Teatr antyczny w Grecji.
Osiągnięcia obywateli greckich na polu kultury w czasach antycznych(500 p.n.e.-500 n.e.) wywarły ogromny wpływ na kulturę i cywilizację Europy. W tych czasach powstało wiele teatrów, które mogły pomieścić nawet 20 000 widzów. Jego podstawowymi elementami była scena i widownia. Pierwsze teatry, które powstawały w ok. VIw. p.n.e. były primitywne i zbudowane z drewnianych konstrukcji. Z czasem budowano teatry wieksze, z kamiennych płyt. Przedstwienia odbywały się pod głym niebem. Zasadniczym elementem teatru greckiego był okrągły placyk, zw. orchestrą, pośrodku którego pierwotnie stał ołtarz(thymele). Na stycznrj do obwodu orchestry ustawiono niski budynek, zw. skene(mieszczący garderoby aktorów ), z wysuniętymi do przodu bocznymi skrzydłami (paraskenia), między którymi znajdowało siępodwyższnie (proskenion), połączone schodami z orchestrą. We frontowej ścianie skene znajdowało się troje drzwi (Srodkowe- większe, boczne- mniejsze, przeznaczone dla mniej ważnych osób). Do ściany tej przymocowano malowane płyty (zw. pinakes), stanowiące element dekoracji. Naprzeciw skene znajdowała się amfiteatralna widownia (theatron), wykuta w zboczu wzgórza, obejmująco wachlarzasto orchestrę (ok 2/3 jej obwodu). Widownia dzeliła się w kierunku horyzontalnym na trzy strefy, między którymi biegły chodniki. Prominiliście rozchodzące się schody wydzielały sektory z ławkami dla widzów. Pierwszy rząd siedzeń, z ozdobnymi kamiennymi fotelami był przeznaczony dla urzędników. Ilość miejsc wynosiła od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Między paraskeniami a heatronem były szerokie przjścia (parados), przeznaczne dla chóru. W okresie hellenistycznym orchestra stanowiła zwykle wycinek koła, proskenion był głębszy, a skene miała często kilka pięter i bobaty wystrój architektoniczny. Najstarszym kamiennym teatrem greckim był teatr Dionizosa w Atenach,usytuowany u podnóża Akropolis (ukończony w IV w. p.n.e.) bedący wzorem dla póżniejszych teatrów. Teatry znajdowały się we wszystkich większych miastach greckich. Do najlepiej należą teatry w Epidauros, Megalopolis, Syrakuzach, Dlfach, Priene i na Delos. W Rzymie pierwszy kamienny teatr został wzniesiony przez Pompejusza w 55- 52 p.n.e. W konstrukcji teatru rzymian łączyły się elementy dawnych drewnianych teatrów italskich i klasycznych teatrów greckich. Były to na ogół budowle wolno stojące, lokowane na płaskim terenie. Widownia (cavea) i orchestra miały kształt regularnego półkola. Skene łączyła się bezpośrednio z widownią i miała tę samą wysokość. Elewacja skene (frons scaenae) była bogato zdobiona. Widownia wspierała się na przysklepionych substrykcjach, kryjących poziome korytarze komunikacyjne. Liczne wejścia (vomitoria) ułatwiały szybkie zajmowanie miejsc. Ponad skene był stały dach chroniący dekoracje, cały teatr można było zakrywać przy pomocy velum. W teatrze rzymskim stosowano kurtynę(auleum), opuszczaną w dół. Resztki teatru rzymskiego zachowały się w Rzymie (teatr Pompejusza, Balbusa i Marcellusa) oraz w Orange, Aspendos i w wielu innych miastach.
V wiek p.n.e. jest w literaturze greckiej okresem, w którym dramat osiągnął szczyty swego rozwoju, stając się jedną z najważniejszych i naioryginalniejszych części dziedzictwa kulturowego starożytności. Utwory, które wówczas powstały, inspirwały teatr spółczesny, wystawia się je po dziś dzień w teatrach całego świata. Ukształtowały się wówczas dwa podstawowe gatunki literackie dramatu: tragedia i komedia.
W dramatach (tak w tragedii, jak i w komedii) występował chór złożony z dwunastu lub piętnastu młodych ludzi i aktorzy, początkowo jeden, póżniej dwóch, wreszcie trzech. Grywali oni więcej niż jedną role, a sztuki miewały więcej niz trzy postacie. Aktorzy byli profesjonalistami, chórzystów natomiast wybierano spośród młodychAteńczyków (tylko mężczyzn, kobiety nigdy nie pojawiały się na scenie przedmiotem sporów jest to, czy nawet bywały na widowni). Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Dzięki teatr był także szkołą dla znacznej liczby ludzi. Aktorzy tekst śpiewali lub śpiewnie recytowali, chóry śpiewały i tańczyły. Widowisko łączyło w ten sposób słowo, gest taneczny i muzyczny. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, sporzadzano obuwie na grubych podeszwach (koturny). Aktorzy i chórzyści nosili maski, które wykonywano z usztywnionego płutna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzom kim jest postać pojawiająca się na scenie. Przedstawienia odbywały się najwyżej trzy razy w roku w czasie kolejnych kilku dni. Wystawiano sztuki kilku aktorów, a specjalna komisja oceniała komu przyznać nagrodę. Na widowiskach pojawiały się tłumy. Na wniosek Peryklesa mniej zamożnym bywatelom wypłacano kwoty, które umożliwiały im wstęp do teatru. Sadzono bowiem, że wszycy członkowie polis powinni wziąść udział w tym święcie. Wymagały tego względy pobożności, była to bowiem forma oddania czci Dionizosowi; sprawiedliwości społecznej, poniewaz wszyscy mieli mieć udział w przyjemności, jaką dawało widowisko oraz względy wychowawcze, gdyż dramat uył widzów moralności obywatelskiej. Przygotowanie spektaklu od strony technicznej, nadzór nad wyborem i nauką chórzystów zalecano wybranym zamoznym obywatelom. Jeśli sztuki zyskiwały nagrodę, to i oni otrzymywali ją razem z autorami.
Tragedia byłą utworem podniosłym, czerpała swą tematykę z mitów. Czyniono wprawdzie próby wprowadzenia na scenę wydarzeń historycznych (Ajschylos- "Persowie"), ale szybko je zarzucono.Celem tragedii nie było opowiedzenie mitu, ten wszyscy znali. Tragedia miała stworzyć okazję do rozważań nad ludzkim zachowaniem, chciała odkrywać prawdy moralne i uczyć ich widownię. Z wielkiej liczby autorów, którzy uprawiali ten gatunek tylko trzech, genialnych, przetrwało próbę wieków: Ajschylos (525-450r.p.n.e.), Sofokles (496-406r.p.n.e.) i Eurypides (ok.r.485-407/6p.n.e.). Na dziełach tych wielkich tragików najlepiej można zaobserwować tendencje rozwojowe i jego ścisły związek z życiem Aten.
Najwiękse dzieła trzech genialnych twórców:
Ajschylos: "Persowie"; "Oresteia"; "Prometeusz"
Sofokles: "Antygona"; "Edyp król"; "Elektra"
Eurypides: "Medea"; "Cyklop"; "Hipolit".
Śmiało można stwierdzić ,że teatr antyczny w recji ma wielki udział w tworzeniu się dziedzictwa kulturowego w naszej erze. Okres, w którym powstawały teatry był okresem wielkiego rozwoju kulturowego, społecznego i materialnego. Człowiek bez kultury jest niczym. Niegdyś kultura była bardzo powszechna, a ludzie jak nigdy dotąd garnęli się do teatrów i do uprawiania aktorstwa scenicznego.A co będzie z nami za kilkanaście lat ,gdy nikt nie będzie pamiętał o zasługach Greków. Wtedy cywilizacja wyginie wraz z kulturą, bądż będzie ona na bardzo niskim poziomie.
Żródła:
1)K. Kumaniecki- 'Historia kultury Starożytnej Grecji i Rzymu" PWN, Warszawa 1972
2)"Encyklopedia Sztuki Starożytnej" WAiF Warszawa 1974
3)K. Michałowski- "Jak Grecy tworzyli sztukę" Warszawa 1970
4)K. Ulatowski- "Architektura Starożytnej Grecji" Warszawa 1970