Wojna wyzwoleńcza narodu polskiego 1939-1945

Powszechna walka narodu polskiego o niepodległość Polski w okresie II wojna światowej. Zapoczątkowana wojną obroną Polski 1939, prowadzoną przeciwko agresji niemieckiej i radzieckiej. Mimo poniesionej klęski, odtworzone na Zachodzie Polskie Siły Zbrojne kontynuowały wojnę z Niemcami i ich sojusznikami. W kraju działania zbrojne prowadziły oddziały partyzanckie, zorganizowane jako wojsko konspiracyjne, wchodzące w skład struktur polskiego państwa podziemnego. Wielu Polaków walczyło także w armiach koalicji antyhitlerowskiej i oddziałach partyzanckich okupowanych państw. Udział Polskich Sił Zbrojnych w wysiłku zbrojnym państw sojuszu antyhitlerowskiego ocenia się na 4 miejscu po ZSRR, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. W końcowym etapie II wojny światowej w bezpośrednią walkę z Niemcami zaangażowanych było 17 dywizji polskich liczących ok. 300 tys. żołnierzy, a łączna liczebność Wojska Polskiego wynosiła ok. 600 tys. żołnierzy. W formacjach zbrojnych wszystkich polskich organizacji podziemnych służyło ok. 500 tys. Polaków. W ruchu oporu innych państw uczestniczyło ok. 55-60 tys. Polaków. Krajowe organizacje zbrojne prowadziły działalność sabotażowo-dywersyjną i walkę bezpośrednią, której zwieńczeniem była - akcja Burza i powstanie warszawskie. Oprócz walk zbrojnych Polacy prowadzili działalność na tzw. cichym froncie: poprzez bojkot i łamanie zarządzeń okupacyjnych, prowadzenie propagandy ulotkowej, wydawanie i kolportowanie prasy konspiracyjnej. Początkowo cywilne wystąpienia antyokupacyjne miały charakter mało zorganizowany, później kierowane były przez wyspecjalizowane ośrodki. Najważniejszym z nich było od 1941 Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC) przy Delegaturze Rządu na Kraj (od 1943 Kierownictwo Walki Podziemnej przy Komendzie Głównej Armii Krajowej). KWC wzywało do bojkotu werbunku do pracy w Niemczech, bojkotu teatrów, kin, prasy okupacyjnej, piętnowało osoby współpracujące z okupantem. W związku z likwidacją polskiego szkolnictwa Tajna Organizacja Nauczycielska rozszerzyła program szkół powszechnych o przedmioty wycofane decyzją władz okupacyjnych i organizowała tajne szkolnictwo stopnia średniego i wyższego. Ogromny wpływ na podtrzymanie ducha oporu i walki narodu polskiego miała prasa podziemna i wydawnictwa książkowe. Największymi ośrodkami wydawnictw konspiracyjnych były Warszawa i Kraków. Rozbudowaną sieć drukarni posiadały Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze, podlegające Biuru Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Wszystkie tajne formy walki z okupantem składały się na polski ruch oporu, w którym wraz z podziemnymi organizacjami zbrojnymi zaangażowanych było ok. 1 mln osób.
Ruch oporu w Polsce 1939-1945, natychmiast po przegranej kampanii wrześniowej społeczeństwo polskie podjęło działania zmierzające do przeciwstawienia się okupantom i kontynuowania walki w konspiracji. Działania te, początkowo o charakterze żywiołowym i niezorganizowanym, polegały głównie na bojkotowaniu zarządzeń niemieckich władz okupacyjnych, uchylaniu się od pracy, zmniejszaniu jej tempa (szczególnie w zakładach zbrojeniowych i transporcie).
W Lubelskiem, Kieleckiem, w lasach pszczyńskich i Borach Tucholskich grupy żołnierzy z rozbitej we wrześniu armii prowadziły walki partyzanckie. Do maja 1940 nie złożył broni oddział wydzielony wojska polskiego majora H. Dobrzańskiego Hubala. Zbierano broń na terenach walk wrześniowych, przechowywano aparaty radiowe, maszyny do pisania i urządzenia poligraficzne.
Organizacje powstałe w porozumieniu z rządem emigracyjnym
W całym kraju spontanicznie tworzyły się tajne organizacje, których liczbę określa się na koniec 1940 na ok. 140. 27 IX 1939 w oblężonej Warszawie generał M. Tokarzewski-Karaszewicz rozpoczął tworzenie ogólnokrajowej organizacji - Służby Zwycięstwu Polski (SZP), której częścią stała się wkrótce Rada Główna Polityczna, złożona z przedstawicieli stronnictw politycznych działających w podziemiu.