Bariery w rozwoju rehabilitacji oraz ich pokonywanie

„Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej”. (Dz.U. art. 7 z 27 sierpnia 1997r.).

Rehabilitacja jest procesem medyczno - społecznym , który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zawodowego.

Rehabilitacja wyłoniła się w rozwiniętych społeczeństwach z nieszczęść ludzkich i katastrof, za które społeczność czy państwo poczuły się odpowiedzialne. Były to początkowo wojny i epidemie, jak choroba Heinego – Medina, kalectwo wrodzone, a później nieszczęśliwe wypadki, choroby okaleczające różne narządy ciała, zaburzenia umysłowe itd. Skutki tych nieszczęść wprowadziły osoby nimi dotknięte w impas życiowy. One same nie pozwoliły się wyzwolić, a pomoc lekarska nie zdołała usunąć kalectwa. Wynikła więc utrata sprawności fizycznych, psychicznych, społecznych czy zawodowych. W Polsce odpowiedzialność za rehabilitację przyjęło Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej co miało ogromne znaczenie dla osób niepełnosprawnych jak również dla dalszego rozwoju tej nauki.

Definicja niepełnosprawności, którą można uznać za obecnie obowiązującą w naszym kraju, głosi: „Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia psychicznego lub fizycznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm” .

Podstawę procesu rehabilitacji stanowią generalne zasady dotyczące powszechnie ludzi niepełnosprawnych. Są to :
- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami przyśpieszającymi powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności
- uwzględnienie występowania związku, jaki dotyczy powrotu do zdrowia, ze środowiskiem społecznym, z którego człowiek niepełnosprawny przychodzi do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci po zakończeniu leczenia
- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w szkoleniu i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych
- każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności fizyczne, psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania
- nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania w zakresie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej
- konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu, lecz zawsze w ich związku z całokształtem życia i pracy.

Występuje wiele możliwości rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Możemy tu wymienić:

- rehabilitację leczniczą – ukierunkowana jest przede wszystkim na wykorzystanie biologicznych metod oddziaływania na osobę z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej stanu zdrowia lub ograniczenia somatycznych skutków urazu ciała.
- rehabilitację społeczną – ma na celu przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w naturalnym środowisku. Rehabilitacja społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:

1. wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej,
2. wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,
3. likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji,
4. kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.

- rehabilitację zawodową - ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
- rehabilitację pedagogiczną – rozumie się przez nią realizację procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób .

Jak piszą Ewa Wapiennik i Radosław Piotrowicz w publikacji Niepełnosprawny - pełnoprawny obywatel Europy, w krajach Unii Europejskiej coraz popularniejsza staje się idea niezależnego życia (Independent Living). Kilka krajów już uznało w swych ustawach prawo osób nie pełnosprawnych do niezależnego życia. Coraz bardziej odchodzą one od zinstytucjonalizowanych form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na życie w warunkach domowych. W Szwecji np. domy opieki i specjalne szpitale dla osób z upośledzeniem umysłowym zostały prawie całkowicie zlikwidowane, a ponad 6000 ludzi przeniesiono do własnych domów lub mieszkań chronionych, gdzie liczyć mogą na pomoc. W Danii już w 1998 roku całkowicie zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże instytucje na rzecz idei niezależnego Życia. Co ciekawe, w większości sprawami tymi zajmuje się nie Ministerstwo Spraw Społecznych, a Ministerstwo ds. Mieszkalnictwa i Urbanistyki. Ludzie niepełnosprawni żyją tam samodzielnie lub z rodziną, albo w mieszkaniach czy domach grupowych, zwykle po 4-6 osób. Wymagającym największej opieki zapewnia się pomoc i odpowiednie indywidualne wsparcie. Mieszkańcy płacą, jak wszyscy obywatele, za czynsz i swoje osobiste wydatki, jedzenie, ubranie). Nie ponoszą kosztów wynagrodzenia wspierającego ich asystenta. Wielka Brytania, nie chcąc przenosić osób niepełnosprawnych do domów opieki, przeznacza środki finansowe na poprawę ich warunków domowych, tak by mogły dłużej zostać w społeczności lokalnej. Jedynie osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi umieszczane są w szpitalach psychiatrycznych.

W polskim modelu rehabilitacji osób niepełnosprawnych występują dwie definicje:
1. rehabilitacja jest to przywracanie sprawności
2. wg prof. Rask`a rehabilitacja- to prosty program, którego celem jest leczenie ludzi, a nie choroby.

Współczesny model rehabilitacji został opracowany w Polsce w latach 60-tych . Weiss i Hulek opracowali model, który w roku 1970 został uznany przez WHO jako wzorcowy na całym świecie.

Polska Szkoła Rehabilitacji cechuje się:
- Powszechnością - to dostęp do rehabilitacji każdego, kto jej potrzebuje. Do tego czasu była selekcja na tych co mają szansę na zdrowie i na tych co jej nie mają.
- Wczesność zapoczątkowania - rehabilitację należy rozpocząć równocześnie z zabiegami medycznymi, a nie jak sądzono, że po całkowitym wyleczeniu.
- Ciągłość- rehabilitacja trwa tak długo, aż osiągniemy najlepszy, możliwy skutek.
- Kompleksowość - równocześnie prowadzone są 4 rodzaje rehabilitacji:
a) Rehabilitacja medyczna - dokonywanie zabiegów medycznych usprawniających organizm.
b) Rehabilitacja psychologiczna - usprawnianie stanu ducha, ma ona iść w kierunku akceptacji sytuacji w jakiej dana osoba się znalazła.
c) Rehabilitacja społeczna - akceptacja życia
w społeczeństwie z niepełnosprawnością
d) Rehabilitacja zawodowa - nauczenie nowego zawodu albo przystosowanie do wykonywania dotychczasowego zawodu w niepełnosprawności.

Podstawowym celem pomocy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Dotyczy to umożliwiania tym osobom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, w których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki i możliwości. Jedną z takich form jest zaopatrzenie ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie) . Pomaga to w leczeniu, w odzyskaniu sprawności, ułatwia wykonywanie podstawowych czynności życia codziennego. Wraz z postępem technicznym tego rodzaju zaopatrzenie ustawicznie się unowocześnia i jest coraz bardziej skuteczne w działaniu. Dotyczy to szczególnie krajów wysoko rozwiniętych. W Polsce występują w tej dziedzinie znaczne opóźnienia.

Dalszą pomoc stanowi rehabilitacja zawodowa. Składa się na nią wiele działań w tym szczególnie poradnictwo, przygotowanie do pracy, zatrudnienie i opieka nad niepełnosprawnymi w zakładach pracy. Warunkami właściwego zatrudnienia niepełnosprawnych są: dobranie dla niego pracy zgodnej ze stanem zdrowia i kwalifikacjami, odpowiednie zorganizowanie stanowiska pracy, życzliwy stosunek do niego ze strony współpracowników, a także sprawowanie opieki w czasie zatrudnienia. Istotną formę stanowią tu zakłady pracy chronionej. Jednak w ramach przeobrażeń w systemie gospodarczym w Polsce odczuwają one znaczne trudności przystosowania do ogólnych warunków ekonomicznych i większość z nich ulega likwidacji, co jest nieraz tragiczne w skutkach dla zatrudnionych tam niepełnosprawnych.

Ważną sprawą jest także adoptowanie mieszkań dla niepełnosprawnych (poruszających się o kulach i na wózkach inwalidzkich), by umożliwić im samodzielne dostanie się do budynku mieszkalnego. Dotyczy to także ułatwienia przejść podziemnych poprzez uwzględnienie tych zagadnień w zagospodarowaniu przestrzennym osiedli. Wobec powyższego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980r „w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki” zawiera wymóg dostępności budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych dla osób niepełnosprawnych. Budynki takie powinny być wyposażone w odpowiednie podjazdy i dźwigi, a także odpowiednio szerokie drzwi. Nie można tutaj zapomnieć o poręczy umocowanej na odpowiedniej wysokości.

Obecnie w Polsce instytucjami obsługującymi takie osoby są: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Narodowy Fundusz Zdrowia, Zakłady Opieki Zdrowotnej.

Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy jak:

- warsztaty terapii zajęciowej
- turnusy rehabilitacyjne
- ćwiczenia fizyczne usprawniające psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych

Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.

Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej z elementami wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych.

Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych. Są to np. poradnie psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.

W zrealizowaniu programów pomocy osobom niepełnosprawnym stoją bariery, często trudne lub niemożliwe do pokonania dla osoby niepełnosprawnej. Taką barierą jest bariera architektoniczna, która uniemożliwia dostęp do wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym i poruszaniem się w nim . Jest ona bardzo ważna dla normalnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych i jest najłatwiejszą do pokonania ze wszystkich barier.
„Bariery architektoniczne nie są produktem słabości osób niepełnosprawnych, ale raczej „niepełnosprawnością” architektury, która nie jest w stanie odpowiedzieć na potrzeby pewnej części społeczeństwa.” (A. Ostrowska).
Kolejną barierą są bariery prawne .Wynikają one z określonych regulacji prawnych, np. opinia lekarska o wyglądzie.
Bariery ekonomiczne - środki materialne nie pozwalają na korzystanie z wszelkich możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera dyskusyjna, gdyż wiele osób nie będących niepełnosprawnymi również nie posiada wystarczających środków na leczenie.
Bariery świadomościowe - wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji.
Bariery psychiczne - człowiek niepełnosprawny czuje się odrzucony, niepotrzebny. Tacy ludzie zamykają się w sobie i odcinają się od świata zewnętrznego, zaczynają żyć w sposób wegetujący.

Sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywne działanie rehabilitacji jest:
- obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji
- aktywację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych
- należyte gospodarowanie środkami publicznymi
- skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o niepełnosprawności dla celów rentowych i poza rentowych
- likwidację barier architektonicznych, transportowych i komunikacji osób niepełnosprawnych
- likwidację barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach zdrowia
- podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych
- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny
- tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji pozarządowych na rzecz osób niepełnosprawnych
- utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym
- korzystanie z funduszy Unii Europejskiej
- wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach

Często jest tak, że jest możliwość pomocy osobie niepełnosprawnej, lecz taka osoba rezygnuje z niej, lub wręcz sprzeciwia sie temu, ma na to wpływ stan psychiczny osoby, dlatego najbardziej potrzebny jest kontakt z terapeutą, psychologiem. Społeczeństwo często udaje, że nie widzi problemu jakim jest człowiek niepełnosprawny, często wydaje się, że dosłownie taka osoba przeszkadza innym, ponieważ jest okaleczona fizycznie lub umysłowo i nie pasuje do reszty świata a przecież wystarczy zwykły uśmiech, gest sympatii czy podanie ręki aby osoba niepełnosprawna poczuła się potrzebna i szanowana

W ostatnich latach dokonują się zasadnicze przemiany w statusie ludzi niepełnosprawnych w naszym kraju. Jednak ze względu na złą sytuację ekonomiczną państwa przed niepełnosprawnymi pojawiają się złe perspektywy. Pomimo, iż problem tych ludzi jest problemem społecznym, który we właściwy sposób rozwiązywany owocować może zwiększoną sprawnością funkcjonowania mechanizmów państwa, wydaje się, że stanowi on jedynie obciążenie. Fatalnie funkcjonująca służba zdrowia w znacznym stopniu ogranicza dostęp ludziom niepełnosprawnym do rehabilitacji np. zamykane są przychodnie rehabilitacji ambulatoryjnej, ograniczony jest dostęp do opieki pielęgniarskiej czy zabiegów fizjoterapeutycznych w domach pomocy społecznej, a także występuje zbyt mała liczba warsztatów terapii zajęciowej. Również bariery architektoniczne są utrudnieniem dla osób niepełnosprawnych, gdyż zamiast nie dopuszczać do powstawania kolejnych tych barier i usuwać już istniejące, a odnosi się to w szczególności do publicznych obiektów budowlanych, wielorodzinnych budynków mieszkalnych i ciągów komunikacyjnych nikt nie zwraca uwagi na bezsilność i bezradność osób niepełnosprawnych, którzy tak jak i my chcą sprawnie żyć i funkcjonować normalnie.


Źródła :
www.niepelnosprawni.pl
www.pzg.org.pl
www.pfron.org.pl