony na terytorium jednego z państw członkowskich w sposób legalny, tj. po spełnieniu wymaganych formalności. Prawo europejskie nakazuje traktować oba rodzaje produktów jednakowo ,tzn. jako produkty wspólnotowe, dopuszczone do obrotu we wszystkich państwach Unii.

Realizując zasadę swobodnego przepływu towarów, państwa członkowskie muszą zagwarantować bezpieczeństwo produktów znajdujących się na rynku. Produkt dopuszczony do obrotu, oznacza dla konsumenta pewność, że jest bezpieczny zarówno dla ludzi jak i dla środowiska. Sposób dopuszczania produktów do obrotu regulują odpowiednie dyrektywy.

Normy i Kontyngenty
Zasada swobodnego przepływu towarów powiązana jest z przestrzeganiem unijnych norm i wymagań dotyczących poszczególnych towarów. Normy te są specyfikacjami technicznymi, których stosowanie ma charakter dowolny. Największym problemem są standardy, jakim muszą odpowiadać te same towary we wszystkich państwach UE. Początkowo ich ujednolicenie dotyczyło ponad 100 tys. standardów, które w 1985 obowiązywały jeszcze w państwach UE. Jednak ze względu na to ,że ujednolicenie wszystkich standardów okazało się niemożliwe, przyjęto zasadę wzajemnego uznawania tej części z nich, przy których ustalaniu kierowano się podobnymi kryteriami. Pozostałe są harmonizowane stopniowo. Jeśli chodzi o kontyngenty, zgodnie z zasadą swobodnego przepływu towarów zabronione jest stosowanie ograniczeń ilościowych określających ilość towaru, jaka może zostać importowana do danego państwa.

Ograniczenia w swobodzie przepływu towarów
Kraje UE, od 1-go maja 2004 r., również Polska, mają możliwość wprowadzania ograniczeń importowych, eksportowych oraz tranzytowych, jeśli wymagają tego względy moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi, ochrony zwierząt i roślin, ochrony narodowych dóbr kultury, ochrony własności przemysłowej lub handlowej. Ograniczenia te nie mogą jednak nosić znamion restrykcji w handlu między tymi państwami.


5.2. Swobodny przepływ usług

Usługami są wszelkie świadczenia wykonywane najczęściej odpłatnie, zwłaszcza świadczenia realizowane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów. Najistotniejsze znaczenie mają tutaj art. 59-66 Traktatu z Maastricht, które zapewniają swobodę świadczenia usług na obszarze państw członkowskich UE. Zasada swobody świadczenia (przepływu) usług określa prawo do zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia działalności gospodarczej oraz przewiduje swobodę dostarczania usług obywatelom państw członkowskich na obszarze całej Unii Europejskiej. Zasada ta oznacza więc zarówno prawo do dokonywania zakupu usług zagranicznych, świadczonych przez podmioty z krajów partnerskich (na terytorium własnego kraju oraz kraju siedziby usługodawcy), jak i prawo do sprzedaży takich usług, w tym podejmowania i wykonywania pracy na własny rachunek, zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw, spółek, agencji oraz filii.

Wartym zaznaczenia jest to, iż świadczenie usług wiąże się z wykonywaniem wolnego zawodu. Osoba fizyczna lub prawna, która prowadzi działalność gospodarczą musi na stałe przebywać na terenie tego państwa członkowskiego, w którym mieszka i prowadzi działalność, natomiast osoba prawna lub przedsiębiorstwo świadczące usługi może działać na terenie jednego państwa, a stałą siedzibę mieć na terenie innego. Przejawem swobody świadczenia usług, również w przypadku wolnych zawodów (lekarzy, architektów, prawników) jest wzajemne uznawanie kwalifikacji. Regulowane jest to za pomocą dyrektywy 89/48/EWG i 92/51/EWG. Ze względu na nakaz równego traktowania od obywateli ówczesnej „piętnastki” zamierzających zamieszkać w innym kraju w celu świadczenia usług nie można wymagać kwalifikacji, umiejętności lub świadectw lepszych niż od własnych obywateli. Obywatele Wspólnot mają prawo do osiedlenia się w celu podjęcia działalności lub świadczenia usług tylko wówczas, gdy spełniają warunki, których w danym kraju wymaga się od jego własnych obywateli. Muszą więc mieć np. konieczne wykształcenie zawodowe, zdane stosowne egzaminy, posiadać stosowne świadectwa lub dyplomy.
Prawodawstwo unijne zawiera także regulacje dotyczące świadczenia usług: bankowych, ubezpieczeniowych, inwestycyjnych jak i na rynku papierów wartościowych. Ponadto obejmuje ono zasady ochrony danych osobowych i społeczeństwa informacyjnego, zasady zakładania przedsiębiorstw i świadczenia usług przez rzemieślników, usług w handlu i rolnictwie. Zasada swobodnego przepływu usług likwiduje wszelkie ograniczenia wobec dostawców oraz odbiorców usług, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i firmy. Dotyczy to obywateli państw członkowskich, którzy świadczą swoje usługi na terenie innego państwa członkowskiego. Uzgodniono że w firmach prowadzących działalność na terenie drugiej strony Układu będzie można zatrudniać osoby zagraniczne stanowiące tzw. kluczowy personel firmy, czyli osoby pełniące funkcje kierownicze lub posiadające wysokie kwalifikacje specjalistyczne. Wiąże się to z prawem do wizy dla tych osób, prawem stałego pobytu i prawem do pracy. Te same uprawnienia przysługują właścicielowi firmy(lub jego przedstawicielom, jeśli jest osobą prawną). Dotyczą również osób prowadzących działalność na zasadach samozatrudnienia.

System licencji dla bankowości oraz dla rynku papierów wartościowych daje uprawnienia instytucjom finansowym do świadczenia określonych usług we wszystkich krajach UE. Licencje przyznaje kraj macierzysty, w którym działa dana instytucja finansowa. Koniecznym warunkiem jest jednak wzajemne uznawanie, czyli instytucja działająca na podstawie tej licencji powinna uznać miejscowe przepisy prawa finansowego kraju, w którym świadczy usługi. Przykładem może być mnogość ograniczeń wewnętrznych na rynku usług ubezpieczeniowych. Większość krajów UE ogranicza świadczenie usług ubezpieczeniowych poprzez filie towarzystw zagranicznych. W takim przypadku obowiązki nadzoru nad nimi są podzielone pomiędzy kraj macierzysty siedziby firmy i kraj odbierający jej usługi.

Rynek usług finansowych (ubezpieczenia, inwestycje kapitałowe, bankowość), jako sektor bardzo istotny dla gospodarek krajowych charakteryzuje się wysokim stopniem unormowania. Konieczne jest również zagwarantowanie bezpieczeństwa jego funkcjonowania dla konsumentów. Zapewnienie swobody świadczenia usług instytucjom finansowym w UE jest ściśle powiązane z przeprowadzeniem jednocześnie liberalizacji przepływów kapitałowych. Wysokie ryzyko, z jakim wiąże się prowadzenie działalności w tym sektorze oraz możliwość wykorzystywania instytucji finansowych do procederów niezgodnych z prawem i działających na szkodę konsumentów, skłoniły państwa członkowskie do wprowadzenia regulacji obejmujących kwestie nadzoru nad jednostkami finansowymi i współpracy organów nadzoru, a także do utworzenia systemów zabezpieczających interesy konsumentów oraz inwestorów.

Powołano następujące instytucje nadzoru finansowego:
· Komisja Nadzoru Bankowego (w sektorze bankowym),
· Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (w sektorze ubezpieczeń),
· Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (w sektorze usług inwestycyjnych i rynku papierów wartościowych).

Jednym z głównych celów Unii Europejskiej jest wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Jest on realizowany poprzez dążenie do zapewnienia europejskim przedsiębiorcom, rządom i obywatelom utrzymania czołowej pozycji w kształtowaniu i uczestniczeniu w globalnej ekonomii opartej na wiedzy i informacji. Usługi społeczeństwa informacyjnego mają charakter płatny bądź bezpłatny. Są one wykonywane na odległość za pomocą środków elektronicznego przetwarzania i gromadzenia danych, na indywidualne zamówienie odbiorcy, w formie przekazu przeznaczonego do promocji produktów lub wizerunku osób. Komisja Europejska wydała komunikat wyjaśniający, w jaki sposób Państwa Członkowskie mogą w sytuacjach wyjątkowych zastosować przepisy o ochronie konsumentów do usług finansowych świadczonych za pomocą Internetu przez inne Państwa Członkowskie, zgodnie z dyrektywą 2000 w sprawie handlu elektronicznego. Dyrektywa w sprawie handlu elektronicznego ma na celu zapewnienie swobodnego dostępu do usług on-line wszystkich państw Wspólnoty. Klauzula "rynku wewnętrznego" umożliwia świadczącemu usługi finansowe na dostarczanie usług on-line w całej UE, pod warunkiem, że odbywa się to zgodnie z przepisami obowiązującymi w Państwie Członkowskim, w którym świadczący usługi prowadzi działalność gospodarczą. Jednakże dyrektywa ta pozwala, w pewnych warunkach, Państwu Członkowskiemu na narzucenie własnych zasad dotyczących usług on-line świadczonych klientom na jego terytorium. Komunikat potwierdza, że zasada rynku wewnętrznego o wzajemnym uznawaniu praw i zasad narodowych kraju pochodzenia ogólnie musi być stosowana do usług społeczeństwa informacyjnego. Innymi słowy, upoważnienie usługodawcy do działania w jednym Państwie Członkowskim oznacza automatycznie upoważnienie do działania we wszystkich pozostałych Państwach Członkowskich. Niemniej jednak, komunikat podkreśla, że art. 3 ust. 4 - 6 dyrektywy w sprawie handlu elektronicznego pozwala Państwom Członkowskim na podejmowanie środków przeciwko danemu usługodawcy, kierując się , między innymi, ochroną konsumentów, łącznie z ochroną interesów inwestorów.


5.3. Swobodny przepływ kapitału

W art. 73b Traktatu z Maastricht zniesiono restrykcje i zapewniono swobodę przepływu kapitału. Oznacza to swobodne transakcje finansowe, nie związane z przepływem towarów, usług czy osób. W 1988 r. Rada podjęła decyzję o całkowitej liberalizacji sektora finansowego do 1 stycznia 1990 r., a stosowna dyrektywa zniosła ograniczenia w transferze kapitału między osobami zamieszkałymi w różnych państwach członkowskich.

Prawodawstwo Unii Europejskiej ustanawia swobodny przepływ kapitału między państwami członkowskimi, a także zakaz ustanawiania nowych barier w przepływie kapitału z państwami trzecimi po 31 grudnia 1993 r. Oznacza to swobodę dokonywania inwestycji we wszelkich dziedzinach, jak też swobodę dokonywania płatności w obrocie między państwami członkowskimi. Obywatele UE uzyskali tym samym swobodę wyboru miejsca zakładania rachunków bankowych i otrzymywania lokat oraz dokonywania operacji bankowych we wszystkich krajach członkowskich.

Swoboda przepływu kapitału stanowi zarazem niezbędny warunek korzystania z pozostałych swobód, np. prowadzenia działalności gospodarczej na terenie innego państwa członkowskiego. Oznacza to również prawo do inwestowania dla przedsiębiorstw i osób prywatnych z krajów członkowskich Unii, do swobodnego transferu zysków oraz prawo do inwestowania za granicą przez podmioty gospodarcze. 1 stycznia 2004 r., na podstawie zapisów Traktatu o Unii Europejskiej, poddano liberalizacji wszystkie przepływy kapitału oraz płatności między państwami członkowskimi. Dotyczy to także inwestycji polegających na nabyciu nieruchomości. Ponadto ten obszar negocjacyjny obejmuje kwestie zapobiegania „praniu brudnych pieniędzy” oraz płatności elektronicznych.

Wprowadzenie swobodnego przepływu kapitału w Unii Europejskiej miało przede wszystkim duży wpływ na dokonywanie bezpośrednich inwestycji przez przedsiębiorstwa. Bezpośrednie inwestycje, to lokowanie pieniędzy w innym kraju w celu, albo uzyskania kontroli nad daną spółką, lub też po prostu wykupienie jej. Kapitał jest bardzo ruchliwy. Pieniądze płyną tam, gdzie można na nich najwięcej zarobić. Aby zapewnić swobodny przepływ kapitału kraje UE musiały ujednolicić wiele przepisów, które na przykład zabezpieczają interesy wierzycieli, czy regulują realizację płatności.


5.4. Swobodny przepływ osób

Prawo obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się to prawo do pracy, życia, podejmowania działalności gospodarczej, osiedlania się i korzystania ze wszystkich przywilejów socjalnych w jakimkolwiek miejscu na terenie UE, bez względu na przynależność państwową. Początkowo prawo zamieszkania w dowolnym państwie członkowskim dotyczyło w zasadzie tylko osób aktywnych ekonomicznie (pracowników najemnych, osób zakładających przedsiębiorstwo, usługodawców) i ich rodzin, a następnie zostało rozciągnięte na studentów, emerytów oraz pozostałych obywateli państw członkowskich, jeśli posiadają oni wystarczające środki na utrzymanie i są ubezpieczeni. Unijna legislacja w tej dziedzinie rynku wewnętrznego ma na celu m.in. zapewnienie harmonijnego rozwoju rynku pracy i dostępu do niego wszystkim zainteresowanym (bez względu na przynależność państwową), stworzenie warunków do wzajemnego uznawania dyplomów oraz zagwarantowanie przemieszczającym się osobom wszelkich praw socjalnych, również w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia.

Swoboda przepływu osób jest naczelną zasadą obywatelstwa europejskiego, która daje określone gwarancje uznawalności kwalifikacji zawodowych, a także umożliwia dostęp do opieki służb zatrudnienia państwa pobytu i ogólnoeuropejskiego Jednolitego Systemu Wymiany Informacji o Wolnych Miejscach Pracy. Oznacza również, iż zakazane są wszelkie przejawy dyskryminacji ze względu na narodowość w odniesieniu do zatrudnienia, płac, innych warunków pracy i uznawania dyplomów. Uzupełnieniem tej swobody jest prawo osiedlania się w związku z podjęciem zatrudnienia, dostęp do mieszkań i możliwość posiadania ich na własność. Ze stosowania zasady wynika koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego opartego na zasadzie równego traktowania obywateli i pracowników migrujących oraz zachowania praw nabytych i innych świadczeń wynikających z uprawnień wiekowych oraz zagwarantowanie opieki medycznej. Wszystkie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pobytu pracownika w dowolnym państwie członkowskim zaliczane są do jego emerytury.

System uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych to kolejny czynnik umożliwiający praktyczne korzystanie z zasady swobodnego przepływu osób (pracowników). Kraje członkowskie UE wyszły z założenia, że jeśli obywatel jednego państwa UE uzyskał dyplom uprawniający do wykonywania zawodu w swoim kraju, to może wykonywać ten zawód również w innych państwach członkowskich. Osobne przepisy dotyczą natomiast takich zawodów, jak: lekarz, pielęgniarka, dentysta, farmaceuta, prawnik i architekt. Za jednolite stosowanie reguł uznawania kwalifikacji zawodowych odpowiedzialne są właściwe władze krajowe - ministerstwa edukacji. Informowaniem o systemie uznawania kwalifikacji zawodowych UE zajmie się krajowy ośrodek NARIC (National Academic Recognition Centre).

Swoboda przepływu osób weszła w życie w 1993 r. Prawo do swobodnego poruszania się w obrębie Unii Europejskiej mają jej obywatele oraz obywatele państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tj. Islandii, Norwegii i Lichtensteinu.


6. Unia Gospodarcza i Walutowa

Pierwszy etap realizacji EMU (Economic And Monetary Union) trwał od lipca 1990 r. do końca 1993 r. W tym czasie kraje Wspólnot Europejskich miały zapewnić pełną swobodę przepływu kapitału, poprawić funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego i zacieśnić współpracę pomiędzy bankami centralnymi. Obejmował kroki dostosowawcze i liberalizacyjne, wzmocnienie koordynacji polityki gospodarczej (szczególnie pieniężnej) oraz dokonanie przez Radę oceny postępu poszczególnych państw w zakresie zbieżności gospodarczo-finansowej.

W drugim etapie, zaplanowanym od początku 1994 r. do końca 1996 r., lub najpóźniej do końca 1998 r., postanowiono utworzyć we Frankfurcie nad Menem Europejski Instytut Walutowy (European Monetary Institute), będący zalążkiem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Głównym zadaniem Instytutu była poprawa koordynacji polityki pieniężnej krajów członkowskich. Do końca tego etapu banki centralne krajów członkowskich miały uzyskać pełną niezależność od rządów. Kontynuowano koordynację narodowych polityk gospodarczych i walutowych, a także proces dochodzenia do zbieżności podstawowych wskaźników gospodarczych. Na podstawie kilku takich wskaźników ujętych w protokole do Traktatu z Maastricht, znanych jako kryteria zbieżności, miała nastąpić kwalifikacja krajów członkowskich UE do uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej.




Państwa członkowskie, aby przystąpić do EMU musiały spełnić te tak zwane kryteria konwergencji, czy też zbieżności odnoszące się do :
· stabilności cenowej - średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym ocenę gotowości do EMU nie może przekraczać średniego wskaźnika inflacji odnotowanego w tym samym czasie w trzech krajach o najniższej dynamice cen; więcej niż o 1,5 pkt. proc.,
· stóp procentowych - średnia nominalna, długookresowa stopa procentowa w roku poprzedzającym ocenę nie powinna być wyższa o więcej niż 2 pkt. proc. od średniej stopy procentowej w trzech krajach o najniższym poziomie inflacji,
· deficytu budżetowego - udział deficytu sektora rządowego w produkcie krajowym brutto (PKB) mierzonym w cenach rynkowych, w roku poprzedzającym ocenę gotowości do EMU, nie powinien przekraczać 3 proc.,
· długu publicznego - udział zadłużenia publicznego w PKB w roku poprzedzającym ocenę nie powinien przekraczać 60 proc.,
· stabilności kursów walutowych - kraj aspirujący do przystąpienia do trzeciej fazy EMU powinien być przynajmniej przez dwa lata poprzedzające badanie członkiem Europejskiego Systemu Walutowego i respektować normalny przedział wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego.

3 maja 1998 r. Rada UE uznała, że jedenaście państw członkowskich Wspólnoty (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Niemcy i Włochy) spełnia warunki przystąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej i z dniem 1 czerwca 1998 r. podjęła decyzję o ustanowieniu niezależnego od rządów i instytucji Europejskiego Banku Centralnego. Wraz z przejściem do trzeciego etapu EMU państwa biorące w nim udział właśnie mu przekazały kompetencje w zakresie polityki pieniężnej (w tym ustalanie stopy procentowej). Z dniem 1 stycznia 1999 r. nieodwołalnie usztywniono, względem siebie oraz względem wspólnego pieniądza - euro, kursy centralne walut należących do strefy euro. W trzyletnim okresie przejściowym euro było stosowane w rozliczeniach bezgotówkowych, natomiast fizycznie znalazło siew obiegu począwszy od 1 stycznia 2002 r. Przez dwa miesiące funkcjonowało obok ważnych w tym czasie walut narodowych. 1 marca 2002 r. euro stało się jedyna ważną jednostką pieniężną na terenie Unii Gospodarczej i Walutowej. Z tą data rozpoczęła się rzeczywista unia walutowa państw uczestniczących w strefie euro.


7. Efekty integracji handlu wewnętrznego w UE

Gdy w 1993 roku formalnie zakończono proces tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego oraz pierwszy etap realizacji EMU, konsekwencje, których się spodziewano to wzrost konkurencji, restrukturyzacja przemysłu oraz realokacja aktywności ekonomicznej. Konsekwencje te miały docelowo spowodować trzy kategorie korzyści, które można zaobserwować zarówno w handlu towarów oraz usług:
· wzrost efektywności związany z rozszerzeniem rynku – gdy producenci mają większą siłę rynkową następuje wzrost różnicy pomiędzy ceną a kosztem marginalnym między innymi dzięki korzyściom skali,
· wzrost produktywności – firmy muszą produkować przy jak najniższym koszcie w warunkach wzmożonej konkurencji, gdy chcą istnieć na rynku,
· wzrost dynamiki gospodarki – rozwój produktu oraz nastawienie na proces innowacji prowadzi do przyspieszenia tempa rozwoju nowoczesnych technologii, które są głównym źródłem rozwoju.

W badaniach dotyczących Programu Jednolitego Rynku (1998 r.) rozróżniono jego wpływ na produkcje i handel oraz na marże i restrukturyzację przemysłu. Rezultaty wskazywały na to, że głównym efektem wprowadzenia Jednolitego Rynku Wewnętrznego była kreacja handlu wewnątrz wspólnoty. Udział i popyt na rynku krajowym u badanych producentów spadł średnio o 5.4 punktu procentowego, gdy w międzyczasie udział w rynku wewnątrz europejskim i poza europejskim wzrósł odpowiednio o 2.95 i 2.45 punktu procentowego. W badaniach wskazano również na fakt, że wzrosła konkurencja cenowa: marże spadły o 3.6 punktu procentowego.

Dla badań nad wpływem integracji na różne wskaźniki, między innymi PKB, stworzono model QUEST II. Pozawala on odpowiedzieć na pytanie, jaki byłby poziom PKB w krajach europejskich, gdyby nie zrealizowano programu wspólnego rynku. Jest to model pozwalający wybiegać daleko w przyszłość i obierać rożnego rodzaju założenia.

Wyniki przeprowadzonych symulacji wskazują, że średni poziom PKB bez programu wspólnego rynku byłby nawet o 2.05% niższy w 2002 r., niż był rzeczywiście.


Dodatkowy PKB (mld euro)
rok 2002 2012 2022
średnia 164.5 203.1 214.0
dolna granica 105.6 127.5 158.4
górna granica 223.2 264.2 273.3



7.1. Handel wewnętrzny towarami

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
EU (25 countries) : : : : : : : : : 3.4 3.3 3.2
EU (15 countries) 2.5 2.6 2.7 2.6 2.8 3.1 3.1 3.2 3.6 3.6 3.5 3.4
Belgium : : : : : : : : : : 15.0 14.5
BLEU 13.1 13.4 15.3 11.6 11.9 12.8 13.5 15.6 18.5 19.0 18.4 :
Czech Republic : 12.1 11.9 10.5 11.8 11.1 11.0 10.9 11.1 10.3 9.1 8.3
Denmark 8.2 8.2 7.9 7.5 7.9 8.2 9.0 11.2 14.5 14.8 14.7 14.3
Germany 4.3 4.2 4.2 4.3 4.6 5.0 5.1 5.3 5.9 6.2 6.3 6.2
Estonia : 17.2 19.1 18.2 18.3 20.8 21.4 21.7 22.3 22.8 20.0 19.8
Greece 6.2 6.3 6.4 5.9 5.5 5.7 6.4 10.3 13.5 13.2 11.1 10.3
Spain 4.6 4.9 5.2 5.3 5.6 6.1 6.5 7.0 7.6 7.9 7.6 7.3
France 6.1 6.0 4.9 4.8 4.9 5.2 5.3 5.1 5.4 5.4 5.4 5.2
Ireland 10.3 10.5 11.6 12.3 13.1 13.4 15.3 21.4 26.3 28.7 28.9 29.6
Italy 4.6 5.0 5.7 6.3 5.9 6.4 5.7 4.9 5.2 5.3 5.2 4.9
Cyprus : : : 23.1 22.6 23.1 22.6 23.4 24.6 32.7 30.8 29.1
Latvia : 15.1 11.8 18.8 16.8 13.9 14.5 11.9 12.1 11.3 10.6 11.1
Lithuania : 8.5 8.2 7.7 9.1 9.6 8.9 8.7 7.7 7.7 8.5 8.6
Luxembourg : : : : : : : : : : 77.6 76.2
Hungary : 7.1 7.3 9.8 10.5 10.1 10.7 10.8 11.8 13.0 11.5 11.3
Malta : : : : : : : 26.5 24.0 24.0 22.4 21.4
Netherlands 11.6 11.9 12.1 11.4 11.7 12.8 12.6 13.3 14.3 13.7 13.5 12.4
Austria 11.8 12.4 12.1 10.7 11.4 13.1 13.2 14.3 15.8 16.8 16.8 16.5
Poland : : : 6.6 5.2 4.8 5.2 4.7 5.8 5.0 5.0 5.2
Portugal 5.2 7.2 6.7 6.9 6.5 6.5 7.0 6.7 7.1 6.9 6.8 6.7
Slovenia : : 10.3 8.6 9.0 8.9 8.5 8.0 8.7 8.7 9.1 8.9
Slovakia : : 12.5 10.8 9.8 10.1 10.6 9.4 10.2 12.2 10.6 9.9
Finland 5.4 5.9 6.4 6.5 6.2 6.1 5.6 5.7 6.1 5.7 5.6 5.7
Sweden : : 6.8 6.8 6.6 7.7 8.1 8.6 9.5 10.6 9.9 9.9
United Kingdom 5.4 5.7 5.9 6.2 6.8 6.7 6.9 7.3 7.6 7.6 7.6 7.5
Bulgaria : 11.1 12.9 10.3 13.2 11.9 12.6 12.6 15.3 14.2 13.5 14.4
Romania : : : : : : 3.6 4.4 5.1 5.2 5.1 5.2
Turkey : 4.1 5.6 5.8 5.4 7.3 8.3 7.1 7.4 7.9 5.9 5.8
Norway : : : 9.1 8.9 9.5 10.1 9.8 9.5 9.6 9.1 9.3
Tabela przedstawia średnią wartość importu i exportu towarami dzieloną przez PKB i mnożoną przez 100. Handel wewnętrzny towarami przedstawiony jest jako procent PKB. Jeśli indeks wzrasta w czasie oznacza to, że dane państwo staje się bardziej zintegrowane z międzynarodową gospodarką.




7.2. Handel wewnętrzny usługami

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
EU (25 countries) : : : : : : : : : 3.4 3.3 3.2
EU (15 countries) 2.5 2.6 2.7 2.6 2.8 3.1 3.1 3.2 3.6 3.6 3.5 3.4
Belgium : : : : : : : : : : 15.0 14.5
BLEU 13.1 13.4 15.3 11.6 11.9 12.8 13.5 15.6 18.5 19.0 18.4 :
Czech Republic : 12.1 11.9 10.5 11.8 11.1 11.0 10.9 11.1 10.3 9.1 8.3
Denmark 8.2 8.2 7.9 7.5 7.9 8.2 9.0 11.2 14.5 14.8 14.7 14.3
Germany 4.3 4.2 4.2 4.3 4.6 5.0 5.1 5.3 5.9 6.2 6.3 6.2
Estonia : 17.2 19.1 18.2 18.3 20.8 21.4 21.7 22.3 22.8 20.0 19.8
Greece 6.2 6.3 6.4 5.9 5.5 5.7 6.4 10.3 13.5 13.2 11.1 10.3
Spain 4.6 4.9 5.2 5.3 5.6 6.1 6.5 7.0 7.6 7.9 7.6 7.3
France 6.1 6.0 4.9 4.8 4.9 5.2 5.3 5.1 5.4 5.4 5.4 5.2
Ireland 10.3 10.5 11.6 12.3 13.1 13.4 15.3 21.4 26.3 28.7 28.9 29.6
Italy 4.6 5.0 5.7 6.3 5.9 6.4 5.7 4.9 5.2 5.3 5.2 4.9
Cyprus : : : 23.1 22.6 23.1 22.6 23.4 24.6 32.7 30.8 29.1
Latvia : 15.1 11.8 18.8 16.8 13.9 14.5 11.9 12.1 11.3 10.6 11.1
Lithuania : 8.5 8.2 7.7 9.1 9.6 8.9 8.7 7.7 7.7 8.5 8.6
Luxembourg : : : : : : : : : : 77.6 76.2
Hungary : 7.1 7.3 9.8 10.5 10.1 10.7 10.8 11.8 13.0 11.5 11.3
Malta : : : : : : : 26.5 24.0 24.0 22.4 21.4
Netherlands 11.6 11.9 12.1 11.4 11.7 12.8 12.6 13.3 14.3 13.7 13.5 12.4
Austria 11.8 12.4 12.1 10.7 11.4 13.1 13.2 14.3 15.8 16.8 16.8 16.5
Poland : : : 6.6 5.2 4.8 5.2 4.7 5.8 5.0 5.0 5.2
Portugal 5.2 7.2 6.7 6.9 6.5 6.5 7.0 6.7 7.1 6.9 6.8 6.7
Slovenia : : 10.3 8.6 9.0 8.9 8.5 8.0 8.7 8.7 9.1 8.9
Slovakia : : 12.5 10.8 9.8 10.1 10.6 9.4 10.2 12.2 10.6 9.9
Finland 5.4 5.9 6.4 6.5 6.2 6.1 5.6 5.7 6.1 5.7 5.6 5.7
Sweden : : 6.8 6.8 6.6 7.7 8.1 8.6 9.5 10.6 9.9 9.9
United Kingdom 5.4 5.7 5.9 6.2 6.8 6.7 6.9 7.3 7.6 7.6 7.6 7.5
Bulgaria : 11.1 12.9 10.3 13.2 11.9 12.6 12.6 15.3 14.2 13.5 14.4
Romania : : : : : : 3.6 4.4 5.1 5.2 5.1 5.2
Turkey : 4.1 5.6 5.8 5.4 7.3 8.3 7.1 7.4 7.9 5.9 5.8
Norway : : : 9.1 8.9 9.5 10.1 9.8 9.5 9.6 9.1 9.3
Tabela przedstawia średnią wartość importu i exportu dzieloną przez PKB i mnożoną przez 100. Handel wewnętrzny towarami przedstawiony jest jako procent PKB. Jeśli indeks wzrasta w czasie oznacza to, że dane państwo staje się bardziej zintegrowane z międzynarodową gospodarką.



7.3. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Tabela przedstawia średnią wartość przypływów i wypływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich podzielonych przez PKB, pomnożonych przez 100.
Indeks mierzy intensywność integracji inwestycyjnych wewnątrz międzynarodowej ekonomii. Inwestycje bezpośrednie odnoszą się do międzynarodowych inwestycji stworzonych przez jednostkę mieszkańca (inwestor bezpośredni) by nabywać trwałe udziały w jednostce operacyjnej w ekonomii inne niż te od inwestora (bezpośrednie przedsięwzięcie inwestycyjne). Bezpośrednie inwestycje zawierają zarówno początkowe transakcje pomiędzy dwoma jednostkami i wszystkimi następującymi transakcjami kapitałowymi między nimi i pośród przyłączonych przedsięwzięć, zarówno tych wcielonych jak i niewcielonych. Dane są przedstawione jako procent PKB, by przesunąć efekt różnic w rozmiarach gospodarek wymienionych państw.




1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
EU (25 countries) : : : : : : : : : 1.9 1.1
EU (15 countries) 0.3 0.4 0.4 0.8 0.8 1.1 2.1 2.6 3.3 2.0 1.2
BLEU 4.5 3.4 1.9 3.8 3.8 3.8 8.6 50.7 88.6 38.3 51.4
Czech Republic : : : : : 1.2 3.4 5.9 4.5 4.8 6.5
Denmark 1.1 1.1 2.9 2.0 0.9 2.1 3.2 7.1 18.3 6.5 3.0
Germany 0.4 0.4 0.6 1.0 1.2 1.3 2.6 3.9 6.9 1.5 1.5
Estonia : : : : : 4.4 5.5 3.7 4.4 6.6 3.2
Greece : : : : : : : : 1.4 0.9 0.3
Spain 0.8 1.3 1.3 0.9 1.0 1.7 2.6 4.8 8.2 5.2 3.0
France 1.3 1.0 1.5 1.3 1.7 2.3 2.7 6.0 8.3 5.6 4.0
Ireland : : : : : 2.3 7.3 12.9 16.4 6.7 11.3
Italy 0.4 0.6 0.4 0.5 0.4 0.6 0.6 0.6 1.2 1.7 1.3
Cyprus : : : : : 3.0 1.8 4.6 5.8 6.6 7.0
Latvia : : : : : 4.7 3.4 2.8 2.9 1.2 2.4
Lithuania : : : : : 1.9 4.2 2.3 1.7 1.9 2.6
Hungary : : : : : 2.9 2.7 2.4 2.4 2.8 0.9
Malta : : : : : 1.5 4.0 11.0 7.8 3.9 -5.2
Netherlands 3.2 3.0 3.2 3.7 5.6 5.5 9.8 12.4 17.4 13.0 7.4
Austria : : : 0.6 1.4 1.1 1.7 1.5 3.8 2.4 1.7
Poland : : : : : 1.6 2.0 2.2 2.8 1.5 1.1
Portugal 1.4 0.9 0.8 0.6 1.0 2.1 2.7 1.9 6.7 6.1 3.2
Slovenia : : : : : 1.3 0.8 0.4 1.7 1.4 2.4
Slovakia : : : : : 0.6 1.6 -0.1 5.1 3.6 8.1
Finland -0.2 1.3 2.9 1.0 1.8 3.0 11.9 4.4 13.7 5.0 5.9
Sweden 0.1 1.3 3.1 5.2 1.8 4.6 8.3 16.5 10.9 4.2 3.1
United Kingdom 1.6 2.0 1.9 2.8 2.5 3.6 6.8 9.9 12.2 4.4 2.1
Iceland : : : : : 1.4 1.4 1.1 3.3 3.4 1.7
Norway : : 1.9 1.9 3.1 3.0 2.0 4.1 4.1 1.4 1.2
Bulgaria : : : : : 2.1 2.1 3.2 4.1 2.5 3.0
Romania : : : : : 1.7 2.4 1.5 1.4 1.4 1.2
Turkey : : : : : 0.3 0.3 0.4 0.5 1.3 0.3





8. Bibliografia:

1. http://www2.ukie.gov.pl/WWW/serce.nsf/0/99309D50FA39B5A6C1256E8400603E2E?Open z dnia 25.10.2004
2. http://www2.ukie.gov.pl/WWW/serce.nsf/DocByLocation?OpenView&RestrictToCategory=Obszary%20tematyczne>Rynek%20wewn~e~trzny z dnia 25.10.2004
3. http://europa.eu.int/eur-lex/en/search/search_treaties.html z dnia 25.10.2004
4. http://www2.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/16076599767A8A61C1256E83004B4BED?Open&RestrictToCategory z dnia 25.10.2004
5. http://www2.ukie.gov.pl/WWW/serce.nsf/0/FB00F9CA7BBCB3DDC1256E850048A837?Open z dnia 25.10.2004
6. http://www.tutor2u.net/decks/econdeck60.asp z dnia 26.10.2004
7. http://www.tutor2u.net/decks/econdeck16.asp z dnia 26.10.2004
8. http://www.tutor2u.net/economics/content/topics/europe/euro_growth.htm z dnia 26.10.2004
9. http://www.tutor2u.net/chartsfx/economics/europe/economic_growth.swf z dnia 26.10.2004
10. http://www.tutor2u.net/chartsfx/economics/europe/EU_GDP.swf z dnia 26.10.2004
11. http://www.tutor2u.net/presentations.asp#economics z dnia 26.10.2004
12. http://www.tutor2u.net/default2.asp?tree=2064 z dnia 26.10.2004
13. http://www.proeuropa.org.pl/emam/pliki/roz_2.html#9b1 z dnia 26.10.2004
14. http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2004/wp04154.pdf z dnia 28.10.2004
15. http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/reference/display.do?screen=detailref&language=en&product=EU_yearlies&root=EU_yearlies/yearlies/d/da/daa/daa10000 z dnia 30.10.2004
16. http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/reference/display.do?screen=detailref&language=en&product=EU_yearlies&root=EU_yearlies/yearlies/d/dc/dcb/dcb28432 z dnia 30.10.2004
17. http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/reference/display.do?screen=detailref&language=en&product=EU_strind&root=EU_strind/strind/ecoref/er064 z dnia 30.10.2004
18. http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/reference/display.do?screen=detailref&language=en&product=EU_strind&root=EU_strind/strind/ecoref/er065 z dnia 30.10.2004
19. http://www.exporter.pl/zarzadzanie/11statystyka.html z dnia 30.10.2004
20. http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/economicpapers123_en.htm z dnia 02.11.2004
21. http://europa.eu.int/eclas/cgi/notice.pl?&nd=380778 z dnia 02.11.2004
22. http://europa.eu.int/comm/internal_market/10years/background_en.htm z dnia 02.11.2004
23. Teresa Buczyńska ,”Makroekonomia” PWN,Warszawa 2000