Teatr antyczny

Miejscem narodzin sztuki teatralnej jest Grecja. Dwa razy w roku Grecy obchodzili święto Dionizosa, boga winnej latorośli, wina, a także narodzin i śmierci. Były to Wielkie i Małe Dionizje.

Wielkie Dionizje:
• Obchodzono w miastach na przełomie marca i kwietnia.
• Trwały pięć, a potem sześć dni.
• Miały charakter misterium.

W pierwszy dzień świąt, po złożeniu ofiary z kozła, śpiewano uroczystą pieśń zwaną dytyrambem. Ulicami spacerowali ludzie uwieńczeni bluszczem. Każdy niósł kubek albo dzban wina, przepijano do siebie, witano się świętym okrzykiem Euoe, nucono wesołe i rubaszne piosenki.
Nazajutrz o świcie ruszała procesja z Leajonu, małej świątyni Dionizosa. Prastary drewniany posąg boga niesiono do kaplicy za miastem, skąd wieczorem przy świetle pochodni odprowadzano go z powrotem do Lenajonu.

Małe Dionizje:
• Odbywały się jesienią.
• Obchodzone były na wsiach.
• Miały charakter wesołej ludowej zabawy

Połączone były z jarmarkiem garncarskim. Zabijano kozła lub zająca i jego krwią podlewano korzenie winorośli. Wsie ożywały. Radość była powszechna, bo nawet niewolnicy w tym dniu mieli zupełną swobodę.
Wędrowni grajkowie i komedianci mieszali się
z gospodarzami, którzy przysłaniali twarze zabawnymi maskami z kory drzewnej, inni chodzili posmarowani osadem winnym lub farbą garncarską, podobni do starych, nieokrzesanych bożków.
Wino przelewało się strumieniami.

SCHEMAT BUDOWY TEATRU ANTYCZNEGO

Środek teatru stanowiła ORCHESTRA, na której chór, liczący do piętnastu osób, wykonywał rytmiczne ruchy i śpiewy.Za Orchestra znajdowała się scena zwana PROSCENIUM, na której występowali aktorzy.Za proscenium znajdowała się SCENE – ściana, dzięki której głosy odbijały się i rozchodziły na całą widownię. Służyła ona też za garderobę i miejsce do wieszania dekoracji. Widzowie, którzy początkowo oglądali przedstawienia siedząc na trawie, z czasem zajęli miejsca na kamiennych lub drewnianych ławach wznoszących się stopniowo w górę. Zwane one były THEATRONEM.

USYTUOWANIE TEATRU ANTYCZNEGO
Chór i aktorzy występowali w kostiumach, koturnach (rodzaj butów), perukach (onkos) oraz w maskach. Maski były związane z charakterem wystawianej sztuki i oddawały przeżycia i uczucia osoby dramatu. Aktorami byli wyłącznie mężczyźni. Aktorzy w społeczeństwie greckim byli cenieni bardzo wysoko, korzystali nawet z przywilejów - zwolnienia ze służby wojskowej i płacenia podatków. Wielką wagę przywiązywano do poziomu gry aktorskiej - od wykonawców w dużym stopniu zależało wyróżnienie dramatu na agonach i przyznanie nagrody poecie. Publiczność bardzo żywo reagowała na wszystko, co się działo na scenie. Widzami byli zarówno obywatele, metojkowie, jak i niewolnicy. Źle widziana była jednak obecność kobiet i młodzieży ze względu na nieprzyzwoity często język i gest (w sztukach). Początkowo wstęp był bezpłatny, później wprowadzono bilety w cenie 2 oboli. Perykles, doceniając wychowawczą rolę teatru, wprowadził "zasiłek teatralny" w tej wysokości dla ubogich obywateli. Teatr doszedł w starożytnej Grecji do wielkiego znaczenia. Publiczność obowiązywał odświętny strój (biała szata). Za czasów Peryklesa wypłacano uboższym obywatelom zasiłek za utraconą dniówkę z powodu uczestnictwa w przedstawieniu. W teatrze mogli bywać także niewolnicy, jeśli uzyskali zgodę pana. Kobiety siedziały w ostatnich rzędach nie miało to jednak wpływu na odbiór sztuki, ponieważ akustyka w antycznych teatrach była doskonała.

TEATR GRECKI
Przedstawienia teatralne były w Atenach prawdziwym świętem ludowym. Od świtu do zmroku, bez przerwy, tłum widzów oglądał widowiska współzawodniczących aktorów.
Różne wydarzenia i doświadczenia, np. ciężkie przejścia wojen perskich przyczynił się do nadania teatrowi greckiemu stałości i pewnych cech charakterystycznych jak przewidywał Pizystrat, poeci dramatyczni i komiczni wnieśli istotny i dodatni wkład w wychowanie ludu, czyniąc go coraz bardziej świadomym własnych praw i obowiązków, przede wszystkim zaś własnej godności i własnej wolności.

TEATR DIONIZOSA
Jest to najsłynniejszy teatr grecki. Został wybudowany w Atenach u stóp Akropolu. Kształt być może wywodzi się od miejsca pierwotnych spotkań koło świątyni Dionizosa w Atenach.
Tragedia grecka zrodziła się, jak powiedziano, ze śpiewów i tańców wiejskich przy ołtarzu bóstwa, gdzie prócz chóru zbierała się też gromadnie publiczność. Grecy szukali stoku wzgórza i dostosowując się do spadku albo go korygując umieszczali widzów na stopniach drewnianych ustawionych półkolem nad chórem. Wiemy, ze w czasie jednego z przedstawień (500-496 p. n. e.), w którym brał udział, jako autor Ajschylos, załamał się pomost drewniany pociągając za sobą widzów. Kilku poniosło śmierć. Rozważano wówczas możliwość wzniesienia teatru kamiennego, aby uniknąć na przyszłość podobnych katastrof, i tak powstała idea teatru Dionizosa, który miał się stać wzorcem dla wszystkich teatrów na świecie. Cavea (widownia) składała się z pewnej ilości rzędów siedzeń rozmieszczonych półkoliście na stoku wzgórza podzielonego na sektory schodami i korytarzami równoległymi do rzędów siedzeń. Siedzenia najniższe zarezerwowane dla osobistości oficjalnych, specjalnie oznaczano. Scenę (skene) stanowił kamienny budyneczek. Umieszczano na nim dekoracje. Na potrzeby aktorów urządzano za sceną pomieszczenie (skenotheke), na stroje i materiały.
Teatr ozdobiony był portretami słynnych pisarzy. Wszystkie inne teatry greckie były na nim wzorowane.

DRAMATOPISARZE ANTYCZNI:

Najwybitniejsi dramatopisarze greccy to: Ajschylos; Eurypides i Sofokles.

Sofokles – Urodził się w Kolonos pod Atenami. Żył w latach 469-406 p.n.e. Posiadał wykształcenie obejmujące muzyka, śpiew, taniec, znajomość literatury i gimnastykę. Był przyjacielem Peryklesa i Herodota. Napisał ok. 120 sztuk (ok. 90 tragedii i 30 dramatów). 24 razy u zyskał nagrodę. Zachowało się siedem całych tragedii. Najbardziej znane utwory Sofoklesa: „Ajas”, „Antygona”, „Król Edyp”, „Edyp w Kolonos”, „Elektra”, „Trachinki”, „Filoktet”. Ajschylos – Ur. 525 w Eleusis, zm. 456 p.n.e. w Geli na Sycylii. Współzawodniczył z Sofoklesem. Poeta pragnął zgłębić tajemnicę ludzkiego losu. Wierzył, że przez wolę boską i ludzkie namiętności działa fatum. Kara za popełnione przekroczenia, spada na sprawcę i jego ród, doprowadzając ich do zguby. Przez cierpienie, człowiek zdobywa doświadczenie. Jako pierwszy wprowadził drugiego aktora, zastosował nowe środki wyrazu artystycznego, jak: opisy, opowiadania, dialog. Dbał o wywołanie odpowiedniego nastroju. Jemu również przypisuje się zróżnicowanie masek aktorskich, bogate kostiumy i koturny.
Napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych, z czego zachowało się 7 w całości: „Błagalnice”, „Persowie”, „7-dmiu przeciw Tebom”, „Prometeusz skowany”, „Oresteja”. Pierwsze tłumaczenia polskie pochodzą z XIX w. i do dziś są grywane na scenach.