Pedagogika Janusza Korczaka

Pedagogika Janusza Korczaka- 2 godz.
1. Życie i twórczość J. Korczaka ( ujęcie syntetyczne).
2. Główne idee pedagogiki J. Korczaka.
o podmiotowe traktowanie dziecka, szacunek do wychowanka jako jednostki rozwijającej się poprzez własną aktywnośc,
o prawo dziecka do opieki,
o zasada partnerstwa w procesie wychowania,
o koncepcja wychowawcy wg Korczaka,
o techniki działania pedagogicznego,
o gromadzenie wiedzy o dziecku.
3. Prawa dziecka wg J. Korczaka.
4. Idee Korczaka we współczesnej pedagogice polskiej.
Literatura:
1. Janusz Korczak-życie i dzieło (red.) A. Lewin, Warszawa 1982.
2. Korczak J., Jak kochać dziecko
3. Lewin A., Korczak znany i nieznany, Warszawa 1999.
4. Śliwerski B., Pedagogika Janusza Korczaka, w: Pedagogika…, op. cit. 335- 347.
5. Tarnowski J., Janusz Korczak dzisiaj, Warszawa 1990.

1. Janusz Korczak- lekarz, pisarz, pedagog, moralista i działacz społeczny, pochodził z zasymilowanej rodziny żydowskiej, związanej z ruchem haskali. W latach 1989-1905 studiował medycynę w Warszawie, w 1907 r w Berlinie, a w 1909 r w Paryżu. Należał do kręgu podstawowej inteligencji warszawskiej przełomu XIX i XX wieku. Współpracował między innymi z redakcjami „Głosu”, „Przeglądu Społecznego” i „Czytelni dla Wszystkich”. W 1912 roku przyczynił się do otwarcia Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie, którego dyrektorem pozostał do śmierci. Od 1919 r współpracował z Marią Falską w powołaniu do życia zakładu wychowawczego Nasz Dom dla dzieci polskich. W 1926 r założył pierwsze i jedyne w swoim rodzaju czasopismo dla dzieci i młodzieży „Mały Przegląd”, które redagował wraz z dziećmi. Ukazywało się ono do 1939 r., przy czym od 1930 r. Funkcję redaktora naczelnego przejął jego przyjaciel i sekretarz Igor Newerly. Korczak był też w latach 1935-1936 autorem popularnych pogadanek radiowych, zwanych gadaninkami Starego Doktora. W sierpniu 1942 roku mimo szansy opuszczenia getta, pozostał ze swymi podopiecznymi i wraz z nimi został wywieziony do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginął.
Oryginalna twórczość literacka Korczaka dla dzieci i o dzieciach łączy humanitaryzm i głęboką znajomość psychiki dziecięcej z liryzmem, humorem i fantazją. Obejmuje ona 2 okresy historyczno-literackie: Młodą Polskę i dwudziestolecie międzywojenne. Do najbardziej znanych utworów należą adresowane do dzieci powieści „kolonijne” Mośki, Joski i Srule (1910), Jóźki, Jaśki i Franki (1911); dylogia o Królu Maciusiu Król Maciuś I (1923, zekranizowana w 1958), Król Maciuś na wyspie bezludnej (1923); Bankructwo małego Dżeka (1924), Kiedy znów będę mały (1925).

2. Pedagogika Janusza Korczaka jest niezwykle rzadko spotykana w literaturze pedagogicznej typem liberalnej, rodzimej refleksji o wychowaniu, ufundowanej na idei sumienia i autoodpowiedzialności. Stanowi ona dość ostrożny i uwolniony od wszelkiego moralizmu typ myślenia o tym, jak pedagodzy powinni postępować wobec wychowanków, by nie naruszyć wzajemnego prawa do wolności i do godnego życia. Radykalizm w myśleniu Korczaka, konsekwencja w działaniu oraz miłość w odczuwaniu i obejmowaniu wzajemnych relacji z dziećmi stworzyły niepowtarzalną koncepcję Nowego Wychowania, której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej, a nade wszystko dziecięcej wolności i dla sensu ludzkiego życia.
Wyróżnia się następujące idee przewodnie, na które warto zwrócić uwagę, studiując pedagogiczną i literacką spuściznę Janusza Korczaka, mianowicie:
• Szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu.
• Zasada (i praktyka) partnerstwa dziecka w procesie wychowania.
• Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka.
• Poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku.
• Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo- wychowawczego.
• Koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka.
Ze względu natomiast na treść pedagogiczną Nowego Wychowania podkreśla się w dziełach Janusza Korczaka 3 główne jego zakresy:
• treści ogólnoludzkie, które powinny być udostępnione całemu społeczeństwu, adresowane do rodziców i dzieci;
• treści ogólnopedagogiczne- do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej;
• treści szczegółowe- do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

3. Janusz Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka, zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych. Domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin, na każdym etapie swego istnienia i ma prawo być sobą, takim jakim jest. Idee te znalazły odbicie i rozwinięcie w stworzonym przez Korczaka nowatorskim- jak na tamte czasy- podejściu do wychowania, które respektowało potrzeby i dążenia dziecka do własnej aktywności i samodzielności, a zarazem realistycznie uwzględniało jego słabości. Szczególnie dotyczyło to niemożności przejęcia przez dzieci pełnej odpowiedzialności za świat i trudności pracy nad sobą. Integralnym elementem jego koncepcji wychowawczej były różne formy uspołecznienia i samorządności instytucji czy środowisk edukacyjnych, opiekuńczych lub wychowawczych.
Najczęściej wydobywanymi w dyskursie pedagogicznym poglądami Korczaka są te, które eksponują swoistego rodzaju imperatyw pedagogiczny, jakim jest w jego dziełach indywidualne podejście wychowawców do każdego dziecka, jego wyjątkowa rola w życiu społecznym, w tym szczególnie mocno akcentowana kategoria praw dziecka, które w perspektywie ontologicznej są tożsame z prawami osób dorosłych. Dziecko bowiem nie może być dodatkiem do życia dorosłych ani tym bardziej przedmiotem ich manipulacji, ale samoistna siłą i wartością, z którą należy liczyć. Korczak przeciwny jest generalizowaniu, absolutyzowaniu dzieci w ogóle, gdyż tak naprawdę w procesie wychowania zawsze mamy do czynienia tylko z konkretnymi indywiduum.
Był kreatorem takich wartości jak: miłość do bliźnich, sprawiedliwość, godność, szacunek, piękno i prawda. Twierdził, że dorośli często nie dopuszczają dzieci do ich spraw codziennych, uznając je za małe i niedoświadczone.
Studiując jego pisma pedagogiczne, odnajdziemy w nich apel do wychowawców, by zatroszczyli się o takie prawa dziecka, jak:
• prawo do szacunku (dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości)
• prawo do miłości (do piersi matki, atmosfery ciepła i troskliwości) i przyjaźni
• prawo do tajemnicy (tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań)
• prawo do samostanowienia (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i do żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)
• prawo do własności (siebie- do samoposiadania i do swoich rzeczy)
• prawo do własnego rozwoju i dojrzewania
• prawo do ruchu, d zabawy, do pracy i badania
• prawo do sprawiedliwości w życiu

4. Jakże aktualną ideą pedagogiczną Korczaka jest partnerstwo w relacji wychowawca-wychowanek, które powinno wyrażać się w odrzucaniu przez pedagogów despotycznego rygoru, na rzecz wzajemnego porozumiewania się, współdziałania, wspólnego uzgadniania żywotnych dla obu stron spraw, zaufania do dziecka, do jego rozsądku i umiejętności w stosunkach interpersonalnych między dzieckiem a wychowawcą.
Korczak w swoich pismach demaskuje faryzeuszy wychowania - wszystkich tych którzy pozorując swoją szczerość, zgodę na poszanowanie praw czy też wolę partnerskiego bycia z dzieckiem, czynią wszystko, by tak naprawdę do tego nie doszło lub by zdeprecjonować znaczenie tego procesu i odmienna jakość wynikających z tych przesłanek wzajemnych relacji.
Zdaniem Korczaka, pseudowychowawcy nie powinni być dopuszczani do pracy z dziećmi, zaś troską osób odpowiedzialnych za jakość kadr pedagogicznych powinno być pozyskiwanie przez nie jak najlepszych kandydatów. Wychowawcą bowiem nigdy nie będzie ten, :kto się oburza, kto się dąsa, kto ma żal do dziecka, że jest tym, czym jest, kim się urodziło lub jakie doświadczenie je wychowało”. Nie powinien nim być także ktoś, kto nie jest świadom czekających go, często przykrych, obowiązków i doświadczeń w kontaktach z ubogimi czy zaniedbanymi dziećmi. Jednym z kryteriów zatrudniania w placówce wychowawcy była jego akceptacja przez dzieci.
To Korczak dostrzegł jako jeden z pierwszych, że pedagog jest zawsze, niejako na mocy definicji, podmiotem w stosunku do wychowanka, a ten przedmiotem jego oddziaływań. Pociąga to za sobą dość groźne konsekwencje w postaci przywłaszczenia sobie przez dorosłych praw do decydowania o losie wychowanków i oferowania im jedynie słusznych interpretacji, doprowadzając do efektu adiaforyzacji, czyli ustawiania pewnych typów działań lub pewnych obiektów, na jakie działanie się kierują, jako moralnie naturalnych i nie podlegających ocenie w kategoriach moralnych. Proces ten polega na wyłączenie określonych gatunków ludzi (w tym przypadku dzieci i młodzieży) ze zbioru podmiotów moralnych, a tym samym odseparowaniu ich czynów i ocen moralnych. To, co jest zabronione dla jednych, dozwolone jest dla drugich.
Korczak upomina się o przestrzeganie w szkole zasady solidarności w toku szkolnej edukacji. Z uczniem solidaryzuje się jedynie jako najbliższy przyjaciel lub kolega podobnej niedoli, znacznie rzadziej własny rodzic (pouczany i straszony sankcjami wobec jego dziecka w czasie wywiadówek przez wychowawcę klasy), a już najmniej nauczyciel. Solidarność wymaga bezinteresownej więzi i gotowości do wyrzeczeń w noszeniu ciężaru drugiego człowieka.
Dobrzy wychowawca różni się od złego tylko liczbą popełnianych błędów, wyrządzanych krzywd. „Są błędy, które dobry wychowawca popełnia tylko raz, a oceniwszy krytycznie nie ponawia ich. Zły wychowawca winę własnych pomyłek przypisuje dzieciom”.
Uzupełnieniem działalności wychowawczo-opiekuńczej Korczaka była jego twórczość literacka, która adresował do szerokiego grona odbiorców: rodziców, nauczycieli i dzieci. Tematyka jego książek jest do dziś aktualna, będąc niekończącą się skarbnicą wiedzy dla praktyków i naukowców.